1. Kortrijk, 22mei 2012
wonen en zorg op maat – ontmoetingsavond Leiedal
ruimtelijke uitdagingen voor
de woonzorg
ir. Marc Martens, architect ruimtelijk planner
bureau voor architectuur & planning, bv bvba
VUB architectonische ingenieurswetenschappen

2. wonen en zorg : een belangrijk maatschappelijk
thema, vandaag en in de nabije toekomst.
we moeten er met zijn allen heel hard over
doordenken.
wellicht schrijven we dan een nieuw decreet, stellen
we een gewestelijke of provinciale verordening vast,
richten we een nieuw instituut op (agentschap,
bureau…) dat de nodige regels zal schrijven…
maar is dat wel de goede weg?
vandaar deze parabel : “kort verhaal gesitueerd in
het dagelijkse leven dat dient om een moreel of
filosofisch idee te illustreren”. (wikipedia)
voorafgaande reflectie

3. “voorbij de muur” (parabel)

4. 1
de 24 bewoners

5. DE 24 BEWONERS
ze horen niet goed, ze zijn niet altijd makkelijk in de
omgang… het lijken wel gemiddelde Vlamingen
1

6. 2
hun woonst

7. HUN WOONST
ze wonen in een somber ommuurd klooster, met een
leegstaande kerk.
2

8. HUN WOONST
versleten en vervallen…
2

9. HUN WOONST
onaangepast, zeker geen geborgen thuis…
2

10. HUN WOONST
het tehuis is op de rand van het failliet…
2

11. 3
een nieuwe directeur

12. EEN NIEUWE DIRECTEUR
hij wil de poort openzetten…
“oei, gaan onze gasten niet weglopen?”
3

13. EEN NIEUWE DIRECTEUR
hij wil zelfs de muur slopen… de burgemeester wordt
uitgenodigd om de eerste steen uit te breken.
3

14. EEN NIEUWE DIRECTEUR
hij nodigt de buren uit op jaarlijkse tuinfeesten…
3

15. EEN NIEUWE DIRECTEUR
een prettige ontmoeting van bewoners, begeleiders,
familie, buren, omliggende schoolgemeenschappen…
3

16. EEN NIEUWE DIRECTEUR
de buren bezoeken verbaasd het tehuis en zien dat er
iets aan moet gebeuren… iemand brengt een cheque…
3

17. 4
wat met dat patrimonium?

18. WAT MET DAT PATRIMONIUM?
de instelling heeft een erkenning om te verbouwen.
maar is dat financieel wel haalbaar ?
4

19. WAT MET DAT PATRIMONIUM?
en wat met de kerk, 2x zo groot als de toegelaten
functionele oppervlakte? allemaal te becijferen…
4

20. WAT MET DAT PATRIMONIUM?
maar ons belangrijkste argument : wat met de bewoners
tijdens de verbouwing?
4

21. WAT MET DAT PATRIMONIUM?
er rijpt een plan : de muur slopen, een nieuwbouw
optrekken en pas daarna de kloostervleugel slopen…
4

22. WAT MET DAT PATRIMONIUM?
de kerk kan verzelfstandigd worden, en er kunnen in de
toekomst nog woningen bijkomen op de site…
4

23. 5
het nieuwe huis

24. HET NIEUWE HUIS
je kunt die bewoners niet dwingen om in groep te leven.
eerder een huis met veel kamers dan leefgroepen…
5

25. HET NIEUWE HUIS
een oost-west gang (hoe durven we?) organiseert het
leven van de bewoners in tijd en ruimte.
5

26. HET NIEUWE HUIS
op de verdieping zijn de slaapkamers geclusterd volgens
grootte. lichtinval en uitzicht geven oriëntatie.
5

27. HET NIEUWE HUIS
op de begane grond : vier livings, een achttal ateliers.
personeelsruimtes discreet afgezonderd…
5

28. HET NIEUWE HUIS
ateliers aan de straatkant, met zicht op de school aan
de overkant.
5

29. HET NIEUWE HUIS
livings in directe relatie met de private tuin.
5

30. HET NIEUWE HUIS
terrassen op het zuiden. en alles extreem sober! het
geld groeit niet op onze rug.
5

31. HET NIEUWE HUIS
met beplanting en een wadi om af te bakenen (er loopt
er wel eentje een keer weg).
5

32. HET NIEUWE HUIS
voorbij de wadi een semi-private tuin waar de bewoners
en de buren elkaar kunnen ontmoeten.
5

33. 6
de verhuizing

34. DE VERHUIZING
een hectische dag, met de hulp van begeleiders, familie,
buren, vrijwilligers…
6

35. DE VERHUIZING
emotioneel en verwarrend ook voor de bewoners die
hun vertrouwde plek moeten verlaten…
6

36. DE VERHUIZING
maar ze komen snel thuis in hun nieuw verblijf dat ze
stap voor stap hebben zien bouwen.
6

37. DE VERHUIZING
en waar ze onmiddellijk hun weg in vinden.
6

38. DE VERHUIZING
na een paar dagen kan de wakende nachtwacht gaan
slapen!
6

39. 7
het leven van alledag

40. HET LEVEN VAN ALLEDAG
leren werken met een computer.
7

41. HET LEVEN VAN ALLEDAG
het huishouden doen.
7

42. HET LEVEN VAN ALLEDAG
met de fiets op toer, boodschappen doen met de buren…
7

43. HET LEVEN VAN ALLEDAG
de kinderen van de school aan de overkant komen
meehelpen eten klaarmaken.
7

44. 8
en de kerk?

45. EN DE KERK?
we hadden een idee : de “unité d‟habitation” van le
Corbusier als inspiratiebron…
8

46. EN DE KERK?
19 woningen in 7 verschillende types : gelijkvloerse
appartementen, maisonnettes, studio‟s…
8

47. EN DE KERK?
ondanks de drastische omvorming wordt het
kenmerkend silhouet in de wijk behouden.
8

48. EN DE KERK?
een projectontwikkelaar koopt de kerk (het geld is
welkom). de verbouwing is aan de gang.
8

49. 9
diensten inclusieve
ondersteuning

50. DIENSTEN INCLUSIEVE ONDERSTEUNING
aan de overkant van de straat zijn we een huis aan het
verbouwen tot 4 studio‟s : dichtbij en toch zelfstandig…
9

51. DIENSTEN INCLUSIEVE ONDERSTEUNING
maar fragiel. wie zal het aankunnen?
9

52. 10
noch een zotteke
(naar Jan Hoet)

53. NOCH EEN ZOTTEKE
samen met de bewoners maakt kunstenaar Bren
Heimans een werk tussen private en collectieve tuin.
10

54. NOCH EEN ZOTTEKE
kaartlokaal, atelier, uitkijkpost?
water dat klank in beweging omzet…
10

55. NOCH EEN ZOTTEKE
aanleg en onderhoud met de nabijgelegen
tuinbouwschool.
10

56. 10 ruimtelijke uitdagingen

57. DE LEEFWERELD VAN MENSEN IS DE „ECHTE‟ RUIMTE
we bakenen ruimtes af, delen mensen op in categorieën
terwijl hun wereld een continuüm van leefervaringen is.
1

58. “Duurzame ontwikkeling moet vertrekken van de bestaande
structuren. Duurzame ontwikkeling is niet alleen behoudend,
maar creëert de toekomst als een nieuwe mogelijkheid, zonder
ze vast te leggen.”
(Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, 1999)
RUIMTE DETERMINEERT NIET, MAAR FACILITEERT
niemand is ooit beter geworden van een gebouw of plein
maar mensen vinden er hun weg, ontmoeten er elkaar.
2

59. ZOEK EVENWICHT TUSSEN PRIVAAT EN COLLECTIEF
bevoogding is zo mogelijk nog erger dan vereenzaming:
privacy gradiënt, gezelschap, keuzevrijheid…
3

60. VERSTANDIG BEHEER VAN PATRIMONIUM
oude kloosters, scholen… worden “vermarkt” ondanks
hun toekomstige potenties.
4

61. MENSELIJKE OVERWEGINGEN ZIJN OOK ARGUMENTEN
niet alleen technische en financiële argumenten zijn
rationeel. de drie P‟s van duurzaamheid.
5

62. ZORG VOORAL VOOR GOEDE BEGELEIDING
hoe goed ook voorbereid, een stap naar meer
zelfstandigheid blijft fragiel en vergt veel begeleiding.
6

63. ZORG VOORAL VOOR GOEDE BEGELEIDING
het gaat hier niet alleen om kwetsbare mensen. waarom
mensen ook niet ondersteunen bij eigen bouwplannen?
6

64. CREËER EEN MAATSCHAPPELIJK DRAAGVLAK
“het kan toch niet dat onze opgroeiende kinderen
steeds geconfronteerd worden met gehandicapten”
7

65. CREËER EEN MAATSCHAPPELIJK DRAAGVLAK
soms moeten we spijtig genoeg wel verordenend
optreden om onverdraagzaamheid te counteren…
7

66. LIJST VAN REGELS TOEPASSELIJK OP EEN KINDERTEHUIS
- codex ruimtelijke ordening
- stedelijke bouwverordeningen
- erfgoedinventaris
- basisnormen brandbestrijding en -voorkoming
- verschillende stedelijke brandreglementeringen
- Besluit VlaReg studie alternatieve energie
- EPB
- VIPA
- AGION
- hemelwaterverordening
- toegankelijkheidsverordening
- Besluit VlaReg legionella
- HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points)
- ARAB
- wet over de overheidsopdrachten
- professionele aansprakelijkheid
- ...
VIND GEEN NIEUWE REGELS UIT
het aantal regelgevingen neemt hallucinante proporties
aan, en staat een coherent ontwerp in de weg…
8

67. basisnormen brandbestrijding
- aantrede > 20 cm
- optrede < 18 cm
- helling < 37
toegankelijkheidsverordening
- aantrede > 23 cm
- optrede < 18 cm
- 2xO + 1xA tussen 57 en 63
los daarvan moet de trap
ook zijn architectonische
waarde hebben : licht,
ruimtelijke dynamiek…
VIND GEEN NIEUWE REGELS UIT
regels zijn soms zelfs contradictorisch. is dat
duurzaamheid, een net andere regel bedenken ?
8

68. stoere kerels die roken zijn „kwetsbare‟ personen…
de preventie veteranenziekte is dus van toepassing : er
moet een omloopleiding sanitair warm water geplaatst…
VIPA zegt dan : de energieverliezen moeten
gecompenseerd met balansventilatie.
maar de meest performante warmte wisselaars lekken
een beetje en brengen wat vervuilde lucht in omloop…
verhoogd risico op kwetsbaarheid?
VIND GEEN NIEUWE REGELS UIT
soms leidt de opeenstapeling van regels tot net het
omgekeerde van wat men wil bereiken…
8

69. VIND GEEN NIEUWE REGELS UIT
en ongetwijfeld leidt de starheid van regels tot
overdimensionering en meerkosten…
8

70. SLOOP DE MUUR TUSSEN DE SECTOREN
huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg… iedereen doet
zijn eigen ding, en bemoeilijkt de samenwerking…
9

71. SLUIT ZELF BONDGENOOTSCHAPPEN
ook al is het structureel moeilijk, vrijwillige
samenwerkingen bieden een grote meerwaarde…
10

72. 1 de leefwereld van mensen is de echte ruimte
2 ruimte determineert niet maar faciliteert
3 zoek evenwicht tussen privaat en collectief
4 verstandig beheer van patrimonium
5 menselijke overwegingen zijn ook argumenten
6 zorg vooral voor goede begeleiding
7 creëer een maatschappelijk draagvlak
8 vind geen nieuwe regels uit
9 sloop de muur tussen de sectoren
10 sluit zelf bondgenootschappen
de 10 GEBODEN VAN WOONZORG
om boven je bed te hangen…