Hoe gemeenten sterker uit de bezuinigingen kunnen komen

1. Duurzaam Heroverwegen
Hoe kunnen de gemeenten sterker
uit de bezuinigingen komen?
executive interim management

2. Heroverwegingen onontkoombaar
De komende jaren worden zwaar voor het lokaal bestuur: de
gevolgen van de korting op de Algemene Uitkering van het Rijk
en van de afname in de overige inkomsten kunnen oplopen tot
20% van het budget.
Personeelsstop, minder externe inhuur, efficiency-maatregelen
en lastenverzwaringen zullen niet genoeg opleveren. Zonder
het eigen ambitieniveau onder de loep te nemen zal geen
enkele gemeente een sluitende meerjarenbegroting kunnen
maken.
executive interim management
De heroverwegingsoperatie biedt ook een kans. Door
fundamenteel te kijken waar de gemeente wel en waar
de gemeente niet voor is komen je tot een strategische
heroriëntatie.

3. Van Coalitieakkoord naar Uitvoering
De gemeenteraadsverkiezingen zijn achter de rug.
De nieuwe colleges zijn aangetreden.
Het echte werk kan nu beginnen.
De financiële kaders moeten worden bepaald, de
voorjaarsnota opgesteld, de begroting 2011 voorbereid.
De geïnventariseerde besparingen moeten omgezet in een
uitvoeringsprogramma.
executive interim management

4. Wat is duurzaam heroverwegen ?
Werkhypothese
• Dat blijvend de ruimte wordt gecreëerd om de belangrijkste
doelstellingen in de programma’s te verwezenlijken.
• Dat de organisatie evenwichtig in zichzelf investeert om
verantwoord kleiner te worden.
• Dat de financiële basis in de gemeente gezond blijft en geen
problemen vooruit worden geschoven.
• Dat de aanpak van de heroverweging zo wordt vormgegeven
dat door het proces de competenties van sleutelspelers om
veranderingen te managen groeit.
executive interim management
• Dat de rol van de gemeente uiteindelijk sterker en steviger
wordt.

5. Drie vormen van heroverwegen
Wettelijke
taken
Programma’s
Investeringen
projecten
Financierigs-
Deelnemingen
bronnen
Analyse
(Europese)
Huisvesting
subsidies
Personeel Inkoop
Inrichting
ICT
Processen
A B C
Systeem
Heroverwegingen Strategische
wijziging/
binnen bestaande Heroverweging
systeeminnovatie
context

6. Aspecten bij de uitvoering
Complexiteit van
de maatregel
Context Ambitieniveau
Tijdsaspect
Type maatregel
(termijn realisering
executive interim management
Opbrengst Randvoorwaarden

7. Drie vormen van heroverwegen
Heroverwegingen binnen Strategische Systeemwijziging/systeem
bestaande context Heroverweging -innovatie
Termijn realisering 1 –2 jaar 2-3 jaar 4 –8 jaar
Type Maatregel • Effciency • Keuze kwaliteitsniveau • Herindeling binnenlands bestuur
• In/uitstroom personeel • Uitbesteding • werk en inkomen
• Subsidies • Ketensamenwerking • jeugd en onderwijs
• Resereves • Intergemeentelijke • toezicht openbare ruimte
• Schrappen voornemens samenwerking • zorg, AWBZ en welzijn
• Belastingsamenwerking • Keuze voor regie- • openbaar vervoer, verkeer en
• OZB gemeente vervoer
• enz • wonen, stedelijke ontwikkeling
en corporaties
Opbrengst 4–7 procent totale 4-5 procent totale 3-5 procent totale begroting
begroting begroting 20-30 procent taakstelling
40–50 procent 30-40 procent
taakstelling taakstelling
Voorwaarden • Stringente planning • Duidelijke visie op • Besluitvorming op nationaal
• Stevige lijnsturing taken en functie niveau
• Stevige control • Eensgezindheid • Lange adem
• Stevige samenwerking • Doorzettingsvermogen
met Gemeenteraad
executive interim management

8. Maatregelen verschillen in complexiteit
Uitvoerbaarheid
Uitvoeringskosten
Draagvlak
Snelheid van invoering
Afhankelijkheid van derden
Negatieve nevengevolgen
executive interim management
Opbrengst

9. Maatregelen verschillen in complexiteit
Niet alle bezuinigingsmaatregelen zijn van dezelfde orde
Lage complexiteit Gemiddelde complexiteit Hoge complexiteit
• Direct uit te voeren • Vergt voorbereiding • Complex beleidsterrein
• Lage uitvoeringskosten voor uitvoering • Meerdere partijen bij
• Weinig weerstand • Uitvoeringskosten betrokken
• Snel resultaat relatief hoog • Maatschappelijke
• Binnen eigen organisa- • Weerstand op weerstand
tie onderdelen
• Resultaat pas na
langere tijd
executive interim management

10. Het gaat om ambitie en complexiteit
Hoog complex Gemiddeld Laag complex
complex
Relatief hoge
Hoge realisatiekosten;
realisatiekosten;
indien van strategisch Opbrengst eenvoudig
indien van strategisch
Hoog ambitieniveau groot belang onder te realiseren
groot belang onder
scherpe condities
scherpe condities
uitvoeren
uitvoeren
Levert weinig of niets Onder voorwaarden Opbrengst eenvoudig
Gemiddeld ambitieniveau
op/ te hoge kosten te overwegen te realiseren
Opbrengst eenvoudig
executive interim management
Levert niets op/ kosten Mogelijk te realise- te realise-ren/
Laag ambitieniveau kunnen hoger zijn dan ren, afwegen tegen afwegen of voldoende
besparing andere prioriteiten capaciteit in
organisatie is

11. A: Heroverweging binnen de bestaande context
Contra expertise Ondersteuning Implementatie van
op de eigen analyse Besluitvorming de maatregelen
gemeente
executive interim management
• Is aan alles gedacht? • Dialoog met de raad • Maken implementatie-
• Is de analyse compleet? • Dialoog met de plan
• Is alles hard? samenleving • Inrichten uitvoering
• Is alles uitvoerbaar? • Dialoog met de • Uitvoering en control
organisatie

12. Contra-expertise
Wettelijke
taken
Programma’s
Investeringen
projecten
Financierigs-
Deelnemingen
bronnen
Analyse
(Europese)
Huisvesting
subsidies
executive interim management
Personeel Inkoop
Inrichting
ICT
Processen

13. Inventariseren aandachtspunten per deelaspect
Processen (Boven)wettelijke Deelnemingen Inkoop
taken
• Procesbeschrijving • Bijzondere risico’s • Organisatie
• Front-office • Eigen beleid • Kosten verbonden • Procedures
• Back-Office • Bijzondere omstandig- partijen • Contract-beheer
• Samenhang heden • Alternatieven • Leveranciers-beheer
processen • Doorlichting subsidies • •
• • Verborgen kosten • •
• • • •
• •
•
executive interim management

14. Inventariseren aandachtspunten per deelaspect
Personeel Investeringen ICT Huisvesting
• Omvang • Kosten baten analyse • Architectuur • Portfolio-analyse
• Verdeling • Noodzakelijk • Beheer • Inventarisatie gebouwen
• Kosten • Uitstelbaar • Kosten • Kosten onderhoud
• Externe inhuur • Heroverweegbaar • Applicaties • Kosten vervangingen
• Vacatures • • • Opbrengsten verhuur
• Normering overhead • • •
• MD • • •
• Kwaliteit •
•
•
•
executive interim management

15. Inventariseren aandachtspunten per deelaspect
Programma’s/ Financierings- (Europese) En wat valt
Projecten: bronnen subsidies verder nog op
• Programma’s terug- • Ruimte zoeken soorten • duurzame ontwikkeling •
brengen tot essentie retributies en leges • herstructurering •
en versoberen • leges bedrijventerreinen •
• Projecten scannen • Ozb • Doelgroepen-beleid
naar risico’s en bewe- • Sponsors •
ging in de markt • Coproductie •
• Efficient projectma- • •
nagement. •
• Projectcontrol •
•
executive interim management
•
•

16. Analyse deelaspecten op basis checklist
Aard en omvang van besparingen/
Aard van het Politiek bestuurlijke Financiële Uitvoerbaar-
Aspect ombuigingen in relatie totale taak-
onderzoek aspecten gevolgen heid
stelling
Wettelijke taken/ Niet wettelijke taken
Subsidies (niet-wettelijk)
Investeringen en kapitaalslasten
Deelnemingen
Huisvesting
Inkoop
ICT
Inrichting processen
Personeelsformatie en personeelskosten
(Europese) subsidies
Financieringsbronnen
executive interim management
Programma’s Projecten
Budgettaire discipline
Cultuur
Diversen

17. Per deelaspect: een uitgebreide checklist
• Per deelaspect zal er aan de hand van een uitgebreide checklist
een inventarisatie moeten plaatsvinden.
• De bijdrage van alle activiteiten aan de belangrijkste
doelstellingen binnen het collegeprogramma moet worden
getoetst.
• De capaciteit van de organisatie om een inkrimping en
verandering te kunnen opbrengen en hanteren dient te worden
nagegaan.
• De effectiviteit en efficiency in de ketens waarin de gemeente
executive interim management
participeert (en de wijze waarop) moet worden nagegaan.

18. B: Strategische heroverweging
Bij strategische heroverweging wordt kritisch gekeken naar:
• Wat voor een gemeente willen we zijn?
• Welke zijn onze kernkwaliteiten?
• Wat zijn onze zwakten/sterkten?
• Welke kansen zijn er?
• Wat bedreigt ons?
executive interim management
• Welke strategische keuzen passen daarbij?

19. C: Systeemwijziging/systeeminnovatie
• De verwachting is dat zowel stringente uitvoering van
bezuinigingsmaatregelen, als strategische heroverweging niet
voldoende zullen opleveren.
• De 100.000 plus gemeentesecretarissen bepleiten een
fundamenteel nieuwe aanpak, nieuwe rolverdelingen, nieuwe
verdelingen van verantwoordelijkheden en bekostiging in ketens.
• De aanpak van de problematiek waar gemeenten voor staan
en de taken die op de gemeenten afkomen vergen daarom
systeeminnovaties.
executive interim management
• Gelijktijdig zal aan een schaalvergroting van de gemeenten en
mogelijk een wijziging van het bestuurlijk systeem noodzakelijk
zijn.

20. Stapsgewijze aanpak implementatie
Implementatie kent te onderscheiden fasen die echter deels
parallel kunnen lopen.
Systeeminnovatie
Complexere maatregelen /
strategische heroverweging
executive interim management
Snel te realiseren maatregelen

21. Verband tussen de analyses
• Zonder gedegen
financiële onderlegger
en een inzicht in de
Strategische
analyse kwantiteit en kwaliteit
van de organisatie is
een takenanalyse niet
Taken
analyse
mogelijk.
• Zonder scherp inzicht
in de taken kan geen
strategische analyse
plaatsvinden.
• Strategische analyse
executive interim management
Financiële analyse
analyse organisatie
is voorwaarde voor
duurzaam heroverwegen

22. Systeemwijziging/systeeminnovatie
Bestuurlijke systeemwijziging Systeemwijziging op thema’s
1. Werk en inkomen
2. Jeugd en onderwijs
3. Toezicht openbare ruimte
4. Zorg, AWBZ en welzijn
5. Openbaar vervoer, verkeer en
vervoer
6. Wonen, stedelijke ontwikkeling
en corporaties
7. Stedelijke belastingheffing
8. ICT
executive interim management
9. Veiligheid

23. Afwachten of kansen pakken?
Reactief Proactief
Alleen noodzakelijke Strategische heroriëntatie
Interne oriëntatie
bezuinigingen binnen eigen grenzen
Samenwerking als
Strategische heroriëntatie
Externe orientatie anderen initiatief
met andere partners
nemen
executive interim management

24. Tot slot
• Het aanzien van de gemeenten zal de komende jaren drastisch
veranderen.
• De vraag waar de gemeentebesturen voor komen te staan is:
laten we het over ons heen komen of nemen wij het initiatief.
• InterExcellent wil gemeenten die de handschoen opnemen graag
ondersteunen.
• InterExcellent beschikt zowel over de aanpak als over de
mensen.
executive interim management
• Interim- en procesmanagers van InterExcellent zijn mensen
uit de praktijk. Met ervaring als gemeentesecretaris, sector
directeur of directeur middelen. Met bestuurlijke sensitiviteit en
doorzettingsvermogen.