Scale & Diamension

1. มาตราส่วนและการกาหนดขนาด : อานาจ พรหมใจรักษ์.

2. มาตราส่วนและการกาหนดขนาด : อานาจ พรหมใจรักษ์.
คำนำ
เอกสารประกอบการเรียนรู้ชุดนี้จัดทาขึ้นเพื่อใช้ในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ รายวิชา ง30145
การเขียนแบบพื้นฐานทางวิศวกรรม โรงเรียนโคกสีพิทยาสรรพ์ สานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา
เขต 25
เอกสารประกอบการเรียนรู้ชุดนี้แบ่งออกเป็น 7 เล่ม เพื่อให้นักเรียนได้ศึกษาได้ด้วยตัวเองตามลาดับ
สาหรับเอกสารประกอบการเรียนรู้เล่มนี้ คือ เล่มที่ 4 เรื่อง มาตราส่วนและการกาหนดขนาด ผู้จัดทาหวังว่า
เอกสารประกอบการเรียนรู้ชุดนี้ จะเป็นประโยชน์กับครูผู้สอนและนักเรียนในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้
สาหรับกลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพและเทคโนโลยี ซึ่งสอดคล้องกับการปฏิรูปการศึกษาของไทย ที่
มุ่งเน้นให้นักเรียนมีความสมบูรณ์ทั้งด้านสติปัญญาความรู้ คุณธรรม จริยธรรม
อานาจ พรหมใจรักษ์

3. มาตราส่วนและการกาหนดขนาด : อานาจ พรหมใจรักษ์.
มำตรำส่วน(Scale)
การเขียนแบบส่วนใหญ่จะเขียนเท่าของจริง แต่บางครั้งชิ้นงานใหญ่จนไม่สามารถเขียนลงใน
กระดาษเขียนแบบได้ จึงจาเป็นจะต้องย่อส่วนให้ชิ้นงานเล็กลงพอที่จะเขียนลงบนกระดาษได้ หรือถ้า
ชิ้นงานมีขนาดเล็กก็จะต้องขยายให้โตขึ้นเพื่อให้สามารถแสดงรายละเอียดได้ชัดเจน ซึ้งไม่ว่าจะเป็นการย่อ
หรือขยายก็ตามผู้เขียนจะต้องคานึงถึงสัดส่วนของงานที่เขียนลงไปในแบบว่ามีขนาดเหมาะสมกับกระดาษ
หรือไม่
มาตรส่วนที่ใช้ในงานเขียนแบบมีอยู่ 3 ชนิด คือ
1. มาตราส่วนปกติ คือ 1 : 1
2. มาตราส่วนย่อ คือ 1 : 2.5 , 1 : 5 , 1 : 10 , 1 : 20 , 1 : 25 , 1 : 50 , 1 : 75 , 1 : 100
3. มาตราส่วนขยาย คือ 2 : 1 , 5 : 1 , 10 : 1 , 20 : 1 , 50 : 1 , 100 : 1
หมายเหตุ เลขตัวหน้าของมาตราส่วน หมายถึง ขนาดที่ต้องเขียนลงในแบบ
เลขตัวหลังของมาตราส่วน หมายถึง ขนาดสัดส่วนของชิ้นงาน
สาหรับการใช้ ไม่ว่าจะเป็นมาตรส่วนจริง , มาตราส่วนย่อ , มาตราส่วนขยาย ขนาดของรูปจะต้อง
เขียนไปตามมาตราส่วนที่กาหนดไว้ ส่วนการกาหนดขนาดลงในแบบจะต้องเป็นขนาดจริงของชิ้นงาน
เท่านั้น
สาหรับมุมต่างๆที่มีอยู่ในแบบไม่ว่าจะเป็นมุมตรงไหนก็ตาม จะไม่มีผลต่อการใช้มาตราส่วน
กล่าวคือมุมไม่ต้องทาการย่อหรือขยายแต่ประการใด เช่น มุม 60 ไม่ว่าจะใช้มาตราส่วนย่อหรือมาตราส่วน
ขยาย มุม 60 ก็ยังเป็นมุม 60 อย่างเดิมไม่เปลี่ยนแปลง
สาหรับการเขียนค่าของตัวเลขบอกขนาด ก็เช่นเดียวกันกับมุมต่าง ๆ ไม่ว่าจะใช้มาตราส่วนย่อหรือ
ขยายก็ตาม การกาหนดขนาดจะไม่มีการเปลี่ยนแปลงไปด้วย เช่น ขนาดความยาวของวัตถุ 15
เซนติเมตร มาตราส่วนไม่ว่าจะย่อหรือขยาย การเขียนตัวเลขบอกขนาดก็เขียน 15 เซนติเมตรเท่าเดิม

4. มาตราส่วนและการกาหนดขนาด : อานาจ พรหมใจรักษ์.
กำรกำหนดชิ้นงำนเหลี่ยมด้วยแบบด้ำนเดียว
กำรกำหนดขนำดที่เป็นมำตรฐำนสำกลมีหลักกำรดังนี้
1. ขนาดชิ้นงานกาหนดหน่วยเป็น มิลลิเมตร โดยไม่ต้อง
กำหนดหน่วยลงไป สาหรับ หน่วยในมำตรำอื่น ให้เขียน
หน่วยลงไปด้วย
2. ตัวเลขกำหนดขนำดให้เขียนไว้เหนือเส้นกำหนดขนำด
โดยใช้ตัวขนาด h = 3.5 มม.
3. เส้นกำหนดขนำด เส้นแรกห่างจากเส้นขอบรูปประมาน 10
มม. เส้นถัดไปห่ำงจำกเส้นแรกประมำน7 มม. โดยให้วาง
ตัวเลขอยู่ตรงกลำงเส้นกาหนดกระดาษและอยู่เยื้องกัน
ตามลาดับ
4. ลูกศรกำหนดขนำด ใช้ขนาดเส้นเต็มกว้าง 0.5 ยาว2.5 มม.
และเขียนเป็นลูกศรหัวทึบ
5. ตัวเลขกำหนดขนำด เขียนให้อ่านได้จากด้านล่าง หรือจาก
ทางด้ำนขวำ ช่วงแคบน้อยกว่า 10 มม. ให้ใส่ลูกศรไว้ด้ำน
นอก ถ้าช่วงใส่ตัวเลขกาหนดขนาดระหว่างเส้นช่วย
กาหนดขนาดไม่ได้ ให้ใส่ไว้เหนือหัวลูกศร
6. กำหนดขนำด กาหนดระหว่างขอบชิ้นงำน โดยเริ่มจากที่
แคบที่สุด ถอยออกไปตามลาดับ ส่วนที่สามารถอ่านขนาด
ได้ในตัวเอง จากการกาหนดขนาดอื่น ไม่ต้อง กาหนด
ขนาดลงไป

5. มาตราส่วนและการกาหนดขนาด : อานาจ พรหมใจรักษ์.
7. ชิ้นงานที่ทีรูปทรงสมมาตร กาหนดแสวขวาง เส้นศูนย์กลาง
ที่อยู่เลยขอบชิ้นงานออกไปประมาณ2–3มม. ชิ้นงานบาง
เขียนแบบเพียง ด้านเดียว สาหรับ ความหนา ของชิ้นงาน
แสดงไว้ที่ชิ้นงานโดยตรงหรือด้านข้าง เช่น t = 3
8. ข้อควรระวัง
a ไม่ให้ใช้ ขอบชิ้นงาน เป็นเส้นช่วยกาหนด
ขนาด
b ไม่ให้ใช่เส้นกาหนดขนาดเป็นเส้นช่วยกาหนดขนาด
c ไม่ให้ใช่เส้นกาหนดขนาดตัดกัน
กำรกำหนดชิ้นงำนกลมหรือเว้ำด้วยแบบด้ำนเดียว
1. วงกลม มีเส้นศูนย์กลำงตัดกัน ซึ่งเส้นศูนย์กลางเหล่านี้จะ
ตัดกันที่ เส้นยำว เริ่มต้นผ่านเส้นรอบวงที่เส้นยำวและผ่าน
เส้นรอบวงอีกด้านหนึ่งที่เส้นยำวเช่นกัน สาหลับวงกลม
ขนาดเล็ก ให้ใช่เส้นเติมบำงแทนเส้นศูนย์กลางตัดกันส่วน
วงกลมขนาดใหญ่กาหนดขนาดโดยใช้ เส้นรอบวงแต่ถ้า
เป็นวงกลมขนาดเล็กใช้ เส้นช่วยกำหนดขนำด
2.วงกลมเล็กมำก แสดงขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางด้วย ลูกศรเดียว
ที่เส้นรอบวงพร้อมกับใส่เครื่องหมาย  (7/h) หน้ำ ตัวเลข
กาหนดขนาด ในทานองเดียวกัน แสดงชิ้นงานกลมขนาด
ใหญ่ได้ด้วย ลูกศรเดียว แต่ปลายเส้นกาหนดขนาดต่อเลย
จุดศูนย์กลางเล็กน้อย
กรณีที่แคบแต่ชิ้นงานใหญ่แสดงชิ้นงานกลมด้วยลูกศร
นอก ขอบชิ้นงานได้

6. มาตราส่วนและการกาหนดขนาด : อานาจ พรหมใจรักษ์.
3. วงกลมหลำยวงเท่ำกัน กาหนดขนาด วงกลมเดียว เส้น
ศูนย์กลางใช้เป็นเส้น ช่วยกำหนดขนำด ได้โดยต่อเส้น
ศูนย์กลางออกมาด้วยเส้นเต็มบำง ระยะห่างรูชิ้นงาน
กาหนดด้วย เส้นศูนย์กลำง ของรูเสมอ
4. รัศมี แสดงด้วย Rและใช้ลูกศรเดียวชนกับเส้นรอบวงจุด
ศูนย์กลางต้องอยู่ที่ เส้นศูนย์กลำงวิ่งตัดกัน เสมอ ถ้าเป็น
ส่วนที่อ่านออกได้ ง่ำย ไม่ต้องแสดงจุดศูนย์กลาง
5. รัศมีใหญ่ การกาหนดชิ้นงานรัศมีใหญ่โตในแบบ ให้แสดง
เส้นรัศมีเป็น เส้นหักฉำก ปลายเส้นด้านตรงข้ามลูกศร
แสดงเป็น จุดศูนย์กลำง จุดศูนย์กลางของรัศมี
6. กำหนดขนำดรูยำว ขนาดรูยาวกาหนดตามกรรมวิธีการผลิต
กาหนดขนาดที่ ขอบชิ้นงำน หรือ จุดศูนย์กลำง หัวมนรู
ยาวนั้น

7. มาตราส่วนและการกาหนดขนาด : อานาจ พรหมใจรักษ์.
ใบงำน เรื่อง การกาหนดขนาดชิ้นงานเหลี่ยมด้วยแบบด้านเดียว
เหล็กแบนสี่เหลี่ยมขนาด 40 x 10 ยาว 80 บากลง กว้าง 20
และลึก 30 ให้กาหนดขนาดจากขอบล่างและเส้นศูนย์กลาง
แผ่นเหล็กรองแบบขนาด 60 x 8 ยาว 80 บากกลางลง 20 x
30 ด้านข้างส่วนบนตัดออก 45 x 10 มุมล่างทั้ง 2 ข้างตัด
ออก 10 x 10
กาหนดให้ : กรอบชิ้นงาน
ให้เขียน : ภาพด้านหน้าพร้อมกาหนดขนาด
กาหนดให้ : กรอบชิ้นงาน
ให้เขียน : ภาพด้านหน้าพร้อมกาหนดขนาด
M 1 : 1 เหล็กแบบบำกกลำง St 33 A M 1 : 1 แผ่นเหล็กรองแบน St 33 B
เหล็กรองเครื่องมือ หนา 5 ใช้มาตราส่วนลด 1 : 2.5 จง
เขียนแบบด้วยมาตราส่วน 1 : 1 ให้กาหนดขนาดจากซ้าย
และส่วนล่างก่อน จึงกาหนดด้านอื่นโดยไม่ให้อยู่ใน
แบบ
แป้นเกจหนา 10 ใช้มาตราส่วนลด 1 : 2.5 จงเขียนแบบด้วย
มาตราส่วน 1 : 1 ให้กาหนดขนาดจากเสนศูนย์กลางและใต้
ภาพก่อน จึงกาหนดขนาดอื่นโดยไม่กาหนดไว้ในแบบเลย
กาหนดให้ : กรอบชิ้นงาน
ให้เขียน : ภาพด้านหน้าพร้อมกาหนดขนาด
กาหนดให้ : กรอบชิ้นงาน
ให้เขียน : ภาพด้านหน้าพร้อมกาหนดขนาด
M 1 : 1 เหล็กรองเครื่องมือ St 33 C M 1 : 1 แป้ นเกจ St 37 - 2 D

8. มาตราส่วนและการกาหนดขนาด : อานาจ พรหมใจรักษ์.
ใบงำน เรื่อง การกาหนดขนาดชิ้นงานกลมหรือเว้าด้วยแบบด้านเดียว
ขนาดแผ่นเหล็ก : 30 x 18
ความหนา : 2
ขนาดรู : 8
โค้งวงนอก : D = 18
ปลายซ้ายกว้าง : 8
ปลายขวากว้าง : 5
กาหนดขนาด : ตามเส้นศูนย์กลาง
ขนาดแผ่นเหล็ก : 78 x 60
ความหนา : 10 ขนาดรู : 10
ระยะห่างรู : 50 จากขอบล่าง 14 มนมุม : R = 14
ส่วนบนเว้าลง : R = 20 เส้นศูนย์กลางตัดกันที่แนว
ขอบบนชิ้นงาน
กาหนดขนาด : จากเส้นศูนย์กลางและขอบล่าง
กาหนดให้ : กรอบชิ้นงาน
ให้เขียน : ภาพด้านหน้าพร้อมกาหนดขนาด
กาหนดให้ : กรอบชิ้นงาน
ให้เขียน : ภาพด้านหน้าพร้อมกาหนดขนาด
M 2 : 1 แผ่นเหล็กล็อค St 33 A M 1 : 1 แผ่นเหล็กรอง St 37 - 2 B
ขนาดแผ่นเหล็ก : 50 x 90
ความหนา : 5
ระยะห่างรู : 30
มนหัวบน : 35 นอกนั้น 5
ปลายยัน : กว้าง 20 สูง 20
เว้าปลาย : 6 เส้นศูนย์กลางตัดกันที่แนว
ขอบล่างชิ้นงาน
กาหนดขนาด : เส้นศูนย์กลางและขอบล่าง
ขนาดแผ่นเหล็ก : 120 x 60
ความหนา : 6
ขนาดรู : 30
ร่องรูยาว : กว้าง 10
ระยะห่างศูนย์หัวท้าย : 75
หัวมนซ้าย : 60
หัวมนขวา : 30
เว้าขอบข้าง : 38
กาหนดขนาด : เส้นศูนย์กลาง
กาหนดให้ : กรอบชิ้นงาน
ให้เขียน : ภาพด้านหน้าพร้อมกาหนดขนาด
กาหนดให้ : กรอบชิ้นงาน
ให้เขียน : ภาพด้านหน้าพร้อมกาหนดขนาด
M 1 : 1 เหล็กยัน St 37 - 2 C M 1 : 1 เหล็กยันนาร่อง St 44 - 3 D