Dydaktyka, wykłady, WPUW, 2008/2009

1. DYDAKTYKA OGÓLNA
dr hab. ALICJA SIEMAK –TYLKOWSKA
mgr ANNA SOBOLEWSKA
- O3.10.2002 -
Wychowanie ma na celu wprowadzenie zmiany w wychowaniu; zmiany w zakresie:
wychowania fizycznego, estetycznego, moralnego(etycznego) i intelektualnego.
Pedagogika zajmuje się wychowaniem (poprzez zmiany), a także samą sobą (jak określać
cel, jakie metody stosować).
Pedagogika:
→ ogólna
→ kształcenie:
umysłowe (dydaktyka),
moralno-społeczne,
fizyczne,
estetyczne
pais – chłopiec, dziecko, ago – prowadzę
paideia – wprowadzenie w kulturę, wysublimowane, wysokie cele, kształcenie osobowości do kultury
→ jęz. staropolski – pedagogia /do XIX w. – wychowanie dzieci/
Częścią wychowania jest nauczanie.
Teoretyczne rozważania nad nauczaniem mają początki w XVII wieku.
1613 r. – „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusa”
Krzysztof HELWIG i Joachim JUNG
didaktikos – pouczający
didasco – uczę, pouczam
Wolfgang RATKE (1571 – 1635) – językoznawca, nauczał języków obcych, na ówczesne czasy
wielkie osiągnięcia
Nauczanie – czynność, której się można nauczyć, ale trzeba mieć tę „iskrę bożą”
Jan Amos KOMEŃSKI (1592 – 1670) – największy pedagog wszechczasów! „Wielka
dydaktyka, czyli uniwersalna sztuka nauczania wszystkich wszystkiego” (1657)
Dydaktyka = sztuka nauczania wszystkich wszystkiego!
wszystkich → i chłopców, i babięta, i niemowlę, i staruszka
↔ uniwersalna sztuka (wszystkich wszystkiego!)
Takie rozumienie dydaktyki przetrwało do wieku XIX; wtedy na widownię wkracza kolejny wielki
pedagog:
Jan Fryderyk HERBART (1776-1841).
Odrzuca on nauczanie jako sztukę; szuka naukowych przesłanek.
Dydaktyka = teoria nauczania
I ta teoria zaczęła obowiązywać, przetrwała do końca XIX wieku.
1900 r. – Ellen KEY „Stulecie dziecka”!
→ Wiek XX ma być wiekiem dziecka. Dziecko ma być przedmiotem zainteresowania, obiektem
zabiegów. Tymczasem wiek XX...
Ale jednak dziecko zostało postawione w jakimś sensie na piedestale, bo w ciągu ostatnich 100-u lat
odwróciły się role (na początku XX wieku ludzie starzy byli najważniejsi – nośniki tradycji, „głowy
rodziny”, hierarchia pokoleniowa, a teraz, w XXI wieku, wszystko się kręci wokół dzieci i młodzieży, np.
reklamy są adresowane nie do starszych ludzi, ale do młodych, nastawienie jest na dzieci, świat kłania
się dzieciom).
John DEWEY (1859-1952)
Dydaktyka – ma być teorią uczenia się, nauczyciel nieważny, trzeba się interesować tym, jak dziecko
się
myśli, jak się ma uczyć, Dziecko zostaje postawione w centrum. Jest to „przewrót kopernikański” w
centrum
dydaktyce!
W połowie XX wieku dochodzi do głosu myśl, że dydaktyka jest teorią nauczania i uczenia się.
Dydaktyka = nauczanie + uczenie się
Zaczynają się badania nad procesem nauczania. Jest wiele teorii, wiele prawd, ale ok. lat 70-tych
umacnia się twierdzenie, że:
dydaktyka jest nauką o nauczaniu i uczeniu się.
się
Dydaktyka zajmuje się:
1

2. 1. Celami nauczania i uczenia się.
2. Treściami nauczania i uczenia się.
3. Metodami nauczania i uczenia się.
4. Środkami nauczania i uczenia się.
5. Formami organizacyjnymi.
6. Zasadami nauczania i uczenia się.
7. Procesami nauczania i uczenia się.
8. Systemami dydaktycznymi.
+ niepowodzeniami dydaktycznymi
Dydaktyka:
→ ogólna
→ szczegółowe (dydaktyki szczególne to metodyki, np. metodyka jęz. polskiego, metodyka EP)
Dydaktyka:
• opisuje rzeczywistość (deskrypcja)
• bada rzeczywistość i tłumaczy (eksplanacja)
• szukanie faktów (= przyczyna + skutek + wytłumaczenie) i prognozowanie (predykcja,
prognoza)
• daje wytyczne do pracy /nigdy: na pewno, nigdy: musisz/ (praktyka)
- 10.10.2002 -
SYSTEMY DYDAKTYCZNE:
• dydaktyka tradycyjna (herbartowska)
• dydaktyka progresywistyczna (Nowego
Wychowania)
• dydaktyka współczesna
Już starożytni Grecy mówili o poznaniu świata, jak poznajemy, jaki wpływ edukacji.
Filozofia – różnie o edukacji,
np. determinizm neguje w ogóle edukację, determinizm religijny – wszystko, co nas dotyczy, ustalone
w niebie, skrajny determinizm fizyczny (↔fatalizm) – „fatalny los” kieruje życiem i nie mamy na niego
wpływu.
SOKRATES (461 – 399 p.n.e.)
Twórca doskonałej metody nauczania, aczkolwiek wyprowadził ją z fałszywego mniemania o
tkwiących w człowieku ideach. Rola nauczyciela – wydobywanie Dobra, Piękna i Prawdy z ucznia.
Drugi błąd, to przekonanie, że wystarczy wiedzieć, co jest dobre, aby dobrze czynić, dobrze żyć. Jest
to INTELKTUALIZM ETYCZNY (↔ niemożliwe jest przekazywanie wiedzy, transmisja wiedzy; trzeba
tylko wydobywać).
Metoda Akuszeryjna (MAJEUTYCZNA) – dwa etapy:
1. Etap ironii (nauczyciel się zgadza z uczniem, mimo że on się myli i jego sądy są fałszywe);
doprowadzenie w ten sposób ucznia do stwierdzenia wiem, że nic nie wiem.
2. Faza pozytywna – nauczyciel doprowadza ucznia do tego, że sam dochodzi do Prawdy, do
Prawdy, która w nim jest ukryta.
Dialog „Menon”
Pogadanka sokratyczna (HEUREZA) – odkrywanie.
PLATON (427 – 347 p.n.e.)
Człowiek przychodzi na świat z gotową wiedzą, uczyć się, to przypominać sobie wrażenia zmysłowe
duszy i zapamiętywać; zapamiętywanie, to najważniejszy etap uczenia.
ARYSTOTELES (384 – 322 p.n.e.)
Zrywa z ideami wrodzonymi.
POZNANIE = poznanie zmysłowe + umysłowe
2

3. W średniowieczu dogmatyzuje się rola pamięci. Zapamiętywanie! (niekoniecznie ze zrozumieniem!)
Dopiero JAN AMOS KOMEŃSKI (1592 – 1670) w XVII wieku to zmienia.
Komeński jest zdecydowanym sensualistą → całe nasze poznanie wiedzie poprzez zmysły, dopiero
na tej podstawie powstają POJĘCIA.
Celem poznania jest poznanie siebie i otaczającego świata poprzez poznawanie zmysłowe – do dziś
nie stosowane!!!
Świat trzeba poznać dla lepszego przygotowania do życia w nim i w tym pozaziemskim.
Złota reguła poznania:
„Poznawać poprzez wszystkie zmysły!”
JOHN LOCKE (1632 – 1701)
- typowy sensualista, ‘tabula rasa’!
- umysł ludzki jest czystą, woskową tabliczką; to, co się na umyśle odciska, to efekt działania
świata otaczającego
→ OPTYMIZM PEDAGOGICZNY – niestety nieprawda!
JOHAN HEINRICH PESTALOZZI (1746 – 1827)
Pedagog szwajcarski, nie myśliciel, teorię zaczyna wprowadzać w praktykę; to, czego się uczymy, to
uogólnianie wiadomości zmysłowych.
/ zadręczał tym uczniów – dzieci analizowały wszystkie cechy przedmiotu, dopiero potem
nazwa/
JAN FRYDERYK HERBART
Wiek XVIII – masowe tworzenie szkół ludowych, powstaje zawód nauczyciela, rozwija się budowa
szkół dla wszystkich.
Jest potrzeba doskonałych metod nauczania, które można zastosować dla wszystkich.
Herbart szuka tego w różnych naukach,
nie teoria!
Cel wychowania: wykształcenie silnego moralnego charakteru!
Prowadzą do niego trzy drogi:
1. Kierowanie
wychowankiem.
2. Dbanie o zachowanie
karności.
3. Nauczanie.
Herbart jest twórcą nauczania wychowującego.
Od Herbarta zaczyna się karna szkoła polska.
Tezy o nauczaniu wyciąga z własnych poglądów psychologicznych.
Nasz umysł tworzy z wrażeń jakieś wyobrażenia, one zapełniają nasz umysł, często się między sobą
łączą (sploty, wyobrażenia). Razem tworzą MASĘ APERCEPCYJNĄ. Niektóre sploty, nieużywane,
przechodzą do lamusa naszej pamięci. Tam wiodą nędzny żywot. Może się zdarzyć, że jakieś
wyobrażenie wiąże się z którymś z lamusa i powstaje nowy splot wyobrażeń, który włącza się do
masy.
Po raz pierwszy u Herbarta umysł jest czynny, twórczy. (≠ Locke)
Nauczyciel daje porcje wrażeń, które w umysłach uczniów wywarzają sploty. Ma on prowadzić
uczniów przez stopnie formalne. Te stopnie zostały dopasowane do wszystkich szkół w II połowie
XVIII w. (mimo że były przeznaczona dla liceum klasycznego).
3

4. STOPNIE FORMALNE HERBARTA
HERBART REIN &
ZILLER
SPOCZYWAJĄCE
ZGŁĘBIANIE POWIĄZANIE
KOJARZENIE
POSTĘPUJĄCE
ZEBRANIE
SYSTEM
SPOCZYWAJĄCE ZASTOSOWANIE
OGARNIANIE METODA
POSTĘPUJĄCE PRZYGOTOWANIE
JASNOŚĆ PODANIE
dot. czynności ucznia dot. czynności nauczyciela
Przygotowanie – wydobycie z masy percepcyjnej, sprawdzanie, co uczniowie wiedzą, „wyciąganie” ich
wiedzy
Podanie – nowych informacji
Powiązanie – połączenie nowych i starych informacji
Zebranie – materiały
Zastosowanie – praca domowa
- 17. 10. 2002 -
system herbartowski → system tradycyjny
Od czasów Herbarta nie wymyślono lepszego sposobu nauczania wiedzy biernej (podanie i
przyswojenie przez ucznia). Herbart zostawił SYSTEM TEORII NAUCZNIA; podstawy są z innych
nauk – filozofia i psychologia, ale nie bardzo było skąd brać. Rozwój nauk dopiero później:
Darwin – „O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego” 1859r.
Mendel – 1866r.
Comte – „Socjologia” 1842r.
Marks – „Kapitał” 1867r.
Wundt – „Fizjologiczna psychologia” 1874r.
Dydaktyka Herbartowska obowiązywała do 1923 r., wówczas to na emeryturę przeszedł uczeń
Herbarta – Rein; jego katedrę w Jenie objął Peter PETERSEN. Całkowicie odrzucił dydaktykę
Herbarta i jego uczniów.
Od herbartyzmu zaczęto odchodzić już w 1900 r. → „Stulecie dziecka”.
Ellen Key: nauczanie może być skuteczne wówczas, gdy nie będzie się nauczać, lecz gdy dziecko
będzie się rozwijać w sposób nieskrępowany.
Szkołę tradycyjną można porównać do ZOO, w którym wszystkie zwierzęta karmione są trawą.
Roślinożerne – O.K., wszystkożerne – mniej więcej, mięsożerne – umierają.
To jakby wszystkich ubrać w płaszcz tego samego rozmiaru (pasuje ٧ nie dopina się ٧ za duży).
Wszystkie kierunki Nowego Wychowania usiłowały zmienić pracę szkoły, aby to ona dostosowała się
do ucznia.
4

5. JOHN DEWEY (1859 – 1952)
- wykładał m.in. na uniwersytecie w Nowym Jorku, Chicago, Pekinie, Moskwie.
„Jak myślimy” 1910, „Moje pedagogiczne credo” 1897, „Szkoła a społeczeństwo” 1899, „Szkoła i
dziecko” 1906, „Demokracja a wychowanie” 1916, „Zasady moralne wychowania” 1909
Poglądy – na podst. filozofii i psychologii.
To filozof, którego poglądy ukształtowały się na podstawie filozofii pragmatyzmu.
PRAGMATYZM
- aby wydobyć znaczenie myśli potrzebujemy jedynie określić do jakiego działania może ona
prowadzić.
Charles PIERCE (1839 – 1914) – twórca, wprowadził nazwę pragmatyzm
Wiliam JAMES (1842 – 1910)
To myśl powoduje właśnie działanie, ponieważ wpierw nadaje naszemu doświadczeniu pewne
konkretne zabarwienie, a doświadczenie to będzie wymagało od nas właśnie takiego działania.
Henri POINCARE (1854 – 1912)
Prawdy, a w szczególności prawdy naukowe, nie są kopiami rzeczywistości. Prawdziwość nie
może być rozumiana jako zgodność z rzeczywistością, ani w ogóle jako stosunek myśli do
rzeczywistości, bo niepodobna porównywać myśli z rzeczywistością; prawdziwość może być
rozumiana jedynie jako właściwość samej myśli.
John DEWEY (1858 – 1952)
Pojęcia, jakimi się posługujemy, nie są obrazem przedmiotów, lecz planem akcji, systemem
oczekiwań łączonych z tymi przedmiotami, a podobnie i teorie są tylko narzędziami, instrumentami
działania. Są prawdziwe, gdy pozwalają przedmiotami skutecznie operować. Ten to motyw
pragmatyzmu jest tak ważny, że warto odeń brać nazwę dla całego kierunku nazywając go
INSTRUMENTALIZMEM.
1. „Myśl ludzka jest narzędziem walki o byt”, nie ma jednej, obiektywnej prawdy, prawdą jest
wszystko to, co jest użyteczne.
• myśl jest prawdziwa jeżeli działanie z nią zgodne przynosi rezultaty
• o prawdziwości sądów o świecie świadczy ich użyteczność w działaniu
• prawdziwe jest to, co większość (np. wspólnota naukowa) uznaje za
prawdziwe
2. Psychologia jako teoria myślenia.
3. Cały proces wychowania to „proces wzrastania jednostki w społeczną świadomość
gatunku”. Proces wychowania ma 2 strony:
→ psychologiczna (przejawia się w dostosowaniu całego procesu wychowania do natury
dziecka)
→ socjologiczna (materiał nauczania ma wprowadzić dzieci w doświadczenia społeczeństwa,
jego tradycje i formy życia)
„Wierzę, że szkoła jest przede wszystkim instytucją społeczną. Wychowanie jest procesem
społecznym, wobec czego szkoła jest po prostu formą życia społecznego, w którym ześrodkowują się
wszystkie czynniki mogące najskuteczniej doprowadzić dziecko do brania udziału w odziedziczonych
zasobach rasy i do używania swych sił dla celów społecznych. Wierzę, że wychowanie jest
procesem życia, nie zaś przygotowaniem do życia w przyszłości.”
W 1859 r. Dewey założył LABORATORY SCHOOL, w której dzieci uczą się przez działanie, same
muszą dojść do rozwiązania, poprzez najbardziej prymitywne a potem coraz bardziej złożone
sposoby.
Dewey nie mówił nic o nauczaniu, tylko uczenie się! „Uczymy się, gdy myślimy. Myślimy, gdy
napotykamy jakąś trudność. Trudności napotykamy, gdy działamy.”
5

6. Krytyka Herbarta: „U Herbarta myślenie jest incydentem w procesie nauczania, natomiast u mnie
nauczanie jest incydentem w procesie uczenia się.”
→ przewrót kopernikański w pedagogice!
Herbart w centrum stawiał nauczyciela, wokół którego krążył uczeń; Dewey w centrum stawia ucznia,
który narzuca temat, tempo, ma cały czas sam myśleć, a nauczyciel zostaje wyrzucany na orbitę –
tylko pomaga i wspiera wychowanka.
STOPNIE FORMALNE UCZENIA SIĘ J.DEWEY
= PEŁNY AKT MYŚLENIA (!)
1. Zetknięcie się z trudnością teoretyczną lub praktyczną.
2. Obserwacja faktów w celu umiejscowienia i sformułowania zagadnienia (określenie
trudności).
3. Postawienie hipotezy.
4. Opracowanie hipotezy drogą rozumowania.
5. Sprawdzenie hipotezy za pomocą nowych obserwacji lub eksperymentów.
SYSTEM HERBARTOWSKI SYSTEM DEWEYOWSKI
N>U N<U
 klasowo-lekcyjny (podział na przedmioty)  nauczanie blokowe – interdyscyplinarne
 przekazywanie wiedzy przez nauczyciela  dochodzenie do wiedzy przez ucznia
 uczeń bierny, pasywny, przyswaja wiedzę, nie  uczeń aktywny, może mieć wpływ na dobór treści
ma wpływu na dobór treści kształcenia kształcenia
 metody słowne i uczenie się pamięciowe  dzieci uczą się przez działanie, przez
(encyklopedyzm, werbalizm) rozwiązywanie problemów
 nacisk na motywację zew. (stopnie)  motywacja wewnętrzna
 ciągła kontrola i ocena (brak samooceny)  samoocena i autokontrola
 wzmacniane jest współzawodnictwo  uczenie współpracy
 stopnie formalne  PEŁNY AKT MYŚLENIA
 szkoła jest jedynym miejscem zdobywania  szkoła jest jednym z miejsc zdobywania wiedzy
wiedzy  nacisk na indywidualizację kształcenia
 brak poszanowania indywidualności  nacisk na własną twórczość dziecka
 nie ma nacisku na własną twórczość  NAUCZANIE USPOŁECZNIAJĄCE I
 NAUCZANIE WYCHOWUJĄCE WYCHOWUJĄCE
 dyscyplina nie jest niezbędna
 dyscyplina, karność
- 24.10.2002 -
Edukacja -
- ogół procesów oświatowo-wychowawczych obejmujących kształcenie, wychowanie oraz
szeroko pojętą edukację. System oświatowy (edukacyjny):
 system szkolny
 system wychowania rodzinnego
 system wychowania przedszkolnego
 system wychowania równoległego
 system wychowania pozaszkolnego
[System wychowania równoległego – instytucje, do których się uczęszcza w czasie trwania nauki
szkolnej (zajęcia muzyczne, kółka szachowe itd.)]
W II połowie XX wieku w krajach wysoko rozwiniętych wyraźnie zauważalne tendencje:
• umasowienie pełnowartościowej (daje dokument uprawniający do studiów wyższych) szkoły
średniej
• upowszechnienie szkoły wyższej
W krajach rozwijających się:
• wciąż walka z analfabetyzmem!
1947 r. – Sejm Polski uchwala ustawę o likwidacji analfabetyzmu
[„Przyjaciółka” – pismo dla kobiet wiejskich, aby doskonaliły zdolności czytania – po przejściu
kursu dla analfabetów]
6

7. 1973 r. – Sejm podejmuje uchwałę o upowszechnieniu pełnowartościowej szkoły średniej;
nie wprowadzono 10-ciolatki, ale wprowadzono nowy program nauczania, tyle że rozciągnięto
go
na 12 lat; „zerówka” nie obowiązkowa;
1999 r. – obecna reforma edukacji
6 + 3 + 3 [6+3 – obowiązek szkolny (→ przedłużony o 1 rok!)], głównie z myślą o dzieciach
wiejskich;
II poł. XX wieku – niespotykany wcześniej okres zmian w życiu społeczno-politycznym, gospodarczym
i kulturowym.
PRZEMIANY W ŻYCIU POLIT. I SPOŁ.
 początek XX wieku – 50 mln km2 terenów kolonialnych, potem dekolonizacja
 wzrost kontaktów międzynarodowych (komunikacja samolotowa powoduje zdecydowane
zbliżenie); rozwój stosunków handlowych, turystyki itp.
 demokratyzacja różnych form życia społecznego (demokracja jako udział jednostki w
podejmowaniu decyzji istotnych dla życia społ., odpowiedzialność za te decyzje)
PRZEMIANY W ŻYCIU GOSP.
 niespotykany wcześniej wzrost produkcji dóbr wszelakich i towarzyszący temu wzrost
konsumpcji
 wzrost roli ekspertów, wzrost roli wykształcenia
 szybkie wdrażanie osiągnięć nauki do życia, tak społeczeństwa, jak i jednostki
PRZEMIANY W ŻYCIU KULT.
 ludzie są zasypywani lawiną informacji, łatwość rozprzestrzeniania informacji (→ Internet)
→ programy edukacyjne nie mogą być stałe i niezmienne
 wzrost czasu wolnego (czas wolny – czas poza pracą zawodową, pracą zarobkową)
→ trzeba ludzi przygotować do racjonalnego spędzania czasu wolnego
 zanikanie barier edukacyjnych, ale współzawodnictwo zeszło już do przedszkoli
 wydłużanie czasu życia ludzkiego
 dezaktualizacja wiedzy
→ nauczyć ludzi, żeby chcieli się uczyć, by cały czas dążyli do wiedzy
 wzrost oddziaływania środków masowego przekazu
Po tych wszystkich przemianach szkoła przestaje wystarczać!
I. DESKOLATORZY: szkoła zła, trzeba zlikwidować, pogłębia nierówności społeczne!
II. ADMINISTRACJA SZKOLNA: szkoła dobra, tylko trzeba wrzucić w nią trochę pieniędzy
i będzie O.K.
III. Szkoła musi zostać unowocześniona, dostosowana do potrzeb, ale według konkretnych
zasad.
- 07.11.2002 -
PRZYKŁADOWE SZKOŁY ALTERNATYWNE
* OWIDIUSZ DECROLY (1871 – 1932)
• psycholog i pedagog, opracował metody pracy z dziećmi opóźnionymi i normalnymi
(Grzegorzewska korzystała z jego metod!), w 1914r. założył Fundację Ognisko Sieroce
• SZKOŁA DLA ŻYCIA PRZEZ ŻYCIE! przygotowanie dzieci do życia w społ.
• Ta szkoła przyciągnęła sławnych pedagogów.
• metoda: ośrodków zainteresowań (wszystkie szkoły w kraju)
respektowanie zainteresowań!
7

8. • Decroly: dzieci bardziej uzdolnione i nieuzdolnione traciły dotychczas na systemie kształcenia;
grupy powinny być jednolite możliwościami, a nie klasy podzielone według wieku.
• nauczyciel – czynny, obserwujący
• Lekcje:
→ ranne – ćwiczenia w wypowiadaniu i rachunkach, gry ruchowe (gra – współzawodnictwo),
roboty ręczne
→ popołudnie – języki, prace ręczne
• Rozwój inicjatywy poprzez organizowanie pogadanek, ważna jest spontaniczność;
relacje między istotą żywą (dzieckiem) a środowiskiem!
• Potrzeby człowieka (←Maslow); mamy zapewnić warunki do zaspakajania ich:
1. Odżywianie, oddychanie, czystość.
2. Walka z wpływami atmosferycznymi.
3. Obrona przed niebezpieczeństwem i nieprzyjemnością.
4. Ruch i praca, rozrywki, poprawianie bytu.
• Ogród szkolny!
→ obserwacja bezpośrednia i pośrednia
• Nauka:
1. Korzyści i sposób ich osiągania.
2. Strony ujemne i niwelowanie ich.
3. Wnioski praktyczne jak ma dziecko postępować dla swojego dobra.
• Psychologiczne podstawy uczenia się: obserwacja, kojarzenie, wyrażanie.
• Nauka w szkole:
a) lekcje obserwacji (lekcje oparte na obserwowalnych zjawiskach, np. zmiany w rozwoju
rośliny; w klasie ośrodek obserwowania)
b) kojarzenie (dziecko nauczy się sięgać pamięcią wstecz; synteza wiadomości)
c) wyrażanie (wykonywanie przedmiotów związanych z ośrodkiem zainteresowań)
• Przykład nauki czytania i pisania metodą myślowo – wzrokową → dzieci uczą się liter z
całości słów, za pomocą odtwarzania);
♦ pokazanie kilku zadań związanych z ośrodkami zainteresowań (przedmioty podpisane na
kartkach)
♦ dzieci piszą zdania pismem obrazkowym (wyrażanie)
♦ wyrażanie pismem
• GRY WYCHOWAWCZE
zabawa (ze znamionami pracy) ↔ praca (świadomy cel)
Zabawa ma się stać przyjemną pracą.
• Gry:
I. indywidualne (dziecko samo weryfikuje wynik)
II. ćwicz. w małych grupach (pod kierownictwem szefa)
III. kolektywne (dla całych klas)
• Kolejność wprowadzania pojęć na przykładzie nauki arytmetyki:
1.) Pojęcie obecności i nieobecności (jest – nie ma).
2.) Nauka odróżniania i identyfikowania.
3.) Etap powtarzania.
4.) Pojęcie jedności i wielości, pojęcie ‘2’.
5.) Pojęcie ‘3’.
6.) Pojęcie ‘4’.
7.) Pojęcie ‘5’ i ułamek. itd.
• aktywność (!) uczniów i nauczycieli
• METODA:
1. SZKOŁA PRZYGOTOWUJE DO ŻYCIA I PRZEZ ŻYCIE.
2. SZKOŁA ORGANIZUJE SWOJE ŚRODOWISKO TAK, ABY KAŻDE DZIECKO
ZNALAZŁO TAM BODŹCE ROZWIJAJĄCE JEGO POZYTYWNE SKŁONNOŚCI.
• W szkole Decroly’ego nie było podręczników, dzieci są odpowiedzialne za dobór treści.
* ALEXANDER SUTHERLAND NEILL (1883 – 1973)
o SUMMERHILL
o dziecko rodząc się jest dobre – odniesienie do Rousseau
8

9. o szkoła lecząca z nieszczęścia → życie w szczęściu!
przeznaczona dla dzieci, którym się nie powiodło, głównie z rodzin zamożnych
o nie było obowiązku chodzenia do szkoły, nie chodzi o edukację
”Wolę, aby mój uczeń był szczęśliwym śmieciarzem, niż nieszczęśliwym naukowcem.”
o źródła: m.in. Freud, Fromm
o wolność nie oznacza samowoli, rozpasania
”Wolność człowieka jest ograniczona tylko przez wolność drugiego człowieka.”
o samorząd & równość wszystkich (takie same prawa dorosły i dziecko)
* PETER PETERSEN (1884 – 1952)
szkoła: JENA PLAN-SCHULE
 kierownik katedry pedagogiki w Jenie (po Reinie)
 idea szkoły humanitarnej, później próba łączenia z hitlerowskim totalitaryzmem
 wychowawca to nie nauczyciel, ale grupa społeczna, np. rodzina, jakaś wspólnota
wychowanie prowadzi do uczłowieczenia, uduchowienia, rozwoju osobowości, a także do
uspołecznienia
 wspólnota – ma wspólne cele, którym się wszyscy podporządkowują
 Wspólnoty:
1. Rodzina = wspólnota miłości.
2. Wspólnota szkolna – wolna, niezależna od państwa, bez autorytarnego nauczyciela, szkoła
musi być powszechna i narodowa (ludowa), bo naród też jest wspólnotą i elementem kultury
także;
szkoła ma być koedukacyjna
 w 1924 otwarta szkoła eksperymentalna
 wychowawca / nauczyciel – kierownik w grupie
 wg. Petersena nauczanie to sprawa drugoplanowa, ważniejsze jest wychowanie!
Nauczanie poprzez wspólnotę szkolną, naturalne.
nauczanie odbywa się głównie poprzez pracę w grupach
 Konkretne kursy przedmiotowe powstają wówczas, gdy dzieci wyrażają swoje
zainteresowanie nimi.
 4 podstawowe formy kształcenia:
1.) rozmowa, np. w kole
2.) zabawa (każda)
3.) praca, np. w grupach
4.) uroczystość, np. rozpoczęcie tygodnia
 te formy kształcenia oparte są na 4 procesach: myślenie, rozważanie, oglądanie,
odczuwanie
 podręczników u Petersena z reguły nie ma
 ważna rola rodziców w szkole, ale odnoszą się nie do swojego dziecka, lecz do ogółu dzieci
* RUDOLF STEINER – b.krytyczne (M.Keyser, P.A.Wagemann)
• Opinia o szkołach waldorfskich brzmi: dalekie od przymusów szkoły państwowej, naucza i
uczy się w nich bez lęku, uwzględniając talenty i zdolności poszczególnych uczniów, bez
nacisku na osiągnięcia, w swobodnej atmosferze, w pięknym otoczeniu, obierając orientację
artystyczno-praktyczną; nie brakuje zarówno zdecydowanych jej zwolenników, jak i
przeciwników; pod względem dydaktycznym i metodycznym.
• Założono, że przewaga szkół waldorfskich nad szkołami państwowymi, w takich zakresach,
jak szczególne osiągnięcia w zakresie praktycznego działania w warsztatach, w ramach
kształcenia zawodowego, w ogródkach przyszkolnych itd. są znane i dlatego pominięto je w
rozważaniach.
• Szkoły waldorfskie dokonują pozytywnej selekcji uczniów, pochodzą przeważnie z
uprzywilejowanych finansowo i społecznie rodzin. Rodzice wydatnie wspierają finansowo
szkołę, udzielają się w niej społecznie, umożliwiają dziecku dodatkowe kształcenie, np. w
postaci pobytów za granicą, pozaszkolnych zajęć muzycznych itd.
Wybiera się przydatne dzieci i rodziców pasujących do tej pedagogiki.
• Steiner proponuje pedagogiczną utopię w religijnym kontekście, postuluje etos zawodowy,
który można pojmować jedynie jako powołanie.
9

10. → fragment mowy z okazji otwarcia pierwszej szkoły
Te słowa świadczą o wyznaniowym charakterze szkoły waldofskiej.
• Centralna postać wiary – wiary, która po śmierci Steinera miała objąć także nadzwyczajny kult
jego osoby – to Chrystus.
• Psychiatra Wolfgang Treher, który oskarża Steinera o schizofrenie, próbuje także udowodnić,
że antropozofia zawiera tendencje para- czy też prefaszystowskie.
• Rozwój szkół waldorfskich w latach 60-tych, a potem 90-tych tłumaczy się krytyką szkoły
państwowej, jako kładącej tylko nacisk na osiągnięcia intelektualne uczniów przy
równoczesnym zaniedbaniu ważnych wymiarów człowieka; dlatego cenne hasła
„całościowości”, „wychowania wychodzącego od dziecka” i „wychowania ku wolności”. Wizja
pedagogiki, która może zaspokoić tęsknotę za serdecznym, zindywidualizowanym,
swobodnym, duchowym wychowaniem. W latach 90-tych liczba uczniów wzrosła do ponad 50
tys., liczba szkół do 120, a przedszkoli do 130. Tej ekspansji sprzyjała gospodarcza prosperita
i jednoczesny głód duchowy, przesycenie materialne itd. skutek: syndrom braku sensu, który
dotyka wielu ludzi naszych czasów.
PRZECHADZKA PO SZKOLE
• Z zewnątrz wszystkie waldorfskie szkoły są podobne, stwarzają bardzo przyjemne wrażenie.
„Wyobraźmy sobie, że jest piękny letni dzień...”
• Eurytmia – wyjątkowo mocno związana z sacrum; przedmiot obowiązkowy, państwo nie
opłaca eurytmików(!); sala dostarcza mało bodźców – skupienie tylko na tańcu, odpowiednich
krokach i układach, rytmie muzyki. Pląsające ciała wyrażać mają słowa i myśli, a nawet utwory
literackie, poezje Goethego; wodzirej sypie tytułami, a pozostali pląsają po sali; dziecko nie
może mieć zahamowań wobec eurytmii, musi chcieć się zanurzać w „strumieniu ruchu”.
„Ruch I”
Cel „ruchu I” – coraz lepsze poznanie swojej własnej wewnętrznej aktywności, która przy
tworzeniu I obejmuje ciało, a nawet osobowość; siła I coraz bardziej porusza duszę; I koreluje
z prowadzeniem życia godnego człowieka.
Szkoła waldorfska nie może zrezygnować z eurytmii, bo dokonałoby się to kosztem
odrzucenia jej ideologicznych podstaw, pism Rudolfa Steinera, który powiązał był kiedyś
eurytmię z wysiłkiem mającym na celu całościowe uzdrowienie duszy ludzkiej. Dlatego
eurytmia mieści się w ofercie duchowych ćwiczeń nie tylko w szkołach waldorfskich, lecz
również we wszystkich pozostałych instytucjach antropozoficznych (szpital, dom starców,
bank, koncern produkujący żywność).
NAUCZYCIEL
• Problem dewocyjnej postawy wielu nauczycieli wobec Rudolfa Steinera, problem zmącenia
świadomości, uzależnienia – wiersz zawierający światopogląd „Przyjacielowi Boga i ludzkości,
Rudolfowi Steinerowi” Alberta Steffena
• Nauczyciel – traktuje swój zawód jako powołanie i czuje się jak pedagogiczny misjonarz, który
chce sprowadzić dziecięce dusze na właściwą drogę. Wychowanie traktuje się jako pomoc
przy inkarnacji, ma się rozwijać to, co już przynosi się ze sobą na świat. Nauczyciele nie
muszą być wprawdzie członkami Towarzystwa Antropozoficznego, niemniej jednak powinni
się identyfikować z podstawami pedagogiki waldorfskiej. W szczególności nauczanie wymaga
specjalnej wiedzy z zakresu nauki o człowieku stworzonej przez Rudolfa Steinera. Nie
dopuszcza się możliwości głoszenia innych poglądów pedagogicznych niż oficjalnie
usankcjonowane.
• Dlaczego jest tak wielu nauczycieli waldorfskich mimo licznych mankamentów?
Wydaje się, że b. ważna jest ta szczególna rola nauczyciela – bycie artystą wychowania, który
ma do wypełnienia wobec ucznia karmiczną, a więc związaną z jego przeznaczeniem misję i
który pragnie wychować pełnych ludzi; musi mieć wiedzę profetyczną o tym, jaką postać
przybierze kiedyś w jego uczniu inkarnowana osobowość. Jest przewodnikiem dusz, jako
jedyny zna właściwą drogę, to prowadzi także jego duszę do zbawienia.; spłaca swój dług z
innych wcieleń.
Drugie wytłumaczenie jest związane z frommowską teorią ucieczki od wolności – w czasach,
gdy nie ma pewności obowiązujących wartości antropozofia daje pewność reinkarnacji
wytycza drogę życia – od kołyski, aż po grób. Bardzo powszechny wśród nauczycieli jest
mechanizm wyparcia, nieustannie nauczyciel walczy z samym sobą, brak jakiejkolwiek
akceptacji samego siebie, silna projekcja na swoich wychowanków.
• Wagemann opisuje działający wśród nauczycieli mechanizm przystosowawczy – ujęcia
przystosowania jako psychomutacji i przemiany osobowości (pastor Friedrich-Wilhelm Haack)
10

11. • Duża dbałość o nauczycieli – zajęcia dla nich, konferencje czwartkowe, ćwiczenia,
przybliżanie poglądów Steinera, cytaty.
Wagemann pisze: „W szkole waldorfskiej spotkałem się...; panują niemal feudalne stosunki;
Można przypuszczać, że szkoła...”
LEKCJE
• Jak wyglądają lekcje? Wydawałoby się, że będzie inaczej niż w państwowej szkole; jest
inaczej – są te metody, od których szkoły państwowe odeszły, albo odchodzą!
→ „Rodzice nie wiedzą, czego dziecko będzie się uczyło. Mają jedynie mgliste wyobrażenia...”
Rytuały! „Klasy I-IV każdego ranka...”
• W szkołach waldorfskich nie korzysta się z podręczników – dlatego uczniowie przepisują
wszystko do zeszytów; bez jakiegokolwiek zrozumienia, za to ze ŚWIATOPOGLĄDEM!
Pierwsze słowa napisane przez dzieci, to: Bóg, niebo, diabeł, Michał, Maria, cicho, dobrze,
czysto.
• W żadnym z przedmiotów nie ma systematyczności i jakiegokolwiek ładu w przekazywaniu
informacji. Dużo rysunków, ale stereotypowych. Język obcy – przyswajany jedynie biernie.
Dużo fałszowania prawdy.
• Z aprobatą podkreśla się brak stopni w szkole waldorfskiej – nie ma nacisku na osiągnięcia.
Dyskusyjne!
STOSUNEK NAUCZYCIELA DO UCZNIA
• Wychowawca klasy – bardzo autorytarna osoba.
• Dyscyplina utrzymywana groźbami, włączaniem rodziców. Stosuje się quasi-rodzinne kary i
mechanizmy ucisku, apelując do sumienia i odwołując się do reguł gry, które często nie są dla
uczniów przejrzyste.
Wychowanka prowadzi się na mocnym pedagogicznym pasku. Nie dopuszcza się żadnej
indywidualnej czy grupowej aktywności uczniów, która nie odpowiada fantazji i nieustającej
inicjatywie ich nauczyciela.
• „My wiemy, co jest dla was dobre.”!!!
• Całkowicie wyparta seksualność. Przesunięcie cielesnej zmysłowości na rzecz spirytualnej
ponadzmysłowości!
• KARY – bicie i zawstydzanie. „W szkole ktoś musi rozkazywać”. Wzniosły cel pedagogiki
waldorfskiej, jakim jest wychowanie doskonałego człowieka, uświęca środki wychowawcze.
Manipulacja i wywoływanie strachu są w szkole waldorfskiej rutynowo i bezrefleksyjnie
stosowanymi środkami wychowawczymi. Aczkolwiek kary cielesne prawnie zabronione.
• Jeszcze bardziej szkodliwe od przemocy fizycznej jest wychowanie do zaparcia się samego
siebie, któremu to wychowaniu poprzez samowychowanie się nauczycieli podlegają
pośrednio również uczniowie. O wychowaniu do zaparcia się samego siebie, które w
konsekwencji wiedzie do zanegowania życia, świadczą dobitnie sentencje na świadectwach,
oddające ducha waldorfu.
• Treści nauczania dobrane pod kątem antropozofii i nią przesiąknięte.
- 14.11.2002 -
Komisje ekspertów – analizują stan edukacyjny swojego kraju, opisują i proponują zmiany.
W Polsce 2 komisje:
1. Lata ’70 – prof. Szczepański → RAPORT O STANIE OŚWIATY
4 możliwe wersje naprawy systemu szkolnego; czwartą pozycję (komitet jej nie polecał)
wcielono w życie;
2. Lata ’90 – prof. Kupisiewicz → OŚWIATA NARODOWYM PRIORYTETEM
- ukazał się w miesiąc po zmianie ustroju; przeszedł bez echa
Działacze komitetów na świecie doszli do takich samych pomysłów.
6 zasad modernizacji systemów edukacyjnych:
1. Zasada powszechności kształcenia.
2. Zasada ustawiczności kształcenia.
3. Zasada drożności systemu edukacyjnego.
4. Zasada szerokiego profilu kształcenia.
5. Zasada wspólnego frontu kształcenia.
6. Zasada elastyczności kształcenia i wychowania.
11

12. Powszechność –
= demokratyzacja oświaty (!) Każde dziecko, niezależnie od miejsca zamieszkania,
pochodzenia, stanu majątkowego rodziców, płci, rasy, wyznawanej religii, powinno mieć
zapewniony jednakowy dostęp do wszystkich szczebli edukacji.
→ Dziecku stworzyć takie warunki, aby osiągnęło najwyższy możliwy dla niego poziom
wykształcenia!
Jedyne, co powinno decydować o szczeblu wykształcenia, to możliwości intelektualne i
chęci do uczenia się.
Do dzisiaj (!) nie ma u nas powszechnej, demokratycznej oświaty. Nie wszyscy kończą nawet
szkołę podstawową; 2-3 osoby na 100 ukończyły studia wyższe. Kariera edukacyjna dziecka
kształtuje się na podstawie EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ.
Wyrównywanie szans:
• punkty za pochodzenie (chłopskie, robotnicze) – na studiach;
• automatyczna promocja – w edukacji początkowej dzieci przechodziły z klasy do klasy bez
względu na wyniki; także w klasach V-VIII możliwe 2 oceny niedostateczne
→ rada pedagogiczna musiała opisać ucznia jako mającego szanse na wyrównanie strat;
jeśli 2 lata się było w tej samej klasie organizowano KLASY UZAWODOWIONE –
zmniejszono tu lekcje ogólnokształcące i wprowadzano zajęcia zawodowe;
• zniesienie automatycznej promocji – po zmianie
1970 r. – 670 tys. wykształcenie wyższe, 1,3 mln wykształcenie średnie
→ aby utrzymać poziom społeczny, w 1990 r. powinno być 2 mln wykształcenie wyższe, 6
mln wykształcenie średnie;
Nie było takiej szansy, aby z 670 tys. osób nagle przez 2 lata zrobiło się 2 mln.
• licea ogólnokształcące były w dużych miastach; szły tam kobiety, bo chłopcy szli do szkół
uzawodowionych;
zmienił się ustrój → mężczyźni taż zaczęli się kształcić
• grupy (zespoły) wyrównawcze – dla dzieci, które miały kłopoty (w klasie minimum 8 dzieci z
kłopotami aby powstała grupa wyrównawcza; dla tych dzieci, bez względu na trudności jakie
mają, były prowadzone te same zajęcia; wyniki dzieci po zajęciach wyrównawczych były
gorsze niż przed tymi zajęciami;
→ Cały czas przed polskimi uczniami system edukacyjny stawia mnóstwo barier.
Efekty:
w 1995 r. przeprowadzono międzynarodowe badania nad poziomem analfabetyzmu (nie
zrozumienie instrukcji podawanych na piśmie) w różnych krajach świata – w Polsce prawie 50%
badanych nie rozumiało w ogóle, tylko 3% rozumiało dobrze(!)
- 21.11.2002 -
Zasada ustawiczności –
żaden szczebel edukacji nie daje wykształcenia wystarczającego do końca życia. Trzeba
nauczyć człowieka, by sam się dalej uczył, rozbudzić motywację.
Zasada drożności –
1. Poziomej
System edukacyjny musi być tak zorganizowany, aby człowiek, który musi przerwać edukację,
mógł ją podjąć w dowolnym momencie bez istotnych dla siebie konsekwencji negatywnych.
2. Pionowej
Nie może być taki system edukacyjny, w którym są ślepe uliczki (szkoły, których ukończenie
nie daje prawa wstępu do szkół o wyższym szczeblu edukacyjnym).
np. szkoły rolnicze, zawodowe, dwuletnie studia nauczycielskie → 3-letnie (możliwość
studiowania na zaocznych studiach).
Zasada szerokiego profilu kształcenia i wychowania –
 nie ma sensu kształcić wąsko – specjalistycznie;
 wyuczona bezradność – specjalizacja;
 bez wąskich specjalizacji, szerokie kształcenie ogólne.
12

13. Zasada wspólnego frontu kształcenia i wychowania –
szkoła straciła monopol na kształcenie społeczeństwa.
Zasada elastyczności kształcenia i wychowania –
o reforma szkolna powinna być reformą „toczącą się”;
o na bieżąco, aktualna, ciągła modyfikacja.
WSPOŁCZESNOŚĆ
→ nie istnieje współczesny system edukacyjny (są różne teorie, projekty, propozycje)
CELE KSZTAŁCENIA
Co decyduje o celach wychowania?
1.) warunki ustrojowe
2.) poziom ekonomiczno-gospodarczy
3.) tradycja kulturalna
4.) warunki społeczne
Cele wychowania (wg. Kupisiewicza):
 wypadkowa stosunków społeczno-ustrojowych i ekonomicznych, poziomu nauki,
techniki i kultury, tradycji własnego narodu itd.
 tempo i zakres zmian;
 wychować ludzi, którzy umieją realizować zadania, które można przewidywać i
ustalać na podstawie analizy współczesnych tendencji rozwojowych, lecz także tych,
których jeszcze nie da się wyraźnie przewidzieć;
 przygotować do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym;
 przysposobienie do pracy zawodowej;
 uczestnictwo w życiu kulturalnym;
 zapewnienie wszechstronnego rozwoju;
Cele kształcenia zawierają się w celach wychowania.
Cele kształcenia determinowane są przez warunki, w których się je urzeczywistnia, i przez
środki, jakimi się dysponuje.
Cel główny kształcenia:
ZAPEWNIENIE UCZNIOM – ODPOWIEDNIO DO ICH MOŻLIWOŚCI – OPTYMALNEGO
ROZWOJU INTELEKTUALNEGO.
Jest on realizowany łącznie z celami wychowania. Kształcenie odnosi lepsze wyniki, gdy skierowane
jest do pełnej osobowości ucznia. Tym celom podporządkowana jest działalność szkół.
Reforma braci Jędrzejowiczów – trzy rodzaje szkoły powszechnej uzależnione od warstw społ. w
Polsce.
1. niski poziom – dzieci wiejskie przez 6 lat opracowywały program 4 klas;
2. najwyższy – 6-cio klasowa szkoła podstawowa – uprawnienia do wstąpienia do gimnazjum;
(dla biedniejszych – kl.7 )
Prawo dwóch nurtów wychowania
Po co się kształcić? [→ Do czego szkoła powinna doprowadzać?]
 samokształcenie
 zdobywanie wiedzy
- nawyk (nie trzeba przypominać sobie wiedzy)
- wiadomości
- umiejętności
 kształtowanie światopoglądu
Wiedza:
→ wiadomości
→ umiejętności
13

14. → nawyk (- przyzwyczajenie → nawyk, którego wykonywania odczuwamy potrzebę; nałóg to
negatywne
przyzwyczajenie)
- 28.11.2002 –
Po co do szkoły?
 Światopogląd [→ ocena wypływająca z własnych przekonań i wartości; rozpoznawany
po zachowaniu]
 Zdolności poznawcze (rozwijanie ich)
 Wiedza
 Umiejętność samokształcenia
 Rozwój zainteresowań i zdolności twórczych
 Przygotowanie do działania
Rzeczowa strona celów kształcenia (wg. Okonia):
1. Ogólna znajomość przyrody, społeczeństwa, techniki i sztuki.
2. Ogólne przygotowanie do działalności praktycznej.
3. Ukształtowanie poglądu na świat.
Osobowościowa strona celów kształcenia:
1. Ogólny rozwój sprawności umysłowej.
2. Rozwój zainteresowań twórczych.
3. Wdrożenie do samokształcenia.
Ogólne sformułowanie celów jest typowe dla programów nauczania.
Wychowanie wszechstronne:
- intelektualne
→ nawyki
→ umiejętności (teoretyczne i praktyczne)
→wiedza
- moralno-estetyczne
- fizyczne
Taksonomiczne ustawienie celów – polega na ich uszczegółowieniu i przedstawieniu
hierarchicznym, takim, w którym osiągnięcie danego celu jest niemożliwe bez uprzedniego osiągnięcia
celu usytuowanego niżej w hierarchii.
Cele muszą być sformułowane tak, aby ich osiągnięcie było wymierzalne.
Taksonomia Blooma
Taksonomia prof. Niemierko („Taksonomia ABC”)
POZIOM KATEGORIA
I. WIADOMOŚCI A. Zapamiętanie wiadomości
B. Zrozumienie wiadomości
II. UMIEJĘTNOŚCI C. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
D. Stosowanie wiadomości w sytuacjach
problemowych
Operacjonalizacja –
Aby cel spełniał wymóg operacjonalizacji musi być sformułowany tak, aby jego osiągnięcie
było wymierzalne. → Musi zawierać kategorię zachowania, jakie chcemy uzyskać u ucznia i miarę
owego zachowania.
Etapy operacjonalizacji:
14

15. I.
1. Zapisanie celu w postaci ogólnej.
2. Intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel.
3. Luźny zapis celów operacyjnych (brain-storming).
4. Selekcja luźnych zapisów.
5. Klasyfikacja luźnych zapisów (→ taksonomia).
6. Sformułowanie celów operacyjnych.
7. Ewentualne powtórzenie etapów 2-7.
wg. Blooma
II.
1. Podać opis zachowania końcowego.
2. Podać opis warunków, w jakich zachowanie to ma mieć miejsce.
3. Określić standard, czyli minimalny możliwy jeszcze do przyjęcia poziom wykonania
danej czynności.
Transfer dodatni (!) – nauczyciel wyposaży ucznia w wiedzę i uczeń będzie ją potrafił wykorzystać w
innych dziedzinach (przeniesienie wiedzy).
Transfer ujemny – brak umiejętności przeniesienia wiadomości z jednej dziedziny do innych.
- 05.12.2002 –
Treści kształcenia – wszystko to, z czym uczeń styka się w szkole (Am.).
tylko to, co jest hasłem programowym.
Kryterium doboru treści kształcenia:
• wiek rozwojowy (wymagania psychologiczne)
• wymagania społeczne
• rozwój nauki (poziom wiedzy naukowej)
• cele kształcenia
• pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia
Układ treści kształcenia:
• koncentryczny (np. nauczanie historii → ciągle od nowa to samo)
• liniowy (np. matematyka)
• J. Bruner (lata 50-te) – układ koncentryczno-spiralny ← nie wiadomo, o co chodzi
Plan nauczania – rozłożenie przedmiotów nauczania w roku szkolnym i w tygodniu.
Komeński:
„Cała nauka ma być rozłożona odpowiednio do możliwości wieku.”
Piaget:
→ to samo.
Wygotski:
„U Piageta nauczanie wlecze się za rozwojem.”
→ nauczanie ma wyprzedzać rozwój – STREFA NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU
Bruner:
każde dziecko na każdym etapie rozwoju można nauczyć każdej treści, byleby robić to
poprawnie pod kątem merytorycznym (nie wolno sprowadzać do nienaukowego rozumienia!) i
metodycznym.
Teorie doboru treści kształcenia:
Ideał Komeńskiego (=ideał Odrodzenia)
→ uczyć wszystkich wszystkiego
[Basedow – to samo]
15

16. Ta teoria doboru treści kształcenia to MATERIALIZM DYDAKTYCZNY (encyklopedyzm). Przetrwał do
XIX wieku.
Wtedy odzywają się prądy Oświecenia, następuje wiele przemian, rozwija się przemysł. Wtedy też ma
miejsce rozwój psychologii.
Pojęcie TRANSFERU.
Hasło: nauczać treści, które rozwijają umysł. Kształcić należy siły duchowe człowieka (zdolności
intelektualne).
To FORMALIZM DYDAKTYCZNY (psychologizm).
Najlepiej kształcą umysł języki klasyczne i matematyka.
Potem wkracza PRAGMATYZM. → UTYLITARYZM DYDAKTYCZNY.
Historyczne teorie doboru treści kształcenia:
wiadomości zdolności użyteczność
poznawcze wiedzy
materializm + - -
dydaktyczny
formalizm - + -
dydaktyczny
utylitaryzm - - +
dydaktyczny
EGZEMPLARYZM –
 teoria doboru i układu treści kształcenia
 konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach
szkół; → nie może prowadzić do zubożenia obrazu świata w świadomości uczniów;
 koncepcja nauczania paradygmatycznego [gr. paradeigma – przykład] → materiał
nauczania trzeba układać w sposób „ogniskowy”, wzorcowy, nie tyle co systematyczny;
 uczeń powinien poznawać tyle, ile jest konieczne, aby mógł stworzyć sobie obraz czegoś,
cechy odróżniające to od innych rzeczy;
 egzemplaryczny układ treści („wyspowość”)
→ zamiast przekazywać wiedzę w sposób ciągły, należy operować jej „egzemplarzami
tematycznymi”
zasada „pars pro toto”
Cele: zaznajomienie uczniów z reprezentatywnymi fragmentami materiału nauczania i
wdrożenie ich do poznawania całości poprzez gruntowną analizę jakiegoś typowego dla tej
całości fragmentu.
 Nie do przyjęcia w przedmiotach o liniowym układzie treści (np. matematyka). → Koliduje z
zasadą systematycznego układu materiału nauczania.
MATERIALIZM DYD. (encyklopedyzm)
 twórca nazwy – Daerpfeld
 szkoła ma przekazać uczniom jak najwięcej informacji – dzięki temu uczniowie będą mieli
wysoki poziom rozumienia rzeczywistości;
FORMALIZM DYD.
 nauczać tego, co kształtuje umysł;
 wiedza jest tylko instrumentem kształcenia umysłu;
 Schmid;
UTYLITARYZM DYD.
 Dewey, Kerschensteiner (ped. pracy)
PROCES KSZTAŁCENIA – CEL KSZTAŁCENIA
 działanie;
 powtarza się proces filogenezy w ontogenezie ucznia;
 użyczymy tego, co użyteczne
”Nie zabawy a rzeczywistość.” W. Okoń
16

17. TEORIA PROBLEMOWO – KOMPLEKSOWA
 Bogdan Suchodolski
 uczeń ma mieć ogólną wiedzę (ze składnikiem wykształcenia zawodowego);
 problemy współczesnego świata i przyszłe;
 zróżnicowanie treści – poziom szkoły średniej;
 problem – do jego rozwiązania wykorzystuję kompleksową wiedzę;
 wiedza ogólna – na poziomie podstawowym, dopiero potem elementy zróżnicowania;
STRUKTURALIZM
 Kazimierz Sośnicki (1961r.)
 są przeładowane problemy (od materializmu), trzeba to zmienić;
 dużo nowej wiedzy – wiedza cały czas dochodzi;
 umieścić w programie treści najważniejsze – trwały dorobek danej nauki;
 poznanie teoretycznej i praktycznej strony rzeczywistości;
 każdy przedmiot ma mieć swoją strukturę (co jest najważniejsze); → to jest dzisiejsze
minimum programowe;
 elementy podstawowe (choinka) i wtórne (jak ją ubieramy)
MATERIALIZM FUNKCJONALNY
 oprócz wiedzy (materializm) trzeba znać jej zastosowanie (jej funkcje);
 W. Okoń (1962r.) „Podst. wykształcenia ogól.”
 związek poznania z działaniem;
materializm + utylitaryzm
 rozwijanie samodzielnego myślenia;
TEORIA PROGRAMOWANIA DYDAKTYCZNEGO
 → nauczanie programowane
 lata 50-te XX wieku;
 początek: Sokrates, Komeński;
 Skinner
 sposób układania treści (bloki sprawdzające – sposób ich układania);
program: liniowy (np. matematyka), rozgałęziony (np. historia), mieszany;
 Jak uczyć? (Nie „Czego uczyć?”)
- 12.12.2002 -
O treściach kształcenia
decydować powinny - potrzeby i zainteresowania - podział nauk
- wymagania społeczne dziecka
- dostosowanie człowieka do
życia we współczesnym świecie;
- przeżycie w dzisiejszym świecie
- problemy globalne
programy Ameryki (→świat jest
piękny)
→ u nas się straszy (płuca
zniszczone dymem
papierosowym)
W POLSCE:
strukturalizm & teoria
problemowo – kompleksowa
→ zerwanie z nauczaniem
przedmiotowym, rozwiązywanie
problemów z zastosowaniem
szerokiej wiedzy;
materializm funkcjonalny
→ wiedza pożyteczna w działaniu
17

18. + cel osobowościowy
UKRYTY PROGRAM SZKOŁY
Jackson – „Życie klasy” – w szkole jest ukryty program kształcenia;
- uboczne efekty nauczania przy dobrych chęciach;
- ten ukryty program jest w podręcznikach;
- Co jest ukryte?
 Jak ważną rzeczą jest czas?
 Traktowanie ludzi niejednakowo.
 Odkrywa ludzi ważnych i mniej ważnych.
 Uczy być cierpliwym.
 Uczy przetrzymywać nudę.
 Uczy nas kłamać, oszukiwać.
 Prowadzenie gier.
 Uczenie się pracy w ?????
 Podręczniki szkolne → uczenie się miejsca kobiety.
- 19.12.2002 -
ZASADY KSZTAŁCENIA
Zasada:
- zbiór najbardziej ogólnych twierdzeń z danej dziedziny wiedzy;
- norma postępowania wyprowadzona w sposób nienaukowy, ale zgodna ze zwyczajem, tradycją,
wyznawaną ideologią;
- teza wywiedziona z jakiejś doktryny naukowej – której twórca chciałby tę zasadę uczynić
podwaliną całej swej doktryny
- prawidłowość → prawo → norma (zasada) postępowania
- większość współczesnych naukowców definiuje tak zasadę kształcenia;
ZASADA KSZTAŁCENIA (NORMA): ogólna norma postępowania dyd. określająca jak
należy realizować cele kształcenia.
Sośnicki – 4 zasady:
 wszechstronnego rozwoju ucznia
 materializmu i formalizmu dydaktycznego
 poglądowości
 urozmaicania nauki
Obecnie:
• systematyczność (systemowości)
• wiązanie teorii z praktyką
• poglądowość
• świadomość i aktywność w nauczaniu (samodzielność)
• stopniowanie trudności (przystępność)
• trwałość zdobywania wiedzy (trwałość wyników nauczania)
• operatywność
☺ Poglądowości
Komeński - „nie z książek, ale z ziemi, z nieba, z buków uczyć należy”
o wiek przedszkolny do 11 roku życia;
o za słowem dziecko musi widzieć konkret; jeśli chcesz dziecku coś wytłumaczyć, ono musi
rozumieć słowa;
o „świat w obrazach” – abstrakcyjne rzeczy w obrazkach;
o poznawanie poprzez zmysły;
☺ Stopniowanie trudności (Komeński)
18

19. o od tego, co łatwe, do tego, co trudne;
o od tego, co bliskie dziecku, do tego, co odległe
(trudność zdefiniowania co dla dziecka jest łatwe, a co trudne, co bliskie, a co dalekie; →
każde dziecko ma inne doświadczenia)
o Św. Paweł: „Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak
dziecko. Kiedy zaś stałem się mężem, wyzbyłem się tego, co dziecięce.” 1Kor 13,11
→ N. nie można tego zrobić.
o nasza szkoła nastawiona jest na przeciętnego ucznia; → im większa jest wiedza wyjściowa
(wiedza a priori, gdy zaczyna się nauka), tym mniej się dziecko nauczy potem, mniej uzyska
nowych informacji z książek i wykładów;
☺ Systematyczność
o uczyć się systematycznie;
o układ materiału nauczania – materiał musi być prezentowany uczniowi planowo i logicznie
(dotyczy to podręczników i całego programu nauczania);
o aby sprawdzić systematyczność i logiczność materiału używamy metody grafów (analiza
tekstu)
o chronologia w nauczanych treściach;
- 09. 01. 2003 -
Według teorii poznawczej działanie systemu regulacyjnego (funkcje osobowości) to
działania sieci poznawczej, sieci operacyjne i sieci wartości.
Osobowość jest wynikiem stopniowo harmonizującej się całości, której podstawowymi funkcjami są:
 poznawanie świata i siebie (aktywność intelektualna)
 przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości, czyli aktywność o charakterze
emocjonalnym
 zmienianie świata – aktywność praktyczna
TEORIA WIELOSTRONNEGO KSZTAŁCENIA
sieć
aktywność ucznia INTELEKTUALNA EMOCJONALNA PRAKTYCZNA
POZNAWCZA WARTOŚCI OPERACYJNA
działalno OPIS WYJASNIENIE OCENA NORMA
ść ucznia
PRZYSWAJANIE ODKRYWANIE PRZEŻYWANIE DZIAŁANIE
metody PODAJĄCE PROBLEMOWE EKSPONUJĄCE PRAKTYCZNE
4 STRATEGIE UCZENIA SIĘ I NAUCZANIA
→ tabelka
Ład lekcyjny:
→ zew. – spokój i cisza – zewnętrzne objawy skupienia uczniów;
→ wew. – wewnętrzne nastawienie ucznia na pracę na lekcji nad odpowiednim tematem,
zainteresowanie;
Słowo mówione:
→ niższe szczeble nauczania – opowiadanie, opis, pogadanka;
→ wyższe – dyskusja, wykład;
Słowo pisane
+ dopisz ćw. z 30.10. 2002 z Janowskiego!!!
19