1. Dietoprofilaktyka nadciśnienia
tętniczego i choroby
niedokrwiennej serca
Emilia Zęgota
Kamila Urbaniak

2. Nadciśnienie tętnicze -
definicja
 Jest to choroba charakteryzująca się
podwyższoną/podwyższonymi wartościami
ciśnienia tętniczego krwi.
 Optymalne wartości ciśnienia tętniczego krwi:
120/80 mmHg
ciśnienie skurczowe ciśnienie rozkurczowe

3. Klasyfikacja RR

9. Czynniki ryzyka związane z dietą i
stylem życia
 Palenie tytoniu
 Wysokie spożycie sodu w postaci soli kuchennej
a także wraz z żywnością wysokoprzetworzoną
 Nadwaga i otyłość
 Zbyt niska podaż w diecie warzyw i owoców
 Nadmierna ilość alkoholu
 Dieta wysokotłuszczowa szczególnie bogata w
SFA
 Zbyt mała aktywność fizyczna

14.  Należy utrzymywać prawidłową masę ciała (<25 BMI)
 Ograniczać ilość spożywanej soli do 6g/d.
 W przypadku nadwagi i otyłości należy zastosować dietę
o obniżonej ilości energii i włączyć aktywność fizyczną w
celu zmniejszenia mc.
 Zwiększyć ilość warzyw i owoców w diecie.
 Zadbać o odpowiednią podaż potasu, wapnia i magnezu.
 Szczególnie polecanym modelem żywieniowym przy
zwalczaniu nadciśnienia tętniczego jest dieta DASH
(Dietary Approaches to Stop Hypertension).

19. Dietoterapia choroby wieńcowej

20. Dietoterapia choroby niedokrwiennej serca

22. Dietoterapia choroby wieńcowej

23. Dietoterapia choroby niedokrwiennej serca

25. Armitage JM, Bowman L, Clarke RJ i wsp.
Effects of homocystein-lowering with folic Acid plus vitamin B12 vs placebo on mortality and major morbidity
in myocardial infarction survivors.
JAMA 2010; 303: 2486–2494
2 mg kwasu foliowego i 1 mg witaminy B12 
obniżenie stężenia homocysteiny we krwi o średnio 3,8 µmol/l(28%) brak dodatkowych
korzystnych efektów w odniesieniu do poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych
 Metaanaliza 8 badań (37 485 osób)- w tym badanie SEARCH
 suplementacja kwasem foliowym nie ma istotnego korzystnego wpływu na ryzyko wystąpienia
poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych
 Badanie SEARCH
 nie potwierdza doniesień o związku kwasu foliowego z powstawaniem nowotworów.
 istotne jest skupienie się na odpowiednio prowadzonym leczeniu
(leki hipolipemizujące, hipotensyjne ) i zmianie stylu życia (zwłaszcza zaprzestanie palenia
tytoniu oraz unikanie nadwagi i otyłości) w celu uzyskania obniżenia ryzyka występowania
chorób sercowo-naczyniowych

27. Galan P, Kesse-Guyot E, Czernichow S et al.
Effects of B vitamins and omega 3 fatty acids on cardiovascular diseases: a randomised placebo controlled
trial. BMJ, 2010; 341: c6273
 Celem badania Suplementation en Folates et Omega-3 (SU.FOL.OM3) była ocena wpływu
witamin z grupy B i kwasów tłuszczowych omega-3 na występowanie incydentów sercowo-
naczyniowych u osób z chorobą wieńcową lub po przebytym udarze mózgu
 4 grupy:
 pierwsza grupa (622 chorych) — tylko preparaty witamin B (wit. B6: 3 mg/d. i wit. B12:
20 mcg/d.) i 5-metylotetrahydrofolian,
 druga grupa (633 chorych) — tylko kwasy tłuszczowe omega-3,
 trzecia grupa (620 chorych) — jednocześnie witaminy B i kwasy omega-3,
 czwarta grupa (626 chorych) — placebo

28. Galan P, Kesse-Guyot E, Czernichow S et al.
Effects of B vitamins and omega 3 fatty acids on cardiovascular diseases: a randomised placebo controlled
trial. BMJ, 2010; 341: c6273
 terapia witaminami z grupy B - 20-procentowa redukcja stężenia homocysteiny we krwi po 12
miesiącach, utrzymującą się na zakończenie badania (redukcja o 19%) oraz wzrost stężenia
folianów (o 146%), cyjanokobalaminy (35%) i pirydoksalu (116%).,
 w grupie otrzymującej kwasy omega-3 potwierdzono wzrost (37%) ich stężenia w surowicy w
porównaniu z grupą placebo,
 w grupie witamin B było zauważalne nieznaczne zmniejszenie liczby udarów mózgu i
nieistotny wzrost ryzyka zgonu z jakiejkolwiek przyczyny, w tym z przyczyn sercowo-
naczyniowych,
 nie odnotowano zwiększonej umieralności z powodu nowotworów,
 w 5-letniej obserwacji wdrożenie interwencji u pacjentów po ostrym incydencie
wieńcowym lub mózgowym polegającej na suplementacji witaminami z grupy B
obniżającymi stężenie homocysteiny i wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi
omega-3 nie wykazało istotnego wpływu zmniejszającego ryzyko incydentów sercowo-
naczyniowych w prewencji wtórnej.

30. Chiuve SE, Rimm EB, Manson JE i wsp.
Intake of total trans, trans-18:1, and trans-18:2 fatty acids and risk of sudden cardiac death in women.
Am Heart J 2009; 158: 761-7.
 nie wykazano pozytywnych zależności między spożyciem kwasów trans a ryzykiem SCD,
jednak większe spożycie kwasów trans może być powiązane ze wzrostem ryzyka SCD u
kobiet ze zdiagnozowaną chorobą wieńcową.

32. Rauch B, Schiele R, Schneider S et al.
OMEGA, a randomized, placebo-controlled trial to test the effect of highly purified omega-3 fatty
acids on top of modern guideline-adjusted therapy after myocardial infarction.
Circulation, 2010; 122: 2152–2159
 badanie OMEGA - brak skuteczności kwasów omega-3 w dalszej redukcji ryzyka
wystąpienia zgonu i incydentów sercowo-naczyniowych u pacjentów z ostrym
zawałem serca leczonych według aktualnych wytycznych w okresie roku
 nieodpowiednia moc badania niejako upoważnia do przeprowadzenia dalszych,
dużych, randomizowanych badań, które ostatecznie wyjaśniłyby skuteczność
suplementacji kwasami omega-3 w pacjentów po zawale leczonym wg
obowiązujących standardów postępowania.

34. Bernstein AM, Sun Q, Hu FB i wsp.
Major dietary protein sources and risk of coronary heart disease in women.
Circulation 2010; 122: 876–883
 wyższe spożycie białka pochodzącego z czerwonego mięsa wiąże się z
podwyższonym ryzykiem wystąpienia choroby wieńcowej,
 związek ten był niezależny od występowania innych, nie tylko związanych z
dietą czynników,
 spożycie większej ilości ryb, drobiu i nabiału w porównaniu z czerwonym
mięsem obniżało ryzyko wystąpienia CHD,
 dodatni związek spożywania czerwonego mięsa z ryzykiem CHD może być
spowodowany tym, że spożycie czerwonego mięsa ma bardzo duży udział w
całkowitym spożyciu mięsa  jego spożycie na korzyść ryb czy drobiu,
może istotnie obniżyć ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej.

36. Ara Tachjian, Viqar Maria, Arshad Jahangir
Use of herbal products and potential interactions in patients with cardiovascular diseases
J Am Coll Cardiol 2010;55: 515-525
Dziurawiec
 najpopularniejszy preparat ziołowy stosowany w depresji, zaburzeniach snu lub w
zakażeniach wirusowych,
 indukuje cytochrom P450 zwłaszcza CYP3A4, który bierze udział w metabolizmie około 50%
leków receptariuszowych
 znane są przypadki chorych po transplantacji, u których doszło do obniżenia stężenia
cyklosporyny o 50%, a w niektórych przypadkach do odrzucania przeszczepu,
 stosowanie dziurawca z warfaryną powadzi do zmniejszenia skuteczności leczenia
przeciwkrzepliwego, grożąc powikłaniami zatorowo-zakrzepowymi.
Serdecznik
 stosowany jako środek sedatywny i rozkurczowy, ale także jako preparat hipotensyjny i
diuretyczny,
 podawany dożylnie może zmniejszać agregację i obniża stężenie fibrynogenu.
.

37. Żeń-szeń
 preparat wzmagający odporność i zwiększający potencję seksualną,
 może zarówno podwyższać, jak i obniżać ciśnienie tętnicze,
 stosowany łącznie z warfaryną obniża czas protrombinowy.
Miłorząb dwuklapowy (ginkoba)
 zalecany w chorobach sercowo-naczyniowych, depresji lub demencji,
 stosowanie miłorzębu z lekami przeciwpłytkowymi lub przeciwkrzepliwymi zwiększa ryzyko
krwawień.
Czosnek
 jeden ze składników czosnku hamuje agregację płytek, zwiększając tym samym ryzyko
krwawień i nie powinien być stosowany przez osoby przyjmujące leki przeciwpłytkowe lub
przeciwkrzepliwe.

38. Głóg
 wykorzystywany do leczenia dławicy i niewydolności serca.
 środek ten może zwiększać stężenie naparstnicy i hamować syntezę trombosanu A2,
zwiększając ryzyko krwawień w grupie chorych przyjmujących leki przeciwpłytkowe i
przeciwkrzepliwe.
Lukrecja
 działanie wykrztuśne
 może zwiększać ryzyko krwawień u chorych stosujących leki przeciwpłytkowe i
przeciwkrzepliwe.

40.  PUFA omega-3 zmniejszają stężenie triacylogliceroli,
 PUFA omega-3 obniżają ciśnienie tętnicze,
 PUFA omega-3 osłabiają odpowiedź zapalną,
 w modelu zwierzęcym wykazano, że dieta wzbogacona EPA + DHA zapobiega
utracie kardiolipin w sercach obciążonych ciśnieniowo (zapewniają prawidłowe
funkcjonowanie łańcucha oddechowego).

44. 9 cech charakterystycznych dla greckiej wersji tradycyjnej diety
śródziemnomorskiej
• duże spożycie oliwy z oliwek i małe spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego,
• duże spożycie warzyw,
• duże spożycie owoców,
• duże spożycie produktów zbożowych (głównie chleba),
• duże spożycie nasion roślin strączkowych,
• małe spożycie mięsa i produktów mięsnych,
• średnie spożycie produktów mlecznych,
• średnie spożycie alkoholu (głównie wina),
• średnie spożycie ryb.
 Oprócz tradycyjnej śródziemnomorskiej diety  zdrowy styl życia

48. Spożycie niskotłuszczowych produktów mlecznych
redukowało ryzyko wystąpienia nadciśnienia
 Cel: wykazanie czy spożycie produktów mlecznych
pełnotłuszczowych i niskotłuszczowych wiązało się z obniżonym
ryzykiem wystąpienia nadciśnienia
 Badanie prospektywne,
 n= 5880 ukończyło badanie, wiek > 20, absolwenci uniwersytetu
 Bez nadciśnienia i chorób sercowo-naczyniowych na początku
badania
 Otrzymywali kwestionariusze mailowo ( częstotliwość spożycia)
przez 27 miesięcy (mediana)
 Wyniki: zaobserwowano 180 przypadków nadciśnienia tętniczego;
najwyższe spożycie produktów mlecznych niskotłuszczowych
wiązało się z 50% mniejszym ryzykiem nadciśnienia niż w grupie
spożywającej najmniej produktów mlecznych niskotłuszczowych

50.  Hiperglikemia jest czynnikiem zwiększającym
umieralność wśród pacjentów z chorobą
niedokrwienną serca i po przebytym zawale.
 Odgrywa rolę w patogenezie kardiomiopatii
cukrzycowej oraz zmianach miażdżycowych
zachodzących w tt.wieńcowych i
obwodowych.
 Powoduje niekorzystne włóknienie serca i
odkładanie się w nim kolagenu co wpływa
negatywnie na jego funkcje rozkurczowe.

52. Ciekawostka
W artykule cytowane jest
badanie w którym wykazano,
że zakaz palenia tytoniu w
miejscach publicznych przyczynił się do
zmniejszenia liczny osób hospitalizowanych
z powodu ostrych zespołów wieńcowych.

55. Definicja i występowanie
Stanole – grupa związków stanowiących nasycone formy fitosteroli.
Otrzymuje się je na drodze uwodornienia fitosteroli.
Dosyć powszechne w produktach roślinnych, ale ich ilość jest niewielka.
Duże ilości fitosteroli znajdujemy:
 w olejach roślinnych (zwłaszcza słonecznikowym, kukurydzianym,
sezamowym)
 w sezamie, słoneczniku i innych nasionach
 w roślinach strączkowych.
Śladowe ilości - warzywa i owoce oraz produkty z pełnego przemiału.
Badania wykazują, że z dietą możliwe jest dostarczenie ok. 300-400mg/d
fitosteroli. W społeczeństwach zachodnich ilość dostarczanych fitosteroli waha
się od 150-400mg/d. Stanole stanowią zatem ilość od 20-50mg/d.

56. Mechanizm działania
 Jest związany jest z podobieństwem w budowie
chemicznej tych związków do budowy cholesterolu.
 Cholesterol, aby został wchłonięty musi być wiązany
w micelach.
 Stanole wypierają cholesterol z miceli, dzięki czemu
wchłaniana jest mniejsza jego ilość, a większa
wydalana z kałem.
 Stanole są jednocześnie niemal niewchłanialne do
krwi.

57. Skuteczność działania
Wyniki wielu badań wykazują, że stanole obniżają :
 stężenie cholesterolu całkowitego o 7-10%
 cholesterolu frakcji LDL o 10-15%.
Stanole + zmiana nawyków żywieniowych
=
obniżenie stężenia LDL – CHOL nawet o 20% i to wszystko
bez udziału farmaceutyków!!!
Nie obniżają oraz nie podnoszą natomiast stężenia HDL-CHOL.
Należy dodać, że skuteczność działania stanoli utrzymuje się
TYLKO
przez okres ich stosowania.

58. Dieta ze stanolami w ilości 3 g dziennie
redukuje stężenie białka hsCRP o
prawie 20%.
Oznacza to, że wpływają one na
ograniczenie procesu zapalnego. Efekt
obserwowany był zwłaszcza w połączeniu
ze statynami.

59. Dawka i wsp. Przez 4 tygodnie podawali pacjentom dziennie
Hallikainen
0,8g, 1,6g, 2,4g i 3,2 g stanoli.
 Wyniki: największa skuteczność uzyskana została przy
stosowaniu najwyższych dopuszczalnych dawek (spadek o
11,3% i 10,4% LDL).
 Nie stwierdzono jednak statystycznie istotnej różnicy w zakresie
skuteczności działania określonych dawek.
 W celu uzyskania optymalnych efektów terapeutycznych
stanoli wystarczy stosować ok.2g dziennie.
 W Europie przeciętnie spożywa się 25g margaryny lub masła
dziennie. Stąd wzbogacanie ich w stanole zostało tak
przemyślane by w takiej dawce dostarczać ok. 2g stanoli
dziennie.

63. Działanie z lekami
 Stwierdzono, że u osób stosujących statyny u których
nie udało się uzyskać prawidłowego stężenia
cholesterolu pomocne były fitosterole. Wyniki
podobne uzyskano w badaniach na chorych
stosujących prawastatynę i simwastatynę.
 Uogólniony wniosek z badań: podawanie stanoli w
ilości ok. 2.5g/d pozwalało na dodatkowe obniżenie
cholesterolu frakcji LDL od 7-20% w zależności od
badania.

64. Bezpieczeństwo
 Wieloletnie spożywanie fitosteroli nie jest
szkodliwe dla organizmu.
 Ich pobranie wpływa jednak na zmniejszenie
stężenia we krwi karotenoidów.
 Przestrzeganie zasad zdrowego odżywiania w
tym spożywania 5 porcji warzyw i owoców
dziennie( uwzględniając bogate w karoten)
pozwala na utrzymanie stężenia karotenoidów
na odpowiednim poziomie.

65. Legislacja i znakowanie produktów
Spożycie powyżej 3 g dziennie nie przynosi dalszego obniżenia stężenia cholesterolu.
Rada Naukowa ds. Żywności wydała opinię: stosowanie dawki powyżej 3 g/d nie jest
wskazane.
W związku z tym Komisja Europejska dopuszcza dodawanie steroli i stanoli roślinnych do
takich produktów spożywaczych jak, np.
 tłuszczów do smarowania pieczywa,
 sosów do sałatek,
 mleka, fermentowanych produktów mlecznych typu jogurty i sery,
 produktów pochodzących z soi,
 pikantnych sosów,
przy założeniu, że w jednej porcji produktu jest zawarte nie więcej niż 3 g steroli lub
stanoli (jeśli spożywana jest jedna porcja dziennie) lub 1 g (jeśli spożywane są trzy
porcje dziennie).
 Ponadto wspólnotowa dyrektywa dotycząca znakowania stwierdza, że każdy produkt
zawierający sterole i stanole powinien czytelnie podawać ich zawartość oraz
zamieszczać informację o ich właściwościach i zastosowaniu.

67. Redukcja tłuszczu w diecie ogółem
 Badanie Women’s Health Initiative wykazało, że
obniżenie spożycia tłuszczu ogółem wziązało się z
obniżeniem spożywania określonych kwasów
tłuszczowych.
 Wpływało to na umiarkowane zmniejszenie ryzyka CVD,
CHD i udaru w przypadku kobiet spożywających
najmniej SFA. W przypadku innych proporcji KT w diecie
ryzyko nie było bardziej zmniejszone.
 Taka taktyka nie wpływa na podwyższenie poziomu
HDL-CHOL.

68. Redukcja w diecie SFA i TC
 Zmniejszenie ilości powyższych w diecie
do <7%E w przypadku SFA i <200mg/d w
przypadku TC powodowało zmniejszenie
LDL-CHOL od 9-12%

70.  Metaanaliza badania National Cholesterol
Education Program Step 2 diet gdzie (7%
SFA, 200 mg/day cholesterol) wiązała się
z 3-6kg utratą mc i 16% zmniejszeniem
LDL – CHOL.

71. OmniHeart Randomized Trail
1. 3 diety, wszystkie dostarczały 6%E z SFA:
 Węglowodanowa - 58%E z W i 27% z T
 Proteinowa -25%E z B i 27% z T
 Bogata w UFA - 37% E z T z czego 21%
stanowiły MUFA
2. LDL – CHOL obniżył się odpowiednio o 11.6,
14.2 i 13.1 mg/dL na wyżej wymienionych
dietach.
3. Dieta proteinowa i z UFA obniżyły również
poziom TG.
4. UFA podwyższyła HDL-CHOL.

72. Modyfikacje –w zawartości KT
1% mniej SFA w diecie obniżenie LDL-CHOL o 1,8mg/dl
 1% więcej PUFA w diecie – odniżenie LDL-CHOL o 0,5mg/dl
 Zastąpienie części SFA kwasami MUFA – obniżenie LDL-CHOL.
 Zastąpienie części W w diecie kwasami MUFA i PUFA – jw.
 Spożywanie kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans powodowało
dwukrotnie wyższy wzrost TC/HDL niż w przypadku SFA.
 Zwiększa ono również stężenie CHOL-LDL i TG.
 Kwasy trans obniżały również poziom HDL-CHOL.
 Należy ich bezwzględnie unikać w diecie!!! Stanowią czynnik ryzyka
wystąpienia incydentu sercowo- naczyniowego.
 Należy wystrzegać się uwodornionego oleju z soi – podwyższa
stężenie frakcji LDL-CHOL w przeciwieństwie do olejów
nierafinowanych, zimnotłoczonych.

73. Orzechy – wpływ na obniżenie
lipidów
 Wyniki różnych badań są zgodne co do wpływu
konsumpcji orzechów na obniżanie LDL-CHOL.
 Większość badań wykazała, że mają wpływ na obniżenie
TG. Inne nie wykazały takiego działania.
 W 14-letnim badaniu Nurse’s Health Study wykazano, ze
kobiety które pożywały około 100g orzechów tygodniowo
miały znacząco obniżone ryzyko wystąpienia choroby
niedokrwiennej serca.
 Mechanizm:zawierają dużo UFA, mało SFA, brak CHOL
i tym samym wpływają na profil lipidowy.

75. Błonnik rozpuszczalny
 Dieta obfitująca w błonnik (co najmniej 25g/d) jest związana ze
zmniejszeniem ryzyka CHD i CVD.
 Błonnik rozpuszczalny wykazuje większe możliwości obniżania LDL-
CHOL niż błonnik nierozpuszczalny.
 Należy jednak pamiętać, że całkowita ilość błonnika w diecie jest
ważna i wiąże się z obniżeniem ryzyka CHD ogólnie.
 Mechanizm: beta -glukany powodują zwiększenie produkcji kwasów
żółciowych i obniżenie LDL-CHOL. Korzystnie wpływa na receptory
LDL.
 Dieta taka jest związana często z niskim BMI, niższym ciśnieniem
tętniczym i stężeniem TG.

77. Psyllium – błonnik indyjski

78. Antyoksydanty - suplementacja
 Badano wpływ: wit. C i E, beta-karotenu,
koenzymu Q10
 Stanowisko ADA: Dotychczasowe dowody
naukowe nie wspierają rekomendacji stosowania
suplementów, nie są też przeciwko.
 Zaleca się spożywanie dużej ilości owoców i
warzyw zamiast suplementów z uwagi na ich
korzystny profil odżywczy i potencjalne efekty
synergizmu działania prozdrowotnego.

79. Aktywność fizyczna
 Zaleca się około 30 minut aktywności
fizycznej w większości dni tygodnia.

80. KONKLUZJA

81. Programy narodowe
 Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-
2015
 Narodowy Program Zapobiegania
Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym
Chorobom Niezakaźnym poprzez
Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej
na lata 2007-2011 POL-HEALTH.

84. Odbyły się