J.KORNAS, Prawo intertemporalne (międzyczasowe) prywatne

Joanna Kornas
Katedra Prawa Handlowego
Wydział Prawa i Administracji UW
6 maja 2013 r.
Prawo intertemporalne
(międzyczasowe)
prywatne
1

Joanna Kornas, Katedra Prawa Handlowego WPiA UW
Prawo prywatne intertemporalne, 6 maja 2013 r.
Plan
1. Regulacje kolizyjne
2. Źródła prawa międzyczasowego
3. Podstawowe pojęcia
4. Podstawowe i szczegółowe zasady
5. Podstawowa literatura
2

Regulacje kolizyjne
3
 Skąd wiadomo, jakie prawo zastosować w konkretnej
sytuacji?
a) państwo pochodzenia
b) czas
 Konflikty te regulowane są przede wszystkim przez
normy prawne zwane normami kolizyjnymi
ad a) prawo prywatne międzynarodowe
ad b) prawo międzyczasowe (prywatne i publiczne)

Regulacje kolizyjne
4
 Normy materialne zawierają konkretne rozwiązania;
wskazują, jak należy się zachować w danym stanie
faktycznym
 np. art. 158 zd. 1 KC Umowa zobowiązująca do przeniesienia
własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu
notarialnego.
 Normy kolizyjne nie zawierają konkretnych rozwiązań, a
jedynie wskazują, jaki system prawny/ jaka ustawa
powinna być stosowana do danego przypadku. To ta
wskazana ustawa zawiera rozwiązanie
materialnoprawne

Regulacje kolizyjne
5
 Norma kolizyjna:
 np. art. LI PWKC Do spraw spadkowych stosuje się prawo
obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, o ile przepisy poniższe nie
stanowią inaczej.
 brak konkretnych rozwiązań, jak należy się zachować
 Prawo międzyczasowe zawiera zarówno normy
materialne, jak i kolizyjne
 Dominują normy kolizyjne

Źródła
6
 Konstytucja z 1997 r.:
 art. 2 Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym
państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady
sprawiedliwości społecznej.
 art. 88 ust. 1 Warunkiem wejścia w życie ustaw,
rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich
ogłoszenie

Źródła
7
 Ustawa z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i
niektórych innych aktów prawnych
 art. 2 ust. 1 Ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku
urzędowym jest obowiązkowe.
 art. 4 ust. 1 Akty normatywne, zawierające przepisy
powszechnie obowiązujące, ogłaszane w dziennikach
urzędowych wchodzą w życie po upływie czternastu dni od
dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi
termin dłuższy.
 art. 5 Przepisy art. 4 nie wyłączają możliwości nadania aktowi
normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, jeżeli zasady
demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na
przeszkodzie.

Źródła
8
Brak odrębnej ustawy o prywatnym prawie międzyczasowym; art. 3 KC
1) Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (PWKC) – ranga kodeksowa
przepisów intertemporalnych
= ogólne zasady prawa intertemporalnego dla całego prawa prywatnego!
2) Poszczególne ustawy: Przepisy wprowadzające
(np. KRO; dawne: KZ, KH, PrRzecz, POPC, KodNap)
 ! KPC, KRS – odrębne ustawy wprowadzające (prawo publiczne)!
3) Przepisy przejściowe w konkretnych ustawach
(np. KSH, PrAut, PWP, KredKonsU 2011, różne nowelizacje)
4) Ustawy epizodyczne (np. Ustawa z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego
dla pracowników i przedsiębiorców – tzw. Ustawa antykryzysowa)
5) Dyrektywy systemowe: lex posterior derogat legi anteriori
(por. np. relację art. 517 § 2 KC [lex anterior] i 912^12 KC [lex posterior])
pkt. 2-5 należy traktować jako leges speciales do PWKC = stosujemy przed PWKC!

Źródła
9
 Skąd biorą się reguły mówiące, czy stosować ustawę
dawniejszą, czy nową, skoro brak przepisów, które
regulowałyby to wprost?
 Konstruowanie norm prawnych z przepisów!!!
 PWKC
 reguły o charakterze ogólnym – np. art. XXVII PWKC
 normy 1-razowe (konkretny problem intertemp.)
– np. Art. XXXIII PWKC § 2. [uznanie za zmarłego] Jednakże chwilę
domniemanej śmierci zaginionych przed dniem 1 października 1950 r.
oznacza się według przepisów prawa osobowego (dekret z dnia 29
sierpnia 1945 r. - Dz. U. Nr 40, poz. 223).

Pojęcia
10
 Ustawa: przepis prawny, norma prawna
 Ogłoszenie: ustawa staje się częścią systemu prawnego
 Wejście w życie: początek obowiązywania
 Obowiązywanie: ustawa jest podstawą do przypisania
zdarzeniom faktycznym skutków prawnych
 Stosowanie: adresaci postępują zgodnie z normami
 Retroakcja: stosowanie ustawy nowej do ustalenia
skutków prawnych zdarzeń, które miały miejsce, gdy
obowiązywała ustawa dawna (czyli: zanim ustawa nowa
weszła w życie)

Pojęcia
11
 Ustawa przestaje obowiązywać – koniec (?)
a) wyraźne uchylenie przez inną ustawę (też PW)
b) upływ czasu (ustawy epizodyczne)
c) lex posterior derogat legi anteriori, chyba że norma
wcześniejsza to lex specialis
d) orzeczenie TK
e) desuetudo
f) sprzeczność z prawem UE (kwestia wykładni)

12
Czy ustawa, która już nie
obowiązuje, może być
stosowana?

Pojęcia: obowiązywanie
13
 Ustawa nowa, od chwili wejścia w życie działa:
a) pro futuro – uznaje skutki przed jej obowiązywaniem;
„nie wtrąca się” do nich; działa „do przodu”
b) bezpośrednio (natychmiastowo) – jw., ale stosuje się
ją do zdarzeń związanych ze zdarzeniami dawnymi,
które występują po wejściu w życie ustawy nowej
c) wstecznie (retroaktywnie) – nie uznaje skutków
prawnych ukształtowanych (powstanie, ustalenie treści,
zgaśnięcie) dawniej; reguluje je sama

Retroaktywność: EURO 2012 i TK
14
 Ustawa z 31 sierpnia 2012: w Ustawie o przygotowaniu
finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej
UEFA EURO 2012 w art. 1 po ust. 2 dodaje się ust. 2a w
brzmieniu:
 2a. Przepisy ustawy stosuje się także do przedsięwzięć
Euro 2012 określonych w przepisach wydanych na
podstawie art. 4 ust. 1 i niezrealizowanych przed
rozpoczęciem turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej
UEFA EURO 2012.
 Wejście w życie: z mocą od dnia 8 czerwca 2012 r.
 TK, 6 marca 2013: niezgodność z Konstytucją (Kp 1/12)

15
Czy nowa
ustawa,
może
„wskrzesić”
prawa, które
wygasły pod
rządami
ustawy
dawnej?źródło: Capcom, Resident Evil 2

Retroaktywność: Prawo autorskie 1994
16
 Art. 124. ust. 1. pkt 3) Przepisy ustawy stosuje się do utworów: do których
prawa autorskie według przepisów dotychczasowych wygasły, a które
według niniejszej ustawy korzystają nadal z ochrony, z wyłączeniem
okresu między wygaśnięciem ochrony według ustawy dotychczasowej i
wejściem w życie niniejszej ustawy. Ustawa nie narusza własności
egzemplarzy utworów rozpowszechnionych przed dniem jej wejścia w
życie.
 majątkowe prawa autorskie do dzieła literackiego twórcy
zmarłego 1 stycznia 1960 r. wygasły 1 stycznia 1985 r.
 wejście życie Prawa autorskiego z 1994 r. (23.02.1994):
prawa powstają na nowo i korzystają z ochrony
 prawa te wygasną dopiero 1 stycznia 2030 r.

Pojęcia: obowiązywanie
17
 Ustawa dawna – uchylona:
a) dalsze działanie: pomimo obowiązywania ustawy
nowej, dawna ma zastosowanie do zdarzeń, które
są związane ze zdarzeniami dawnymi
 Kodex Napoleona:
 art. 518. Grunta ziemi i budynki, są nieruchomością z
natury swoiey.
 art. 664. Gdy różne piętra iednego domu, należą do
różnych właścicieli, ieżeli tytuły własności nie urządzaią
sposobu czynienia napraw, i postawienia nanowo,
powinny te bydź wykonywane podług następuiących
przepisów (…)

Obowiązywanie ustawy dawnej
18
 SN III CZP 181/95:
 W dniu 11 kwietnia 1922 r. Adam J. i Aleksander J. zawarli umowę
notarialną, na podstawie której Adam J. przeniósł na Aleksandra J.
prawo własności wschodniej połowy nieruchomości "D. M. (...)" i ,,Osada
(...)",a także prawo własności budynku zwanego "wieżą" - z
wyłączeniem piwnic - oraz prawo własności parteru z werandą - z
wyłączeniem wejścia na piętro - w drugim budynku, (…) Po
sporządzeniu tej umowy dla obu części nieruchomości "D. M. (...)"
prowadzona była nadal wspólna księga hipoteczna.
 Sąd Rejonowy w Grodzisku Mazowieckim postanowieniem z dnia
18 kwietnia 1995 r. odmówił wnioskodawcy założenia księgi wieczystej,
stwierdzając, że w obecnym stanie prawnym budynki i inne urządzenia
trwale związane z gruntem są częściami składowymi gruntu i nie mogą
być przedmiotem odrębnej własności, jeżeli przepisy szczególne nie
stanowią inaczej.

Obowiązywanie ustawy dawnej
19
 SN III CZP 181/95, 29 grudnia 1995 r.:
 Dopuszczalne jest założenie księgi wieczystej dla
nieruchomości stanowiącej budynek bądź piętro
budynku, nabytej pod rządem nie obowiązującego
obecnie kodeksu cywilnego Napoleona.

20
Ustawa uchylona może
być stosowana
– obowiązuje w takiej
sytuacji w ograniczonym
zakresie

Podstawowe zasady
21
1. Lex retro non agit – domniemanie nieretroakcji
 art. 3 KC Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej
brzmienia lub celu
2. Tempus regit actum („czas rządzi czynnością”)
3. Ochrona praw nabytych
4. Brak swobody wyboru między ustawą dawną a nową
5. Zasady asekuracyjne (nie zawsze występują) – reguły
interpretacyjne
 Art. LXIV PWKC W razie wątpliwości, czy ma być stosowane prawo
dotychczasowe czy kodeks cywilny, stosuje się kodeks cywilny.
 628 KSH W razie wątpliwości, czy mają być stosowane przepisy
dotychczasowe, czy przepisy ustawy, należy stosować przepisy ustawy.

Szczegółowe zasady
22
 Art. XXVI. Do stosunków prawnych powstałych przed
wejściem w życie kodeksu cywilnego stosuje się prawo
dotychczasowe, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej.
 Zdolność prawna i do czynności prawnych:
 Art. XXVII. § 1. Od dnia wejścia w życie kodeksu cywilnego
zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych ocenia się
według tego kodeksu.
 § 2. Ważność czynności prawnych, dokonanych przed dniem
wejścia w życie kodeksu cywilnego przez osoby nie mające
zdolności do czynności prawnych lub w tej zdolności
ograniczone, ocenia się według przepisów dotychczasowych

Szczegółowe zasady – umowy
23
 Zobowiązania (m.in. umowy), zasada
– bezpośrednie obowiązywanie ustawy nowej
 Art. XLIX. § 1. Do zobowiązań, które powstały przed dniem
wejścia w życie kodeksu cywilnego, stosuje się przepisy tego
kodeksu, jeżeli chodzi o skutki prawne zdarzeń, które
nastąpiły po dniu wejścia kodeksu w życie, a które nie są
związane z istotą stosunku prawnego.
 Norma jednorazowa:
 Art. L. Do istniejących już zobowiązań z umów kontraktacji,
najmu, dzierżawy, rachunku bankowego, ubezpieczenia,
renty lub dożywocia stosuje się z dniem wejścia w życie
kodeksu cywilnego przepisy tego kodeksu.

Szczegółowe zasady – rzeczy
24
 Prawo rzeczowe – ochrona praw nabytych
 Art. XXXVII. Prawa rzeczowe istniejące w chwili wejścia
w życie kodeksu cywilnego pozostają w mocy, chyba że
przepisy poniższe stanowią inaczej.
 własność
 „piętra Napoleona”
 hipoteki
 zastawy
 ciężary realne
 długi gruntowe

25
 Prawo rzeczowe – bezpośrednie obowiązywanie
 Art. XXXVIII. Treść praw rzeczowych istniejących w
chwili wejścia w życie kodeksu cywilnego, jak również
przeniesienie, obciążenie, zmiana treści lub
pierwszeństwa oraz zniesienie takich praw podlega od
chwili wejścia w życie kodeksu cywilnego przepisom
tego kodeksu o ile przepisy poniższe nie stanowią
inaczej.
 np. hipoteka, zastaw
 Ale…

26
 Prawo rzeczowe – dalsze obow. ustawy dawnej
 Art. XL. Treść praw rzeczowych, których powstanie
po chwili wejścia w życie kodeksu cywilnego nie jest
możliwe, lecz które pozostają nadal w mocy,
podlega przepisom dotychczasowym. To samo
dotyczy przeniesienia, obciążenia, zmiany treści lub
pierwszeństwa oraz zniesienia takich praw.
 „piętra Napoleona”
 długi gruntowe
 UWAGA! ciężary realne – art. XLVI PWKC

Szczegółowe zasady – terminy
27
 Terminy ustawowe – ogólne zasady wywodzone z
przepisów art. XXXV PWKC
1) Ustawa nowa wydłuża termin – termin rozpoczęty, nie
upłynął przed wejściem w życie nowej:
• uwzględnienie biegu pod ustawą dawną
• stosuje się przepisy ustawy nowej o długości terminu
2) Ustawa nowa skraca termin – jw.:
• nie uwzględnia się biegu pod ustawą dawną
• termin rozpoczyna bieg od wejścia w życie ustawy nowej
• stosujemy nowe przepisy o długości terminu

Szczegółowe zasady – przedawnienie
28
 Terminy ustawowe – ogólne zasady wywodzone z przepisów art.
XXXV PWKC
 Art. XXXV. Do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie
kodeksu cywilnego, a według przepisów dotychczasowych w tym
dniu jeszcze nie przedawnionych, stosuje się przepisy kodeksu
dotyczące przedawnienia z następującymi ograniczeniami:
 1) początek, zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia
ocenia się według przepisów dotychczasowych, gdy chodzi o czas
przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego;
 2) jeżeli termin przedawnienia według przepisów kodeksu
cywilnego jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg
przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie kodeksu
cywilnego; jeżeli jednak przedawnienie rozpoczęte przed dniem
wejścia w życie kodeksu cywilnego nastąpiłoby przy
uwzględnieniu terminu przedawnienia określonego w prawie
dotychczasowym wcześniej, przedawnienie następuje z upływem
tego wcześniejszego termin.

Szczegółowe zasady – przedawnienie
29
 Terminy ustawowe – ogólne zasady wywodzone z przepisów art.
XXXV PWKC
 Art. XXXV. Do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie
kodeksu cywilnego, a według przepisów dotychczasowych w tym
dniu jeszcze nie przedawnionych, stosuje się przepisy kodeksu
dotyczące przedawnienia z następującymi ograniczeniami:
 1) początek, zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia
ocenia się według przepisów dotychczasowych, gdy chodzi o czas
przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego;
 2) jeżeli termin przedawnienia według przepisów kodeksu
cywilnego jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg
przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie kodeksu
cywilnego; jeżeli jednak przedawnienie rozpoczęte przed dniem
wejścia w życie kodeksu cywilnego nastąpiłoby przy
uwzględnieniu terminu przedawnienia określonego w prawie
dotychczasowym wcześniej, przedawnienie następuje z upływem
tego wcześniejszego termin.

30
O co chodzi w
art. XXXV pkt 2) zd. 2
PWKC?

31
 Terminy ustawowe – art. XXXV pkt 2) zd. 2 PWKC
 Przykład:
 Kodeks handlowy: wierzytelność spółki do wspólnika o
zwrot bezprawnej wypłaty – 5-letnie przedawnienie
 Kodeks spółek handlowych – 3-letnie przedawnienie
 in abstracto: nowa ustawa skraca termin
 in concreto: bezprawna wypłata następuje 1 września
1998 r.  zasada ogólna: liczymy termin od wejścia w
życie KSH (1.01.2001 r.)  upływ: 2.01.2004 r.
 gdyby stosować KH  upływ: 1.09.2003 r.

32
 Terminy ustawowe – ogólne zasady wywodzone z
przepisów art. XXXV PWKC
3) Ustawa nowa skraca termin in abstracto – termin
rozpoczęty, nie upłynął przed wejściem w życie nowej:
• nie uwzględnia się biegu pod ustawą dawną
• termin rozpoczyna bieg od wejścia w życie ustawy nowej
• obliczamy, kiedy termin upłynie
Ale in concreto nowa ustawa wydłuża – jeśli policzymy
termin wg ustawy dawnej i upłynąłby on wcześniej niż
licząc wg ustawy nowej, to:
• wybieramy datę, z którą termin upłynie wcześniej

Problem – konstytutywny wpis do rejestru
33
 Ustawa z 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach
wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw („duża”
nowela hipoteki – wejście w życie: 20 lutego 2011 r.)
 Pozornie jasne przepisy międzyczasowe
 art. 10 Noweli:
 ust. 1. Do hipotek kaucyjnych powstałych przed dniem
wejścia w życie niniejszej ustawy, z zastrzeżeniem ust. 2,
stosuje się przepisy ustawy, o której mowa w art. 1 [UKWH],
w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z wyjątkiem
przepisów o rozporządzaniu opróżnionym miejscem
hipotecznym. = zasadniczo nowe prawo

34
 art. 10 Noweli:
 ust. 2. Do hipotek zwykłych powstałych przed dniem wejścia
w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy ustawy, o której
mowa w art. 1 [UKWH], w dotychczasowym brzmieniu, z
wyjątkiem art. 76 ust. 1 i 4 tej ustawy, które stosuje się w
brzmieniu nadanym niniejszą ustawą [nowela]. To samo
dotyczy hipotek kaucyjnych zabezpieczających roszczenia
związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nieobjętych z
mocy ustawy hipoteką zwykłą, powstałych przed dniem
wejścia w życie niniejszej ustaw [= hipoteki kaucyjne
zabezpieczające jedynie odsetki; kapitał był zabezpieczony
przez hipotekę zwykłą]

35
 Zapomniano, że powstanie hipoteki jest procesem
złożonym!
Ustanowienie hipoteki
(akt notarialny;
art. 31 UKWH;
art. 95 PrBank)
Złożenie wniosku o wpis do
sądu wieczystoksięgowego
Wpis do KW =
powstanie hipoteki,
ale:
z mocą wsteczną
od daty

36
Czy sąd może wpisać hipotekę,
jeśli została ona ustanowiona
przed 20.02.2011,
a wniosek o wpis wpłynął do sądu
już po 20.02.2011?
(sytuacja możliwa szczególnie przy hipotece bankowej
– art. 95 PrBank)

37
 SN III CZP 45/12, z dnia 27 września 2012 r.
 Po wejściu w życie ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o
zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 131, poz. 1075) nie
jest możliwe dokonanie wpisu w księdze wieczystej
hipoteki umownej zwykłej na podstawie oświadczenia o
jej ustanowieniu sporządzonego przed dniem 20 lutego
2011 r., jeżeli wniosek o wpis został złożony po tej dacie.
 w praktyce część sądów wieczystoksięgowych wpisywała

38
Kodeks cywilny
wszedł w życie…?

39
Kodeks cywilny wszedł w
życie 1 stycznia 1965 r.!

Podstawowa literatura
40
1. J. Gwiazdomorski, Międzyczasowe prawo prywatne,
cz. I, „Nowe Prawo” [obecnie „Przegląd Sądowy”]
1965, nr 6.
2. J. Gwiazdomorski, Międzyczasowe prawo prywatne,
cz. II, „Nowe Prawo” [obecnie „Przegląd Sądowy”]
1965, nr 7-8.
3. System prawa prywatnego, tom 1.
4. M. Kłoda, Prawo międzyczasowe prywatne.
Podstawowe zasady, Difin, Warszawa, 2007.

mgr Joanna Kornas
Katedra Prawa Handlowego
Wydział Prawa i Administracji UW
6 maja 2013 r.
(poprzednia wersja: 17 kwietnia 2012 )
Dziękuję!
41

J.KORNAS, Prawo intertemporalne (międzyczasowe) prywatne

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

En vedette

En vedette (15)

J.KORNAS, Prawo intertemporalne (międzyczasowe) prywatne