1. GREZIA

2. GREZIA GEOGRAFIA GARAI HELENISTIKOA GARAI KLASIKOA GARAI ARKAIKOA ZIBILIZAZIO GREZIARRA KRETA ETA MIZENAS GREZIAKO ZIENTZIA ETA KULTURA ANTOLAMENDU SOZIALA ANTOLAMENDU POLITIKOA ARTEA ARKITEKTURA PINTURA ESKULTURA TOURRA GREZIAKO BIZIMODUA GARAI ILUNA

3. Europako hego-ekialdeko estatua (131.957 km2), Balkaniar penintsularen hego muturrean; Itsaso Jonikoa du hego-mendebalean eta Mediterraneoa hegoaldean. Lur menditsuak eta itsasoa dira Greziaren orografiaren ezaugarriak. Pindo mendikatea da, Balkan mendien segida, Greziako mendigune nagusia (mendi garaiena Olinpo, 2.911 m). 437 uharte ditu : Kreta da handiena. Eskualde naturalak hauek dira: Mazedonia eta Trazia iparraldean, Tesalia eta Atika erdialdean, Peloponeso hegoaldean, eta Kreta uhartea. Klima mediterranearra du, oro har. GREZIA

4. ZIBILIZAZIO GREZIARRA KRETA ETA MIZENAS GARAI ILUNA GARAI ARKAIKOA GARAI KLASIKOA GARAI HELENISTIKOA

5. Antzina, greziarrek Egeo itsasoaren kostaldeko lurretan eta uharteetan bizi ziren. Inguruan mendi ugari zeudenez eta kostaldea koskatsua zenez, nabigatzaile onak izan ziren, merkataritza garatu zuten eta Mediterraneo itsasoaren kostaldean koloniak osatu zituzten. Lehenengo zibilizazio handien arrastoak KRETAn eta MIZENASen aurkitu dira. ZIBILIZAZIOAREN JATORRIA: KRETA ETA MIZENAS

6. K.a. 3000. urte inguruan KRETA ko biztanleek inguruko herriekin erabiltzen zuten kobrearekin eta itsasontziak eraikiz, merkataritza-harremanak ezarri zituzten. Kretatzarrek idazten bazekiten eta nekazaritza, abeltzaintza eta merkataritza zituzten bizibide. Egeo Itsaso inguruko lurretan helenoak, antzinako greziarrak, Greziako historiari hasera eman zioten. Lehenengo zibilizazioak KRETA n eta MIZENAS en garatu ziren.

7. Lurralde kontinentalaren hegoaldetik K.a. 2000.urtea baino apur bat lehenago, iparraldetik herri batzuk etorri eta bertan kokatu ziren; bertako jendearekin nahastu ziren eta horixe izan zen ZIBILIZAZIO MIZENIKOA ren sorrera. Herri hauek Kretaren aurka altxatu ziren eta pixkanaka, kretatzarrek bereganatutako merkataritza bereganatu zuten. K.a. 1200. urtetik aurrera, gerrek, goseteek, gainpopulazioak, uzta txarrek eta beste zenbait arrazoik bultzatuta MIZENAS eko zibilizazioa desagertu zen.

8. Gosetea, despopulatzea eta kanpo-merkataritzarik eza nagusitu omen ziren . Buruzagi militar bakoitzak bere jauregi txikiaren inguruan bere nagusitasuna inposatu zuen. Homero ren epikak , Iliada k eta Odisea k, ondo azaltzen dituzte gizarte borrokazale haren ezaugarriak GARAI ILUNA

9. GARAI ARKAIKOA Zibilizazio mizenikoa desagertu ondoren Greziaren bizimoduaren adierazgarri gisa herrixkek soilik iraun zuten. K.a. 900. urtetik aurrera, hiri batez eta zenbait herrixka, zelai eta basoz osatutako estatu txikiak sortzen hasi ziren eta POLIS izena eman zieten hauei. Independenteak ziren eta eskubide, betebehar eta interes komunak adierazten zituzten lege batzuen bidez gobernatzen ziren.

10. Hirietako biztanleria gero eta handiagoa zen, eta zituzten lurrak oso emankorrak ez izateaz gain, ez ziren nahikoa eta gaizki banatuta zeuden Beraz zenbait hiritar polisa utzi eta beste leku batzuen bila atera ziren. Buruzagi baten gidaritzapean espedizio bat antolatzen zen itsasoz eta beste lurralde batera jotzen zuten, hauek KOLONIA bat osatuz. Beti itsaso alboan kokatzen ohi ziren eta nekazaritza eta merkataritza zuten bizibide nagusi.

11. Horrela, POLIS-AMA hartatik edo METROPOLI tik askea zen polis berri bat osatzen zen, hasierakoan merkataritza eta kultur harremanak edo harreman afektiboak zituena. Koloniak Mediterraneo eta Itsaso Beltzaren inguruan kokatu ziren. Hauen artean aipagarrienak : Malaka (Malaga), Emporion (Ampurias), Sagunto, Massilia (Marseilla), Sizilia, Cirene (Libia) Mileto (Turkia), Quersoneso (Krimea)...

12. GARAI KLASIKOA K.a. 500. urtetik, Asia Txikiko greziar hiriek pertsiarren erasoei aurre egiteko altxatu egin ziren laguntza eskatuz gainerakoei, Atenasek beste batzuen artean laguntza hori eskaini zien. Horixe izan zen MEDIAR GERREN hasiera. Zenbait gudu ondoren ( famatua den Maratongoa barne) greziarrek pertsiarrak menpean hartu zituzten, bai lurrean eta bai itsasoan.

13. Mediar gerren ondoren ATENAS nagusitu zen eta hegemonia osoa izatea lortu zuen. Nagusitasun hau onartzen ez zuten bestelako hiriek Atenasen kontra indarra erabili zuten. Horrela, ESPARTA k Peloponeso Liga osatu eta bederatzi guda ondoren, Atenasek bere nagusitasuna galdu zuen. Espartaren nagusitasunarekin bukatzeko berriro ere herri greziarrek elkartu eta oraingoan TEBAS ek menpe hartu zuen Esparta eta zenbait urtez nagusi izan zen Grezian.

14. Greziar hirien arteko gerra eta gatazka hauen guztien emaitza banaketa eta ahultzea izan zen. Horrela, Greziako iparraldeko errege batek, Mazedoniako Filipo erregeak, nahiko erraz konkistatu ahal izan zuen lurraldea.

15. GARAI HELENISTIKOA Mazedonia FILIPO II .aren erregealdian armada osatu eta erresumaren HELENIZAZIOA bultzatu zuen. Gainera, hirien arteko eztabaidetan esku hartzen hasi zen eta, azkenean, ia Grezia osoa menpean hartu zuen.

16. Gero honen semea, ALEXANDRO HANDIAK , greziar hiri batzuen altxamenduak zapaldu eta Asiara espedizio bat antolatu zuen. Pertsiarrak irabazi ondoren inperio hartako lurralde guztiak hartu zituen menpean: Asia Txikia, Siria, Mesopotamia, Egipto eta Pertsia bera, Indus ibaiaren ertzera iritsi arte.

17. Alexandro Handia oso gazte hil zen, 33 urte zituela, eta honen inperioa jeneralak banatu zuten;horrela, erresuma helenikoak sortu ziren, eta ERROMATARREK KONKISTATU ZITUZTEN arte iraun zuten hauek. Garai hartan Asiako ekialdera merkataritza bide berriak ireki ziren, zientzia sendo garatu zen eta greziar kulturako hainbat aldetik (hirigintza, arkitektura, eskultura, antzerkia, poesia, erlijioa...) indar handia izan zuten lurralde haietako herrietan; garai horri HELENISMO izena eman zitzaion hain zuzen.

18. GREZIAKO ZIENTZIA ETA KULTURA

19. Filosofo greziarrek gauzen eta fenomeno naturalen zergatiak aztertzen eta hiriko biztanleen hezkuntzaz arduratzen ziren. Greziarrek zientziari egindako ekarpen nagusienak hauexek izan ziren: Matematikan , Geometria garatu zuten. Fisikan , hidrostatikaren eta pneumatikaren munduan nabarmendu ziren. Geografian , mapak egiten hasi ziren. Historian , iraganean gertatutako gauzen bidez, giza gertaerei azalpenak ematen hasi ziren. Astronomian , Lurraren eta unibertsoko beste argizagi batzuen posizio zehaztu zen eta beren arteko distantziak neurtzeko kalkuluak egin ziren. Medikuntzan , gaixotasunen diagnostikoa egiterakoan, aurrerapauso nabarmenak eman ziren eta sintomen kausak bereizi zituzten. GREZIAKO ZIENTZIA ETA KULTURA

20. SOCRATES PLATON FILOSOFOAK GREZIAKO PERTSONAI FAMATUAK IDAZLEA HOMERO ARISTOTELES

21. GREZIAKO PERTSONAI FAMATUAK MATEMATIKOAK TALES GEOGRAFOA PTOLOMEO PITAGORAS HISTORIALARIA HERODOTO

22. ANTOLAMENDU SOZIALA

23. GOBERNARIAK Hauek aukeratuak HIRITARRAK Emakumeak, hiritarren adin txikiko semeak eta alabak METEKOAK ESKLABOAK Gizartea aztertzeko Greziako garai klasikoko Atenaseko polis ikusiko dugu adibide bezala. Garai hartan 300.000 biztanle inguru izango zituela eta honako gizarte-taldeak izango zituela pentsatzen da. ANTOLAMENDU SOZIALA

26. GREZIAKO BIZIMODUA Greziako biztanle gehien bizibidea nekazaritza (zerealak, mahatsondoak, olibondoak, barazkiak, lekak ., fruta-arbolak...)zen. Honetaz gain, txerriak, ahuntzak, ardiak, behiak eta zaldiak hazten zituzten. Hirietan artisau asko lan egiten zuten. Portuetan ere, diru-trukatzaileak aritzen ziren eta merkatariei interesen truke dirua maileguz ematen zietenak ere bazeuden. Nekazariek eta artisauek beren produktuak atez ate, lantegian edota AGORAn edo hiriko plazan saltzen zituzten. Merkatari nagusiak hiriko portuetan zeuden, bertako itsasontziak inportazioko eta esportazioko produktuekin lan egiten baitzen.

27. Atenaseko etxe gehienak nahiko pobreak eta xumeak ziren: egurrez eta pezoz egiten zituzten eta oin bakarra eta bizpahiru gela txiki izaten zituzten. Ez zuten sukalderik eta altzariak ere urriak ziren. Greziarrek garbi ibiltzeari garrantzi handia ematen zioten. Txikitan ikasten zuten igerian eta esklaboek zaindutako iturri eta bainu publikoetan bainatzen ziren. Grezian lan fisikoa eta, oro har, diruaren truke egiten ziren lanak ez zeuden ondo ikusita. Maila oneko hiritarrek nahikoa zuten bere hiriaren gobernuan parte hartu, soldadutza egin eta beren jabetzak administratu. Aisialdian kirola eta solasaldiak egiteaz gain, oso gustukoak zituzten ehiza eta arrantza. Aldiz, nekazariak eta artisauak egun osoan lanean aritzen ziren. Esklaboei dagokionez, nekazarien eta artisauen antzekoa zen, baina meategietan lan egiten zutenak oso gazterik hiltzen ziren.

28. Jantziak artilezkoak edo lihozkoak ziren. Gizonezkoek tunika janzten zuten eta honen gainetik mantua. Emakumeek osoko oihal zatiak erabiltzen zituzten. Larruzko, zurezko edo sokazko zola zuten oinetakoak erabiltzen zituzten. Antzinako Grezian, ez zeuden era askotako elikagaiak eta gehiegikeriaz ez jaten saiatzen ziren. Gari-irinez egindako ogia, garagarrez egindako opilak, babak, dilistak, olibak, pikuak, baratxuriak... jaten ziren. Gazta eta arrainak (sardinak, antxoak, atuna...) jaten lortzen zituzten proteinak. Haragia jai egunetan hartzen zuten. Gozogintza oso gogoko zuten eta esnea, ezti-ura eta ardoa urarekin nahastuta edaten zituzten.

29. Legez emakumeek ezin zuten beren senarra izango zena aukeratu eta, horregatik, ezkontza kontratu bat zen, senargaiak emaztegaiaren aitarekin edo ordezkariarekin egiten zuena. Hortaz, oso ohikoak ziren ezezagunen arteko ezkontzak. Emakumeak 16 urte inguru zituztela ezkontzen ziren eta aitak dotea ematen zuen, senarrak administratzeko. Emakumeek dibortzioa eskatzeko senarrak tratu txarrak ematen zizkietela erakutsi behar zuten. Alargun gelditzen zen emakumeak, senarrak hil aurretik esaten zuenarekin edo legez bere jabe zenak erabakitzen zuenarekin ezkondu behar zen. Emakume greziar aberatsak seme-alabak hazteaz, etxea eramateaz eta etxeko lanak egiteaz arduratzen ziren, esklaboen laguntzaz betiere. Gainerako emakumeek artisau edo dendari modura lan egiten zuten edo neskame ziren. Baina bazeuden hiritarren emazteak baino askeago bizi ziren emakume dantzari eta musikariak. Emakume atzerritarrak hauek HETAIRAk ziren. Hauek gazteei irakasteko akademiak zuzentzen zituzten, eta artista eta filosofoekin bilerak egiten zituzten. Emakumeen egoera Antzinako Grezian

30. ANTOLAMENDU POLITIKOA

31. ANTOLAMENDU POLITIKOA Hiriak (polisak) sortu eta hasierako urteetan, hiritar aberatsen talde txiki batek, OLIGARKIAK, gobernatzen zuen hiria, eta hitz honek adierazten du hain zuzen : ” gutxi batzuen gobernua ”. Beren buruez “ aristoak ”, “ onenak ” zirela esaten zuten, eta hortik dator ARISTOKRAZIA izena. Denborak aurrera egin ahala, beste hiritar batzuek ere hiriaren gobernua nahi izan zuten eta , ondorioz, hirietako biztanleen artean gatazka ugari sortu zen : horrek ANARKIA garaiak edo gobernu eredurik gabeko garaiak sorrarazi zituen eta, beste kasu batzuetan, oligarkia TIRANIAK edota DIKTADURAK ordezkatu zuen.

32. ANTOLAMENDU POLITIKOA Atenasen, K.a. VI. mendean, hainbat berrikuntza izan zen eta, ondorioz, ordu arteko gobernu-sistema, oligarkia guztien gobernu edo DEMOKRAZIA bihurtu zen : Atenaseko hiritar guztiek izan zezaketen botere politikoa eta Atenasko gobernuan sartzeko aukera, hiritar guztien biltzar baten bidez. Hiritarrak hainbat kargu betetzeko aukeratuak izan zitezkeen.

33. ATENASEKO ANTOLAMENDU POLITIKOA ARKONTEAK Gai erlijiosoak eta judizialak ESTRATEGAK Gai militarrak BULEA HERRI-EPAIMAHAIAK Urtebeterako aukeratutako 500 hiritarren biltzarra. EKKLESIA edo hiritarren batzarren aholkulari Lege proiektuak prestatu Magistratuak kontrolatu 6.000 hiritarretik urtebeterako ausaz aukeratzen zen epaimahaia Heriotzarekin lotuta ez zeuden gai eta delituak epaitu MAGISTRATUAK Urtebeterako aukeratuak Legeak aplikatzen zituzten EKKLESIA Hiritarren batzarra Legeak bozkatu Bakeari eta gerrari buruzko erabakiak hartu. HIRITARRAK

34. GREZIAKO ARTEA

35. PINTURA Greziako pinturetaz hitz egiteko zeramiketaz aritzea ezin bestekoa da, euskarri honetan egin baitziren pintura gehien. Anforak, platerak eta ontziak izan ziren gehien bat margotu egin zirenak. Zeramika hauek oso preziatuak izan ziren. Hiru estilo bereizi ziren. Geometrikoa , hondo gorriaren gain egiten ziren irudi beltzak eta hondo beltzaren gain egiten ziren irudi gorriak .

36. ESKULTURA Greziar artistek egin zituzten eskultura asko tenpluak apaintzeko ziren, hau da, jainkoak goresteko egin ziren. Greziarrentzat jainkoek giza itxura zutenez, estatuek gizakiaren itxura izan behar zuten, baina inolako akatsik gabe. Horregatik, gorputz atalen artean forma zehatzak eta proportzio idealak, hau da, kanona , bilatu nahi zituzten .

37. ARKITEKTURA Arkitekturan, greziarrek forma berriak sortu zituzten eta beren tenpluetarako eraikuntza-sistema sinpleagoak erabili zituzten. Harri horizontal bat, euskarri modura azpian beste bi ezarriz. Tenpluen oinplanoa berdina izaten zen beti: jainkoarentzako gune bat ( cella edo naos ) laukizuzen formakoa, zutabe biribileko euskarriz inguratua. Honen aurrean edo atzean beste ganbara batzuk ere ezar zitezkeen.

38. Oinarrizko eskema hori abiaburutzat hartuta, honako hiru ordena hauek asmatu zituzten: doriarra, joniarra eta korintiarra. Denboran aurrera, gero eta apaidura gehiagoz.

39. DORIARRA JONIARRA KORINTIARRA

40. GREZIAKO TOURRA

41. Mizenas Mizenaseko gotorleku bat: Tirinto.

42. Mizenas: Agamenonen urrezko maskara.

43. Atreoren altxorreko hilobia.

44. Atreoren hilobiaren barrualdea. Edward Dodwell (1834).

45. Mizenas: hilobi zirkulua.

46. Mizenas: Lehoien atea.

47. Piztia eta anderea.

48. Delos: izurdeen mosaikoa.

49. Delos

50. Delos: antzokia.

51. Delfos Delfos: antzokia eta Apoloren tenplua

52. Delfos: Atenearen santuarioa ( toloa )

53. Delfos : Apoloren tenplua.

54. Delfos: Apoloren tenplua.

55. Olinpia Olinpia: Zeusen tenpluaren maketa.

56. Olinpia: Heraren tenplua (era birtualean).

57. Olinpia: estadioa.

58. Olinpia: Zeusen tenplua.

59. Olinpia: Palestra.

60. Olinpia: Gimnasioa.

61. Olinpia: Heraren tenpluko zutabe dorikoak.

62. Olinpia: Palestra.

63. Atenas Atenas: Hefesteion (Akropolia).

64. Atenas: Partenoia (Akropolia).

65. Atenas: Partenoia (Akropolia).

66. Atenas: Erekteion. Kariatideak (Akropolia).

67. Atenas: Odeoia (Herodes Antikorena) ( Akropoliaren magalean) .

68. Atenas: Dionisioko antzokia (Akropoliaren magalean).

69. Korintia Korintia: Apoloren tenplua.

70. Isisen tenplua

71. Epidauro: antzokia, goitik

72. Epidauro: antzokia

73. HERRI AMETSA IKASTOLA 2011

74. HERRI AMETSA IKASTOLA 2011

75. Anfora atikoa. Heracles eta Minos zezena.

76. Edipo Esfingeari galdezka .

77. Antzerki eszena kratera batean.

78. GEOMETRIKO ALDIA : 900 - 700 k.a.

79. ARKAIKO ALDIA: 530 - 480 A. C. A) IRUDI BELTZAK

80. ARKAIKO ALDIA: 530 - 480 a. C. B) IRUDI GORRIAK

81. Mironen diskoboloa

82. Hermes Dionisos umea eusten

83. Laocoon eta bere semeak

84. Miloko Afrodita