Krizat Ekonomike te Myrvete Badivuku

1. Prof.dr. Myrvete
Badivuku-Pantina
Lenda: KRIZAT EKONOMIKE
Ligj. 6

2. Sistemi monetar nderkombetar
SMN paraqet mekanizmin institucional me
te cilin jane te rregulluara pagesat
nderkombetare, levizja e kapitalit dhe
menyra e caktimit te kurseve devizore
 SMN ka ndryshuar gjate historise ashtu
siç jane ndryshuar marredheniet
ekonomike dhe politike
 Ne kuader te SMN shqyrtohen sistemi i
standardit te arit, sistemi i Bretonvudsit
dhe i Unionit Monetra te BE-se


3. Sistemi i standardit te arit
Sistemi i standardit te arit ka funksionuar prej
viteve te 70-ta te shek.19 deri ne vitin 1914
 Ne kete periudhe nuk ka ekzistuar
bashkepunimi monetar ngase shtetet nuk kane
hequr dore nga sovraniteti nacional dhe nuk
kane treguar gatishmeri qe t’i pranojne rregullat
nderkombetare
 Me vone kur jane krijuar kushtet ek. dhe politike
ka ardhur deri te bashkepunimi nderkombetar
monetar dhe themelimi i sistemit ne baze
institucionale


4. Paraja metalike
Ne fillim argjendi e pastaj edhe ari jane perdore
si mjet pagese
 Metalet me se 4000 vjet jane perdor si mjet
pagese per shkak te cilesive te tyre (te
qendrueshem, pak shpenzohen gjate
perdorimit, lehte ruhen)
 Statusi monetar i bimetalizmit ne te cilin
qarkullimi monetar eshte bazuar ne te dy
metalet-argjend dhe ari-ka funksionuar deri ne
vitin 1870
 Ari e merr rolin dominant ne shekullin e 19, ne


5. Bankënotat
Nuk i kane emetuar bankat shteterore, por se
pari i kane emetuar bankat afariste
 Bankënota ishte vertetim i shkruar me te cilin
pruresit i eshte paguar sasia e caktuar e
metaleve te çmueshme - argjend ose ari
 Bankënotat kishin mbulesen ne ari, me vone
bankat private duke pare se pagesat me
bankenota po qarkullojne ne mes te tregtareve
pa u shderruar ne para metalike kane filluar te
emetojne bankenota me shume se qe ishte
vlera e arit te deponuar, qysh atehere eshte
paraqitur kriza bankare


6. Parate leter
Te emetuara ne valuta te ndryshme i kane
shtyre nga qarkullimi parate metalike, me
ç’rast ka lind nevoja qe ne mes te tyre te
caktohet kursi i kembimit
 Ky ishte kursi devozor i standardit te arit
 Per te caktuar kursin devizor ne mes te
valutave te cilat kishin mbulese ne ari
ishte e mjaftueshme qe te krahasohen
perqindja e prerjes se njesive monetare
(parase), ose sa njesi te valutave
kembehen per nje once ari (1once


7. Standardi klasik i arit ka perfunduar me
shperthimin e Luftes se Pare Boterore (1914)
 Shtetet jane pergatitur per lufte dhe i kane
braktisur parimet e standardit te arit
 Dampingu valutor ose depreciacioni,
paraqitet si nje metode e renies se vleres se
valutes nacionale me qellim te rritjes artificiale
te aftesise konkurruese te eksportit
 Sistemi i shufrave te arit eshte bazuar ne ate
se shteti eshte obliguar t’iu shet personave
shufren e tere te arit (12,5 kg), ndersa per
shume me te vogla shteti nuk kishte obligime


8. 



Sistemi i ‘shufrës – ar’ varej nga vullneti politik i
qeverive të shteteve të ndryshme që të respektojnë
rregullat e funksionimit të tij si dhe mundësitë e tyre
financiare dhe ekonomike për të aplikuar atë
Anglia me monedhën e saj nuk kishin mundesi të
luanin kët rol pas luftës se parë botërore
Fuqia tjetër ekonomike e dalur në skenë, SHBA, nuk
ishin gati të merrnin këtë përgjegjësi
Humbjet kolosale njerëzore e materiale me efektin e
tyre shkatërrues në ekonomitë e vendeve ndërluftuese
rezultuan me borxhe publike të mëdha, sasi të
zvogëluara ari në shumicën e këtyre shteteve kështu
që monedhat kryesore në qarkullim u bënë të
pakonvertueshme.

9. Kriza ekonomike boterore 1929-33 ishte fundi i
standardit te arit
 ShBA, me shkalle te larte te depresionit ne
ekonomi, me shkaterrimin e burses se New
Yorkut, e kane humbur besimin ne standardin
e arit
 Poashtu, Britania e Madhe, perkunder
perpjekjeve per ta mbrojtur funten, nuk ka
mundur te ndal renien e rezervave te arit,
funtes i bie vlera dhe braktiset pariteti i arit
 Belgjika, Franca, Italia, Holanda, Polonia,
Zvicra jane munduar te ruajne standardin e


10. Shkëmbimet tregtare u kufizuan vetëm në
zonat ku përdorej e njëjta monedhë duke
provokuar një ngushtim të flukseve financiare
ndërkombëtare, limituar investimet dhe
aktivitetin ekonomik ndërkombëtar.
 Në fundin e luftës se dytë botërore, saktësisht
në korrik të vitit 1944, SHBA, organizuan një
konferencë botërore, me qëllim të arritjes
se‚krijimit të sistemit monetar të aftë që të
garantonte rregulla solide për rindërtimin dhe
zhvillimin ekonomik të botës se lirë duke i bërë
SHBA dhe dollarin bazat e arkitekturës së re
ekonomike botërore’,


11. Në kohën kur po bëhej ky propozim,
ekonomia amerikane doli nga lufta si
ekonomia më e fortë e botës.
 SHBA dispononin pjesën më të madhe të
kapitaleve botërore dhe dominonin më
tregtinë ndërkombëtare duke prodhuar
mbi 50% të sasisë se qymyrit dhe
elektricitetit
 Prodhimi industrial në vitin 1945 ishte
dyfishuar në krahasim me vitin 1939,
madje disponohej me rreth 70% të naftës
në botë dhe për më tëpër SHBA zotëronin
rreth 2/3 të rezervave të arit të botës.


12. Themelimi i Fondit Monetar
Nderkombetar
Si baze per themelimin e SMN kane
sherbyer dy plane:
- Plani i Kejnsit dhe
- Plani i Uajtit
Plani i Kejnsit mbronte interesat e Britanise
se Madhe dhe ishte kunder vlefshmerise
se arit dhe per aplikimin e kufizimeve
devizore dhe per emisionin e nje njesie
monetare “bankor”, e cila do ta kishte te
caktuar kursin ne ari dhe ne valuta tjera


13. Plani i Uajtit
Ishte per organizimin e sistemit monetar, i cili
do t’i mbronte interesat e SHBA,
 ishte per arin si baze e sistemit monetar,
 per kurse devozore fikse,
 kunder kufizemeve devizore etj.
Pas marreveshjes ne mes te sHBA dhe te
Britanise se Madhe eshte perpiluar plani I
perbashket per çështjet monetare
nderkombetare, me ç’rast eshte hedhur poshte
plani anglez, kurse me disa modifikime eshte
pranuar Plani i Uajtit


14. Me iniciativen e e Kombeve te Bashkuara
eshte mbajtur Konferenca Monetare dhe
financiare ne korrik te vitit 1944 ne Breton
Vuds ne SHBA (44 shtete)
 Qellimi i kesaj konference ishte qe te
organizoje dhe te rregulloje problemet
nderkombetare monetare dhe financiare
pas Lluftes se Dyte Boterore
 Ne konference eshte arritur marreveshja
per themelimin e dy institucioneve
monetare dhe financiare: FMN dhe Banka
Nderkombetare per Rindertim dhe Zhvillim


15. Sistemi monetar nderkombetar i BretonVudsit - eshte baze e sistemit monetar
pas Luftes se Dyte Boterore, i cili
konsiderohet si sistem monetar universal
monetar boteror, sepse me kete sistem
jane te perfshira shumica e shteteve te
botes
 Sistemi monetar nderkombetar i BretonVudsit, pervec arit, rezerve monetare e
konsideron edhe dollarin amerikan


16. Rezervat monetare ose likuiditeti
nderkombetar sherbejne per keto qellime:
1.
2.
Si burim i mjeteve per financimin e
perkohshem te deficitit ne bilancin e
pagesave dhe
Per mbajtjen e kurseve devizore stabile
ne kufijte e caktuar te paritetit, me ane te
intervenimit te Bankes Qendrore ne
tregun devizor

17. 
Sipas metodologjise se FMN ne rezervat
monetrae ose ne likuiditetin nderkombetar
te shteteve anetare i numerojme keto
kategori:
1. rezervat ne forme te arit monetar
2. devizat konvertibile ne forme te
kerkesave
3. pozicioni rezerve ne FMN perfshijne
aktiven ne ari dhe ne deviza te FMN, te
cilen e kane shtetet anetare dhe
4. te drejtat speciale te tirazhit DST(Special Drawing Rights)

18. Te drejtat speciale te tirazhit DST(Special Drawing Rights)
Jane krijuar per te rritur likuiditetin
nderkombetar dhe te sherbejne si baze
per shprehjen e kurseve devizore te
valutave te shteteve anetare te fMN
 DST nuk jane para nderkombetare, sepse
FMN nuk ben kurrefare emisioni te
parase, por nuk jane as kredi, sepse nuk
kane cilesine e kthimit


19. Mund te thuhet se jane te drejta te cilat jane
te regjistruara ne librat e FMN, me te cilat
mund te blihen mjetet nderkombetare te
pagimit, perkatesisht valuta konvertibile dhe
se pervec rezervave te tjera monetare (arit,
devizave) jane forme e rezervave monetare
nderkombetare.
 Vlera e njesise se DST ne fillim ishte e
barabarte me vleren e dollarit te sHBA
(0,888671 gram ari te paster)
 Prej vitit 1974 vlera e DST eshte caktuar ne
baze te vleres se “shportes se valutave”


20. Prej vitit 1999 ne shporten e valutave marrin
pjese vetem 4 valuta: dollari 44%, euro 34%,
jeni 11% dhe funta 11%
Kursi i DST per cdo dite ndryshon varesisht
nga ndryshimet e kurseve te valutave qe e
perbejne shporten e valutave
 Mendohet se DST nuk kane patur sukses qe
te rritin likuiditetin nderkombetar dhe te
zevendesojne dollarin si mjet pagese ne
afarizmin nderkombetar, por sot jane rezerva
monetare nderkombetare e klases se pare dhe
baze e sistemit te FMN
