1. “ЭХ ХЭЛ, БИЧИГ-2020”
ХӨВСГӨЛ АЙМГИЙН ХӨТӨЛБӨР
Нэг. Хөтөлбөрийг боловсруулах үндэслэл, шаардлага
Монгол бичиг бол хүн төрөлхтний бүтээсэн оюуны соѐлын салшгүй нэгэн хэсэг бөгөөд
энэхүү бичгийг монголчууд XШ зуунаас хэл аялгуундаа тохируулан хэрэглэж, улам
төгөлдөржүүлэн олон зүйл мэдлэг ухааны туурвил бүтээлийг бий болгожээ. Монголын ард
түмний соѐлын өв болсон монгол бичгийг хадгалан хамгаалж, эзэмшин хэрэглэж, төгс
төгөлдөр болгох нь хүн төрөлхтний өмнө монголчуудын хүлээсэн үүрэг мөн.
Монгол бичиг XШ зуунаас эхлэн 1950 он хүртэл монголчуудын 750 гаруй жил
хэрэглэсэн албан ѐсны бичгийн нэг байв.
1950-иад оноос хойш 50 гаруй жил төрийн албан хэргийг кирилл бичгээр хөтөлж,
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын дарга, Монгол Улсын Ерөнхий сайд, төрийн
захиргааны төв байгууллага, Засгийн газрын агентлаг, хот, аймаг, дүүрэг, сум, хороодын
тамгыг монгол бичгээр үйлдэн хэрэглэх болоод 20 шахам жил боллоо. Энэ нь монгол бичиг
төрийн бичгийн үндсэн үүргээ гүйцэтгэсээр байгаагийн нэг бодит баримт юм.
Ерөнхий боловсролын сургуулийн дунд, ахлах ангид 1980-ад оны дунд үеэс монгол
бичгийг заах болсон нь түүнийг залуу үед өвлүүлэх нэг алхам болсон бол 1990-ээд оны
эхээр Монгол оронд өрнөсөн ардчилсан хөдөлгөөн нь үндэсний бичиг үсгээ дахин сэргээх
боломжийг нээсэн билээ. “БНМАУ-д албан хэргийг монгол бичгээр хөтлөн явуулах болон
түүний бэлтгэл ажлыг хангах тухай ”Улсын Бага хурлын 1991 оны 36 дугаар тогтоол гарч,
түүнийг хэрэгжүүлэх өргөн далайцтай ажил зохиогдсон байна. Улсын Их хурлын 1995 оны
43 дугаар, 2008 оны 196 дугаар тогтоолоор Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөрийг баталсан.
2004 онд БСШУЯ-аанаас Монгол хэл, уранзохиолын бага дунд боловсролын
стандартыг боловсруулан өдгөө бид хэрэглэж байна. Гэвч монгол хэлний бичгийн хэлний
хэм хэмжээ зарим талаар алдагдаж, гадаад үг, хэллэг, нэр томьѐоны хэрэглээ ихсэж, төрийн
албан хэргийн хөтлөлт, албан газар, аж ахуй нэгжүүдийн хаяг, зар сурталчилгаанд тавигдах
шаардлага суларсан сөрөг зүйлүүд гарсаар байна.

2. Иймд “Эх хэл, бичиг-2020” Хөвсгөл аймгийн хөтөлбөрийг боловсруулж үндэсний
бичиг үсгээрээ бахархан, аман болоод бичгийн хэлээ цэвэр ариун, яруу тансаг, утга төгс
байлгаж, эх хэлээрээ манлайлагч аймаг болохыг зорилоо.
Хоёр.Хөтөлбөрийн зорилго, зорилтууд
Үндэсний хэл, бичиг соѐлоо эрхэмлэсэн орчин бүрдүүлж, нийт иргэд, суралцагчдын эх
хэлний боловсролын чанар, хэрэглээ, харилцааны соѐлын түвшинг дээшлүүлэхэд энэхүү
хөтөлбөрийн зорилго оршино.
Гурав. Хөтөлбөрийн зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд дараах зорилтыг дэвшүүлж
байна:
3.1. Багш нарын эх хэлний боловсролын хөгжлийг дэмжин ажиллана.
3.2. Хүүхэд нэг бүрийн эх хэлний боловсролыг дээшлүүлнэ
3.3. Эх хэлний орчин бүрдүүлж, иргэд олон нийтийн хандлагад нөлөөлнө.
3.4. Төрийн албан хаагчид болон иргэдэд монгол хэл, бичгийг албан болон албан бус
сургалтаар зааж сургана
Дөрөв. Хөтөлбөрийн хүрээнд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа:
1-р зорилтын хүрээнд:
3.1.1. Монгол хэлний багш нарын хамтын ажиллагааг “Аравт”-ын зохион
байгуулалтаар хөгжүүлнэ
3.1.2. Монгол хэлний багш нарын мэргэшлийг үе шаттайгаар дээшлүүлэх, давтан
сургах
3.1.3. Мэргэжлийн багш нарт түшиглэн бүх багш нарын монгол хэлний
боловсролын чадварыг ахиулна.
3.1.4. Эх хэлний судлаач багшийг дэмжин ажиллана. Багшийн боловсролын
зэргийг ахиулна. /Хэл шинжлэлийн чиглэлээр/
3.1.5. Монгол хэлний багш нарын “ Арга зүйн баг ” бүрдүүлж ажиллана
3.1.6. Мөрөн сумын монгол хэлний багш нарын “Эх хэлний цаг”-тай болно.
3.1.7. Монгол бичгийн арга зүй, технологийн шинэчлэлд суралцана. /эхлэн
суралцагчдад заах/

3. 3.1.8. Монгол хэлний багш нарыг хүүхдийн нас бие сэтгэхүйн онцлогт тохирсон
арга зүйд суралцуулна.
3.1.9. Багш нарын арга зүйг түгээн дэлгэрүүлж, эх хэлний арга туршлагын сан
бүрдүүлэн, багшийн мэргэжлийн үнэлэмжийг нэмэгдүүлнэ.
3.1.10. Баруун болон төвийн бүсийн аймгийн мэргэжлийн багш нартай хамтран
ажиллаж, туршлага солилцоно.
3.1.11. Монгол хэлбичгийн цахим хичээлийн сантай болно
2-р зорилтын хүрээнд:
3.2.1. “Бичиг- урлаг” уран бичлэгийн дугуйлангийн үйл ажиллагааг өргөжүүлнэ.
3.2.2. “Эх хэл бидний бахархал” үндэсний бичиг үсгийн баяр, өдөрлөгийг
аймгийн хэмжээнд зохион байгуулж хэвшинэ.
3.2.3. “Шидэт уянга”, “Цэнхэр алс” яруу найргийн дугуйлангийн үйл
ажиллагааг өргөжүүлнэ.
3.2.4. “ Хэлц үгээр хэлэлцье“ хүүхдийн цуврал нэвтрүүлэгтэй болно.
3.2.5. “Эх хэлээрээ гоѐцгооѐ” тулгуур 4 чадварыг хөгжүүлэх дугуйланг
Хүүхдийн байгууллагуудтай хамтран хичээллүүлнэ
3-р зорилтын хүрээнд:
3.3.1. Төрийн болон аж ахуйн нэгж, байгууллага, гудамж, талбайн хаяг,
бүтээгдэхүүний шошгыг кирилл, монгол бичгээр зэрэгцүүлэн бичиж, зөв үйлддэг
болох ажлыг зохион байгуулна
3.3.2. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын ажилтнуудын бичгийн чадварыг
сайжруулах шаардлага тавьж ажиллана.
3.3.3. Иргэд бие дааж монгол бичиг сурах, зөв сайхан бичихэд зориулж ном, сурах
бичиг, гарын авлага, толь бичгийг цаасан болон электрон хэлбэрээр үйлдэж, түгээнэ.
3.3.4. Төрийн болон төрийн бус байгууллага, хувь хүмүүсийн үүсгэл санаачилгаар
зохион байгуулах монгол хэл бичиг сурах, сурталчлахад чиглэсэн санал,
санаачилгыг дэмжинэ.

4. 3.3.6. Сургалтад хэрэглэгдэж байгаа компьютерт монгол үсгийн программ суулгаж,
түүнийг ашиглаж сургах, хэрэглээ болгоно.
4-р зорилтын хүрээнд:
3.4.1. Төрийн албан хаагчид, иргэдийн монгол хэл бичгийн чадварын түвшинг тогтооно
3.4.2 Монгол улсын гавьяат багш Д.Батсуурийн нэрэмжит Мөрөн сумын 2 дугаар сургуульд
монгол хэлбичгийн жишиг кабинет байгуулж, сургуулийн номын сангийн фонд баяжилтыг
эх хэлний эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил явуулах хэмжээнд хүргэж, иргэд олон нийтэд
зөвлөгөө өгнө.
3.4.3. Албан болон албан бус сургалтын олон хэлбэрээр монгол хэл, бичиг зааж, иргэдийн
монгол бичиг сурах идэвх сонирхлыг өрнүүлнэ.
3.4.4. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд “Монгол хэл, бичгийн сургалтын булан”-г нээж, олон
хэлбэрийн үйл ажиллагаагзохион байгуулна.
3.4.5. “Хөвсгөлийн сайхан бичигтэн” кирилл, монгол бичгийн уралдааныг иргэдийн дунд
зохион байгуулж, сурталчилна.
3.4.6. “Эх хэлээ эрхэмлэгч” байгууллага, хамт олныг шалгаруулж, өргөмжилнө.
3.4.7. Жил бүр Аймгийн засаг даргын нэрэмжит “Монгол хэл бичгийн олимпиад”-ыг зохион
байгуулна
3.4.8. Төрийн албанд шинээр ажилд орох иргэдээс монгол хэлбичгийн шалгалт авах ажлыг
нэг үзүүлэлт болгож ажиллана.
Тав. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хугацаа, удирдлага, зохион байгуулалт, хяналт
5.1. ““ЭХ ХЭЛ, БИЧИГ-2020” ”-ийг 2014-2020 онд хэрэгжүүлнэ.
5.2. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг аймгийн хэмжээнд аймгийн засаг дарга, сумдад сумын
засаг дарга, багт багийн засаг дарга ахалж ажиллана.
5.3. Хөтөлбөрийн хүрээнд гүйцэтгэсэн ажлын тайланг жил бүр шат шатны Засаг даргын
зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлэн биелэлт үр дүнг тооцож, холбогдох шийдвэрийг гаргаж
ажиллана.

5. Зургаа. Хөтөлбөрийн санхүүжилт
6.1. “Үндэсний хэл бичиг хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны зардлыг улсын
болон орон нутгийн төсөвт тусган санхүүжүүлж хэрэгжилтэд хяналт тавина.
6.2. Хөтөлбөрийн холбогдох заалтыг төсвийн ерөнхийлөн захирагчаас сумын Засаг даргатай
байгуулах гэрээнд тусган хэрэгжилтэд хяналт тавьж ажиллана.
6.3. Гадаад орон, олон улсын хандивлагч байгууллагын болон иргэд, Төрийн бус
байгууллагын санхүүгийн дэмжлэг авах нөхцөлийг бүрдүүлнэ.
Долоо. Хөтөлбөрийн шалгуур, үзүүлэлт
Хөтөлбөрийн үр дүнг дараах шалгуур, үзүүлэлтээр дүгнэнэ:
7.1. Монголхэл, бичгийг багш нарын заах арга, ур чадварт ахиц гарсан байна.;
7.2. Бүх байгууллага, аж ахуй нэгжүүд хаягаа монгол, кирилл бичгээр бичиж хэвшинэ.
7.3. Төрийн захиргааны болон хэвлэл мэдээллийн байгууллагад монгол хэл, бичгийн орчин,
зохистой хэрэглээ бүрдэнэ.
7.4. Монгол бичиг сурах иргэдийн сонирхол, хэрэгцээ нэмэгдэнэ
7.5. Иргэдийн монгол хэл, бичгийн мэдлэг, чадварын түвшин ахисан байна.
Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө
№
Хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны
чиглэл
Хамрах
хүрээ
Хариуцах хүн,
Арга, хэлбэр
Хугацаа
Зорилт 1: Багш нарын эх хэлний боловсролын хөгжлийг дэмжин ажиллана.
баг,
байгууллага
Санхү
үжилт

6. ийн багш
нар
Монгол хэлний
МХУЗе
БГазар
Мэргэжл
байгуулалтаар хөгжүүлнэ.
2
Монгол хэлний багш нарын хамтын
ажиллагааг “Аравт”-ын зохион
1
багшнарынмэргэшлийгүешаттайгаа
рдээшлүүлэх, давтансургах
Багаар
Сургалт,
Н 126
зөвлөгөөн, зайн
багш
сургалт
ЗДТГ, БГазарь
Жилд 1-
Сургууль
2 удаа
Мэргэжлийн багш нарт түшиглэн
Нийт
Сургалт,
Улиралд
Сумын ЗДТГ,
бүх багш нарын монгол хэлний
3
багш
зөвлөгөөн, зайн
нэг удаа
сургууль
боловсролын чадварыг ахиулна.
сургалт
Эх хэлний судлаач багшийг дэмжин
МХУЗ 15 Эчнээгээр
ЗДТГ, БГазарь
ажиллана. Багшийн боловсролын
4
багш
Сургууль
зэргийг ахиулна. /Хэл шинжлэлийн
чиглэлээр/
Монгол хэлний багш нарын
Ахмад
Ажлын байран
ЗДТГ, БГазарь
“Мэргэжил арга зүйн баг ”
5
багш нар
дээр, зөвлөмж,
Сургууль
бүрдүүлж ажиллана
гарын авлага
Багш нарын баг
Мөрөн сумын монгол хэлний багш
Мөрөн
Ярилцлага,
Улиралд
БГазар,
нарын “Эх хэлний цаг”-тай болно.
6
сумын
хэлэлцүүлэг,
нэг удаа
Сургуулийн
МХУЗын сургалт
захирал
багш нар
7
Монгол бичгийн арга зүй,
МХУЗ
Ярилцлага,
Бага
технологийн шинэчлэлд суралцана.
багш нар
хэлэлцүүлэг,
боловсролын
сургалт,
мэргэжилтэн
/эхлэн суралцагчдад заах/
туршлага
судлах

7. Монгол хэлний багш нарыг
Турших,
Сургалт,
Бага боловсрол,
хүүхдийн нас бие сэтгэхүйн
8
судлах
Судалгаа,
МХУЗ
туршилт
мэргэжилтэн
БГ, сургууль
онцлогт тохирсон арга зүйд
суралцуулах
Багш нарын арга зүйг түгээн
МХУЗн
Сурталчилах
дэлгэрүүлж, эх хэлний арга
9
багш нар
шагнах
туршлагын сан бүрдүүлэн,
урамжшулах
үнэлэмжийг нэмэгдүүлнэ.
Баруун болон төвийн бүсийн
МХУЗ
Туршлага
Жилд
ЗДТГ, БГазар,
аймгийн мэргэжлийн багш нартай
10
багш нар
судлах, хамтран
нэг удаа
Сургууль
хамтран ажиллана.
ажиллах
Монгол хэлбичгийн цахим
МХУЗ
БГазар,
хичээлийн сантай болно
11
багш нар
Сургууль
Зорилт 2: Хүүхэд нэг бүрийн эх хэлний боловсролыг дээшлүүлнэ.
“Бичиг- урлаг” уран бичлэгийн
ЕБСийн
дугуйлангийн үйл ажиллагааг
дугуйлангаар
7 хоногт
БГазарь Мөрөн
сурагчид
нэг удаа
2р сургууль
“Эх хэл бидний бахархал” үндэсний
Багш,
Үндэсни
АДТГ, БГазар,
бичиг үсгийн баярын аймгийн
1
сурагчид
й бичиг
Мөрөн 2р
үсгийн
сургууль
өргөжүүлнэ.
2
өдөрлөг зохион байгуулах
баяраар
3
“Шидэт уянга”, “Цэнхэр алс” яруу
найргийн дугуйлангийн үйл
ажиллагааг өргөжүүлнэ.
Сурагчид дугуйлангаар
7 хоногт
нэг удаа
БГ, ДМЦС

8. 4
“ Хэлц үгээр хэлэлцье “хүүхдийн
Сурагчид Цуврал
цуврал нэвтрүүлэгтэй болно.
5
“Эх хэлээрээ гоѐцгооѐ” тулгуур 4
нэвтрүүлгээр
Сурагчид дугуйлангаар
Сард нэг
АЗДТГ, БГазар
удаа
7 хоногт
чадварыг хөгжүүлэх дугуйлан
ГБХХХэлтэс
Залуу багш нар
хичээллүүлнэ
Зорилт 3: Эх хэлний орчин бүрдүүлж, иргэд олон нийтийн хандлага нөлөөлнө.;
Төрийн болон аж ахуйн нэгж,
Бүх аж
2014
АЗДТГ, Мөрөн
байгууллага, гудамж, талбайн хаяг,
ахуй
2015
–р сургууль
бүтээгдэхүүний шошгыг кирилл,
нэгж,
монгол бичгээр зөв үйлдэхийг
байгуулл
захирамжлах, Сургууль,
1
ага
Сар бүр
ЗДТГ, БГазар,
цэцэрлэгээс эхэлнэ.
Хэвлэл мэдээллийн
Хэвлэл
Сургалт,
байгууллагуудын ажилтнуудын
мэдээлли
зөвлөгөө
бичгийн чадварыг сайжруулахад
йн
хамтран ажиллана.
2
байгуулл
Сургууль
агууд
3
Ерөнхий боловсролын сургуульд
ЕБС
монгол бичиг, монгол хэл, уран
журмаар
2014.1
БГ, сургууль
сараас
зохиолын танхим байгуулах,
“Жишиг кабинет”-тай болно.
4
Иргэд бие дааж монгол бичиг сурах, Иргэд
Улиралд
зөв сайхан бичихэд зориулж ном,
суралцаг
нэг удаа
сурах бичиг, гарын авлага, толь
чид
бичгийг цаасан болон электрон
хэлбэрээр үйлдэж, түгээх
ЗДТГ, БГазар,

9. /санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх/
5
Төрийн болон төрийн бус
Иргэд
ЗДТГ, БГазар
байгууллага, хувь хүмүүсийн үүсгэл
санаачилгаар зохион байгуулах
монгол хэл бичигсурах,
сурталчлахад чиглэсэн санал,
санаачилгыг дэмжих.
Сургалтад хэрэглэгдэж байгаа
ЕБСийн
компьютерт монгол үсгийн
сургалт
комьюте
программ суулгаж, түүнийг
6
БГазар,
рүүд
сургууль
ашиглаж сургах, хэрэглээ болгох;
Зорилт 4: Иргэдэд монгол хэл,бичгийг албан болон албан бус сургалтаар зааж сургана;
Иргэдийн
Түүврийн
59 хувь
аргаар
сумын ЗДТГ
Мөрөн 2-р сургуулийг Монгол
Иргэд олон
Зөвлөгөө,
ЗДТГ, БГазар,
бичгийн сургалт, сурталчилгааны
нийт
сургалт
Мөрөн 2
Албан болон албан бус сургалтын
Иргэд
Сургалт,
БГазар
олон хэлбэрээр монгол хэл, бичиг
2
Иргэдийн монгол хэл бичгийн
чадварын түшинг тогтооно
1
суралцагчид зайн суралт,
2014
ЗДТГ, БГазар,
төв болгон ажиллуулж, иргэд олон
нийтэд зөвлөгөө өгнө.
3
зааж, иргэдийн монгол бичиг сурах
Гэгээрэл төвүүд
зөвлөгөө
идэвх сонирхлыг өрнүүлэх.
4
Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд
Зайн
Улирал
БГ,
“Монгол хэл, бичгийн сургалтын
сургалтаар
тутам
Мэргэжлийн
булан”-г нээж, олон хэлбэрийн үйл
ажиллагааг зохион байгуулах;
багш нарын баг

10. 5
“Хөвсгөлийн сайхан бичигтэн”
Иргэд
кирилл, сонгол бичгийн
сурталчилгаа
Жил бүр
ЗДТГ, БГазар
Жил бүр
ЗДТГ, БГазар,
суралцагчид
уралдааныг иргэдийн дунд зохион
байгуулж, сурталчилна.
“Эх хэлээ эрхэмлэгч” байгууллага,
Байгууллагу
хамт олныг шалгаруулж,
уд
өргөмжилнө.