1. นางศศิกญญา ดอนดีไพร
ั
สานักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษานครสวรรค์ เขต ๒

2. การตกผลึก (Crystallization) คือ การแยกของแข็งออกจากสารละลายอิ่มตัว
ที่อุณหภูมิสูง เมื่ออุณหภูมิลดลงความสามารถในการละลายก็ลดลง ส่วนของตัวละลายที่มีมาก
เกินพอ จะแยกตัวออกจากสารละลายเป็นของแข็งที่มีรูปทรงเลขาคณิต เรียกว่า ผลึก
(Crystal) เมื่อเกิดการตกผลึก ในภาชนะจะประกอบด้วยสารละลายอิ่มตัวและผลึก
ผลึก หมายถึง ของแข็งที่เป็นเนื้อเดียว ผิวมัน มีรูปทรงเรขาคณิต มีเหลี่ยมมุม
ชัดเจน ผลึกเกิดจากสารละลายอิ่มตัวยวดยิ่งที่อุณหภูมิลดลง
สารละลายอิ่มตัว หมายถึง สารละลายที่ไม่สามารถละลายตัวถูกละลายได้อีกเนื่องจากมีตัวถูก
ละลายอยู่มากที่สุดที่อุณหภูมิห้อง
สารละลายอิ่มตัวยวดยิ่ง หมายถึง สารละลายที่มีตัวถูกละลายอยู่ในปริมาณที่เกินกว่าอัตราที่
ละลายได้ที่อุณหภูมิห้อง

3. สารละลาย หมายถึง สารเนื้อเดียวที่เกิดจากสารบริสุทธิ์ตั้งแต่ 2 ชนิดขึ้นไปผสมกัน
สารละลายมีองค์ประกอบ 2 ส่วน คือ ตัวทาละลาย และตัวถูกละลาย
วิธีพิจารณาตัวทะละลายและตัวถูกละลายในสารละลาย
1. ถ้าตัวทาละลายและตัวถูกละลายมีสถานะต่างกัน
- สารที่มีสถานะเดียวกันกับสารละลายจะเป็นตัวทาละลาย
- สารที่มีสถานะต่างจากสารละลายจะเป็นตัวถูกละลาย
สารละลาย สถานะ องค์ประกอบ ตัวทาละลาย ตัวถูกละลาย
น้าเชื่อม ของเหลว น้า + น้าตาล น้า น้าตาล
น้าเกลือ ของเหลว น้า + เกลือ น้า เกลือ
น้าโซดา ของเหลว น้า + CO2 น้า CO2
ยาทิงเจอร์ฯ ของเหลว ไอโอดีน + เอทานอล เอทานอล ไอโอดีน
ไอน้าในอากาศ ก๊าซ ไอน้า + อากาศ อากาศ ไอน้า

4. 2. ถ้าตัวทาละลายและตัวถูกละลายมีสถานะเดียวกัน
- สารที่มีปริมาณมากกว่าจะเป็นตัวทาละลาย
- สารที่มีปริมาณน้อยกว่าจะเป็นตัวถูกละลาย
สารละลาย สถานะ องค์ประกอบ ตัวทาละลาย ตัวถูกละลาย
นาก ของแข็ง ทองแดง 90% + ทองคา 10% ทองแดง 90% ทองคา 10%
เหรียญห้าบาท ของแข็ง ทองแดง 75% + นิกเกิล25% ทองแดง 75% นิกเกิล25%
ทองสัมฤทธิ์ ของแข็ง ทองแดง 80% + ดีบุก 20% ทองแดง 80% ดีบุก 20%
ในชีวิตประจาวันการพูดถึงความเข้มข้นของสารละลายมักจะไม่ระบุเป็นค่าตัวเลขแต่จะระบุเป็น
สารละลายเข้มข้นหรือสารละลายเจือจาง
สารละลายเข้มข้น หมายถึง สารละลายที่มีปริมาณตัวถูกละลายมาก
สารละลายเจือจาง หมายถึง สารละลายที่มีปริมาณตัวถูกละลายน้อย
ความสามารถในการละลายของสารขึ้นอยู่กับอุณหภูมิ ซึ่งสารส่วนใหญ่ที่อุณหภูมิสูงจะละลายได้มากกว่าที่
อุณหภูมิต่า

5. ตัวอย่างผลึก
ผลึกกามะถัน
รูปร่างแปดเหลี่ยมหรือปิรามิด ผลึกกามะถัน
ฐานสี่เหลี่ยม 2 อันประกบกัน รูปร่างสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน
ผลึกโซเดียมคลอไรด์
ผลึกจุนสี รูปร่างสี่เหลี่ยมลูกบาศก์
รูปร่างสี่เหลี่ยม

6. ใบงานเรือง การตกผลึก
่
1. ผลึก คือ................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
2. สารต่างชนิดกัน จะมีรูปร่างของผลึกเหมือนกันหรือไม่.....................................................................
....................................................................................................................................................................
3. การตกผลึก หมายถึง ..........................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
4. ผลึกของสารต่อไปนี้มีรูปร่างอย่างไร
โซเดียมคลอไรด์ รูปร่าง ...........................................................................................................................
สารส้ม รูปร่าง .............................................................................................................................
จุนสี รูปร่าง ...............................................................................................................................
5. สารละลายอิ่มตัว หมายถึง...................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
6. สารละลายอิ่มตัวยวดยิ่ง หมายถึง.......................................................................................................
....................................................................................................................................................................

7. เฉลยใบงาน
เรื่อง การตกผลึก
1. ผลึก คือ ของแข็งที่มีรปทรงเรขาคณิต มีเหลี่ยมมุม มีรปร่างเฉพาะ ผิวเรียบ แยกตัวออกจากสารละลายอิ่มตัว
ู ู
2. สารต่างชนิดกัน จะมีรปร่างของผลึกเหมือนกันหรือไม่...........ไม่เหมือนกัน........................................................................
ู
3. การตกผลึก หมายถึง .....ปรากฎการณ์ที่ของแข็งที่เป็ นตัวถูกละลายแยกตัวออกจากสารละลายอิ่มตัว
4. ผลึกของสารต่อไปนีมีรปร่างอย่างไร ้ ู
โซเดียมคลอไรด์ รูปร่าง ........สี่เปลี่ยมลูกบาศก์.......................................................................................................................................
สารส้ม รูปร่าง .........แปดเหลี่ยมหรือปิรามิดฐานสี่เหลี่ยม 2 อันประกบกัน....................................................................................
จุนสี รูปร่าง .....รูปร่างสี่เหลี่ยม..........................................................................................................................................................
5. สารละลายอิ่มตัว หมายถึง..สารละลายที่ไม่สามารถละลายตัวถูกละลายได้อีกเนื่องจากมีตัวถูกละลายอยู่มากที่สุดที่
อุณหภูมิห้อง.........................................................................................................................................................................................................
6. สารละลายอิ่มตัวยวดยิ่ง หมายถึง......สารละลายที่มีตัวถูกละลายอยู่ในปริมาณที่เกินกว่าอัตราที่ละลายได้ที่อุณหภูมิห้อง

8. แบบฝึกหัด
เรื่อง การตกผลึก
คาชี้แจง ให้นักเรียนเขียนตัวทาละลายและตัวถูกละลายของสารละลายต่อไปนี้
สารละลาย สถานะ องค์ประกอบ ตัวทาละลาย ตัวถูกละลาย
น้าเชื่อม ของเหลว น้า + น้าตาล
นาก ของแข็ง ทองแดง 90% + ทองคา 10%
น้าเกลือ ของเหลว น้า + เกลือ
เหรียญห้าบาท ของแข็ง ทองแดง 75% + นิกเกิล25%
น้าโซดา ของเหลว น้า + CO2
ทองสัมฤทธิ์ ของแข็ง ทองแดง 80% + ดีบุก 20%
ยาทิงเจอร์ฯ ของเหลว ไอโอดีน + เอทานอล
ไอน้าในอากาศ ก๊าซ ไอน้า + อากาศ

9. เฉลยแบบฝึกหัด
สารละลาย สถานะ องค์ประกอบ ตัวทาละลาย ตัวถูกละลาย
น้าเชื่อม ของเหลว น้า + น้าตาล น้า น้าตาล
นาก ของแข็ง ทองแดง 90% + ทองคา 10% ทองแดง 90% ทองคา 10%
น้าเกลือ ของเหลว น้า + เกลือ น้า เกลือ
เหรียญห้าบาท ของแข็ง ทองแดง 75% + นิกเกิล25% ทองแดง 75% นิกเกิล25%
น้าโซดา ของเหลว น้า + CO2 น้า CO2
ทองสัมฤทธิ์ ของแข็ง ทองแดง 80% + ดีบุก 20% ทองแดง 80% ดีบุก 20%
ยาทิงเจอร์ฯ ของเหลว ไอโอดีน + เอทานอล เอทานอล ไอโอดีน
ไอน้าในอากาศ ก๊าซ ไอน้า + อากาศ อากาศ ไอน้า