2. Για περιςςότερουσ από είκοςι αιώνεσ, η
Θεςςαλονίκη ςτάθηκε το καταφύγιο των
καταδιωγμένων Εβραίων τησ Ευρώπησ.
Ιςτορικά κέντρα τησ διαςποράσ μετακινούμενα
αδιάκοπα ςτο χώρο και ςτο χρόνο,
μεταφυτεύτηκαν και ρίζωςαν ς' αυτή την πόλη,
δημιουργώντασ μία μεγάλη Εβραΰκή Κοινότητα,
από τισ ςημαντικότερεσ ίςωσ ς' ολόκληρο τον
κόςμο, ιδιαίτερα κατά την περίοδο 1492 - 1943.

3.  Η Θεςςαλονύκη όταν υπό Οθωμανικό κυριαρχύα από το 1430 ω σ το 1911.
 ΢την πόλη υπόρχε εβραώκό κοινότητα όδη από την ύδρυςό τησ το
δεύτερο αιώνα π.Φ. Σα μϋλη τησ κοινότητασ αυτόσ όταν εβραύοι που
μιλούςαν ελληνικϊ. Αργότερα μεταφϋρθηκαν από τουσ Οθωμανούσ
ςτην Κωνςταντινούπολη. ΢ε όλη την ιςτορύα τησ, η Θεςςαλονύκη
αποτελούςε πόλο ϋλξησ για εβραύουσ από διϊφορεσ περιοχϋσ, λόγω τησ
γεωγραφικόσ (και επομϋνωσ και οικονομικόσ) τησ θϋςησ. Ωςτόςο, η
εβραώκό κοινότητα τησ Θεςςαλονύκησ διαμορφώθηκε οριςτικϊ ωσ
αποτϋλεςμα τησ μαζικόσ εγκατϊςταςησ εβραύων που εύχαν εκδιωχθεύ
από την Ιςπανύα το 1492.
 Ο ςουλτϊνοσ καλωςόριςε τουσ εβραύουσ θεωρώντασ ότι η εγκατϊςταςό
τουσ ςτη Θεςςαλονύκη θα όταν ιδιαύτερα επικερδόσ για τουσ εξόσ
λόγουσ: α) αποτελούςαν μια τερϊςτια δεξαμενό εργατικού δυναμικού. β)
Κϊποιοι από αυτούσ όταν όδη ϋμπειροι ϋμποροι με διεθνεύσ επαφϋσ. γ)
Πολλού από αυτούσ όταν τεχνύτεσ.

4. Εβπαίοι ταπάδερ αποβιβάζοςν
βάζα ζηη Θεζζαλονίκη.

5.  Η ςυνεχόσ ϊφιξη Εβραύων από διϊφορεσ ευρωπαώκϋσ περιοχϋσ εξαιτύασ
των διωγμών οδόγηςε ςε αύξηςη του εβραώκού πληθυςμού, μϋχρι που
το 1519 αποτελούςε την πλειονότητα των κατούκων τησ πόλεωσ.
 Κατϊ το 1650 εγκαταςτϊθηκε ςτη Θεςςαλονύκη ο ΢αμπετϊι Ζεβύ, ϋνασ
Εβραύοσ από τη ΢μύρνη, που ιςχυριζόταν ότι όταν ο μεςςύασ. Ο Ζεβύ
απϋκτηςε αρκετούσ ειλικρινεύσ πιςτούσ ςτην πόλη, επωφελούμενοσ από
ϋνα κύμα αυξανόμενου ενδιαφϋροντοσ για τον μυςτικιςμό και τον
καββαλιςμό. Μετϊ την αναγκαςτικό μεταςτροφό τού Ζεβύ ςτο Ιςλϊμ,
τριακόςιεσ οικογϋνειεσ από τουσ ακολούθουσ του ϋγιναν Ντονμέ,
διατηρώντασ μια μορφό μεςςιανικού κρυπτο-Ιουδαώςμού παρϊ τη
μεταςτροφό τουσ. Σα γεγονότα ςυνετϋλεςαν ςτη διαπύςτωςη ότι υπόρχε
ανϊγκη για μεγαλύτερη κεντρικό οργϊνωςη και ηγεςύα ςτην εβραώκό
κοινότητα. Η ηγεςύα αυτό κατόρθωςε να επωφεληθεύ δύο αιώνεσ
αργότερα από την προοδευτικό φιλελευθεροπούηςη των οθωμανικών
νόμων.

6.  Προσ το μϋςον του 19ου αι., όμωσ, επόλθαν νϋεσ αλλαγϋσ ςτη ζωό
των Ελλόνων Εβραύων. Tο ςώμα των γενιτςϊρων εύχε διαλυθεύ
το 1826 και τισ παραδοςιακϋσ εμπορικϋσ οδούσ εκμεταλλεύονταν
πλϋον οι Μεγϊλεσ Δυνϊμεισ τησ Ευρώπησ. Ο
ςεφαρδύτικοσ(πρόγονοι των εβραύων που εύχαν εκδιωχθεύ από την
Ιςπανύα το 1492) πληθυςμόσ τόσ Θεςςαλονύκησ εύχε αυξηθεύ ςε
περύπου 25.000-30.000 μϋλη και αυτό εύχε οδηγόςει ςε ϋλλειψη
πόρων, προβλόματα υγιεινόσ και πυρκαγιϋσ. Προσ το τϋλοσ τού
αιώνα(1896), όμωσ, η κατϊςταςη βελτιώθηκε ςημαντικϊ, καθώσ
οι εμπορικϋσ πρωτοβουλύεσ τόσ ςεφαραδύτικησ κοινότητασ,
κυρύωσ εκ μϋρουσ τόσ οικογϋνειασ Αλλατύνη, αξιοπούηςαν τισ νϋεσ
δυνατότητεσ εμπορύου με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο ιςτορικόσ
Misha Glenny υπογραμμύζει ότι η Θεςςαλονύκη όταν «η μόνη
πόλη ςτην αυτοκρατορύα, όπου οι Εβραύοι ϊςκηςαν βύα κατϊ του
χριςτιανικού πληθυςμού ωσ μϋςον παγιώςεωσ τησ πολιτικόσ και
οικονομικόσ τουσ ιςχύοσ»

7. Από ημερολόγιο τησ Θεςςαλονίκησ
του 1896:
κείμενο ςτην Τουρκική,
Αρμενική,Λαντίνο
(Ιςπανοεβραΰκη),Ελληνική, Βουλγ
αρική και Γαλλική. Εμφανίζει την
ημερομηνία κατά το Ιςλαμικό
(πάνω αριςτερά),
το Εβραΰκό(πάνω δεξιά), το
Ιουλιανό(κάτω αριςτερά) και
το Γρηγοριανό(κάτω δεξιά)
ημερολόγιο.

8.  ΢την πραγματικότητα, ώσ τισ αρχϋσ τού 20ού αιώνα οι Εβραύοι αποτελούςαν πϊνω από το
μιςό τού πληθυςμού τόσ πόλεωσ. Ωσ αποτϋλεςμα τησ εβραώκόσ επιρροόσ, ακόμη και
αρκετού μη Εβραύοι ςτη Θεςςαλονύκη μιλούςαν την Ιςπανοεβραώκό (Λαντύνο), τη γλώςςα
των ΢εφαρδιτών, και η πόλη ουςιαςτικϊ ϋκλεινε κατϊ το εβραώκό ΢ϊββατο. Σαξιδιώτεσ που
περνούςαν από το λιμϊνι τόσ πόλησ εκεύνη την εποχό ϋλεγαν, χιουμοριςτικϊ, ότι
η Θεςςαλονύκη όταν η πόλη ςτην οπούα οι εργϊςιμεσ ημϋρεσ όταν ςτην ουςύα τϋςςερισ και
ακολουθούςαν τρεισ ημϋρεσ αργύασ, Παραςκευό για τουσ Μουςουλμϊνουσ, ΢ϊββατο για
τουσ Εβραύουσ και Κυριακό για τουσ Φριςτιανούσ.
 Ωσ τη δεύτερη δεκαετύα του 20ού αιώνα, οι εβραύοι τησ Θεςςαλονύκησ αποτελούςαν τη
μεγαλύτερη πληθυςμιακό ομϊδα ςτην πόλη. Από μια απογραφό του 1913 προκύπτουν τα
ακόλουθα ςτοιχεύα: ςε ςύνολο πληθυςμού 157.889 ανθρώπων, περύπου 45.867
αναφϋρονται ωσ «Οθωμανού», δηλαδό κυρύωσ μουςουλμϊνοι. Οι εβραύοι όταν 61.439, ενώ
ωσ ϋλληνεσ αναφϋρονται λιγότεροι από 40.000. Οι αριθμού αυτού μεταβλόθηκαν
δραματικϊ, καθώσ πρόςφυγεσ από τον Πόντο και τη Μικρϊ Αςύα ςυνϋρρευςαν ςτην πόλη
κατϊ τη διϊρκεια τησ επόμενησ δεκαετύασ. Η μεγϊλη πυρκαγιϊ του 1917 προκϊλεςε
ςημαντικϋσ καταςτροφϋσ ςτισ εβραώκϋσ ςυνοικύεσ και ςυνϋβαλε ςτην πληθυςμιακό
μεταβολό.

9. • Η οθωμανικό κυριαρχύα ςτη Θεςςαλονύκη ϋληξε το 1912, όταν οι ϋλληνεσ
ςτρατιώτεσ ειςόλθαν ςτην πόλη τισ τελευταύεσ ημϋρεσ του Α΄ βαλκανικού
πολϋμου. Σο καθεςτώσ τησ Θεςςαλονύκησ δεν εύχε αποφαςιςτεύ από τη
βαλκανικό ςυμμαχύα πριν από τον πόλεμο. Μολονότι υπόρχαν φωνϋσ ςτην
εβραώκό κοινότητα που ιςχυρύζονταν ότι Η βουλγαρικό κυριαρχύα θα κρατούςε
την πόλη ςε θϋςη προφυλακόσ ςτο διεθνϋσ εμπόριο, η ελληνικό κυβϋρνηςη υπό
τον Ελευθϋριο Βενιζϋλο κϋρδιςε την υποςτόριξη τησ κοινότητασ και η χώρα όταν
από τισ πρώτεσ που αποδεχτόκαν τη δόλωςη μπαλφουρ. ΢υντομα μετϊ την
ενςωμϊτωςη τησ Θεςςαλονύκησ ςτο ελληνικό κρϊτοσ, ο αρχιραββινοσ τησ
Θεςςαλονύκησ δόλωνε απόλυτα ικανοποιημϋνοσ από το πνεύμα δικαιοςύνησ και
ευμϋνειασ των ελληνικών αρχών.

10.  Ο Λευκόσ Πύργοσ τησ
Θεςςαλονίκησ αποτελούςε το
νοτιοανατολικό όριο τησ
εβραΰκήσ ςυνοικίασ τησ
πόλεωσ.
 Εβραίοι πυροςβέςτεσ ςτη
Θεςςαλονίκη τού 19ου αιώνα

11.  Κατϊ τη διϊρκεια του Β΄ Παγκοςμύου Πολϋμου η Ελλϊδα κυριεύθηκε
από τη Ναζιςτικό Γερμανύα και βρϋθηκε υπό κατοχό από τισ δυνϊμεισ
τού Άξονα. Τπολογύζεται ότι 12.898 Έλληνεσ Εβραύοι πολϋμηςαν ςτον
ελληνικό ςτρατό. Ένασ από τουσ πλϋον γνωςτούσ όταν ο
ςυνταγματϊρχησ Μαρδεχαύ(Μαρδοχαύοσ) Υριζόσ, ο οπούοσ πρώτοσ
απώθηςε επιτυχώσ τουσ Ιταλούσ, αλλϊ αργότερα ςκοτώθηκε από πυρϊ
τησ ιταλικόσ αεροπορύασ. ΢υνολικϊ, το 86% των Ελλόνων Εβραύων,
κυρύωσ ςτισ περιοχϋσ υπό γερμανικό και βουλγαρικό κατοχό,
δολοφονόθηκαν παρϊ τισ προςπϊθειεσ τησ ιεραρχύασ τησ Ελληνικόσ
Ορθόδοξησ εκκληςύασ και αρκετών Ελλόνων Φριςτιανών να τουσ
παρϊςχουν καταφύγιο. Εντούτοισ, οριςμϋνοι κατόρθωςαν να κρυφτούν
με τη βοόθεια των Ελλόνων γειτόνων τουσ.

12. Ο Ιζπαηλίηηρ ζηπαηιώηηρ Δ.
Αλσανάηηρ (δεξια) ζηο
μεηυπο
ο οποίορ πολέμηζε ζηο πλεςπό
ηος ελληνικού ζηπαηού
ενανηίυν ηυν Ιηαλών.

13.  ΢τισ 11 Ιουλύου 1942 οι Γερμανού, καθοδηγούμενοι από τον Αλόισ
Μπρούνερ περικύκλωςαν τουσ Εβραύουσ τόσ Θεςςαλονύκησ με ςκοπό να τουσ
εκτοπύςουν ςτα ςτρατόπεδα ςυγκεντρώςεωσ. Η κοινότητα πλόρωςε το ποςόν
των 2,5 διςεκατομμυρύων δραχμών για την ελευθερύα τησ, αλλϊ το μόνο που
κατϊφερε όταν να καθυςτερόςει η εκτόπιςη ώσ τον επόμενο Μϊρτιο. Σο 96%
των μελών τησ εβραώκόσ κοινότητασ τησ Θεςςαλονύκησ, δηλαδό 46.091
ϊνθρωποι, εςτϊληςαν ςτο Άουςβιτσ. Μόνο 1950 επϋςτρεψαν και βρόκαν τισ
περιςςότερεσ από τισ εξόντα ςυναγωγϋσ τουσ κατεςτραμμϋνεσ, το νεκροταφεύο
τουσ ςυλημϋνο και τα ςχολεύα τουσ ερειπωμϋνα. Αρκετού επιζώντεσ
μετανϊςτευςαν ςτο Ιςραόλ και ςτισ Ηνωμϋνεσ Πολιτεύεσ. Η εβραώκό κοινότητα
τησ Θεςςαλονύκησ αριθμεύ ςόμερα περύπου 1.000 μϋλη και διατηρεύ τϋςςερισ
ςυναγωγϋσ.

14. Συγκέντρωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης
στην πλατεία Ελευθερίας βάσει γερμανικής
διαταγής με σκοπό την καταγραφή τους.

15.  Ένασ από τουσ θρηςκευτικούσ ηγϋτεσ που αντιςτϊθηκαν ςτισ εκτοπύςεισ
των Εβραύων προσ τα ςτρατόπεδα όταν ο Μητροπολύτησ Θεςςαλονύκησ
Γεννϊδιοσ, ο οπούοσ επανειλημμϋνα ανϋλαβε πρωτοβουλύεσ για την
παρεμπόδιςό τουσ. Ο Γεννϊδιοσ κατϋβαλε προςπϊθειεσ να διαςωθούν
οι εκχριςτιανιςθϋντεσ Εβραύοι τησ Θεςςαλονύκησ και όςοι διϋθεταν
πλαςτϋσ βεβαιώςεισ βϊπτιςησ. Αξιομνημόνευτη υπόρξε, κατ΄ εξοχόν, η
επύςημη επιςτολό διαμαρτυρύασ που υπεγρϊφη ςτην Αθόνα ςτισ 23
Μαρτύου 1943 από τον αρχιεπύςκοπο Δαμαςκηνό και 27 ηγετικϊ μϋλη
πολιτιςτικών, ακαδημαώκών και επαγγελματικών οργανώςεων. Σο
κεύμενο όταν γραμμϋνο ςε ιδιαύτερα αιχμηρό γλώςςα και τόνιζε τουσ
αδιϊρρηκτουσ δεςμούσ μεταξύ Φριςτιανών και Εβραύων, αποκαλώντασ
τουσ από κοινού «Έλληνεσ» χωρύσ διϊκριςη. Σο εν λόγω κεύμενο εύναι
μοναδικό ςτο εύδοσ του ςε ολόκληρη την υπό κατοχό Ευρώπη ωσ προσ
τον χαρακτόρα, το περιεχόμενο και τον ςκοπό.

16.  ΢ημαντικό, επύςησ, όταν η ςυνειςφορϊ του Γενικού Προξϋνου τησ
Ιταλύασ Γκουϋλφο Ζαμπόνι (Guelfo Zamboni), ο οπούοσ εφοδύαςε
με πλαςτϊ πιςτοποιητικϊ ιθαγϋνειασ περύπου 300 Εβραύουσ τησ
Θεςςαλονύκησ, επιτρϋποντϊσ τουσ ϋτςι να καταφύγουν ςτην
ιταλικό ζώνη κατοχόσ ςτην Αθόνα.
 Δυςτυχώσ, όπωσ και ςε ϊλλεσ χώρεσ, η εςφαλμϋνη πληροφόρηςη
και ο εφηςυχαςμόσ ϋδωςαν ςτισ εβραώκϋσ κοινότητεσ των αρχών
το 1940 μια ψευδαύςθηςη αςφαλεύασ. ΢την Θεςςαλονύκη, μύα από
τισ κοινότητεσ με το μεγαλύτερο εβραώκό ςτοιχεύο, οι κϊτοικού τησ
επϋδειξαν παθητικό και αδιϊφορη ςτϊςη ϋναντι τησ εφαρμογόσ
τησ Σελικόσ Λύςησ. Ωσ αποτϋλεςμα, ο κύνδυνοσ τησ εκτόπιςησ και
τησ γενοκτονύασ ςτα ςτρατόπεδα ςυγκεντρώςεωσ αρχικώσ
αντιμετωπύςτηκε με δυςπιςτύα από τουσ Εβραύουσ ςτην Ελλϊδα
— ακόμη και από τα ηγετικϊ μϋλη τόσ κοινότητασ.

17.  Στισ 6 Απριλίου 1941, ο Χίτλερ κήρυξε πβλεμο κατά τησ Ελλάδασ και την
κατέκτηςε. Η Ελλάδα διαιρέθηκε ςε τρία μέρη: ςτο πρώτο (ςτο οποίο
περιλαμβανβταν και η Αθήνα) διοικογςαν οι ιταλοί, το δεγτερο δβθηκε ςτη
Βουλγαρία, ενώ το τρίτο, που περιλάμβανε μεγάλο μέροσ τησ ββρειασ Ελλάδασ και
τη Θεςςαλονίκη, ήταν υπβ Γερμανική διοίκηςη.
 Στισ 11 Ιουλίου 1942, οι Γερμανοί ςυγκέντρωςαν ςτην Πλατεία Ελευθερίασ ςτη
Θεςςαλονίκη εννιά χιλιάδεσ άρρενεσ εβραίουσ, τουσ οποίουσ υπέβαλαν ςε δημβςιο
εξευτελιςμβ. Πολλοί απβ αυτογσ ςτάλθηκαν για καταναγκαςτική εργαςία. Κάποιοι
απβ τουσ τελευταίουσ απελευθερώθηκαν με αντάλλαγμα λγτρα που πλήρωςε η
εβραΰκή κοινβτητα τησ πβλησ.
 Στα τέλη του 1942, καταςτράφηκε το εβραΰκβ νεκροταφείο με πρωτοβουλία του
Δήμου Θεςςαλονίκησ.
 Το 1943, οι εβραίοι τησ Θεςςαλονίκησ περιορίςτηκαν ςε γκέτο.
 Η πρώτη απέλαςη εβραίων τησ Θεςςαλονίκησ για το Άουςβιτσ έγινε ςτισ 15
Μαρτίου 1943. Ωσ τα μέςα Μααου, 17 τρένα είχαν ήδη φγγει για το Άουςβιτσ, ενώ
άλλα δγο έφυγαν τον Αγγουςτο.

19. Κατά την καταγραφή τουσ οι
Γερμανοί και Έλληνεσ
ςυνεργάτεσ τουσ προέβηςαν ςε
βαςανιςτήρια και εξευτελιςμβ
των Εβραίων.

21. Σκηνέσ από τον
εκτοπιςμό των
Εβραίων των
Ιωαννίνων ςτισ 25
Μαρτίου 1944. Σχεδόν
όλοι θα εξοντωθούν
μόλισ οδηγηθούν ςτο
ςτρατόπεδο Άουςβιτσ-
Μπιρκενάου.

22.  Σήκερα ζηε Θεζζαιολίθε δοσλ περίποσ 900 εβραίοη,
κέιε κηας ποιύ δραζηήρηας θοηλόηεηας. Το 1997, ε
ειιεληθή θσβέρλεζε αλήγεηρε έλα Μλεκείο
Οιοθασηώκαηος, έργο ηωλ αδειθώλ Γθιηλη. Σήκερα ηο
κλεκείο βρίζθεηαη ζηελ Πιαηεία Ειεσζερίας.
Περηζζόηερα γηα ηοσς ηρόποσς κε ηοσς οποίοσς ζήκερα
ζηελ Ειιάδα ηηκάηαη ε κλήκε ηωλ ειιήλωλ εβραίωλ ηες
Θεζζαιολίθες, θαζώς θαη γηα ηο Οιοθαύηωκα ζηε
τώρα, κπορείηε λα βρείηε ζηο βηβιίο «Το Οιοθαύηωκα
ηωλ ειιήλωλ εβραίωλ – Μλεκεία θαη Μλήκες» ποσ
εθδόζεθε από ηο Κεληρηθό Ιζραειηηηθό Σσκβούιηο
Ειιάδας θαη ηε Γεληθή Γρακκαηεία Νέας Γεληάς.

23. Έτοσ Συνολικβσ Πληθυςμβσ Εβραΰκβσ Πληθυςμβσ Ποςοςτβ Εβραίων
1842 70,000 36,000 51%
1870 90,000 50,000 56%
1882/
1884
85,000 48,000 56%
1902 126,000 62,000 49%
1913 157,889 61,439 39%
1943 53,000
2000 363,987 1,000 0.3%

24.  http://users.sch.gr/symfo/sholio/istoria/kimena/1943.
yad-vashem.htm
 el.wikipidia.org
 Google Εικόνεσ

25. Η ΕΡΓΑ΢ΙΑ ΣΩΝ ΜΑΘΗΣΩΝ:
ΜΑΡΙΑ ΛΤΡΑΝΣΖΗ ΗΡΑΚΛΗ΢ ΚΑΡΑΥΟΤΛΙΔΗ΢
ΔΕ΢ΠΟΙΝΑ ΝΗ΢ΙΩΣΗ ΘΑΝΑ΢Η΢ ΚΑΠΑΝΣΑΗ΢
ΕΛΕΤΘΕΡΙΑ ΜΑΝΕΣΑ ΔΗΜΗΣΡΗ΢ ΚΑΛΑΘΙΑ΢