1. Πολυτεχνείο
17 Νοεμβρίου 1973
ΜΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ
ΒΑΣΙΛΗ ΧΑΝΔΡΙΝΟΥ
ΝΙΚΟΥ ΤΣΙΛΙΚΗ
ΦΩΚΙΩΝΑ ΣΥΡΡΟΥ
ΣΤ’2 88ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

2. Οι αιτίεσ
Η Ελλάδα βριςκόταν από τισ 21 Απριλίου 1967 υπό τθ δικτατορικι διακυβζρνθςθ του
ςτρατοφ, ενόσ κακεςτϊτοσ που είχε καταργιςει τισ ατομικζσ ελευκερίεσ, είχε διαλφςει τα
πολιτικά κόμματα και είχε εξορίςει, φυλακίςει και βαςανίςει πολιτικοφσ και πολίτεσ με
κριτιριο τισ πολιτικζσ τουσ πεποικιςεισ.
Το 1973 βρίςκει τον θγζτθ τθσ δικτατορίασ, Γεϊργιο Παπαδόπουλο να ζχει ξεκινιςει
μια διαδικαςία φιλελευκεροποίθςθσ του κακεςτϊτοσ, θ οποία ςυμπεριλάμβανε τθν
αποφυλάκιςθ των πολιτικϊν κρατουμζνων και τθν μερικι άρςθ τθσ λογοκριςίασ, κακϊσ και
υποςχζςεισ για νζο ςφνταγμα και εκλογζσ ςτισ 10 Φεβρουαρίου 1974 για επιςτροφι ςε
πολιτικι διακυβζρνθςθ. Στελζχθ τθσ αντιπολίτευςθσ, μπόρεςαν ζτςι να ξεκινιςουν πολιτικι
δράςθ ενάντια τθσ χοφντασ.

3. Η χοφντα, ςτθν προςπάκειά τθσ να ελζγξει κάκε πλευρά τθσ πολιτικισ, είχε
αναμειχκεί ςτον φοιτθτικό ςυνδικαλιςμό από το 1967, απαγορεφοντασ τισ
φοιτθτικζσ εκλογζσ ςτα πανεπιςτιμια, ςτρατολογϊντασ υποχρεωτικά τουσ
φοιτθτζσ και επιβάλλοντασ μθ εκλεγμζνουσ θγζτεσ των φοιτθτικϊν ςυλλόγων
ςτθν Eκνικι Φοιτθτικι Ζνωςθ Eλλάδασ (ΕΦΕΕ). Αυτζσ οι ενζργειεσ όπωσ είναι
φυςικό δθμιοφργθςαν ζντονα αντιδικτατορικά αιςκιματα ςτουσ φοιτθτζσ, όπωσ
ςτον φοιτθτι Γεωλογίασ Κϊςτασ Γεωργάκθ, ο οποίοσ αυτοπυρπολικθκε δθμόςια
το 1970 ςτθν Γζνοβα τθσ Ιταλίασ ςε ζνδειξθ διαμαρτυρίασ ενάντια ςτθ χοφντα. Με
αυτι τθν εξαίρεςθ, θ πρϊτθ μαηικι δθμόςια εκδιλωςθ διαμαρτυρίασ ενάντια ςτθ
χοφντα ιρκε από τουσ φοιτθτζσ ςτισ 21 Φεβρουαρίου 1973.

4. •
•
•
•
Οι αναταραχζσ ξεκίνθςαν λίγο νωρίτερα, ςτισ 5 Φεβρουαρίου, όταν οι φοιτθτζσ του
Πολυτεχνείου αποφάςιςαν αποχι από τα μακιματά τουσ. Στισ 13 Φεβρουαρίου γίνεται
διαδιλωςθ μζςα ςτο Πολυτεχνείο και θ χοφντα παραβιάηει το πανεπιςτθμιακό άςυλο, δίνοντασ
εντολι ςτθν αςτυνομία να επζμβει. 11 φοιτθτζσ ςυλλαμβάνονται και παραπζμπονται ςε δίκθ.
Με αφορμι αυτά τα γεγονότα, ςτισ 21 Φεβρουαρίου, περίπου τρεισ με τζςςερισ χιλιάδεσ
φοιτθτζσ τθσ Νομικισ Σχολισ του Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν κατζλαβαν το κτίριο τθσ ςχολισ ςτο
κζντρο τθσ Ακινασ επί τθσ οδοφ Σόλωνοσ, ηθτϊντασ ανάκλθςθ του νόμου 1347 που επζβαλε
τθν ςτράτευςθ «αντιδραςτικϊν νζων», κακϊσ 88 ςυμφοιτθτζσ τουσ είχαν ιδθ ςτρατολογθκεί
με τθ βία. Από τθν ταράτςα του κτιρίου απαγγζλλουν τον ακόλουκο όρκο:
«Εμείσ οι φοιτθταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιηόμαςτε ςτo όνομα τθσ
ελευκερίασ να αγωνιςκοφμε μζχρι τζλουσ για τθν κατοχφρωςθ: α) των ακαδθμαϊκών
ελευκεριών, β)του πανεπιςτθμιακοφ αςφλου, γ) τθσ ανακλιςεωσ όλων των καταπιεςτικών
νόμων και διαταγμάτων.»
Η αςτυνομία ζλαβε εντολι να επζμβει και πολλοί φοιτθτζσ ςε γφρω δρόμουσ υπζςτθςαν
αςτυνομικι βία, χωρίσ όμωσ τελικά να παραβιαςτεί το πανεπιςτθμιακό άςυλο. Τα γεγονότα ςτθ
Νομικι αναφζρονται ςυχνά ωσ προάγγελοσ τθσ εξζγερςθσ του Πολυτεχνείου.
Η εξζγερςθ των φοιτθτϊν επθρεάςτθκε επίςθσ ςθμαντικά και από τα νεανικά κινιματα τθσ
δεκαετίασ του '60, και ειδικά από τα γεγονότα του Μάθ του '68.

5. Τα γεγονότα
Στισ 14 Νοεμβρίου 1973 φοιτθτζσ του Πολυτεχνείου αποφάςιςαν αποχι από τα
μακιματα και άρχιςαν διαδθλϊςεισ εναντίον του βάναυςου ςτρατιωτικοφ
κακεςτϊτοσ. Οι φοιτθτζσ που αυτοαποκαλοφνταν «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»,
οχυρϊκθκαν μζςα ςτο κτίριο τθσ ςχολισ επί τθσ οδοφ Πατθςίων και ξεκίνθςαν τθ
λειτουργία του ανεξάρτθτου ραδιοφωνικοφ ςτακμοφ του Πολυτεχνείου. Ο πομπόσ
καταςκευάςτθκε μζςα ςε λίγεσ ϊρεσ ςτα εργαςτιρια τθσ ςχολισ Ηλεκτρολόγων
Μθχανικϊν από τον Γιϊργο Κυρλάκθ. Το, πλζον ιςτορικό, μινυμά τουσ ιταν:
«Εδώ Πολυτεχνείο! Λαζ τθσ Ελλάδασ το Πολυτεχνείο είναι ςθμαιοφόροσ του αγώνα
μασ, του αγώνα ςασ, του κοινοφ αγώνα μασ ενάντια ςτθ δικτατορία και για τθν
Δθμοκρατία». Εκφωνθτζσ του ςτακμοφ ιταν θ Μαρία Δαμανάκθ, ο Δθμιτρθσ
Παπαχριςτοσ και ο Μίλτοσ Χαραλαμπίδθσ.

6. Οι διαδθλϊςεισ, τα ςυλλαλθτιρια και οι εκδθλϊςεισ ενάντια ςτο κακεςτϊσ τθσ Χοφντασ
αυξάνονται. Κυρίωσ ςτθν Ακινα αλλά και ςε ςθμεία τθσ επαρχίασ δθμιουργοφνται ςυνκικεσ
εξζγερςθσ. Από τισ 14 Νοεμβρίου μζχρι και τισ 17 Νοεμβρίου (και πιο περιοριςμζνα μζχρι τισ 18
Νοεμβρίου) ςτινονται οδοφράγματα και διεξάγονται οδομαχίεσ μεταξφ εξεγερμζνων και
αςτυνομίασ.

8. Στισ 3 π.μ. τθσ 17θσ Νοεμβρίου αποφαςίηεται από τθν μεταβατικι κυβζρνθςθ θ επζμβαςθ του
ςτρατοφ και ζνα από τα τρία άρματα μάχθσ που είχαν παραταχκεί ζξω από τθ ςχολι, γκρεμίηει
τθν κεντρικι πφλθ. Όπωσ φαίνεται και ςτο ιςτορικό φιλμ που τράβθξε παράνομα Ολλανδόσ
δθμοςιογράφοσ, το άρμα μάχθσ AMX 30 ζριξε τθν ςιδερζνια πφλθ χωρίσ εντοφτοισ να
τραυματίςει κάποιο φοιτθτι. Ο ςτακμόσ του Πολυτεχνείου ζκανε εκκλιςεισ ςτουσ ςτρατιϊτεσ να
αψθφιςουν τισ εντολζσ των ανωτζρων τουσ και ςτθ ςυνζχεια ο εκφωνθτισ απιγγειλε
τον Ελλθνικό Εκνικό Φμνο. Η μετάδοςθ ςυνεχίςτθκε ακόμα και μετά τθν είςοδο του άρματοσ ςτον
χϊρο τθσ ςχολισ. Οι φοιτθτζσ που είχαν παραμείνει ςτο Πολυτεχνείο, μαηεφτθκαν ςτο κεντρικό
προαφλιο, ψάλλοντασ τον εκνικό φμνο. Η πτϊςθ τθσ πφλθσ ακολουκικθκε από τθν είςοδο μιασ
μονάδασ ενόπλων ςτρατιωτϊν των ΛΟΚ που οδιγθςαν τουσ φοιτθτζσ, χωρίσ βια, ζξω από το
Πολυτεχνείο, μζςω τθσ πφλθσ τθσ οδοφ Στουρνάρα.

9. Οι αςτυνομικζσ δυνάμεισ που περιμζνουν ςτα δυο πεηοδρόμια τθσ Στουρνάρα επιτίκενται
ςτουσ φοιτθτζσ, τθν ζξοδο των οποίων αποφαςίηουν (ςφμφωνα και με το πόριςμα του
ειςαγγελζα Τςεβά) να περιφρουριςουν κάποιοι από τουσ ςτρατιϊτεσ, οι οποίοι ςε οριςμζνεσ
περιπτϊςεισ επενζβθςαν και εναντίον των αςτυνομικϊν που βιαιοπραγοφςαν ςτουσ φοιτθτζσ.
Πολλοί φοιτθτζσ βρίςκουν καταφφγιο ςε γειτονικζσ πολυκατοικίεσ. Ελεφκεροι ςκοπευτζσ τθσ
αςτυνομίασ ανοίγουν πυρ από γειτονικζσ ταράτςεσ, ενϊ άνδρεσ τθσ ΚΥΠ καταδιϊκουν τουσ
εξεγερκζντεσ. Οι εκφωνθτζσ του ςτακμοφ του Πολυτεχνείου παρζμειναν ςτο πόςτο τουσ και
ςυνζχιςαν να εκπζμπουν το ιςτορικό μινυμα για 40 λεπτά μετά τθν ζξοδο, οπότε
ςυνελιφκθςαν.