Voor het vakblad bouwIQ interviewde ik Henny Greve van het ‘architektenatelier’ te Alphen a/d Rijn. Hij bedacht een basisconcept waarmee onbeperkt met gebouwen kan worden geschakeld. Het concept bestaat uit diverse varianten voor een toren met woon- en werkeenheden, die niet meer worden gebouwd maar ‘geassembleerd’ en die niet worden gestapeld maar ‘ingeplugd’ in een daartoe uitgerust frame. Greve noemt het de ‘Klustertoren’.

1. Onbeperkt schakelen met gebouwen 24 ▶ Artikel
Klustertoren
▶ Onbeperkt schakelen met gebouwen
Henny Greve van het ‘architektenatelier’ te Alphen a/d
BEElD ArCHitEKtEnAtEliEr
Rijn bedacht een basisconcept waarmee onbeperkt
met gebouwen kan worden geschakeld. Het concept
bestaat uit diverse varianten voor een toren met
woon- en werkeenheden, die niet meer worden
gebouwd maar ‘geassembleerd’ en die niet worden
gestapeld maar ‘ingeplugd’ in een daartoe uitgerust
frame. Greve noemt het de ‘Klustertoren’.
De gedachte achter deze zogenoemde Klustertoren is dat de eenheden
complete units zijn die of als geheel worden aangevoerd of op de bouw-
plaats beneden worden samengesteld en vervolgens als geheel worden
gehesen en ingeplugd. Het concept is dynamisch omdat bij verhuizing als
het ware een kavel vrijkomt. De unit kan worden overgedragen, maar ook
worden gedemonteerd en vervangen door een andere.
Aanleiding voor het conceptontwerp is een in juli 2008 door de gemeente
Almere uitgeschreven prijsvraag voor het ontwerp en de realisatie van ze-
ven urban villa’s en één woontoren in Cascade-West in Almere Poort. Doel
van de prijsvraag was het verkrijgen van acht realiseerbare ontwerpvoor-
stellen. Daarbij streefde de opdrachtgever naar maximale ontwerpkwaliteit
op het gebied van duurzaamheid, gekoppeld aan het maximaal benutten
van de locatie. Deelnemers werden uitgedaagd om met een realistisch
‘aangenaam duurzaam’ ontwerp te komen. Voor de woontoren was een
uitgeefbaar gebied van 600 m² beschikbaar, met een uitloop naar 726 m²
voor de footprint van het gebouw. De maximale bouwhoogte mocht 60 m
bedragen.
Henny Greve, architect van het ‘architektenatelier’, vertelt: “De bouw, laten
we ons daartoe beperken, is toe aan een ‘reset’: een ‘koude’ herstart, als
bij een computer. En als we toch die vergelijking maken, wat ons betreft eromheen- moest anders geformuleerd worden.” Op die manier is het con-
vraagt het bouwen om een ‘hard-reset’, in plaats van een ‘soft-reset’, een cept van de Klustertoren ontstaan. Een concept met diverse varianten voor
herstart met behulp van een nieuw programma om de computer, of in dit een toren met woon- en werkeenheden in een frame dat fungeert als dra-
geval de bouw, te resetten.” Enkele voorbeelden van het onderscheid tus- ger, maar ook de verticale structuur omvat. Deze vormt tevens een soort
sen ‘vernieuwend’ bouwen en ‘traditioneel’ bouwen passeren de revue, rek, waaraan woon- en werkeenheden kunnen worden gehangen of
bijvoorbeeld massa versus holle constructie en de ontwikkeling van nieu- anderszins geplaatst.
we, installatievriendelijke vloertypes. Greve vervolgt: “Behalve een doelstel-
ling om de traagheid uit het bouwproces te halen, wilden we ook meer Griekse tempel
dynamiek in functionaliteit veroorzaken door de rigide scheiding tussen De plattegrond van de Klustertoren doet denken aan die van een Griekse
wonen, werken en vermaak te doorbreken en transparanter te maken. Ook tempel, de Peripteros. De kolommen van de zuilengang dragen twee al
het domein -niet alleen de ruimte op zich maar juist ook de ruimte dan niet doorgekoppelde waaiers van staal, de geleiders en draagarmen
24_27_greve_BIQ096.indd 24 24-11-2009 14:13:00

2. Onbeperkt schakelen met gebouwen 25 ▶ Artikel
▶ Judith van Bokhoven
van de rondomgelegen units. nader constructief onderzoek moet uitwijzen schap met het ‘oude bouwen’ te vermijden, is het van belang de termino-
of de staalconstructie een zelfdragende is of onderdeel uitmaakt van een logie aan te passen, andere woorden voor andere principes. Voordelen van
hangconstructiesysteem. in de meest recente uitwerkingen is van het laat- een hangconstructiesysteem zijn onder andere minder materiaalgebruik en
ste uitgegaan. Het zelfdragende waaiersysteem heeft echter de voorkeur een lichtere constructie, maar zo’n systeem kent ook zijn beperkingen”,
van Greve, omdat het nagenoeg geen beperkingen en uitsteeksels heeft. aldus Greve. De units kunnen slechts gedeeltelijk worden voorzien van een
De buitenschil kan dan in de fabriek worden geassembleerd. Deze versie buitenschil vanwege het moeten passeren van uitstekende staalconstruc-
geeft de meeste vrijheid. Greve spreekt een zekere antipathie uit tegen het tiedelen. De rest van de buitenschil wordt dan later gemonteerd, net als de
begrip ‘prefab’, liever nog hanteert de architect de term ‘assemblage’. publieke buitenruimtes die als grote ‘wintertuinen’ door het gebouw heen
“Prefab refereert in de bouw te veel aan ‘kleinere’ onderdelen die in grotere zijn opgenomen, waarbij bouwen met groen en glas een uitgangspunt is.
hoeveelheden van hetzelfde kunnen worden aangemaakt en verwerkt. in de rondgang zijn zowel de vloer als het plafond opgebouwd uit gestan-
Deze definitie is vast nog voor verbetering vatbaar, maar om de verwant- daardiseerde elementen. De stalen zuilen zijn, indien nodig, brandwerend
24_27_greve_BIQ096.indd 25 24-11-2009 14:13:03

3. In 30 minuten de basis
voor uw business strategie
Dé informatieleverancier voor de bouw-, vastgoed- en installatiesector
. NL
IS
.B OUWKENN
W
W
W
Het BouwKennis Jaarrapport Nederland 2009-2010 geeft u snel inzicht in de
belangrijkste ontwikkelingen van de Nederlandse bouwkolom. Het rapport biedt een
overzichtelijk beeld van de voornaamste economische indicatoren en brengt daarnaast
de belangrijkste trends en ontwikkelingen uit de markt in kaart. Het gehele rapport is
gebaseerd op actueel marktonderzoek, dat speciaal voor dit rapport onder alle partijen
uit de bouwkolom is verricht. Het rapport is hierdoor een onmisbare blauwdruk voor uw
strategisch (marketing)plan. Het BouwKennis Jaarrapport 2009-2010 is een must voor
iedere (commercieel) beleidsmaker in de bouwkolom die snel en inzichtelijk de branche
in kaart gebracht ziet.
Max Euwelaan 51 3062 MA Rotterdam www.bouwkennis.nl
24_27_greve_BIQ096.indd 26 24-11-2009 14:13:04

4. Onbeperkt schakelen met gebouwen 27 ▶ Artikel
omkleed. De kern is constructief en bestaat uit een ‘wokkeltrappenhuis’
ingeklemd tussen twee liftschachten. Aan weerszijden van het trappenhuis
bevinden zich de gemeenschappelijke leidingschachten. Alle omliggende
wooneenheden, ateliers of kantooreenheden zijn voor wat betreft de instal-
laties daarop aangesloten.
Wooneenheden
De wooneenheden zijn het resultaat van een intelligente combinatie van
staal en aluminium verkregen uit assemblage van door extrusie verkregen
u-vormige elementen rondom een zorgvuldig gecomponeerd stalen frame.
Greve: “De u-vorm is een keuze die gebaseerd is op vervoerbaarheid, in
het bijzonder over de weg. Het geheel vindt zijn stabiliteit in het samenvoe-
gen van beide u-profielen verankerd aan de hoofdstaalconstructie. De
units zijn 100 procent demontabel en geschikt voor hergebruik op elke BIM
willekeurige locatie.” Kenmerkend voor de samenstelling van de u-units is in het ontwerptraject van de Klustertoren is gebruikgemaakt van ‘Building
het feit dat de natte groep altijd is opgenomen in een van beide en niet information Model’ (BiM). inzet was de manier van ontwerpen en de daar-
door de assemblagescheiding heen. Kenmerk van de stapeling is dat de uit voortvloeiende visuele en ruimtelijke representaties in de vorm van ver-
woningen vooralsnog geen gemeenschappelijke bouwcomponenten heb- zamelingen en beeldreeksen, viewports en het maken van modellen, het
ben. “Dat betekent geen gemeenschappelijke, woningscheidende vloeren, tastbaar maken van een ontwerp in wording, in drie dimensies. De tussen-
wanden of daken. De units zijn volledig autonoom”, aldus Greve. tijdse resultaten worden steeds getoetst en het ontwerpproces wordt ken-
Voor wat betreft de gevels wordt gewerkt met de codeomschrijvingen ‘bui- baar gemaakt. Een voortdurend coderen en toekennen van classes, nog
tenwanden buitenschil’ en ‘buitenwanden binnenschil’. Greve legt uit: “Die zonder een uitspraak te doen over concrete materialisering, leidt tot een
binnenschil impliceert het casco: aluminium eventueel in combinatie met onderscheid in hoofd- en subgroepen, in vaste en variabele onderdelen.
een op zich staand dan wel geïntegreerd staalframe. De buitenschil kan in Greve is enthousiast over BiM: “Al in een heel vroeg stadium komen alle
feite worden ontwikkeld met elk willekeurig gevelmateriaal, maar bij voor- problemen van het proces aan het licht. Je kunt vervolgens daarmee stoei-
keur sowieso een gevelsysteem met specifieke energetische kwaliteiten. en zonder dat het consequenties heeft. Dat scheelt uiteindelijk enorm in de
Uitgangspunt is dat gevelmontage in hoofdzaak plaatsvindt tegelijkertijd faalkosten.”
met het samenstellen van de unit in z’n geheel, op hetzelfde platform, als
het ware ‘aan de lijn’. Zowel binnen- als buitenafwerking zijn aparte com- Realiseren
ponenten. De buitenafwerking zal bij hoogbouw integraal moeten zijn, bin- De opzet van het concept sluit in essentie goed aan bij Slimbouwen en
nenafwerking kan in beginsel op elk niveau, zelfs in zelfwerkzaamheid.” biedt gunstige randvoorwaarden voor een industriële uitwerking. Greve:
“Slimbouwen is geen systeem, maar een concept, een manier van denken.
Daken en vloeren Het is gebaseerd op drie kernwaarden: industrieel, flexibel en duurzaam.
Hoe zit het met de daken? Greve: “De daken, of plafonds van de unit zijn Slimbouwen is voor een belangrijk deel gericht op installatietechniek, die te
qua opbouw vergelijkbaar met de wanden. Ook hiervoor gelden dezelfde sterk verweven is met bouwkundige constructiedelen. Met name de schei-
principes als bij de buitenschil van de gevels, tenzij het dak vrijkomt en ding van installaties en het leggen van een knip tussen de algemene infra-
wordt blootgesteld aan weersinvloeden. Dan dient een dakafwerking al structuur enerzijds en de individuele units anderzijds vormen daarbij we-
dan niet met dakopstand te worden toegepast.” zenlijke kenmerken die ook de Klustertoren heeft.” Wat wenst Greve voor
Ook de vloeren van de units zijn in de meest ideale vorm identiek samen- de toekomst van de Klustertoren? “rondom dit concept is een consortium
gesteld als de gevels en daken, daarbij doelend op de binnenschil. Het geformeerd bestaande uit geïnteresseerde bedrijven. Het streven van dit
gaat hierbij om verhoogde vloeren die ruimte laten voor alle installatievoor- consortium is om op korte termijn een eerste project te realiseren. tegelij-
zieningen. “De tussenruimte wordt benut voor alle interne installatievoor- kertijd biedt het concept veel uitdaging om het verder ontwikkelen in een
zieningen. Standaard is uitgegaan van een buitenplafond als randafwer- context van industriële productie.
king, weliswaar strikt genomen niet nodig bij verticaal doorgeschakelde Het zijn natuurlijk nog speldenprikken die uiteindelijk maakbaar moeten
units, maar te interpreteren als een overgangsingreep van de ene unit naar worden. We moeten hoger in het marktsegment doordringen want uitein-
de andere, of ruimte biedend voor alsnog een rondgaande installatiezone delijk komt het ook neer op financiering en ambitie. Er moet meer worden
voor nader te bepalen doeleinden, bijvoorbeeld een grijswatercicuit”, aldus nagedacht over materialisering, installatietechnieken en hoe je die inzet.
Greve. Het ultieme doel is: realiseren.” ◀
24_27_greve_BIQ096.indd 27 24-11-2009 14:13:05