3. Hyrje në ueb shërbime - Çka janë ueb shërbimet?
Ueb shërbimet janë një teknologji e re që mundësojnë qasjen e funksioneve në largësi përmes internetit.
Komunikimi përmes ueb shërbimeve
• Komunikimi klient/server (Figura 1) – HTTP protokolli
Figura 1: Komunikimi i klientit me ueb serverin
• Komunikimi klient/ueb shërbim (Figura 2) – SOAP përmes HTTP protokollit
• Përgjigjet kthehen si XML dokumente
• HTTP është protokoll i nënkuptuar për ueb shërbimet, mirëpo nuk është protokolli i vetëm për
komunikimin me ueb shërbime
Figura 2: Komunikimi i klientit me ueb shërbimin përmes një ueb serveri
4. Arkitektura e ueb shërbimeve (1/7)
• Ueb shërbimet ofrojnë aftësi të komunikimit ndërmjet sistemeve të ndryshme të aplikacioneve
softuerike, të cilat ekzekutohen në platforma të ndryshme dhe në sisteme operative të
ndryshme.
• Nuk është e rëndësishme se ç’farë lloji i kompjuterit e dërgon SOAP mesazhin
• Nuk është e rëndësishme se ne ç’farë sistemi operativ përdorim
• Nuk është me rendësi nga cili kënd i botës dërgohet mesazhi
• Nuk është me rendësi gjuha programuese që ndërtohet ueb shërbimi
Komponentët kyçe të ueb shërbimeve janë:
• HTTP – Hyper Text Markup Language
• XML – eXtensible Markup Language
• SOAP – Simple Object Access Protocol
• WSDL – Web Services Description Language
• UDDI – Universal Discovery, Description Language
HTTP - është një protokoll që është prezent
kudo, që praktikisht ekzekutohet kudo në
Internet
Figura 3: Modeli i integrimit të ueb shërbimeve
5. Arkitektura e ueb shërbimeve (2/7) - XML
XML gjuha markuese përshkruan strukturën dhe kuptimin e dokumentit mirëpo nuk
përshkruan formatizimin e elementeve në dokument
Ueb shërbimet bazohen në XML gjuhën
• XML është shkurtesë e EXtensible Markup Language
• XML është gjuhë markuese ngjashëm me HTML
• XML është dizajnuar për të përshkruar të dhënat
• XML tagjet nuk janë te para definuara. Vetë duhet ti definojmë tagjet
• XML përdor Document Type Definition (DTD) ose XML Schema për përshkrimin
e të dhënave
- DTD i definon tagjet që janë të lejuara në një XML dokument dhe
marrëdhëniet në mes tyre.
- XML Schema - XML Schema e bën përshkrimin e strukturës së XML
dokumentit.
- XML namespaces – përdoren për te ju ikur konflikteve të emërtimeve
të njëjtë të tagjeve
6. Arkitektura e ueb shërbimeve (3/7) - SAOP
Çka është SOAP?
• SOAP është shkurtese e “Simple Object • SOAP komunikon përmes Internetit
Access Protocol “ • SOAP është platforme e pavarur
• SOAP është protokoll për komunikim • SOAP është gjuhe e pavarur
• SOAP shërben për komunikim ndërmjet • SOAP bazohet ne XML
aplikacioneve • SOAP lejon kalimin e mureve mbrojtës (Firewall)
• SOAP është format për dërgimin e
mesazheve
SOAP Envelope - SOAP Envelope është element i obligueshëm i cili paraqet
elementin rrënje të një SOAP mesazhi. Ky element e definon XML dokumentin si një
SOAP mesazh.
SOAP Header - SOAP heder nuk është element i obligueshëm për një SOAP
mesazh. Ky element përmban informacionet e veçanta te aplikacionit (p.sh si
autentifikimin, nënshkrime digjitale, pagesat etj.) rreth SOAP mesazhit
SOAP Body - SOAP Body është element i detyrueshëm për një SOAP mesazh, ku në
vete përmban mesazhet aktuale që janë vendimtare në fund të SOAP mesazhit
PAYLOAD - Paraqet përmbajtjen e dokumentit që ne dëshirojmë ta dërgojmë.
SOAP Fault – SOAP fault mesazhi është një mekanizëm qe bën raportimin e
gabimeve qe ndodhin gjate dërgimit te SOAP mesazhit.
Figura: Struktura e SOAP mesazhit
7. Arkitektura e ueb shërbimeve (4/7) - SAOP
Çka është SOAP?
Figura: Depertimi i SOAP mesazhit nepermjet murit mbrojtes
8. Arkitektura e ueb shërbimeve (5/7) - WSDL
Çka është WSDL?
• WSDL është shkurtese e “Web Services Description Language”
• WSDL shkruhet ne XML
• WSDL është XML dokument
• WSDL përdoret për te përshkruar ueb shërbimet
• WSDL poashtu përdoret për ti vendosur ueb shërbimet • <wsdl: types>
• <wsdl: message>
• <wsdl: operation>
Abstrakte • <wsdl: portType>
• <wsdl: binding>
Konkrete • <wsdl: port>
• <wsdl: service>
Types - elementi types definon tipin e të dhënave që përdor ai
ueb shërbim.
Message - message përshkruan përmbajtjet e mesazheve duke
përdorur XML skemat të ndërtuara
PortType - elementi portType e definon një operacion si një
bashkësi të mesazheve që fillon dhe mbaron me ueb shërbimin.
Binding - elementi binding e definon një format të veçante për
secilin portType element në WSDL.
Figura: Struktura e WSDL dokumentit Service - Ky seksion na tregon aktualisht adresat e ndryshme
që mund të përdoren për të komunikuar me këtë ueb shërbim.
9. Arkitektura e ueb shërbimeve (6/7) - UDDI
Çka është UDDI?
UDDI është platformë e pavarur, është regjistër i bazuar në XML standardin, kjo ju shërben
bizneseve që në mbare botën ti listojnë ueb shërbimet e tyre dhe të kërkojnë shërbime tjera apo
aplikacione softuerike që bashkëveprojnë me internetin.
• UDDI është shkurtese e “Universal Description, Discovery and Integration”
• UDDI është një regjistër i cili shërben për ruajtjen e informacioneve të ueb
shërbimeve
• UDDI komunikon përmes SOAP protokollit
Regjistrat e UDDI-së mund të jenë të Informacioni në një regjistër është krijuar
tipeve të ndryshme të cilat janë: nga tri tipe, të cilat janë:
• Publik - Ky regjistër është i hapur për • Faqet e bardha - Faqet e bardha përmbajnë
kërkime publike. Të gjitha të hyrat në regjistrin informacion bazike për kontaktim. Mund të
publik kopjohen në të gjithë regjistrat e tjerë përmbajnë adresat, emrat kontaktues dhe numra të
publik. telefonit.
• Privat - Ky regjistër qëndron prapa murit • Faqet e verdha - Faqet e verdha shërbejnë për
mbrojtës të kompanisë[PK03]. Qëllimi i këtij shfrytëzuesit që dëshirojnë të kërkojnë dhe të dinë
regjistri është kërkimi i ueb shërbimeve të për tipet e shërbimeve biznesore që kompania i
brendshme. Këtij regjistri mund ti qasen p.sh. ofron.
vetëm anëtarët e një ndërmarrje.
• Faqet e gjelbërta - Faqet e gjelbërta të japin
• Limituar - Regjistrit të limituar mund ti qasen informacione teknike për ueb shërbimet që janë të
vetëm disa kompani të caktuara që ju është ekspozuara nga bizneset e ndryshme. p.sh
lejuar e drejta për t’ju qasur këtyre regjistrave. Përshkrimin e shërbimit, rregullat e biznesit etj.
11. XML vs. HTML
XML pershkruan strukturen por jo formatimin
• HTTP kodi
<td>Punëtori</td>
<td>Filan</td>
<td>Fisteku</td>
<td>07091984</td>
<td>Prishtine </td>
<td>1450000329990</td>
HTML – kujdeset për pamjen (display) e të të dhënave
(Hyper Text Markup Language)
• XML kodi
<Punëtori>
<Emri>Filan</Emri>
<Mbiemri>Fisteku</Mbiemri>
<ID>07091984</ID>
<Vendi>Prishtine</Vendi>
<IDBankës>1450000329990</IDBankës>
</Punëtori>
12. Përparësitë e përdorimit të ueb shërbimeve
Avantazhet që sjellin ueb shërbimet janë:
• Përdorin platformë të pavarur
(Windows, Linux, Unix etj.)
• Sigurojnë kanal komunikimi në të njëjtën kohë
(Interneti)
• Mundësi komunikimi me ndërmarrje të ndryshme
(B2B dhe B2C)
• Funksionalitet në përdorim
• Gjuhë programuese të pavarur
(C#, C++, Visual Basic etj.)
• Komunikim të sigurtë
(Ueb shërbimet për nga siguria janë në nivel të njëjtë me ueb aplikacionet)
13. Microsoft .NET vs. Java
.NET
• .NET përkrahë më shumë gjuhë programuese C#, VB .NET, C++ etj. dhe ka veglat më të mira.
• Ekzekutohet vetëm në sistemin operativ Windows
• .NET përkrahet vetëm nga Microsoft
.J2EE
• J2EE – përdor vetëm një gjuhë programuese (Java)
• Java përkrah shumë sisteme operative - Windows, Linux, Unix etj.
• Java është e përkrahur nga shumë kompani të mëdha (IBM, ORACLE etj.)
.NET vs. J2EE .NET J2EE
Gjuhet
C#, VB .NET, C++ etj. Java
programuese
WebLogic Workshop, WebSphere
Veglat zhvilluese Visual Studio .NET
Studio
Middleware .NET runtime, COM + services WebSphere, WebLogic, iPlanet
Sistemet operative Windows Windows, Linux, Unix etc.
Procesorë te ndryshëm prej 1 – Procesorë te ndryshëm prej 1 deri ne
Hardueri
deri to 33 mainframe
Figura: Krahasimi i .NET vs. J2EE
Në aspektin e ueb shërbimeve mund të themi se Microsoft .NET është me e avancuar ne krahasim
me J2EE.
14. Tregu dhe e ardhmja e ueb shërbimeve
Çmimi i tregut në vite
Tregu $16.00 $14.90
$14.00
Ueb shërbimet kanë filluar të
përdoren në vitin 2000 me shpresa $12.00
shumë të mëdha. Ueb shërbimet në $10.20
përgjithësi llogariten si “hapi i $10.00
$8.10
ardhshëm” në zhvillimin e integrimit $8.00
të aplikacioneve dhe të ndërveprimit $6.20
të tyre. $6.00
$4.50
$4.00
$2.30
$2.00 $1.10
$0.00
Periudhat e zhvillimit dhe e ardhmja
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
e ueb shërbimeve Figura: Tregu i ueb shërbimeve 2003-2009 (në miliardë)
• 1999-2001 - periudha fillestare e zhvillimit të ueb shërbimeve.
• 2002-2004 - periudhë e përmirësimeve të infrastrukturës së ueb shërbimeve
• 2005 (+) - është një periudhe ku ndërmarrjet jo vetëm qe kanë ndryshuar dhe po ndryshojnë
proceset e bizneseve të tyre mirëpo kanë ndryshuar edhe modelin e biznesit pra kanë filluar
bashkëpunimin dhe integrimin e proceseve në kohë reale (real-time) si brenda kompanive ashtu edhe
jashtë tyre.
15. Krijimi i ueb sherbimeve me .NET
Microsoft është njëra ndër kompanitë më të hershme që i ka përkrahur
konceptet dhe standardet e ueb shërbimeve, po ashtu është njëra ndër
kompanitë që është duke bërë hamendje në suksesin dhe të ardhmen e
ueb shërbimeve. Platforma .NET është dizajnuar për të përkrahur
përpjekjet e zhvilluesve dhe konsumatoreve të ueb shërbimeve
Parakushtet
Instalimi i .NET Framework 3.5
Instalimi i IIS
