1. BAB 1 DEFINISI KAJIAN FONETIK DAN FONOLOGI
1.1 PENGENALAN
Bidang fonologi adalah bidang yang mengkaji salah satu daripada aspek yang
terpenting dalam bahasa iaitu bunyi. Bidang ini juga disebut sebagai bidang
fonetik namun ia terdapat sedikit perbezaan. Mari kita menelusuri lagi makna
fonetik dan fonologi.
1.1.1 Definisi Fonetik
Menurut Raminah Haji Sabran (1984) dalam buku berjudul Kajian Bahasa Untuk
Pelatih Maktab Perguruan menyatakan bahawa fonetik kajian tentang fenomena
bunyi atau pertuturan manusia sejagat.
Bagi Arbak Othman (1983), fonetik adalah kajian tentang bunyi-bunyi ujar.
Sebagai ilmu, fonetik berusaha menemukan kebenaran-kebenaran umum dan
memfomulasikan hukum-hukum umum tentang bunyi-bunyi itu dan
pengucapannya, manakala sebagai kemahiran, fonetik memakai data deskriptif
dasar daripada fonetik ilmiah bagi memberi kemungkinan pengenalan dan
pengucapan bunyi-bunyi ujar itu.
Selain itu, fonetik boleh didefinisikan sebagai mempelajari segala bunyi yang
diucapkan melalui mulut manusia, baik bunyi manusia, bukan bunyi bahasa,
maupun bunyi bunyi marginal, dan memberikan simbol fonetik untuk setiap
bunyi, yakni menurut Dr. Lufti Abas (1985).
Menurut ahli linguistik Barat, Kenstowicz dan Kisserberth (1979) “the study of the
sounds human beings employ when speaking a language is phonetics”.
Penyataan yang dinyatakan dapat kita terjemahkan yang bermaksud “pengkajian
tentang bunyi-bunyi oleh manusia yang kita digunakan semasa bertutur ialah
fonetik”.
Menurut Inderawati Zahid dan Mardian Shah Omar (2006) dalam buku berjudul
Fonetik dan Fonologi menyatakan fonetik ialah kajian mengenai bunyi-bunyi
bahasa yang dihasilkan oleh manusia iaitu bunyi yang digunakan sebagai alat
komunikasi. Umumnya, ilmu fonetik ini dibahagikan kepada fonetik artikulatori,
fonetik auditori dan fonetik akustik
Malahan menurut Nik Safiah Karim dan Wan Malini Ahmad (2006) dalam buku
Bahasa Melayu STPM dalam bab 11 bahawa fonetik ialah bidang yang mengkaji
bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh kita iaitu manusia dan memberikan lambang
kepada bunyi-bunyi tersebut. Fonetik pula terbahagi kepada tiga cabang, organ
pertuturan, sifat bunyi bahasa (akuistik) dan pendengaran (auditori).
Setelah membuat penelitian berdasarkan pernyataan dari ahli-ahli linguistik saya
dapati bahawa fonologi dan fonetik mempunyai maksud tersendiri. Bagi fonetik
pula bermaksud bidang yang mengkaji segala bunyi bahasa yang dihasilkan oleh
alat-alat artikulasi manusia dan ia memberi lambang kepada bunyi-bunyi tersebut

2. Fonetik ialah kajian yang ditinjau daripada segi bahan fizik atau jisim yang
mewujudkan bentuk ucapan. Oleh itu, fonetik ialah kajian yang berkaitan
dengan organ pertuturan, sifat bunyi bahasa (akuistik), dan pendengaran
(auditori).
Sistem Bunyi Bahasa Melayu
Bahasa Melayu mempunyai sistem bunyi yang tersendiri dan untuk
menguasai kemahiran bertutur dalam bahasa Melayu dengan baik dan berkesan,
seseorang pengguna bahasa perlulah mempunyai pengetahuan yang mendalam
tentangnya.
Kajian bunyi lazimnya terbahagi kepada dua bidang, iaitu fonetik dan
fonologi. Fonetik mengkaji bunyi bahasa dari segi penyebutan dan pendengaran
atau sifatnya. Fonologi pula mengkaji bunyi-bunyi yang berfungsi dalam sesuatu
bahasa.
ALAT PERTUTURAN DAN FUNGSINYA
1. Bibir atas 11. Tengah lidah
2. Bibir bawah 12. Belakang lidah
3. Gigi atas 13. Akar lidah
4. Gigi bawah 14. Epiglotis
5. Gusi 15. Pita suara
6. Lelangit keras 16. Rongga tekak

3. 7. Lelangit lembut 17. Rongga Hidung
8. Anak tekak 18. Rongga mulut
9. Hujung lidah 19. Rahang
10. Hadapan lidah 20. Tenggorok
FUNGSI ALAT PERTUTURAN
Lidah
Lidah ialah alat artikulasi yang terpenting dan paling aktif dalam pengeluaran
bunyi bahasa. Lidah terbahagi kepada empat bahagian, iaitu hujung lidah,
tengah lidah, hadapan lidah, dan belakang lidah. Pembahagian ini
membolehkan lidah membuat deskripsi pelbagai jenis penghasilan bunyi.
Bahagian hadapan lidah, tengah lidah dan belakang lidah penting dalam
pengeluaran bunyi-bunyi vokal, iaitu bunyi vokal hadapan, tengah dan belakang.
Hujung lidah merupakan bahagian paling aktif dan boleh digerakkan ke mana-
mana bahagian mulut untuk membuat penyekatan.
Gigi
Gigi juga berperanan dalam penghasilan bunyi bahasa tetapi peranannya
tidaklah aktif. Kedudukannya yang statik dan sentiasa digunakan sebagai
penampan aliran udara dalam penghasilan bunyi. Penampan aliran udara inilah
yang menghasilkan bunyi.
Bibir
Bibir adalah alat artikulasi yang terletak pada bahagian luar rongga mulut. Bibir
terdiri daripada otot-otot kenyal yang boleh dihamparkan dan dibundarkan dan
berperanan mengeluarkan bunyi yang berbagai-bagai. Bibir juga menjadi
sempadan paling luar daripada rongga mulut. Bibir juga berfungsi membuat
sekatan kepada udara yang keluar daripada rongga mulut.
Gusi
Gusi merupakan bahagian yang embung dan menurun dari gigi ke bahagian
dalam rongga mulut. Organ ini digunakan sebagai daerah sebutan dengan
bantuan hujung lidah yang berfungsi membuat penyekatan.
Lelangit
Lelangit dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu lelangit keras dan
lelangit lembut. Lelangit lembut menganjur dari sempadan lelangit keras hingga
ke akhir rongga mulut. Lelangit keras bermula dari sempadan gusi di bahagian
hadapan atas rongga mulut dapat diturunnaikkan untuk menutup atau membuka
saluran rongga tekak terus ke rongga hidung. Apabila dinaikkan, rongga mulut
akan terbuka dan udara akan keluar melalui rongga mulut dan apabila
diturunkkan, rongga mulut akan tertutup dan udara terpaksa keluar melalui
rongga hidung.

4. Rongga Hidung
Terletak di atas rongga mulut yang dipisahkan oleh lelangit. Rongga hidung
boleh dibuka atau ditutup, bergantung kepada keadaan sama ada anak tekak
dan lelangit lembut dinaikkan atau tidak.
Pita Suara
Pita suara terletak dalam ruang tenggorok (halkum) dan amat penting dalam
penghasilan bunyi. Proses pengeluaran suara berlaku dengan cara memperluas
dan mempersempit lubang yang terdapat di antara dua keping selaput nipis
berkenaan.
JENIS-JENIS BUNYI
Bunyi Vokal
Bunyi vokal terhasil apabila udara keluar daripada rongga mulut tidak
mengalami sekatan atau himpitan. Bunyi vokal juga dipengaruhi oleh pengaruh
lidah, keadaan rongga mulut dan bentuk bibir.
Kedudukan vokal-vokal dapat dilihat seperti berikut:

5. PENGHASILAN BUNYI VOKAL
Vokal Depan Sempit (i)
Untuk mengeluarkan bunyi vokal ini, depan lidah dinaikkan hingga hampir
menyentuh lelangit keras, sementara hujung lidah didekatkan pada gusi.
Lelangit lembut diangkat untuk menutup rongga hidung. Udara dari paru-paru
melalui rongga mulut sambil menggetarkan pita suara tanpa sekatan, halangan
atau himpitan yang boleh menyebabkan geseran kedengaran. Bibir berada
dalam keadaan terhampat.
Contoh: bilik, titik, ipar, jari, cari
Vokal Depan Separuh Sempit (e)
Untuk menghasilkan bunyi ini depan lidah dinaikkan, tetapi tidaklah setinggi
membunyikan vokal (i).
Contoh: kole, tauge, bendi, elok
Vokal Depan Separuh Luas
Untuk mengeluarkan vokal ini depan lidah diturunkan sepertiga dari
kedudukan untuk mengeluarkan vokal ( e ). Kedudukan alat pertuturan adalah
sama seperti semasa mengeluarkan bunyi vokal (i) dan (e).
Contoh: tauke, gelek, gesek, gerek
Vokal Depan Luas ( a)
Untuk mengeluarkan bunyi vokal ini, depan lidah diturunkan serendah-
rendahnya. Lelangit lembut berkeadaan terangkat rapat ke belakang tekak dan
menutup rongga hidung. Kedudukan alat pertuturan lain adalah sama seperti
menghasilkan vokal (i), dan (e).

6. Contoh: anak, pandai, landai, anting, siapa, takat
Vokal Belakang Sempit (u)
Dihasilkan dengan mengangkat belakang lidah setinggi mungkin ke atas,
tetapi tidak menutup ruang aliran udara. Bentuk bibir dibundarkan.
Contoh: ubat, ulat, undang, udang, ulang
Vokal Separuh Sempit ( o )
Dihasilkan dengan menurunkan belakang lidah 1/3 di antara tempat yang
paling tinggi dan tempat yang paling rendah. Keadaan bibir pula dibundarkan.
Contoh: obor, solo, polo, toko, orang
Vokal Belakang Separuh Luas
Dihasilkan apabila belakang lidah diturunkan 1/3 daripada kedudukan separuh
sempit dan bentuk bibir turut dibundarkan. Vokal ini tidak terdapat dalam bahasa
Melayu.
Vokal Tengah
Dihasilkan dengan meletakkan lidah seperti biasa di lantai rongga mulut.
Bahagian tepi lidah dilengkungkan sedikit, manakala rongga mulut berkeadaan
sederhana luasnya.
Contoh: enam, empat, kenduri, gerai
DIFTONG
Gabungan bunyi vokal dinamakan diftong. Diftong terbentuk apabila berlaku
pengeluncuran bunyi-bunyi vokal. Satu vokal mengeluncur dari satu vokal
kepada vokal yang lain. Terdapat 3 jenis diftong.
a. (ai): sampai, salai, gulai, sungai, cuai, landai
b. (au): lampau, silau, garau, surau, pukau
c. (oi): amboi, dodoi, adoi, sepoi, boikot.