1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ОРТАЛЫҚ САЙЛАУ КОМИССИЯСЫ
ШЕТ МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ, ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҰЙЫМДАРДЫҢ
БАЙҚАУШЫЛАРЫ МЕН ШЕТЕЛДІК БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ
ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ӨКІЛДЕРІНЕ АРНАЛҒАН
ЖАДНАМА
Астана, 2011
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТТАР
Дерекнама: www.akorda.kz Қазақстан Республикасы Президентінің
ресми сайты
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік Туы Мемлекеттік Елтаңбасы
География. Қазақстан Орталық Азияда, Еуразия құрылығының орталық
бөлiгiнде орналасқан. Қазақстанда 48000 үлкен және кіші көлдері, 8500 үлкен
және кіші өзендер бар.
Қазақстан аумағының 26% дала алып жатыр. Шөл (44%) және шөлейт
(14%)- 167 млн га, ормандар - 21 млн га құрайды.
Аумағы - 2.724.900 шаршы шақырым.(1.049.150. sq. miles). Қазақстан
ауданы бойынша әлемде Ресей, Қытай, АҚШ, Аргентина, Бразилия, Канада,
Үндістан мен Австралиядан кейін - 9 орында, ТМД елдерінің арасында - екінші
орында. Қазақстанның аумағы Еуропалық Одақтың 12 елінен де үлкен.
Табиғи-ресурстық әлеует. Қазақстан әр түрлі пайдалы қазбаларға ие.
Қазақстанның жер қойнауында Менделееев кестесінің 105 элементінің 99-ы
табылған, 70-і бойынша қорлар барланған, 60-тан астам элемент өндірісте
қолданылады.
Қазіргі уақытта минералдық шикізаттың 1225 түрін қамтитын 493 кен
орны белгілі. Қазақстан әлемде мырыштың, вольфрамның және бариттың
барланған қорлары бойынша - бірінші, күміс, қорғасын және хромиттердің
барланған қорлары бойынша - екінші, мыс пен флюорит бойынша - үшінші,
молибден бойынша - төртінші, алтын бойынша алтыншы орында тұр.
Қазақстан республиканы әлемнің ірі мұнай өндіретін мемлекеттерінің
қатарына жатқызуға мүмкіндік беретін, батыс өңірінде шоғырланған мұнай
мен газдың айтарлықтай қорларына ие. Оңтүстік Торғай ойпатының аумағында
жаңа мұнайлы ауданның ашылуы Республиканың мұнай өндіруді одан әрі
дамыту перспективасын кеңейтіп отыр.
Республиканың аумағында - сүтқоректілердің 155 түрі, құстардың – 480,
балықтардың - 150, дәрілік өсімдіктердің 250 түрі бар.
Халқы - 16,43 млн. адам. Халықтың тығыздығы: 1 шаршы километрге
5,88 адам. Ел халқының саны 2010 жылғы 1 қаңтарда нақтыланған деректер
бойынша 16433,8 мың адам, соның ішінде қала халқы - 8975,5 мың (54,6%),
ауыл халқы – 7458,3 мың адам (45,4%).
Астанасы - Астана қаласы (1998 жылғы 6 мамырға дейін - Ақмола)
1997 жылғы 10 желтоқсаннан бастап Қазақстан Республикасы Президентінің
1997 жылғы 20 қазандағы Жарлығымен және Қазақстан Республикасы
Парламентінің мақұлдауымен Қазақстан Республикасының астанасы болып
жарияланды.
Астана халқы - 684,0 мың адам. Астана 5-ші сағаттық белдеуде
орналасқан. Жергілікті уақыт нөлдік меридианға қарай GMT +06.00 саналады.
3
4. Мемлекеттік тілі - қазақ тілі, мемлекеттік мекемелерде және жергілікті
өзін-өзі басқару органдарында орыс тілі ресми тіл ретінде қазақ тілімен тең
қолданылады.
Ұлттық мереке - 16 желтоқсан – Тәуелсіздік Күні.
Ақша бірлігі – теңге, 1 теңге = 100 тиын. 1993 жылғы 15 қарашада
енгізілген.
Әкiмшiлiк-аумақтық құрылысы. Қазақстанда 14 облыс, 86 қала, оның
41-і – республикалық және облыстық бағыныстағы, 175 аудан, 35 кент, 34
кенттік және 2468 ауылдық (селолық) әкімшілік бар.
1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған
Қазақстан Республикасының Конституциясы өзiн демократиялық,
зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретiнде орнықтыратын тәуелсіз
Қазақстанның мемлекеттік органдарын реформалаудың маңызды кезеңін
аяқтады.
Мемлекеттік құрылым. Қазақстан Республикасы — президенттiк
басқару нысанындағы бiртұтас мемлекет. Мемлекеттік биліктің бірден - бір
бастауы - халық.
Мемлекет басшысы - Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев.
2010 жылғы 14 маусымда Қазақстан Республикасының «Қазақстан
Республикасының кейбір Конституциялық заңдарына Қазақстан Республикасы
Тұңғыш Президентінің – Елбасының қызметін қамтамасыз ету саласында
заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы» №289-IV Конституциялық заңы күшіне енді.
Қазақстанда мемлекеттік билік бiртұтас және өзіне заң шығарушы билікті
жүзеге асыратын Парламентті;
атқарушы билікті жүзеге асыратын, құрамына орталық органдар
(министрліктер мен агенттіктер) мен жергілікті органдар (әкімдіктер) кіретін
Үкіметті;
сот билігін жүзеге асыратын мемлекеттік соттарды (Жоғарғы Сот пен
жергілікті соттарды) қамтиды.
Республика қызметiнiң түбегейлi принциптерi: қоғамдық татулық
пен саяси тұрақтылық, бүкiл халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму;
қазақстандық патриотизм; мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн
демократиялық әдiстермен, оның iшiнде республикалық референдумда
немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу.
Қазақстан Республикасында мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк
танылады және бiрдей қорғалады.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫHЫҢ ПРЕЗИДЕНТІН
САЙЛАУ ТУРАЛЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАСЫ
Сайлау туралы заңнамаға мыналар жатады:
Қазақстан Республикасының Конституциясы;
«Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан
Республикасының Конституциялық заңы;
Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының нормативтiк
сипаты бар актiлерi.
4
5. «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУцИЯСЫНА ТОЛЫҚТЫРУ
ЕНГІЗУ ТУРАЛЫ» ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ 2011 ЖЫЛҒЫ
2 АҚПАНДАҒЫ № 403-IV-ҚРЗ ЗАҢЫ
1-бап. 1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда
қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясына мынадай
толықтыру енгізілсін:
41-бап мынадай мазмұндағы 3-1-тармақпен толықтырылсын:
«3-1. Президенттің кезектен тыс сайлауы Республика Президентінің
шешімімен тағайындалады және конституциялық заңда белгіленген тәртіп пен
мерзімде өткізіледі.».
2-бап. Осы Заң алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа
енгізіледі.
«ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕЙБІР КОНСТИТУцИЯЛЫҚ
ЗАҢДАРЫНА ТОЛЫҚТЫРУЛАР МЕН ӨЗГЕРІСТЕР ЕНГІЗУ ТУРАЛЫ»
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ 2011 ЖЫЛҒЫ 3 АҚПАНДАҒЫ
№ 404-IV-ҚРЗ КОНСТИТУцИЯЛЫҚ ЗАҢЫ
1-бап. Қазақстан Республикасының мына конституциялық заңдарына
толықтырулар мен өзгерістер енгізілсін:
1. «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» 1995 жылғы 28
қыркүйектегі Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына:
1) мынадай мазмұндағы 51-1-баппен толықтырылсын:
«51-1-бап. Республика Президентінің кезектен тыс сайлауы
1. Президенттің кезектен тыс сайлауы Республика Президентінің
шешімімен тағайындалады және тағайындалған күнінен бастап екі ай ішінде
өткізіледі.
2. Кезектен тыс сайлаудан кейінгі Президенттің кезекті сайлауы бес жыл
өткен соң осы Конституциялық заңда белгіленген мерзімде жарияланады.»;
2) мынадай мазмұндағы 66-1-баппен толықтырылсын:
«66-1-бап. Республика Президентінің кезектен тыс сайлауын өткізу
Президенттің кезектен тыс сайлауы осы Конституциялық заңда
Президенттің кезекті сайлауы үшін белгіленген қағидаларға сәйкес
өткізіледі. Сайлау іс-шараларын өткізу мерзімін Орталық сайлау комиссиясы
айқындайды.».
2. «Қазақстан Республикасының Президенті туралы» 1995 жылғы 26
желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына:
1) 3-баптың 2-тармағы мынадай редакцияда жазылсын:
«2. Ант беру қаңтардың екінші сәрсенбісінде өткізіледі.
Президент кезектен тыс сайлауда сайланған жағдайда не Конституцияның
48-бабында көзделген жағдайда Президент өкілеттігін қабылдағанда, ант беру
президенттік сайлау қорытындысы жарияланған не Республика Президентінің
өкілеттігін қабылдаған күннен бастап бір ай ішінде өткізіледі. Бұл жағдайларда
ант беру күнін Республиканың Орталық сайлау комиссиясы айқындайды.
Ант беру салтанатты жағдайда Парламент депутаттарының,
Конституциялық Кеңес мүшелерінің, Жоғарғы Сот судьяларының, сондай-ақ
Республиканың барлық бұрынғы Президенттерінің қатысуымен өткізіледі.»;
2) 4-бапта:
5
6. 1-тармақтың екінші бөлігі алып тасталсын;
мынадай мазмұндағы 1-1-тармақпен толықтырылсын:
«1-1. Кезектен тыс сайлауда сайланған Республика Президентінің
өкілеттігі кезектен тыс сайлаудан кейін бес жылдан соң желтоқсанның
бірінші жексенбісінде өткізілуге тиіс кезекті сайлауда сайланған Республика
Президенті лауазымына кіріскенге дейін жүзеге асырылады.».
2-бап. Осы Конституциялық заң алғашқы ресми жарияланған күнінен
бастап қолданысқа енгізіледі.
«ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ КЕЗЕКТЕН ТЫС
САЙЛАУЫН ТАҒАЙЫНДАУ ТУРАЛЫ» ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ПРЕЗИДЕНТІНІҢ 2011 ЖЫЛҒЫ 4 АҚПАНДАҒЫ №1149 ЖАРЛЫҒЫ
Қазақстан Республикасы Конституциясының 41-бабының 3-1-тармағына
сәйкес ҚАУлы ЕТЕМін:
1. Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс сайлауы
2011 жылдың 3 сәуіріне тағайындалсын.
2. Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы кезектен
тыс президенттік сайлауды ұйымдастыру мен өткізуді қамтамасыз етсін.
3. Қазақстан Республикасының Үкіметі кезектен тыс президенттік
сайлауды ұйымдастырушылық, материалдық-техникалық және қаржылық
қамтамасыз ету жөніндегі тиісті шараларды қабылдасын.
4. Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдері сайлау
құқығы бар азаматтардың тізімін дер кезінде жасауды және дұрыстығын
қамтамасыз етсін, Орталық, аумақтық және учаскелік сайлау комиссияларына
кезектен тыс президенттік сайлауды ұйымдастыру мен өткізу мәселелерін
шешуде жан-жақты көмек көрсетсін.
5. Осы Жарлық алғаш ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа
енгізіледі.
«ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЙЛАУ ТУРАЛЫ» ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУцИЯЛЫҚ ЗАҢЫНАН ҮЗІНДІЛЕР
20-2-бап. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың
байқаушылары, шетелдiк бұқаралық ақпарат құралдарының өкiлдерi
1. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдарға Қазақстан
Республикасындағы сайлауды байқауға қатысуға шақыруды Қазақстан
Республикасы Орталық сайлау комиссиясының төрағасы, Сыртқы iстер
министрi жiбере алады.
Шақыру Қазақстан Республикасының Сыртқы iстер министрлiгi арқылы
жiберiледi.
Шақыруда миссия саны мен құрамына, сондай-ақ миссияда гендерлiк
балансты, елдiк өкiлдiктi қамтамасыз етуге қатысты тiлектер қамтылуы мүмкiн.
2. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары
Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер министрлiгiнiң ұсынуы бойынша
Орталық сайлау комиссиясының жанында аккредиттеледi.
6
7. Аккредиттеу үшiн шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар Қазақстан
Республикасы Сыртқы iстер министрлiгiне өз байқаушыларының, өкiлдерiнiң
тiзiмiн ұсынады.
Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары болып
табылмайтын жеке тұлғалар аккредиттеуге жатпайды.
Қазақстан Республикасында саяси, экономикалық немесе басқа
мүдделерi бар не Қазақстан Республикасының, шет мемлекеттiң заңнамасын
немесе халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған нормаларын бұзғаны
үшiн олардың аккредиттелуi керi қайтарып алынған (күшi жойылған) не
аккредиттеуге өтiнiм бергенге дейiнгi бес жыл iшiнде қылмыстық iс, сыбайлас
жемқорлық құқық бұзушылық немесе сайлау кезеңiнде заңсыз қызмет жасауда
кiнәлi деп танылған адамдар аккредиттелмейдi.
3. Шет мемлекеттердiң, халықаралық ұйымдардың байқаушыларын
аккредиттеу мерзiмiн Орталық сайлау комиссиясы белгiлейдi.
4. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың аккредиттелген
байқаушыларына олардың сайлау науқанын өткiзу кезеңiндегi қызметi үшiн
негiз болып табылатын, Орталық сайлау комиссиясы белгiлеген үлгiдегi куәлiк
берiледi. Аккредиттеудi жүргiзу дауыс беру күнiнен бес күн бұрын аяқталады.
5. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар байқаушыларының,
шетелдiк бұқаралық ақпарат құралдары өкiлдерiнiң өз мәртебесiн Қазақстан
Республикасындағы сайлауды байқауға қатысы жоқ қызметтi жүзеге асыру
үшiн пайдалануға құқығы жоқ.
6. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар байқаушыларының,
шетелдiк бұқаралық ақпарат құралдары өкiлдерiнiң:
1) сайлау процесiнiң барлық кезеңдерiне қатысуға;
2) сайлау комиссияларында сайлау науқанының барысы туралы
ақпарат алуға;
3) дауыс берудi өткiзу және дауыстарды санау кезiнде сайлау
учаскелерiне кiруге;
4) сайлау процесiне қатысушылармен кездесуге;
5) өздерiнiң байқағандары, анықталған заң бұзушылықтар туралы
сайлау комиссияларының мүшелерiн хабардар етуге, ұсынымдар енгiзуге;
6) жария мәлiмдемелер жасауға;
7) дауыс беру нәтижелерi туралы хаттамаларды жоғары тұрған сайлау
комиссияларына беру рәсiмiн байқауға құқығы бар.
7. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары,
шетелдiк бұқаралық ақпарат құралдарының өкiлдерi:
1) жеке басын және аккредиттелгенiн куәландыратын құжаттарын
өздерiмен бiрге алып жүруге;
2) сайлау процесiне, сайлау комиссиясының дауыстарды санау және
шешiмдер қабылдау рәсiмiне араласпауға;
3) сайлау комиссиясының жұмысына кедергi келтiретiн iс-әрекеттер
жасамауға;
4) сайлау учаскесiнде сайлау комиссиясы төрағасының тиiстi сайлау
комиссиясы белгiлеген тәртiп ережелерiн сақтау жөнiндегi талаптарын
орындауға;
5) алаламауға, нақты кандидатқа, саяси партияға артықшылық
бермеуге;
7
8. 6) Қазақстан Республикасының осы Конституциялық заңының және
өзге де заңнамасының талаптарын сақтауға мiндеттi.
8. Осы Конституциялық заңда көзделген жағдайларда Орталық сайлау
комиссиясы шет мемлекет, халықаралық ұйым байқаушысының аккредиттелуiн
керi қайтарып алуға құқылы.
9. Байқаушылар Қазақстан Республикасының заңнамасын немесе
халықаралық құқықтың жалпыжұрт таныған нормаларын бұзған жағдайда,
тиiстi сайлау комиссиясы Орталық сайлау комиссиясына шет мемлекет,
халықаралық ұйым байқаушысының аккредиттелуiн керi қайтарып алу туралы
ұсыныс енгiзуге құқылы.
39-бап. Дауыс беруге арналған үй-жай
2. Дауыс беруге арналған үй-жайдағы адамдар дауыс берудi өткiзу
жөнiндегi сайлау комиссиясы белгiлеген ережелердi қатаң сақтауға мiндеттi.
Тиiстi сайлау комиссиясының төрағасы бiр мезгiлде дауыс беруге арналған
үй-жайдағы сайлаушылардың санын реттейдi; тәртiпке жауапты болады және
осы Конституциялық заңның ережелерiн бұзып, дауыс берудi өткiзуге кедергi
келтiрген кез келген адамның ол жерден кетуiн талап етуге хақылы. Дауыс
беру күнi дауыс беруге арналған үй-жайда сайлау процесiне қатысы жоқ бөгде
адамдардың болуына тыйым салынады.
3. Дауыс беруге арналған үй-жайларда тәртiптi қамтамасыз ету iшкi
iстер органдарына жүктеледi. Iшкi iстер органдарының қызметкерлерi дауыс
беруге арналған үй-жайда комиссия төрағасының шақыруымен ғана болуға
тиiс және тәртiп қалпына келтiрiлгеннен кейiн не комиссия төрағасының өтiнiшi
бойынша ол жерден дереу кетуге мiндеттi.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АЗАМАТЫНЫҢ ЖЕКЕ БАСЫН
КУӘЛАНДЫРАТЫН ҚҰЖАТТАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Сайлауға қатысуға құқығы бар азаматтың жеке басын куәландыратын
құжаттары мыналар болып табылады:
жеке куәлік;
уақытша жеке куәлік;
Қазақстан Республикасы азаматының төлқұжаты;
шақыру бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген әскери қызметшілер үшін
әскери билет.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ САЙЛАУЫНЫҢ ӘЗІРЛЕНУІ
МЕН ӨТКІЗІЛУІН БАЙҚАУДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ҚҰҚЫҒЫ БАР АДАМДАР
ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ ҮШІН НЕГІЗ БОЛЫП ТАБЫЛАТЫН ҚҰЖАТТАР
Халықаралық байқаушылар
Халықаралық байқаушылар мен шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары
өкілдерінің сайлау процесінің барлық кезеңдеріне қатысуға, Қазақстан
Республикасы Орталық, аумақтық, учаскелiк, сайлау комиссияларының
отырыстарында болуға құқығы бар.
8
9. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушыларында
Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының аккредиттеу туралы
куәлігі болуға тиіс.
Шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерінде Қазақстан
Республикасы Сыртқы істер министрлігінің тұрақты немесе уақытша
аккредиттеу туралы куәлігі болуға тиіс.
Шет мемлекеттің, халықаралық ұйымның байқаушысы мен шетелдік
бұқаралық ақпарат құралының өкіліне (бұдан әрі – халықаралық байқаушылар)
аудармашының жеке басын куәландыратын құжатты көрсеткен кезде бір
аудармашы ілесіп жүре алады.
Қазақстан Республикасының байқаушылары
Қазақстан Республикасының саяси партиялары, өзге де қоғамдық
бiрлестiктерi, коммерциялық емес ұйымдары байқаушысының өкiлеттiктерi
оның тегi, аты, әкесiнiң аты көрсетiлiп, жазбаша нысанда куәландырылуға
тиiс. Бұл құжат байқаушыны жiберген ұйымның мөрiмен расталады және ол
байқаушының жеке басын куәландыратын құжатты көрсеткен кезде жарамды
болады.
Қазақстан Республикасының БАҚ өкілдерінде қызметтік куәлік пен
редакцияның тапсырмасы болуға тиіс.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ
САЙЛАУЫ ӨТКІЗІЛЕТІН КҮНІ ДАУЫС БЕРУ УАҚЫТЫ
Дауыс берудi бастайтын және аяқтайтын басқа уақыт белгіленген
сайлау учаскелерін қоспағанда, дауыс беру жергiлiктi уақытпен сағат жетiден
жиырмаға дейiн өткiзiледi. Бұл орайда дауыс берудi сағат алтыдан ерте
бастап, сағат жиырма екiден кеш аяқтауға болмайды.
Қазақстан Республикасының иелiгiндегi және сайлау өткізілетін күнi
жүзуде жүрген кемелерде, әскер бөлiмдерiнде, шалғайдағы және қатынасу
қиын аудандарда, алыстағы мал шаруашылығы учаскелерiнде, демалыс
үйлерiнде, санаторийлерде, тұрақты емдеу-профилактикалық мекемелерiнде,
тергеу изоляторлары мен уақытша ұстау изоляторларында, сондай-ақ шет
мемлекеттердегi Қазақстан Республикасының өкiлдiктерi жанынан құрылған
дауыс беру учаскелерiнде, егер тiзiмге енгiзiлген, сайлаушылардың бәрi дауыс
берсе, учаскелiк сайлау комиссиясы дауыс берудi кез келген уақытта аяқталды
деп жариялай алады.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ САЙЛАУЫ
ӨТКІЗІЛЕТІН КҮНІ САЙЛАУ УчАСКЕЛЕРІНДЕ БАЙҚАУДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
Сайлау өткізілетін күні сайлау учаскесi ашылған кезден бастап және
сайлаушылардың дауыстарын санау кезiнде дауыс беру нәтижелерi
анықталғанға дейiн сайлау учаскесiнде бiр мезгiлде:
1) қызметтiк куәлiгi мен редакцияның тапсырмасы болған кезде
әрбiр бұқаралық ақпарат құралынан бiр-бiр өкiлден және Қазақстан
9
10. Республикасының әрбiр саяси партиясынан, өзге де қоғамдық бiрлестiгiнен,
басқа да коммерциялық емес ұйымдарынан бір-бір өкілден;
2) шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары
және оларға ілесіп жүретін аудармашылар;
3) шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері және оларға
ілесіп жүретін аудармашылар қатысуға құқылы.
I. ДАУЫС БЕРУДI АШУ
Учаскелік сайлау комиссиясы дауыс берудін басталуына бiр сағат
қалғанда сайлау учаскесiн аша бастайды.
Учаскелік сайлау комиссиясының төрағасы комиссия мүшелерін
таныстырады және комиссия мүшелерінің біріне дауыс беруге арналған үй-
жайға келген байқаушыларды, сенім білдірген адамдар мен БАҚ өкілдерін
журналда тіркеуді тапсырады.
Байқаушыларды, сенім білдірген адамдар мен БАҚ өкілдерін тіркеу
олардың сайлау учаскесіне келуіне орай, дауыс берудің бүкіл кезеңі бойы
дауыс беруге арналған үй-жайға келу уақытын журналда көрсете отырып,
жүргізіледі.
Төраға мөрленген сейфті (металл шкафты) ашады, одан бюллетеньдерді
алып, санайды және алынған бюллетеньдердің санын жария етеді.
Учаскелік сайлау комиссиясының төрағасы:
дауыс беру басталардан отыз минут бұрын комиссия мүшелерiнiң
қатысуымен сайлау жәшiктерiнде бюллетеньдердiң бар немесе жоқ екендiгін,
жәшiктердiң бүтiндiгiн тексередi, дауыс беруге арналған жәшiктерге пломба
салады немесе мөр басады;
бюллетеньдердi беруге комиссияның жауапты мүшелерiн белгiлейдi
(Сайлау туралы Конституциялық заңның 40-б.).
Сайлау жәшiктерiне мөр басқанда, оларға байқаушылар мен кандидаттың
сенім білдірген адамдары қол қоюға құқылы.
Сайлау учаскесінің ашылғаны туралы комиссияның хаттамасы
толтырылады.
ІІ. ДАУЫС БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
Әрбір сайлаушы өзi дауыс бередi. Сайлауда дауыс құқығын басқа бiреуге
беруге және сол сияқты басқа адам үшiн дауыс беруге жол берiлмейдi.
Дауыс беруге арналған бюллетень сайлаушыға сайлаушылардың
тiзiмдерi негiзiнде оның жеке басын куәландыратын құжатты көрсетуi бойынша
берiледi.
Сайлаушы сайлаушылардың тiзiміне бюллетеньдi алғандығы туралы қол
қояды.
Комиссияның бюллетеньдi берген мүшесi оған өзiнiң қолын қояды,
сондай-ақ бюллетеньдi алған сайлаушының тiзiмдегi тегiнiң тұсына қол қояды
(Сайлау туралы Конституциялық заңның 41-б.).
Учаскелік сайлау комиссиясының төрағасы мен хатшысының бюлле-
теньдер бepуге құқығы жоқ (Сайлау туралы Конституциялық заңның 41-б. 5-т.).
10
11. Бюллетеньдi сайлаушы жасырын дауыс беруге арналған кабинада
толтырады. Бюллетеньді толтыру кезiнде дауыс берушiден басқа кiмнiң болса
да кiрiп тұруына тыйым салынады.
Бюллетеньдi өз бетiнше толтыруға мүмкiндiгi жоқ сайлаушы өзi сенетiн
адамның көмегiн пайдалануға хақылы, оның аты-жөнi дауыс бергеннен кейiн
тiзiмге тiркелiп, тұсына сайлаушының бюллетень алғандығы жөнiнде қолы
қойылады. Мыналар ондай адам болуға тиiс емес:
сайлау комиссиясының мүшесi;
жергiлiктi өкiлдi немесе атқарушы органның лауазымды адамы;
кандидаттың сенім білдірген адамы;
бұқаралық ақпарат құралдарының өкiлi-журналист;
учаскелік сайлау комиссиясында тiркелген байқаушы.
Сайлаушы өзi дауыс беретiн кандидат тегiнiң оң жағындағы бос
шаршының iшiне кез келген белгi қояды.
Бюллетеньге қарындашпен белгi қоюға, сондай-ақ оған қандай да болсын
түзету енгiзуге жол берiлмейдi.
Толтырылған бюллетеньдердi сайлаушы дауыс беруге арналған жәшiкке
салады.
ЕСЕПТЕН ШЫҒАРУ КУӘЛІКТЕРІ БОЙЫНША ДАУЫС БЕРУ
Комиссия мүшесі дауыс беру құқығын беретін есептен шығару куәлігін
көрсетуі бойынша сайлаушыны сайлаушылардың тізіміне соңғы реттік
нөмірден кейінгі нөмірмен:
Т.А.Ә., туған күнін;
жеке басын куәландыратын құжаттың берілген күні мен нөмірін, оны
берген органның атауын;
сайлаушының тұрғылықты жері тіркелген мекен-жайды, сайлаушы
тұрғылықты жері бойынша сайлаушылардың тізіміне енгізілген сайлау
учаскесінің нөмірін;
есептен шығару куәлігінің сериялық нөмірін, оның берілген күнін көрсете
отырып, енгізеді.
Содан кейін дауыс беру рәсімі Сайлау туралы Конституциялық заңда
белгіленген тәртіппен өткізіледі.
БҮЛІНГЕН БюЛЛЕТЕНьДЕР
Сайлаушы бюллетеньді толтыру кезінде қате жібердім деп есептеген
жағдайда, бүлінген бюллетеньнің орнына жаңасын беру туралы өтінішпен
өзіне бюллетеньді берген комиссия мүшесіне жүгінуге құқылы.
Учаскелік сайлау комиссиясының мүшесі бүлінген бюллетеньді
алысымен, сайлаушыға жаңа бюллетень береді, оған өз қолын қояды және
сайлаушылардың тізімінде қате жіберген сайлаушы тегінің тұсына: («Бүлінген
бюллетеньнің орнына берілді») деген белгі қояды.
Бүлінген бюллетеньдер пайдаланылмаған болып есептеледі және
пайдаланылмаған бюллетеньдердің қаттамасына қосылады.
11
12. ДАУЫС БЕРУГЕ АРНАЛҒАН ҮЙ-ЖАЙДАН ТЫС ЖЕРДЕ
ДАУЫС БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
Жекелеген сайлаушылар кейбір жағдайларға байланысты, атап айтқанда:
1. денсаулық жағдайына;
2. отбасының сырқат мүшесiне күтiм жасау себебiне;
3. сондай-ақ сайлау учаскелерi құрылмаған шалғайдағы және қатынасу
қиын аудандарда болуына байланысты сайлау учаскесіне келе алмаған
жағдайда, комиссия олардың 18 наурыздан бастап әрі 3 сәуір күні жергiлiктi
уақыт бойынша сағат он екiден кешiктiрілмей берiле алатын жазбаша өтініші
бойынша осы сайлаушылардың тұрған жерiнде дауыс берудi ұйымдастырады.
Өтiнiш келiп түскен жағдайда учаскелік сайлау комиссиясының төрағасы
өтiнiш берген сайлаушының оайлаушылар тiзiмiнде көрсетiлген аты-жөнiнiң
тұсына тиiстi белгi қояды.
Учаскелік сайлау комиссиясының мүшелері байқаушыларды, сенім
білдірілген адамдарды және бұқаралық ақпарат құралдары өкiлдерiн дауыс
беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс берiлетіні туралы хабардар етуге
міндетті.
Учаскелік сайлау комиссиясының төрағасы сайлау учаскедегі
байқаушыларды және БАҚ өкiлдерiн дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс
жерде дауыс беруi ұйымдастыратын комиссия мүшелеріне ілесіп жүруге
шақырады.
Дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс берудi ұйымдастырған
кезде тасымалданатын жәшiктердi учаскелік сайлау комиссиясының екi мүшесi
алып жүредi.
Сайлау учаскелік комиссияның екі мүшесi шығатын автомашинада
(автомашинадағы бос орындарға қарай) байқаушы не БАҚ өкiлi болуға құқылы.
Өзге байқаушылар мен БАҚ өкiлдерi комиссияның мүшелері отырған
автомашинаға өз көліктерімен ілесіп жүруге құқылы.
Дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс берудi ұйымдастыру
кезiнде учаскелік сайлау комиссияның мүшелерi, бюллетеньдердiң бүлiнуi
мүмкiн екендiгi ескерiле отырып, олардың қажеттi мөлшерiмен қамтамасыз
етiлуге тиiс.
Дауыс беруге арналған үй-жайлардан тыс жерлерде дауыс берiлген
жағдайда бюллетень сайлаушыға дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде
дауыс беру туралы өтiнiштiң негiзiнде берiледi, ол бұл туралы өтiнiшiне қол
қояды.
Бюллетень берген учаскелік сайлау комиссия мүшесi оған өз қолын
қояды, сондай-ақ дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс беру
туралы өтiнiшке де қол қояды.
III. CАЙЛАУ УчАСКЕСІНДЕ ДАУЫСТАРДЫ САНАУ
Учаскелік сайлау комиссиясының төрағасы жергiлiктi уақыт бойынша
сағат 20:00-де дауыс беру аяқталғанын жариялайды.
Дауыс берудің аяқталғаны жарияланған соң дауыс беруге арналған үй-
жайға ешкім кіргізілмейді.
Дауыс берудің аяқталғаны жарияланған сәтте дауыс беруге арналған үй-
жайда болған сайлаушылар дауыс беруге құқылы.
12
13. Аумақтық сайлау комиссиясының шешімімен дауыс беруді бастау мен
аяқтаудың өзге уақыты белгіленген (дауыс беру сағат алтыдан ерте басталмайтын
және сағат жиырма екіден кеш аяқталмайтын) сайлау учаскелерінде дауыстарды
санау жергiлiктi уақыт бойынша сағат 22:00-де басталады.
Дауыс беру аяқталғанға дейiн жәшiктердi ашуға тыйым салынады.
Дауыс беруге арналған үй-жайда дауыс беруге арналған жәшiктер, дауыс
беруге арналған кабиналар, дауыстарды санау жүргiзiлетiн столдар комиссия
мүшелерiнiң iс-әрекетiн үй-жайдағы қатысушы барлық адамдардың көрiп
отыруы қамтамасыз етiлетiндей етiп орналастырылады. Бұл ретте дауыс беруге
арналған тұрақты жәшiктердің қойылуы дауыс беретiн адамдар оларға жасырын
дауыс беруге арналған кабиналар арқылы өтiп келетiндей болуға тиiс.
Дауыстарды санау кезiнде қатысатын байқаушылар, БАҚ өкілдері
дауыстарды санауды бюллетеньдердегi белгiлердiң көрiнiп тұруы қамтамасыз
етiлетiндей қашықтық пен жағдайда байқап тұрады.
Дауыстарды санауды сайлау комиссиясының мүшелерi дауыс беру
қорытындысы анықталғанға дейiн үзiлiссiз жүргiзедi, қорытындылар
дауыстарды санау кезiнде қатысатын адамдардың назарына жеткiзiлуге тиiс.
Дауыс беру учаскесiнде дауыстарды санау уақыты санау басталған кезден
бастап он екi сағаттан аспауға тиiс.
Дауыс беру учаскесіндегі сайлаушылар түгел дауыс берген соң
пайдаланылмаған және бүлінген бюллетеньдер саналады. Санау нәтижелерi
дауыс беру нәтижелерi туралы хаттамаға енгiзіледi.
Барлық пайдаланылмаған және бүлінген бюллетеньдер жойылады.
Бюллетеньді жою үшін оның кез келген бұрышы кесіледі немесе тесіледі.
Пайдаланылмаған және бүлінген бюллетеньдер сыртында тиісті жазу
жазылған пакетке (конвертке, қапшыққа) салынады, ол мөрленеді, комиссия
төрағасының және хатшысының қолдарымен әрі комиссияның мөрімен
расталады.
Учаскелік сайлау комиссия сайлаушылардың тiзiмi бойынша:
1) сайлау учаскесіндегi сайлаушылардың жалпы санын;
2) бюллетеньдер алған сайлаушылар санын;
3) комиссияның әрбір мүшесі берген бюллетеньдер санын анықтайды.
Учаскелік сайлау комиссияның төрағасы комиссия жоғары тұрған
сайлау комиссиясынан алған дауыс беру құқығын беретін есептен шығару
куәліктерінің саны мен пайдаланылмағандары және сайлау өткізілетін күннің
алдындағы күні сағат 18-ден кейін жойылғандарының санын жариялайды.
Сайлау учаскесінде азаматтар ұсынған дауыс беру құқығын беретін есептен
шығару куәліктері саналады және куәліктер жеке-жеке қатталып жиналады.
Бiрiншi және екінші тасымалданатын жәшiктегі бойынша
сайлаушылардың тұрған жерінде дауыс беру мүмкiндiгiн жасау туралы
жазбаша өтiнiштер саналады және өтініштер жеке-жеке қатталып жиналады.
Пломбасының немесе мөрінің бүтіндігі тексеріледі де бiрiншi
тасымалданатын жәшiк ашылады.
Дауыстарды санау әрбiр кандидат бойынша жеке-жеке жүргiзiледi.
Сайлау бюллетеньдерiн санау кезiнде комиссия төрағасы немесе
комиссияның белгiлi бiр мүшесi қатысушыларға сайлау бюллетенiн көрсетедi
және сайлаушының ерiк бiлдiруiн жариялайды.
Бұл ретте бюллетеньдер әрбiр кандидат және жарамсыз бюллетеньдер
бойынша жеке-жеке қатталып жиналады.
13
14. Учаскелiк сайлау комиссиясының төрағасы не оның орнындағы комиссия
мүшесi санау нәтижелерiн жария етедi және оларды дауыс беру нәтижелерi
туралы хаттамаға енгiзедi.
Дауыс беруге арналған тасымалданатын жәшiктер ашылғаннан кейiн
тұрақты жәшiктер ашылады. Дауыстарды санау тасымалданатын жәшiктер
сияқты тәртіппен жүргізіледі.
Тұрақты және тасымалданатын жәшiктердi ашқаннан кейiн сайлау
комиссиясы бюллетеньдердiң саны бойынша:
1. учаскедегі сайлаушылардың жалпы санын;
2. учаскелiк сайлау комиссиясы алған бюллетеньдер санын;
3. сайлау бюллетеньдер алған сайлаушылардың санын;
4. комиссияның әрбiр мүшесi берген сайлау бюллетеньдерінің санын;
5. дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың жалпы санын, соның
ішінде:
5а) дауыс беру құқығын беретін есептен шығару куәліктері бойынша
дауыс берген сайлаушылардың санын;
5б) дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс берген
сайлаушылардың санын;
6. әрбiр кандидат үшiн берiлген дауыстар санын;
7. жарамсыз ден танылған бюллетеньдер санын;
8. жойылған (пайдаланылмаған және бүлінген) сайлау
бюллетеньдерінің санын анықтайды.
Мынадай бюллетеньдер:
1) белгiленбеген үлгiдегi;
2) тиiстi сайлау комиссиясы мүшесiнiң қолы қойылмаған;
3) мәслихаттардан басқа, өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару
органдарының мүшелерiн сайлау кезiнде дауыс берудi қоспағанда, бiр
кандидаттан артық, бiр саяси партиядан артық белгiленген;
4) белгi қарындашпен қойылған, түзету немесе өзге де бұрмалау
iздерi бар, сондай-ақ сайлаушылардың ерiк бiлдiруiн анықтау мүмкiн емес
бюллетеньдер жарамсыз деп танылады.
Бюллетеньдердiң жарамсыз деп танылуына байланысты келiспеушiлiктер
пайда болған жағдайда, мәселенi комиссия дауыс беру жолымен шешедi.
Бұл ретте шешiм комиссия мүшелерiнiң жалпы санының жартысынан астамы
даусымен қабылданады.
Дауыстарды тiкелей санау кезiнде жарамсыз сайлау бюллетеньдерi
дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың бюллетеньдерi қатарынан алып
тасталады.
Жарамсыз деп танылған бюллетеньдер сыртында тиісті жазу жазылған
пакетке салынады, ол мөрленеді, комиссия төрағасының және хатшысының
қолдарымен әрі комиссияның мөрімен расталады.
Учаскелiк сайлау комиссиясы сенiм бiлдiрiлген адамның талап етуі
бойынша дауыстарды қайта санауды белгiленген мерзiмде бiр рет қана
жүргiзедi және негізгі санаумен бірге жалпы он екі сағаттан аспау керек.
Дауыстарды санау нәтижелерi туралы хаттама үш бірінші данада
жасалады, бір парақта екі жағынан басылады, оған сайлау комиссиясының
төрағасы мен мүшелерi қол қояды. Сайлау комиссияның төрағасы болмаған
14
15. жағдайда, оның орнына хаттамаға сайлау комиссиясы төрағасының
орынбасары немесе хатшысы қол қояды.
Дауыс беру нәтижелерi туралы хаттамаларды қарындашпен және әр
түстi сиялармен толтыруға, сондай-ақ оларға қандай да бiр түзетулер енгiзуге
жол берiлмейдi. Бұл ретте дауыс беру нәтижелерiнiң сандық мәнi сөзбен
жазылып қайталануы тиiс.
Хаттаманың көшiрмесi жалпыжұрттың танысуы үшiн сайлау учаскесiнiң
үй-жайындағы арнайы белгiленген орынға дереу iлiнедi және үй-жайда екi күн
бойы тұрады.
Комиссия мүшелері әрбір кандидат бойынша бюллетеньдерді сыртында
тиісті жазу жазылған пакетке жеке салады, ол мөрленеді, комиссия төрағасының
және хатшысының қолдарымен әрі комиссияның мөрімен расталады.
Учаскелік сайлау комиссиясы дереу аумақтық сайлау комиссиясына
дауыстарды санау нәтижелері туралы учаскелік сайлау комиссиясының
хаттамасын (екі бірінші даналарын), сайлау бюллетеньдерін, сайлаушылар
тізімін, сайлау өткізілген күні сайлау учаскелеріндегі дауыс беруге арналған үй-
жайларда болған Қазақстан Республикасының байқаушылары, БАҚ өкілдері,
шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары, сондай-ақ
шетелдік БАҚ өкілдері туралы мәліметтерді, жеке және заңды тұлғалардың
Қазақстан Республикасының Президентін сайлауды әзірлеу мен өткізу
жөніндегі өтініштерін қарау туралы мәліметтерді, басқа құжаттарды жеткізеді.
Жоғарыда көрсетілген құжаттар салынған пакеттер буылады әрі
мөрленеді.
Төраға сайлау учаскесіндегі байқаушыларды және БАҚ өкiлдерiн өзі мен
хатшы аумақтық сайлау комиссиясына барғанда ілесіп жүруге шақырады.
Учаскелік сайлау комиссиясының төрағасы мен хатшысы құжаттар мен
материалдарды алып жүретін автомашинада (онда бос орындардың болуына
қарай) байқаушы немесе БАҚ өкiлi болуға құқылы.
Өзге байқаушылар мен БАҚ өкiлдерi учаскелік сайлау комиссиясының
автомашинасына өз көліктерімен ілесіп жүруге құқылы.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТІН
САЙЛАУДЫН ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫН АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ЖАРИЯЛАУ
Тиісті аумақтық сайлау комиссиялары учаскелік сайлау комиссияларынан
дауыстарды санау нәтижелері туралы хаттамаларды алады, тиісті әкімшілік-
аумақтық бірліктің аумағы бойынша дауыстарды санау қорытындыларын
шығарады.
Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы аумақтық сайлау
комиссиясы хаттамаларының негiзiнде сайлаудан кейiн жетi күндiк мерзiмнен
кешiктiрмей Президент сайлауының қорытындыларын анықтайды және тиiстi
қаулы қабылдайды.
Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу процентiнен астамының
дауысын алған кандидат сайланған Республика Президентi болып саналады.
Орталық сайлау комиссиясы аумақтық сайлау комиссияларының
хаттамалары негiзiнде сайлау өткізілгеннен кейiн жетi күндiк мерзiмде
сайланған Республика Президентiн тiркейдi.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ОРТАЛЫҚ САЙЛАУ КОМИССИЯСЫ
15
16. МАЗМҰНЫ
Қазақстан Республикасы туралы жалпы мағлұматтар ........................................3
Қазақстан Республикасының Президентін сайлау туралы Қазақстан
Республикасының заңнамасы................................................................................4
«Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан
Республикасының Конституциялық заңынан үзінділер .......................................6
Қазақстан Республикасы азаматының жеке басын куәландыратын
құжаттары және олардың түрлері ..........................................................................8
Қазақстан Республикасының Президенті сайлауының әзірленуі мен
өткізілуін байқау құқығы бар адамдар және олардың қызметі үшін
негіз болып табылатын құжаттар ...........................................................................8
Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауы өткізілетін күні дауыс
беру уақыты.............................................................................................................9
Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауы өткізілетін күні
сайлау учаскелерінде байқауды жүзеге асыру .....................................................9
I. Дауыс берудi ашу ...............................................................................................10
II. Дауыс беруді ұйымдастыру..............................................................................10
Есептен шығару куәлiктерi бойынша дауыс беру ..............................................11
Бүлінген бюллетеньдер ........................................................................................11
Дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерлерде дауыс беруді
ұйымдастыру .........................................................................................................12
III. Сайлау учаскесiнде дауыстарды санау .........................................................12
Қазақстан Республикасы Президенті сайлауының қорытындыларын
анықтау және жариялау .......................................................................................15
16
17. цЕНТРАЛьНАЯ ИЗБИРАТЕЛьНАЯ КОМИССИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
ПАМЯТКА
ДЛЯ НАБЛюДАТЕЛЕЙ ИНОСТРАННЫХ ГОСУДАРСТВ,
МЕЖДУНАРОДНЫХ ОРГАНИЗАцИЙ И ПРЕДСТАВИТЕЛЕЙ
ИНОСТРАННЫХ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАцИИ
Астана, 2011
18. ОБЩИЕ СВЕДЕНИЯ О РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН
Источник: Официальный сайт Президента Республики Казахстан
www.akorda.kz
Государственный Флаг Государственный Герб
Республики Казахстан Республики Казахстан
География. Казахстан находится в Центральной Азии, в глубине
Евразийского материка. В Казахстане насчитывается 48000 больших и малых
озер, 8500 - больших и малых рек.
26% территории Казахстана занимают степи. 167 млн. га составляют
пустыни (44%) и полупустыни (14%), леса - 21 млн.га.
Территория - 2.724.900 кв.км.(1.049.150. sq. miles). По площади Казахстан
занимает 9-е место в мире, уступая России, Китаю, США, Аргентине, Бразилии,
Канаде, Индии и Австралии; второе место по территории среди государств
СнГ. Территория Казахстана больше, чем 12 стран Европейского Союза.
Природно-ресурсный потенциал. Казахстан обладает разнообразными
полезными ископаемыми. Из 105 элементов таблицы Менделеева в недрах
Казахстана выявлено 99, разведаны запасы по 70, вовлечено в производство
более 60 элементов.
В настоящее время известно 493 месторождения, содержащие 1225
видов минерального сырья. Казахстан занимает первое место в мире по
разведанным запасам цинка, вольфрама и барита, второе – серебра, свинца и
хромитов, третье – меди и флюорита, четвертое – молибдена, шестое – золота.
Казахстан располагает значительными запасами нефти и газа,
сосредоточенными в западном регионе, позволяющими отнести республику
к разряду крупнейших нефтедобывающих государств мира. Открытие нового
нефтеносного района в пределах Южно-Тургайской впадины расширяет
перспективы дальнейшего развития нефтедобычи республики.
на территории республики встречаются 155 видов млекопитающих, 480 -
птиц, 150 - рыб, насчитывается 250 видов лекарственных растений.
Население – 16,43 млн. чел. Плотность населения: 5,88 чел. на 1 кв.км.
Численность населения страны на 1 января 2011 года по уточненным данным
составила 16433,8 тыс. человек, в том числе городского - 8975,5 тыс. (54,6%),
сельского - 7458,3 тыс. человек (45,4%).
Столица – Астана (до 6 мая 1998 года - Акмола) объявлена столицей
Республики Казахстан с 10 декабря 1997 года Указом Президента Республики
Казахстан от 20 октября 1997 года и с одобрения Парламента Республики
Казахстан.
население Астаны 684,0 тысяч человек. Астана находится в 5-ом
часовом поясе. Местное время по отношению к нулевому меридиану
исчисляется GMT + 06.00.
18
19. Государственный язык - казахский, в государственных организациях
и органах местного самоуправления наравне с казахским официально
употребляется русский язык.
Национальный праздник - 16 декабря - День независимости.
Денежная единица - тенге, 1 тенге = 100 тыинов. Введена 15 ноября
1993 года.
Административно-территориальное устройство. В Казахстане 14
областей, 86 городов, из них 41 - республиканского и областного подчинения,
175 районов, 35 поселков, 34 поселковых и 2468 аульных (сельских)
администрации.
Конституция Республики Казахстан, принятая 30 августа 1995 года на
республиканском референдуме, завершила важный период реформирования
государственных органов независимого Казахстана, утверждающего себя
демократическим, светским, правовым и социальным государством.
Государственное устройство. Республика Казахстан является
унитарным государством с президентской формой правления. Единственным
источником государственной власти является народ.
Глава государства – Президент Нурсултан Абишевич Назарбаев.
14 июня 2010 года вступил в силу Конституционный Закон
Республики Казахстан № 289-IV «О внесении изменений и дополнений в
некоторые конституционные законы Республики Казахстан по вопросам
совершенствования законодательства в сфере обеспечения деятельности
Первого Президента Республики Казахстан - лидера нации».
Государственная власть в Казахстане едина и включает законодательную
власть, осуществляемую Парламентом;
исполнительную власть, осуществляемую Правительством, которое
состоит из центральных органов (министерств, ведомств и агентств) и местных
органов (акиматов);
судебную власть, осуществляемую государственными судами
(Верховным судом и местными судами).
Основополагающими принципами деятельности республики
являются общественное согласие и политическая стабильность, экономическое
развитие на благо всего народа, патриотизм, решение наиболее важных
вопросов государственной жизни демократическими методами, включая
голосование на республиканском референдуме или в Парламенте.
В Республике Казахстан признаются и равным образом защищаются
государственная и частная собственность.
ЗАКОНОДАТЕЛьСТВО РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
О ВЫБОРАХ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
К законодательству о выборах относятся:
Конституция Республики Казахстан;
Конституционный закон Республики Казахстан «О выборах в Республике
Казахстан»;
акты Центральной избирательной комиссии Республики Казахстан,
носящие нормативный характер.
19
20. ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ОТ 2 ФЕВРАЛЯ 2011 ГОДА № 403-IV-ЗРК
«О ВНЕСЕНИИ ДОПОЛНЕНИЯ В КОНСТИТУцИю РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»
Статья 1. Внести в Конституцию Республики Казахстан, принятую на
республиканском референдуме 30 августа 1995 года следующее дополнение:
статью 41 дополнить пунктом 3-1 следующего содержания:
«3-1. Внеочередные президентские выборы назначаются решением
Президента Республики и проводятся в порядке и сроки, установленные
конституционным законом.».
Статья 2. настоящий Закон вводится в действие со дня его первого
официального опубликования.
КОНСТИТУцИОННЫЙ ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ОТ 3 ФЕВРАЛЯ 2011
ГОДА № 404-IV – ЗРК «О ВНЕСЕНИИ ДОПОЛНЕНИЙ И ИЗМЕНЕНИЙ
В НЕКОТОРЫЕ КОНСТИТУцИОННЫЕ ЗАКОНЫ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»
Статья 1. Внести дополнения и изменения в следующие конституционные
законы Республики Казахстан:
1. В Конституционный закон Республики Казахстан от 28 сентября
1995 года «О выборах в Республике Казахстан»:
1) дополнить статьей 51-1 следующего содержания:
«Статья 51-1. Внеочередные выборы Президента Республики
1. Внеочередные президентские выборы назначаются решением
Президента Республики и проводятся в течение двух месяцев со дня их
назначения.
2. Последующие вслед за внеочередными очередные выборы
Президента объявляются через пять лет в сроки, установленные настоящим
Конституционным законом.»;
2) дополнить статьей 66-1 следующего содержания:
«Статья 66-1. Проведение внеочередных выборов Президента
Республики
Внеочередные президентские выборы проводятся в соответствии
с правилами, установленными настоящим Конституционным законом
для очередных выборов Президента. Сроки проведения избирательных
мероприятий определяются Центральной избирательной комиссией».
2. В Конституционный закон Республики Казахстан от 26 декабря 1995
года «О Президенте Республики Казахстан:
1) пункт 2 статьи 3 изложить в следующей редакции:
«2. Присяга приносится во вторую среду января.
В случае избрания Президента на внеочередных выборах либо принятия
полномочий Президента в случае, предусмотренном статьей 48 Конституции,
присяга приносится в течение месяца со дня опубликования итогов
президентских выборов либо принятия полномочий Президента Республики.
В этих случаях день принесения присяги определяется Центральной
избирательной комиссией Республики.
Присяга приносится в торжественной обстановке в присутствии
депутатов Парламента, членов Конституционного Совета, судей Верховного
Суда, а также всех бывших Президентов Республики»;
20
21. 2) в статье 4:
часть вторую пункта 1 исключить;
дополнить пунктом 1-1 следующего содержания:
«1-1. Полномочия Президента Республики, избранного на внеочередных
выборах, осуществляются до вступления в должность Президента Республики,
избранного на очередных выборах, которые должны быть проведены через
пять лет после внеочередных выборов в первое воскресенье декабря».
Статья 2. настоящий Конституционный закон вводится в действие со
дня его первого официального опубликования.
УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ОТ 4 ФЕВРАЛЯ 2011 ГОДА
№ 1149 «О НАЗНАчЕНИИ ВНЕОчЕРЕДНЫХ ВЫБОРОВ ПРЕЗИДЕНТА
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»
В соответствии с пунктом 3-1 статьи 41 Конституции Республики
Казахстан ПОСТАнОВлЯЮ:
1. назначить внеочередные выборы Президента Республики Казахстан
на 3 апреля 2011 года.
2. Центральной избирательной комиссии Республики Казахстан
обеспечить организацию и проведение внеочередных президентских выборов.
3. Правительству Республики Казахстан принять необходимые
меры по организационному, материально-техническому и финансовому
обеспечению внеочередных президентских выборов.
4. Акимам областей, городов Астаны и Алматы обеспечить
своевременное составление и достоверность списков граждан, обладающих
избирательным правом, оказывать всемерное содействие Центральной,
территориальным и участковым избирательным комиссиям в решении
вопросов организации и проведения внеочередных президентских выборов.
5. настоящий Указ вводится в действие со дня его первого
официального опубликования.
ИЗВЛЕчЕНИЯ ИЗ КОНСТИТУцИОННОГО ЗАКОНА
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН «О ВЫБОРАХ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН»
Статья 20- 2. Наблюдатели иностранных государств и международных
организаций, представители иностранных средств массовой информации
1. Приглашения иностранным государствам и международным
организациям участвовать в наблюдении за выборами в Республике Казахстан
могут быть направлены Председателем Центральной избирательной
комиссии, Министром иностранных дел Республики Казахстан.
Приглашения направляются через Министерство иностранных дел
Республики Казахстан.
В приглашении могут содержаться пожелания к численности и составу
миссии, а также к обеспечению в миссии гендерного баланса, странового
представительства.
21
22. 2. наблюдатели иностранных государств и международных
организаций аккредитуются при Центральной избирательной комиссии по
представлению Министерства иностранных дел Республики Казахстан.
Для аккредитации иностранные государства и международные
организации представляют в Министерство иностранных дел Республики
Казахстан список своих наблюдателей, представителей.
Частные лица, не являющиеся наблюдателями иностранных государств
и международных организаций, аккредитации не подлежат.
не аккредитуются лица, имеющие политические, экономические или
другие интересы в Республике Казахстан либо аккредитация которых была
ранее отозвана (отменена) за нарушение законодательства Республики
Казахстан, иностранного государства или общепризнанных норм
международного права, либо признанные виновными в совершении уголовного
преступления, коррупционного правонарушения или незаконной деятельности
в избирательный период за пять лет до подачи заявки на аккредитацию.
3. Срок аккредитации наблюдателей иностранных государств,
международных организаций устанавливается Центральной избирательной
комиссией.
4. Аккредитованным наблюдателям иностранных государств и
международных организаций выдается удостоверение установленного
Центральной избирательной комиссией образца, являющееся основанием для
их деятельности в период проведения избирательной кампании. Проведение
аккредитации заканчивается за пять дней до дня голосования.
5. наблюдатели иностранных государств и международных
организаций, представители иностранных средств массовой информации
не вправе использовать свой статус для осуществления деятельности, не
связанной с наблюдением за выборами в Республике Казахстан.
6. наблюдатели иностранных государств и международных
организаций, представители иностранных средств массовой информации
имеют право:
1) присутствовать на всех стадиях избирательного процесса;
2) получать в избирательных комиссиях информацию о ходе
избирательной кампании;
3) доступа на избирательные участки во время проведения
голосования и подсчета голосов;
4) встречаться с участниками избирательного процесса;
5) информировать членов избирательных комиссий о своих
наблюдениях, выявленных нарушениях, вносить рекомендации;
6) делать публичные заявления;
7) наблюдать процедуру передачи протоколов о результатах
голосования вышестоящим избирательным комиссиям.
7. наблюдатели иностранных государств и международных
организаций, представители иностранных средств массовой информации
обязаны:
1) иметь при себе документы, удостоверяющие их личность и
аккредитацию;
2) не вмешиваться в избирательный процесс, в процедуру подсчета
голосов и принятия решений избирательной комиссией;
22
23. 3) не предпринимать действия, препятствующие работе избирательной
комиссии;
4) выполнять требования председателя избирательной комиссии по
соблюдению правил поведения на избирательном участке, установленных
соответствующей избирательной комиссией;
5) сохранять непредвзятость, не выражать предпочтение конкретному
кандидату, политической партии;
6) соблюдать требования настоящего Конституционного закона и иного
законодательства Республики Казахстан.
8. В случаях, предусмотренных настоящим Конституционным законом,
Центральная избирательная комиссия вправе отозвать аккредитацию
наблюдателя иностранного государства, международной организации.
9. В случае нарушения наблюдателями законодательства Республики
Казахстан или общепризнанных норм международного права соответствующая
избирательная комиссия вправе внести в Центральную избирательную
комиссию представление об отзыве аккредитации наблюдателя иностранного
государства, международной организации.
Статья 39. Помещение для голосования
2. находящиеся в помещении для голосования лица обязаны
строго соблюдать правила, установленные участковой избирательной
комиссией. Председатель соответствующей участковой избирательной
комиссии регулирует количество избирателей, находящихся в помещении
для голосования одновременно; ответственен за порядок и имеет право
потребовать от любого, кто нарушает положения настоящего Конституционного
закона и препятствует проведению голосования, покинуть помещение. В
день голосования запрещается присутствие в помещении для голосования
посторонних лиц, не связанных с избирательным процессом.
3. Обеспечение порядка в помещениях для голосования возлагается
на органы внутренних дел. Сотрудники органов внутренних дел должны
находиться в помещении для голосования только по приглашению
председателя комиссии и обязаны покинуть его немедленно после
восстановления порядка либо по просьбе председателя комиссии.
ДОКУМЕНТЫ, УДОСТОВЕРЯюЩИЕ ЛИчНОСТь ГРАЖДАНИНА
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН И ИХ ВИДЫ
Документами, удостоверяющими личность гражданина, имеющего право
на участие в выборах, являются:
удостоверение личности;
временное удостоверение личности;
паспорт гражданина Республики Казахстан;
военный билет для военнослужащих, проходящих воинскую службу по
призыву.
23
24. ЛИцА, ИМЕюЩИЕ ПРАВО ОСУЩЕСТВЛЯТь НАБЛюДЕНИЕ ЗА ПОДГОТОВКОЙ
И ПРОВЕДЕНИЕМ ВЫБОРОВ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН И
ДОКУМЕНТЫ, ЯВЛЯюЩИЕСЯ ОСНОВАНИЕМ ДЛЯ ИХ ДЕЯТЕЛьНОСТИ
Международные наблюдатели
Международные наблюдатели и представители иностранных средств
массовой информации имеют право присутствовать на всех стадиях
избирательного процесса, на заседаниях Центральной избирательной
комиссии Республики Казахстан, территориальных, участковых избирательных
комиссий.
наблюдатели иностранных государств и международных организаций
должны иметь удостоверение Центральной избирательной комиссии
Республики Казахстан об аккредитации.
Представители иностранных средств массовой информации должны
иметь удостоверение Министерства иностранных дел Республики Казахстан о
постоянной или временной аккредитации.
наблюдателя иностранного государства, международной организации
и представителя иностранного средства массовой информации (далее –
международные наблюдатели) может сопровождать один переводчик, при
предъявлении документа, удостоверяющего личность переводчика.
Наблюдатели Республики Казахстан
Полномочия наблюдателя от политических партий, иных общественных
объединений, некоммерческих организаций Республики Казахстан должны
быть удостоверены в письменной форме с указанием его фамилии, имени,
отчества. Данный документ заверяется печатью организации, направившей
наблюдателя, и действителен при предъявлении документа, удостоверяющего
личность наблюдателя.
Представители СМИ Республики Казахстан должны иметь служебное
удостоверение и задание редакции.
ВРЕМЯ ГОЛОСОВАНИЯ В ДЕНь ПРОВЕДЕНИЯ ВЫБОРОВ
ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Голосование проводится с семи до двадцати часов по местному времени,
за исключением избирательных участков, на которых установлено иное время
начала и окончания голосования. При этом голосование не может начинаться
ранее шести часов и заканчиваться позднее двадцати двух часов.
на избирательных участках, образованных на судах, принадлежащих
Республике Казахстан и находящихся в день проведения выборов в плавании,
в воинских частях, отдаленных и труднодоступных районах, на участках
отгонного животноводства, в домах отдыха, санаториях, стационарных
лечебно-профилактических учреждениях, следственных изоляторах и
изоляторах временного содержания, а также при представительствах
Республики Казахстан в иностранных государствах, участковая избирательная
комиссия может объявить голосование законченным в любое время, если
проголосовали все избиратели, включенные в список избирателей.
24
