Opracowane koncepcje psychologiczne, wg książki Józefa Kozieleckiego.

1. BEHAWIORYZM
1. Założenia behawioryzmu:
• człowiek jest układem zewnątrzsterownym, jego zachowanie jest całkowicie
kontrolowane przez środowisko zewnętrzne,
• dzięki odpowiednim sposobom manipulacji środowiskiem można modyfikować
reakcje ludzkie,
• system kar i nagród decyduje o tym czego człowiek unika i do czego dąży
• procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w nawigowaniu ludzkim zachowaniem,
w żaden sposób nie wpływają na człowieka.
2. Przedstawiciele behawioryzmu:
Watson (ojciec behawioryzmu), Pawłow, Hull, Skinner, Tolman, Thorndeik.
3. Warunkowanie klasyczne
to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca dzięki temu, że
systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który znaczenie już ma.
I etap
Pożywienie  Ślinienie się
(bodziec bezwarunkowy) (reakcja)
II etap
Dzwonek + Pożywienie  Ślinienie się
(bodziec obojętny) (bodziec bezwarunkowy) (reakcja)
III etap
Dzwonek  Ślinienie się
(bodziec bezwarunkowy) (reakcja)
Warunkowanie instrumentalne
Uczenie się znaczenia jakiejś pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, ze po niej pojawia się
jakiś pożądany stan rzeczy (wzmocnienie pozytywne, nagroda), albo unikamy czegoś
niepożądanego(wzmocnienie negatywne, kara).
4. Generalizacje bodźca
Jest to zjawisko polegające na tym, że reagujemy na wszystkie bodźce podobne do bodźca
warunkowego. Np. Jeżeli dziecko doznaje przemocy w rodzinie ze strony ojca to jego reakcja
na ojca może zostać przeniesiona na wszystkich mężczyzn.
5. Konsekwencje stosowania kar:
• kara nie eliminuje zachowań niepożądanych, jedynie tłumi je i wycofuje na pewien
czas,
• kara generalizuje proces hamowania i uogólnia go,
• unikanie źródła karania
• kara zawsze wywołuje emocje negatywne często zaburzenia emocjonalne, które
zwrotnie zwiększają ilość zachowań niepożądanych,
• wielkość kary jest zwykle nie adekwatna do zachowania, natomiast jest adekwatna do
stanu emocjonalnego osoby karzącej,

2. • kara modeluje podobne zachowania
• kara może okazać się nagrodą,
• skutki kary najczęściej są krótkotrwałe,
• kara dostarcza informacji jak nie powinno się postępować, ale nie pokazuje jak
powinno się postępować.
6. Procedury nagradzania:
• procedura stałych odstępów czasowych - zachowanie jest regularnie nagradzane po
upływie określonego czasu. Procedura ta wywołuje jednak ujemne skutki. Skoro nie
ma wyraźnej zależności pomiędzy osiągnięciami a wielkością wzmocnienia
materialnego i moralnego ludzie często działają na zwolnionych obrotach, często
pracują nierytmicznie; zwalniają tempo pracy po otrzymaniu wypłaty (nagrody) a
jednocześnie zwiększają wysiłek tuz przed jej otrzymaniem. Np. pracownik otrzymuje
wypłatę co miesiąc.
• procedura stałych proporcji – człowiek otrzymuje wzmocnienia po wykonaniu
określonej pracy. W tej sytuacji człowiek otrzymuje wzmocnienie regularnie po
każdej n-tej reakcji. Procedura ta pobudza aktywność i zwiększa tempo działania. Jego
skuteczność w dużym stopniu zależy od tego czy umiemy prawidłowo określić, po ilu
reakcjach człowieka należy podać wzmocnienie.
• procedura zmiennych odstępów czasowych – wzmocnienia są nieregularne. Czas
upływający pomiędzy reakcją a nagrodą zmienia się losowo. Procedura ta nie pozwala
na przewidywanie momentu otrzymania wzmocnienia
• procedura zmiennych proporcji – w tym przypadku zmienia się liczba reakcji, po
których następuje wzmocnienie (w grze losowej przeciętnie co 10 los wygrywa jednak
gracz może wygrać już za pierwszym razem albo dopiero za 100). Rozkład o
zmiennych proporcjach jest najbardziej efektywny, gdyż ludzie pracują na
wytężonych obrotach i żyją jakby „w nadziei” że wcześniej czy później zostaną
nagrodzeni. Np. naukowiec pracujący nad projektem liczy na to, że pewnego dnia
spotka go za to uznanie, nie wie dokładnie kiedy, ale ma nadzieje że tak się stanie i
dlatego stara się pracować jak najlepiej.
KONCEPCJA POZNAWCZA
1. Założenia koncepcji poznawczej:
• Człowiek jest samodzielnym podmiotem , który samodzielnie i celowo działa.
• Człowiek przyjmuje i interpretuje informacje, nadaje im także wartość, podejmuje
działania sprawując nad nimi kontrolę.
• Człowiek posiada umiejętność generowania informacji oraz wiedzy, dzięki temu
rozwija on kulturę. Ludzie „wychodzą poza posiadaną informację”.
• Umysł człowieka posiada inteligencję, pamięć, zdolność myślenia abstrakcyjnego,
właściwości te są wrodzone i rozwijane przez środowisko i kulturę. Umysł jest
zawodny i ma swoje granice, jego potencjał nie jest absolutny.
2. Przedstawiciele:
Bruner, Piaget, Simon, Tomaszewski
3. Struktury poznawcze

3. To systemy informacji wewnętrznych utrwalonych w pamięci (indywidualne doświadczenie i
wiedza wytworzona samodzielnie dzięki twórczemu myśleniu). Ich całkowite wyłączenie
odebrałoby człowiekowi umiejętność poruszania się po świecie, wiedzę o sobie, zamieniło
w twór niezdolny do działania, kojarzenia faktów.
W strukturach poznawczych znajdują się następujące informacje:
* sądy o środowisku naturalnym – znajomość elementarnych praw fizyki, zasad ewolucji
organizmów żywych,
* wiedza o kulturze, mniej lub bardziej uporządkowane dane o sztuce, obyczajach, mitach,
sprawach metafizycznych.
* dane o świecie społecznym – czyli o zachowaniu się osób i społeczeństwa, stosunkach
międzyludzkich
* samowiedza, lub struktura „ja” – wiedza o sobie, sądy o swoim charakterze, intelekcie,
możliwościach fizycznych.
Struktury poznawcze określa się różnymi kryteriami takimi jak:
• Złożoność - struktury poznawcze charakteryzują się pewną złożonością i można je
umieścić w określonym miejscu skali „proste-skomplikowane”.
• Abstrakcyjności-konkretności - człowiek, którego struktury poznawcze cechuje
wysoki stopień konkretności ujmuje świat jako ciąg spostrzeganych przedmiotów, nie
umie tworzyć pojęć o najwyższym stopniu ogólności. Przeciwnie, człowiek którego
struktury są w wysokim stopniu abstrakcyjne potrafi stworzyć hierarchiczny system o
wzrastającym stopniu ogólności. Potrafi oderwać się od konkretnej rzeczywistości,
manipulować ogólnymi pojęciami, ma większą orientacje w świecie, potrafi
rozwiązywać teoretyczne problemy.
• Otwartość – procesy poznawcze są zamknięte gdy człowiek nie zmienia swoich
poglądów i przekonań pod wpływem nowych informacji i przeciwnie system ten jest
otwartym gdy struktury ulegają zmianom pod wpływem nowych informacji, gdy
człowiek modyfikuje przekonania i wyobrażenie o świecie oraz o sobie w miarę
poznawania rzeczywistości.
• Aktywność-bierność - z reguły zdobywana wiedza jest bierna, uczeń posiada wiedzę,
ale nie potrafi wykorzystać jej w określonym miejscu lub czasie. Bierne struktury
poznawcze odgrywają minimalną rolę w sterowaniu zachowaniem.
4. Rodzaje wiedzy
• deklaratywna (narracyjna) – „wiem, że...”, dane o faktach (np. ziemia jest planetą),
czasem zawiera informacje zniekształcone, mityczne, sfabrykowane (np. kara to dobra
metoda wychowawcza). Wiedzę tą można przekazywać słownie,
• proceduralna (operacyjna) – „wiem, jak...”, sieć danych o metodach, strategiach,
programach działania, zwana też umiejętnościami poznawczymi, które pozwalają
osiągnąć cele (np. jak jeździć na rowerze). Przekazanie tej wiedzy zwykle wymaga
zademonstrowania.
5. Filtr informacyjny
W sytuacji nadmiaru informacji występuje zjawisko selekcji. Uważa się, że istnieje filtr
informacyjny, który poprzez zjawisko koncentracji decyduje o tym jakie informacje są
przyjmowane, a jakie blokowane. Filtr ten nie działa doskonale, często ludzie popełniają
błędy, blokując potrzebne informacje. Występuje też tendencyjna selekcja danych. Często
ludzie akceptują tylko te dane, które spełniają ich oczekiwania.

4. 6. Deficyt informacyjny
Jeżeli w środowisku brakuje danych potrzebnych do skutecznego działania występuje deficyt
informacji. Ludzie wykonują wtedy czynności eksploracyjne czyli aktywnie poszukują
istotnych wiadomości.
7. Deprywacja sensoryczna
Deprywacja sensoryczna jest to odcięcie jednostki od bodźców świata zewnętrznego
i dopływu wszelkiej informacji. Odizolowane od środowiska osoby wykazały zaburzenia w
procesie percepcji, mniej adekwatnie spostrzegały ludzi i przedmioty, po dłuższej izolacji
pojawiały się halucynacje. Wystąpiły zaburzenia w procesie myślenia z zapamiętywaniem,
zaburzenia emocjonalne, silny lęk, senność. Człowiek może nawet strącić poczucie
tożsamości, mieć trudności z oceną wartości zjawisk, uruchamianiem programów działania.
Tak więc zaburzeniu ulegają podstawowe struktury poznawcze.
8.Metabolizm informacyjny
Metabolizm informacyjny - jest to operacja polegająca na odbiorze i przemianie danych
zewnętrznych.
9. Przeciążenie informacyjne
Jeżeli w środowisku występuje nadmiar danych człowiek nie jest w stanie ich zasymilować
i sprawnie działać. W sytuacji nadmiaru informacji następuje zjawisko selekcji – człowiek
przyjmuje tylko te informacje, które są dla niego użyteczne.
10. Myślenie twórcze
M. Boden wyróżniła dwa rodzaje twórczości i innowacji
– twórczość psychologiczna (typu P) – w umyśle osoby pojawiają się pomysły, idee
i hipotezy, nowe z punktu widzenia jego indywidualnego życia, np. ulepszenia
techniczne we własnym mieszkaniu, osiągnięcia znane ludzkości od dawna,
a wzbogacające indywidualne doświadczenie człowieka
– myślenie historyczne (typu H) – prowadzi do odkryć i wynalazków technicznych,
naukowych, czy organizacyjnych które do tej pory nie były znane ludzkości i stanowią
wkład do kultury np. teoria grawitacji Newtona.
11. Przyczyny twórczości
Istnieją dwa modele próbujące wytłumaczyć przyczyny samej twórczości
* model konfliktowy – źródłem wszelkiej twórczości są konflikty motywów, frustracje
i wewnętrzne sprzeczności. Odkrywanie i konstruowanie nowych form jest zastępczą metodą
rozwiązywania takich konfliktów. W wypadku niezaspokojenia podstawowych potrzeb czy
pragnień człowiek kompensuje deficyty wartości rozwiązując problemy naukowe czy
artystyczne. Jednostka stara się sublimować energię popędową chcąc uniknąć frustracji.
Twórczość nie jest naturalną działalnością osoby a raczej formą obrony przed skutkami
konfliktu i frustracji.
* model spełnienia – twórczość to metoda aktualizacji naturalnych potencji jednostki,
rodzajem samospełnienia. Twórczość i ekspresja to najlepsze sposoby zaspokojenia potrzeby
samorealizacji
12. Rodzaje wartości:
• wartości dionizyjskie – najwyżej oceniane są takie dobra jak: konsumpcja, komfort
czy wygodne życie; dąży się do życia pełnego radości i satysfakcji

5. • wartości heraklesowe – dążenie do dominacji nad innymi ludźmi, do zdobycia władzy
i sławy; nieważne są komfort i wygody, ważna jest jedynie kontrola nad otoczeniem,
grupami i strukturami społecznymi
• wartości prometejskie – człowiek widzi siebie jako cząstkę wspólnoty; często
podejmuje działania altruistyczne oraz prospołeczne. Walka z cierpieniem, złem,
okrucieństwem czy represjami posiada dla niego najwyższą wartość
• wartości apolińskie – człowiek przypisuje najwyższe znaczenie twórczości,
poznawania świata, rozwojowi nauki i sztuki
• wartości sokratyczne – najwyższym dobrem człowieka staje się poznawanie
i rozumienie samego siebie oraz doskonalenie własnej osobowości
13. Emocje
Emocje służą jako:
• czynnik spustowy zachowania; inicjują zachowanie,
• przygotowują, mobilizują organizm do działania,
• pełnią funkcje informacyjne,
• pośredniczą w procesach uczenia się, przez warunkowanie,
• ludzie porozumiewają się poprzez emocje (jest to prymitywny język np. u dzieci),
• funkcje regulacyjne – regulują zachowanie poprzez wpływ na tempo reakcji,
• wpływają na procesy poznawcze – myślenie, uczenie się, postrzeganie (zbyt silne
emocje wpływają negatywnie na te procesy, słabe mają jednak znaczenie we wzroście
aktywacji i efektywności działania,
• przejawiają się w zmianach stanu świadomości.
Frustracja – zespół negatywnych emocji związanych z przerwaniem działania; tym silniejsza
im bardziej zależy nam na celu. Jest zależna od sposobu postrzegania źródeł zablokowania
celowego działania. Jeśli źródła te postrzegamy w sobie rodzi się lęk, strach lub autoagresja.
Jeśli źródła te postrzegamy na zewnątrz rodzi się agresja (intencjonalne działanie człowieka)
także w przypadku losowych zdarzeń.
KONCEPCJA HUMANISTYCZNA
1. Założenia:
• Człowiek jest unikatową całością. Osoba to spójny system złożony z "ja"
i z "organizmu",
• Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój. Jest on uwarunkowany przez
czynniki wewnętrzne- siły decydujące o przebiegu rozwoju tkwią w człowieku, a nie
poza nim,
• Główna tendencją, która decyduje o działaniu człowieka, jest dążenie
do samorealizacji, do aktualizacji własnych potencjalnych szans i jest to jedyna siła
napędowa,
• W organizmie istnieje tylko jedno centralne źródło energii -motywacja-ponieważ jest
on całością,
• Człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są konstruktywne i pozytywne (gdy
np. człowiek robi coś złego to działa przeciw własnej naturze),

6. • Ludzkie zachowanie warunkowane jest przez teraźniejszość, przez aktualne przeżycia
i doświadczenia.
2.Przedstawiciele:
Rogers, Maslow, Frankl
3. Rogers – terapia skoncentrowana na kliencie
Psychologowie humanistyczni uważają, że jednostka najlepiej zna własne, osobiste
doświadczenia i dlatego jej wypowiedzi o sobie są w wysokim stopniu trafne. Dlatego
w terapiach tej koncepcji dominują samoopis i samoocena. Jedną z nich jest stworzona przez
Rogersa terapia skoncentrowana na kliencie. Stosując ja, lekarz lub psycholog pozostawiają
pacjentowi ogromną samodzielność, nie poddają go zewnętrznym oddziaływaniom
korekcyjnym, nie formułują dyrektyw. Sukces w leczeniu zaburzeń zależy w bardzo dużej
mierze od postawy terapeuty. Powinna się ona opierać na 3 zasadach:
• zachowanie terapeuty musi być zgodne z jego prawdziwymi przekonaniami. (nie może
niczego udawać),
• terapeuta musi bezwarunkowo akceptować pacjenta i szanować go takim, jakim jest,
• ważne jest empatyczne zrozumienie pacjenta, "wczuwanie się" w jego świat.
Terapeuta nie powinien krytykować i oceniać. Terapia ta opiera się na założeniu, że
możliwości człowieka są tak ogromne, że potrafi on sam rozwiązać konflikty i dysharmonie
w rozwoju. Terapia ta oddziałuje zarówno na treść pojęcia "Ja" (czyli wszystkie poglądy,
oceny o nas samych, o innych ludziach i o świecie), jak i na umiejętność doświadczania
rzeczywistości (czyli świadomości tego co się dzieje wokół i jaki to ma na nas wpływ).
Terapia ta dąży zatem do wytworzenia umiejętności bezwarunkowej akceptacji siebie, i do
nauczenia klienta kontaktu z własnym doświadczeniem. Terapia ma na celu przesunięcie
źródła oceny samego siebie z zewnętrznego (czyli oczekiwań innych ludzi) na wewnętrzne
(czyli zgodne z tym jacy sami chcemy być).
4. Koncepcja Maslowa
Teoria Maslowa zakłada hierarchiczną organizację potrzeb, a także 2 jakościowo różne
rodzaje motywacji: niedoboru i wzrostu.
Wyróżnia 5 różnych klas potrzeb:
1. Fizjologiczne.
2. Bezpieczeństwa.
3. Przynależności i miłości.
4. Szacunku i samoakceptacji.
5. Samorealizacji (najwyżej w hierarchii).
Maslow uważa, że potrzeba z wyższego poziomu hierarchii nie przejawi się, dopóki nie
zostanie zaspokojona poprzedzająca ją potrzeba z poziomu niższego. Im wyżej w hierarchii
znajduje się dana potrzeba, tym później pojawia się w rozwoju filogenetycznym i
ontogenetycznym, tym mniejsze jej znaczenie dla biologicznego przetrwania organizmu i tym
bardziej jej zaspokojone może być odroczone.
Potrzeba samorealizacji to potrzeba wzrostu (metapotrzeba), a pozostałe potrzeby to potrzeby
niedoboru-braku (zwane podstawowymi). Potrzeby wzrostu i niedoboru zaspokajane są w
odmienny sposób.

7. Różnice między potrzebami wzrostu a potrzebami niedoboru:
- potrzeby wzrostu działają wg zasady "im więcej, tym lepiej"; a zaspokojenie potrzeb
niedoboru powoduje -przynajmniej czasowe- wygaszenie potrzeby (np., zaspokojenie głodu),
- potrzeby wzrostu dostarczają zawsze emocji pozytywnych, a napięcie związane
z niezaspokojoną potrzebą niedoboru są często przykre;
- realizacja potrzeb wzrostu jest niezależna od otoczenia, a realizacja potrzeb niedoboru
zależy od innych ludzi;
- chociaż zaspokojenie potrzeb niedoboru zapobiega chorobie, to jednak tylko realizacja
potrzeb wzrostu zapewnia fizyczne i psychiczne zdrowie.
- potrzeby wzrostu koncentrują się na świecie zewnętrznym, a niedoboru na samej potrzebie
i na własnej osobie.
5. Logoterapia Francla
Logoterapia koncentruje się na problemach wynikających z frustracji egzystencjalnej, kiedy
to zostaje zablokowane ludzkie dążenie do sensu. Logoterapia to docieranie do sensu życia.
Można tego dokonywać przez własne osiągnięcia, transgresję i transcendencję oraz badanie
postaw człowieka w sytuacjach skrajnych. Logoterapia Frankla jest działaniem
psychoterapeutycznym zmierzającym w tym kierunku, by pomóc człowiekowi w każdej,
nawet pozornie beznadziejnej sytuacji znaleźć sens życia. Poczucie sensu życia, czasem sensu
cierpienia, staje się motorem i siłą napędową życia.
6. Krytyczne podejście do koncepcji humanistycznej.
1. Zastrzeżenia budzi pogląd, że człowiek jest z natury dobry - fakty dowodzą, że dopiero
wpływ środowiska i własne przekonania decydują o tym czy człowiek zostanie dobrym czy
złym.
2. Nieprawdą jest, że jedynym źródłem działania jest dążenie do samorealizacji, gdyż dla
wielu ludzi ważniejsze są choćby dobra materialne. Samorealizacja jest jedynie jednym z
wielu potencjalnych sposobów życia. Nawet ludzie najbardziej niezależni nie mogą się
całkowicie oderwać od świata i jego wpływów.
3. Wątpliwe jest to, że najważniejsze dla jednostki jest to, co dzieje się tu i teraz, gdyż
niewiele można powiedzieć o człowieku odrywając się od jego przeszłości i przyszłości.
4. Humaniści nie odkryli wcale natury ludzkiej; pokazali raczej jaki człowiek powinien być, a
nie jaki faktycznie jest; ich założenia mają więc charakter jedynie postulatywny.
5. Zastrzeżenia budzą metody poznawania człowieka stosowane przez psychologów
humanistycznych. Opieranie się jedynie na wypowiedziach człowieka o sobie samym są
niezwykle ryzykowne, gdyż tak naprawdę trudne do zweryfikowania.
KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNA
1. Założenia:
• Ludzkie działanie warunkują wewnętrzne siły motywacyjne, często kolidujące ze
sobą, które są z zasady nieświadome,
• Działania człowieka są ukierunkowane przez potężne siły wewnętrzne, o których
istnieniu jednostki nawet nie wiedzą,
• Osobowość to system sił dynamicznych zwanych popędami lub potrzebami,
zewnętrzne reakcje człowieka to symptom wewnętrznej dynamiki,

8. • Psychoterapia jako metoda kliniczna, która ma pomagać człowiekowi w rozwiązaniu
nieświadomych konfliktów, przystosowaniu do świata.
2. Modele osobowości:
Topograficzny.
Systematyzuje i różnicuje procesy psychiczne na świadome, predświadome i nieświadome.
Freud przedstawia to w postaci trójkąta- wierzchołek stanowią procesy świadome,
środek-przedświadome, a podstawę(zajmującą najwięcej miejsca) - nieświadome.
Aktywność psychiczna:
a) świadoma - obejmuje to, co doświadczane jest bezpośrednio, to co dzieje się tu i teraz;
stanowi najmniejsza część życia psychicznego;
b) przedświadoma- to fakty, zdarzenia, spostrzeżenia, które pozostają w nieświadomości, lecz
łatwo mogą zostać z niej wydobyte, jeśli tylko skupimy na nich uwagę (np. poprzez
psychoterapię);
c) nieświadoma - to wszystkie treści naszego życia psychicznego, których nie akceptujemy
(a także te, których nie pamiętamy); mogą to być zagrażające wspomnienia z dzieciństwa, ale
też doświadczenia bieżące: myśli, lęki, nadzieje, impulsy i pragnienia. Strefa ta obejmuje
największą część naszej aktywności psychicznej. Treści te są podatne na zniekształcenie, ich
struktura jest podoba do marzeń sennych; mimo to właśnie one wpływają na nasze
zachowanie, determinując je niemal całkowicie.
Na granicy procesów nieświadomych i przedświadomych operują procesy cenzurujące, które
zapobiegają przedostaniu się tego, co silnie zagrażające, do sfery uświadamianej. Z kolei
mechanizm odpowiedzialny za przesuwanie wszystkiego, co niewygodne, do nieświadomości
nazywamy wyparciem.
Zachowanie ludzkie jest motywowane i celowe; jego głównym celem jest unikanie bolesnych
myśli i wspomnień.
Strukturalny.
Opisuje trzy struktury psychiczne: id, ego i superego.
a) id:
– najbardziej prymitywna, pierwotna część struktury ludzkiej
– kształtuje się jako pierwsza
– siedlisko popędów : seksualnego i agresywnego
– zajmuje się zaspokajaniem tych popędów czyli ich gratyfikacją
– kieruje się przy tym zasadą przyjemności - dąży do natychmiastowego zaspokojenia
potrzeby bez względu na warunki
– jest biologiczną reprezentacją biologicznego substratu osobowości
– funkcjonuje wg reguł procesów pierwotnych
b) ego:
- rozwija się z części id
– jej podstawową funkcją - radzenie sobie z rzeczywistością
– pośredniczy między id, rzeczywistością i superego
– kieruje się zasadą rzeczywistości - skłania do wyboru dojrzalszych form gratyfikacji,
zwykle odroczonych w czasie
– dopuszcza potrzeby wynikające z id jeśli superego na to pozwoli
– sterowana jest przez procesy wtórne - ocenia i wybiera najbardziej właściwe metody
zaspokajania potrzeb
– wykorzystuje w swym działaniu procesy poznawcze takie jak myślenie, pamięć
spostrzeganie

9. – jest ŚWIADOME i odpowiedzialne za nasze decyzje i postępowanie
– pełni funkcję "wykonawczą" pośredniczy między wymaganiem impulsów
popędowych a wymaganiami rzeczywistości
c) superego:
– reprezentuje wartości moralne
– rozwija się z części ego
– kształtuje się poprzez wychowanie i procesy : internalizacji (uwewnętrznienia
wartości) i introjekcji ( uwewnętrznienia bez charakterystycznego dla internalizacji
procesu różnicowania i integracji z innymi wartościami)
– złożone z 2 systemów : sumienie (wskazuje czego nie powinno się robić) i ego idealne
(idealny obraz osoby - "taki powinienem się stać")
– poczucie winy to kara superego
– poszukuje ono perfekcji
Struktury te pozostają w nieustannym konflikcie, ponieważ konfliktowe są ich motywy i cele.
3. Mechanizmy obronne
• Wyparcie - usunięcie ze świadomości lub utrzymywanie poza świadomością myśli,
wyobrażeń i wspomnień, które są bolesne lub budzą lęk. Przykład - student zapomina
o terminie egzaminu.
• Zaprzeczenie - udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie
ma miejsca. Np; przekonanie, że pomimo palenia papierosów nie zachoruje się na
raka.
• Reakcja upozorowana - wyrażanie uczuć lub zachowań przeciwnych niż rzeczywiście
odczuwane, po to by prawdziwe zostały wyparte. Zachowanie przeciwne wyrażane
jest przesadnie. Np; wylewne gratulowanie komuś sukcesu, którego zazdrościmy.
• Projekcja - przypisanie ("wciśnięcie") własnego nieakceptowanego impulsu innej
osobie. Np; ktoś kto nie potrafi odmówić sobie przyjemności, które uważa za naganne,
wyraża rozczarowanie wadami i słabościami swoich znajomych.
• Przemieszczenie - przeniesienie uczuć, zainteresowań, itp., uznanych za
nieodpowiednie, z jednej osoby na inną, z jednej rzeczy na drugą, mniej zagrażającą,
bardziej "dozwoloną". Np; kobieta przeżywająca agresywne uczucia wobec matki
stale darzy nienawiścią jakąś znaczącą kobietę w swoim otoczeniu.
• Sublimacja - przemieszczenie celu popędowego na zgodny z wartościami
społecznymi. Np. osoba z tendencjami sadystycznymi zostaje chirurgiem.
• Izolacja - oddzielenie myśli (zwykle o treści agresywnej lub seksualnej) od
towarzyszących im uczuć, które podlegają stłumieniu. Np; pozbawiona złości czy
wściekłości myśl żeby6 wyrządzić krzywdę bliskiej osobie.
• Intelektualizacja - intelektualne opracowanie impulsów agresywnych lub seksualnych,
pozwalające na odcięcie się od doznań cielesnych, konfliktowych myśli lub uczuć.
Np; mąż odczuwający narastającą niechęć do żony z pasją rozprawia o polityce.
• Racjonalizacja - użycie samooszukujących się usprawiedliwień nieakceptowanego
zachowania lub niepowodzenia. Np; mówienie "nie ma tego złego co by na dobre nie
wyszło". Istnieją rodzaje racjonalizacji takie jak „kwaśne win grona” (gdy osiągniecie
jakiegoś ważnego celu jest niemożliwe, człowiek uznaje, że tak na prawdę nie jest on
ważny) i „słodkie cytryny” (człowiek wmawia sobie, ze zdarzenie i sytuacje, których
nie znosi są przyjemne np. pewien dyrektor fabryki, który poszedł do wiezienia za
nadużycia finansowe pisał, ze „nie jest tu tak źle, nareszcie mam czas na
odpoczynek”).

10. • Anulowanie - usunięcie czynu agresywnego (bądź uważanego za taki) w rytualny
sposób, poprzez odkupienie go, wynagrodzenie komuś. Np; szef nie wyrzuca z pracy
podwładnego, który źle pracuje, lecz przyznaje mu doroczne nagrody.
• Regresja - powrót, zwykle pod wpływem stresu, do zachowania charakterystycznego
dla wcześniejszego okresu rozwojowego. Np; student płacze, bo rodzice nie pozwolili
mu wziąć samochodu.
• Identyfikacja z agresorem - przejęcie roli i/lub atrybutów agresora, by zmienić się z
odczuwającego strach w tego, który budzi strach. Np; noszenie ubrań wojskowych lub
broni, jeśli przedtem doświadczyło się przemocy.
4. Stadia rozwoju psychoseksualnego
Oralne(0-2lata)
– źródłem przyjemności jest głównie zaspokajanie potrzeb biologicznych, głównie
jedzenia,
– czynnością dominująca jest ssanie,
– dzięki ssaniu wytwarza się ufna relacja z matką,
– gdy na tym etapie wystąpi konflikt miedzy chęcią otrzymywania a możliwością
otrzymywania może dojść do fiksacji - wykształca się wtedy charakter oralny, który
charakteryzuje się zachłannością, niecierpliwością, nastawieniem na branie, chęcią
podporządkowania sobie innych.
Analne(2-3lata)
– źródłem przyjemności jest możliwość kontrolowania potrzeb fizjologicznych i
pochwały od rodziców,
– jeśli na tym etapie dojdzie to fiksacji wytwarza się charakter analny, który
charakteryzuje: upór, systematyczność, zamiłowanie do porządku, skąpstwo,
pedantyzm, koncentrowanie się na błędach a nie na mocnych stronach, agresja.
Falliczne(3-5lat)
– źródłem przyjemności są popędy seksualne, identyfikacja seksualna, aktywność
autoerotyczna,
– w fazie tej występuje duże zainteresowanie płcią i różnicami płci, objawia się to np.
zabawą w lekarza,
– faza ta jest bardzo ważna w identyfikacji płci,
– w tej fazie występuje kompleks Edypa i Elektry,
– zafiksowanie prowadzi to wytworzenia cech: agresywności i zuchwałości.
Latencji(6-12lat)
– wyciszenie zachowań seksualnych i skupienie się na nauce.
Genitalne(12-18lat)
– powrót zainteresowań seksualnych,
– pierwsze kontakty seksualne, masturbacja,
– źródłem przyjemności jest zdolność do miłości i seksualność
5. Pojęcie konfliktu.
Dwa rodzaje konfliktów:

11. a) wewnętrzne (motywacyjne) - powstają, gdy w człowieku działają sprzeczne, rozbieżne siły
dynamiczne, gdy dąży o jednocześnie do osiągnięcia niezgodnych celów; są to konflikty
między popędami;
b) zewnętrzne - mają z reguły charakter interpersonalny; powstają, gdy istnieje sprzeczność
między dążeniami jednostki a celami innych ludzi.
Jeśli konflikt jest nieświadomy to uporanie się z nim jest możliwe tylko po uprzednim jego
uświadomieniu.
Wynikiem konfliktów (między id a ego, id a superego i ego a rzeczywistością) są lęki.
O najczęściej stosowanym sposobie rozwiązywania konfliktu i dawania sobie rady z lękiem
decyduje charakter jednostki.
6. Lęk neurotyczny.
To jeden z 3 typów lęków (pozostałe to: obiektywny i moralny). Rodzi się z opozycji celów id
i ego. Motywowane popędem id ustawicznie domaga się obiektu (obiektu kateksji, który
mógłby rozładować popęd), ego zaś podejmuje próby zapobiegnięcia tego, chroniąc się w ten
sposób przed zdominowaniem przez id. Lęk neurotyczny może powstać także w efekcie kar
lub jakiejkolwiek frustracji popędów libidinalnych.
Kliniczne manifestacje lęku neurotycznego:
a) lęk nieokreślony (zw. bezprzedmiotowym) - stała obawa osoby ze przydarzy się coś
strasznego; charakterystyczny jest ciągły bezprzedmiotowy niepokój odnoszony do wolnych
wydarzeń w otoczeniu; tak naprawdę jednak osoba obawia się, że stała presja id pokona w
końcu ego;
b) fobia - przejawia się jako intensywny, irracjonalny strach (nieproporcjonalnie wyższy w
stosunku do rzeczywistego zagrożenia jakie niesie przedmiot lęku); jest to lęk
uprzedmiotowiony; tak naprawdę na poziomie nieświadomym boimy się całkiem czegoś
innego;
c) reakcja paniki - nagle pojawienie się intensywnego, paraliżującego strachu bez widocznego
powodu; trudno wskazać wydarzenie, które mogłoby wyjaśnić strach; za przejaw paniki
uważa się nagłe zachowanie antyspołeczne - jest to reakcja rozładowania impulsów id.