SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  12
Télécharger pour lire hors ligne
LA MADRE DEL MAIZ



El pueblo WIXARIKA estaba cansado por la monotonía de su comida. Un muchacho
del pueblo, al que le habían llegado noticias de la remota existencia de una planta con
cuyos frutos se podían preparar muchas y variedades de comidas, decidió partir en su
búsqueda.

Kiekaritari waniu me kani uxekait+ni yaxeik+a aneme me ta cuat+. Uki temaiki waniu
kaniy+aneni kaneyani iku hauwaumieka, tsar+xi teuteriyari kaniwarenkuweiya wa ut+a
umiet+.




                                                                                 Page 1
Encontró una fila de hormigas, que solían ocultar maíz y decidió seguirlas. Caminó y
caminó tras de ellas, hasta que rendido por el cansancio, se durmió. Entonces las
hormigas se aprovecharon y se comieron toda su ropa.

Tsar+xi waniu kaniwaruxeiya iku me +t+k+me, wniuri kaniumiekait+ni wa+ka
wa+kawari waniu kani uxekait+ni. Ka neukuni waniu, mexi kutsu tsar+xi waniu
mekanitak+me, naime kutuniteya, k+pateya.




                                                                              Page 2
Al despertar y verse desnudo y hambriento, el muchacho cayó en sentidas
lamentaciones hasta que un pájaro se posó en una rama cercana. Cogió su arco y apuntó
su flecha, pero el pájaro le habló y le dijo que no osara matarlo, puesto que era la Madre
del Maíz, y estaba dispuesto a guiarlo hasta donde había maíz en abundancia.



Waniu mauntanierix+ nait+ reumawekai kiewats+ k+pateya, tsuarik+ xeik+a kanayani.
Yereutawikaku waniu wiki mana kaniuyeyar+ni ite+ri tsie, waniu yu tupik+ kani
uniekait+ni imienike. Waniu wiki kani yutaimani, ne iku nekanimamayat+ni k+mi nekie
te kaniyahuni katinitah+awe, me kanek+ne.




                                                                                    Page 3
Fueron hasta la Casa de Maíz, y el muchacho conoció a la las hijas de la Madre del maíz,
con una de las cuales, Mazorca Azul, se casó y regresó a su pueblo.

Waniu me ka iuta a xiani iku kiena, uki temaik+ waniu uka kanixeiya, waniu
katiniutah+awarieni, kenawit+t+ m+k+ iku kanih+k+t+ni pemikuwaune. Xeik+
pekahein+ aka kani maiweni.




                                                                                  Page 4
Como no tenían casa, el muchacho y su bella y dulce esposa durmieron en el lugar
culto.

Waniu kewats+ uki, ki purexeiyakai, ririkita waniu me kaneutayaxe




                                                                          Page 5
Como un milagro, el lugar de los recién casados amanecías lleno de maíz. Entonces la
suegra del muchacho aviso a toda la gente del pueblo para repartir maíz y así no pasar
el hambre.

Xeik+a waniu t+karik+ puretayuanekai iku, kauka netainekai, mukahek+arixi mana
waniu xeik+a iku kewa ukaratsi kitana h=nekai iku. Naime kiekatari waniu
kaniwarutainieni iku kaniwarumini me mu tekuakak+ tukari meuhane.




                                                                                Page 6
El muchacho era muy trabajador se levantaba temprano para ir a desmontar. Cuando
llegaba la hora de la comida la mama del muchacho preparaba mucha comida, para dar
de comer a la gente que ayudaban a su hijo. Llego un día que la mama del muchacho
estaba muy cansado, y veía que la esposa de su hijo no hacía nada, le dijo que le
ayudara a cocinar hacer tortillas.



Waniu uki temaik+ uximayatsika kanekanakekait+ni, ximeri kwit+ kaneyeikakait+ni yu
watsita. Muta axekaitsie mamaya waniu wa+kawa kuaiya katiniutiwewiwakait+ni,
tiwamit+ te uximayatamete, parewiwamete. Kani uxekait+ni waniu ikwai wewiyak+,
muwa xeik+ pepayeka keneneuparewi yu mu,e katiniutah+awe.




                                                                            Page 7
La muchacha que estaba siempre en el lugar culto, porque así lo habían recomendado
antes de que se viniera con el muchacho, empezó a cocinar brotando lagrimas en sus
ojos. Cuando molió su mismo cuerpo en el metate salió sangre, se asusto su suegra y la
muchacha salió se fue corriendo con su mama.

Uka waniu m+y+ane kaniukat+x+ hatsuat+, waniu mauyat+xix+tsie xuriya xeik+a
reuyenet+ya, kepaits+ waniu yu waiyari heuyat+x+t+, waniu kaniutimani war+ka+ya
uka waniu kaneyani yu mama hats+a.




                                                                                Page 8
Cuando llego el joven del trabajo pregunto por su adorada mujer maíz, su mama no le
dijo nada, pero el sospecho porque era un sabio, el ya sabía lo que había sucedido.



Iki temaik+ waniu kaninuani yu uximayatsita, yapauku kaniuta iwauni yu ukak+
kewats+ mamaya pure eiyakai, waniu kaiwat+ xeik+a katinikateit+ni, waniu
katinamaikait+ni, kepaits+ mara akame kaniy+anekait+ni.




                                                                             Page 9
El joven fue a seguirlo hasta a la casa de la joven maíz, pero ya no lo encontró lo único
que le dijeron fue que tenía que trabajar para poder obtener maíz. Le dieron en su
regreso cinco tipos de maíz de colores, para que el sembrara y así cosechar maíz.



Waniu kaneyani uki ukaratsi hauwaumieka mamaya hats+a, kewats+ waniu putitaxei
xeik+a waniu kaniutatierieni. Xeik+a waniu auxuwime xa+tapieri kaniuhapat+arieni mi
ka enik+, pa+m+ iku m+tixeiyak+tawarie.




                                                                                 Page 10
Se vino muy triste a su casa porque su mama había cometido el error de que así fuera.
Si la mama del joven no hubiera cometido el error, cuentan que en actualidad la gente
no trabajaría para conseguir maíz.

Waniu kaneyeyani yukie yuheiweriet+, kepaits+ mamaya itan+aku uximayatsika ya
umieme yakatini+y+ni. Pa+m+ xatsika katinimieni waniu x+ka yakati+y+nike, hik+ iku
teuteriyari me kanixuawenike, ya hapa+na iku wa+kawa kanixuawenike, kewats+ pu
etsiekake.




                                                                              Page 11
La madre del maíz
         Ikú mamaya
          Mito “Wixarika”


 Lectoescritura en lengua materna
Wixarika y segunda lengua español
   Autor: lino González Torres
 Becas Semilla Arizona 2010-2011.




                                 Page 12

Contenu connexe

Similaire à Cuento la madre del maiz (20)

Mariama
MariamaMariama
Mariama
 
Jani y la luna cuentogitano
Jani y la luna cuentogitano Jani y la luna cuentogitano
Jani y la luna cuentogitano
 
Gp2 guia leyendas
Gp2 guia leyendasGp2 guia leyendas
Gp2 guia leyendas
 
El mito del cóndor
El mito del cóndorEl mito del cóndor
El mito del cóndor
 
El Lugar MáS Bonito Del Mundo
El Lugar MáS Bonito Del MundoEl Lugar MáS Bonito Del Mundo
El Lugar MáS Bonito Del Mundo
 
Revista noviembre
Revista noviembreRevista noviembre
Revista noviembre
 
Monito burbuja1 compressed
Monito burbuja1 compressedMonito burbuja1 compressed
Monito burbuja1 compressed
 
Easter
EasterEaster
Easter
 
Diapositivas caperucita
Diapositivas caperucitaDiapositivas caperucita
Diapositivas caperucita
 
Concurso 2017 3
Concurso 2017 3Concurso 2017 3
Concurso 2017 3
 
Cuentoscatalina2011 110711105055-phpapp01
Cuentoscatalina2011 110711105055-phpapp01Cuentoscatalina2011 110711105055-phpapp01
Cuentoscatalina2011 110711105055-phpapp01
 
Una historia de amor y libertad
Una historia de amor y libertadUna historia de amor y libertad
Una historia de amor y libertad
 
Módulo Caperucita Roja- Adaptado
Módulo Caperucita Roja- AdaptadoMódulo Caperucita Roja- Adaptado
Módulo Caperucita Roja- Adaptado
 
Bitacora 7 cuento (parte 1)
Bitacora 7 cuento (parte 1)Bitacora 7 cuento (parte 1)
Bitacora 7 cuento (parte 1)
 
Bitacora 18 cuento (parte 1)
Bitacora 18 cuento (parte 1)Bitacora 18 cuento (parte 1)
Bitacora 18 cuento (parte 1)
 
Bitacora 18
Bitacora 18Bitacora 18
Bitacora 18
 
Bitacora 7 Cuento Power Piont Con ilustraciones
Bitacora 7 Cuento Power Piont Con ilustraciones Bitacora 7 Cuento Power Piont Con ilustraciones
Bitacora 7 Cuento Power Piont Con ilustraciones
 
El día del chasco
El día del chascoEl día del chasco
El día del chasco
 
Anexo pedagog a-del_cuerpo
Anexo pedagog a-del_cuerpoAnexo pedagog a-del_cuerpo
Anexo pedagog a-del_cuerpo
 
Cuentos maravillosos y otros mas
Cuentos maravillosos y otros masCuentos maravillosos y otros mas
Cuentos maravillosos y otros mas
 

Cuento la madre del maiz

  • 1. LA MADRE DEL MAIZ El pueblo WIXARIKA estaba cansado por la monotonía de su comida. Un muchacho del pueblo, al que le habían llegado noticias de la remota existencia de una planta con cuyos frutos se podían preparar muchas y variedades de comidas, decidió partir en su búsqueda. Kiekaritari waniu me kani uxekait+ni yaxeik+a aneme me ta cuat+. Uki temaiki waniu kaniy+aneni kaneyani iku hauwaumieka, tsar+xi teuteriyari kaniwarenkuweiya wa ut+a umiet+. Page 1
  • 2. Encontró una fila de hormigas, que solían ocultar maíz y decidió seguirlas. Caminó y caminó tras de ellas, hasta que rendido por el cansancio, se durmió. Entonces las hormigas se aprovecharon y se comieron toda su ropa. Tsar+xi waniu kaniwaruxeiya iku me +t+k+me, wniuri kaniumiekait+ni wa+ka wa+kawari waniu kani uxekait+ni. Ka neukuni waniu, mexi kutsu tsar+xi waniu mekanitak+me, naime kutuniteya, k+pateya. Page 2
  • 3. Al despertar y verse desnudo y hambriento, el muchacho cayó en sentidas lamentaciones hasta que un pájaro se posó en una rama cercana. Cogió su arco y apuntó su flecha, pero el pájaro le habló y le dijo que no osara matarlo, puesto que era la Madre del Maíz, y estaba dispuesto a guiarlo hasta donde había maíz en abundancia. Waniu mauntanierix+ nait+ reumawekai kiewats+ k+pateya, tsuarik+ xeik+a kanayani. Yereutawikaku waniu wiki mana kaniuyeyar+ni ite+ri tsie, waniu yu tupik+ kani uniekait+ni imienike. Waniu wiki kani yutaimani, ne iku nekanimamayat+ni k+mi nekie te kaniyahuni katinitah+awe, me kanek+ne. Page 3
  • 4. Fueron hasta la Casa de Maíz, y el muchacho conoció a la las hijas de la Madre del maíz, con una de las cuales, Mazorca Azul, se casó y regresó a su pueblo. Waniu me ka iuta a xiani iku kiena, uki temaik+ waniu uka kanixeiya, waniu katiniutah+awarieni, kenawit+t+ m+k+ iku kanih+k+t+ni pemikuwaune. Xeik+ pekahein+ aka kani maiweni. Page 4
  • 5. Como no tenían casa, el muchacho y su bella y dulce esposa durmieron en el lugar culto. Waniu kewats+ uki, ki purexeiyakai, ririkita waniu me kaneutayaxe Page 5
  • 6. Como un milagro, el lugar de los recién casados amanecías lleno de maíz. Entonces la suegra del muchacho aviso a toda la gente del pueblo para repartir maíz y así no pasar el hambre. Xeik+a waniu t+karik+ puretayuanekai iku, kauka netainekai, mukahek+arixi mana waniu xeik+a iku kewa ukaratsi kitana h=nekai iku. Naime kiekatari waniu kaniwarutainieni iku kaniwarumini me mu tekuakak+ tukari meuhane. Page 6
  • 7. El muchacho era muy trabajador se levantaba temprano para ir a desmontar. Cuando llegaba la hora de la comida la mama del muchacho preparaba mucha comida, para dar de comer a la gente que ayudaban a su hijo. Llego un día que la mama del muchacho estaba muy cansado, y veía que la esposa de su hijo no hacía nada, le dijo que le ayudara a cocinar hacer tortillas. Waniu uki temaik+ uximayatsika kanekanakekait+ni, ximeri kwit+ kaneyeikakait+ni yu watsita. Muta axekaitsie mamaya waniu wa+kawa kuaiya katiniutiwewiwakait+ni, tiwamit+ te uximayatamete, parewiwamete. Kani uxekait+ni waniu ikwai wewiyak+, muwa xeik+ pepayeka keneneuparewi yu mu,e katiniutah+awe. Page 7
  • 8. La muchacha que estaba siempre en el lugar culto, porque así lo habían recomendado antes de que se viniera con el muchacho, empezó a cocinar brotando lagrimas en sus ojos. Cuando molió su mismo cuerpo en el metate salió sangre, se asusto su suegra y la muchacha salió se fue corriendo con su mama. Uka waniu m+y+ane kaniukat+x+ hatsuat+, waniu mauyat+xix+tsie xuriya xeik+a reuyenet+ya, kepaits+ waniu yu waiyari heuyat+x+t+, waniu kaniutimani war+ka+ya uka waniu kaneyani yu mama hats+a. Page 8
  • 9. Cuando llego el joven del trabajo pregunto por su adorada mujer maíz, su mama no le dijo nada, pero el sospecho porque era un sabio, el ya sabía lo que había sucedido. Iki temaik+ waniu kaninuani yu uximayatsita, yapauku kaniuta iwauni yu ukak+ kewats+ mamaya pure eiyakai, waniu kaiwat+ xeik+a katinikateit+ni, waniu katinamaikait+ni, kepaits+ mara akame kaniy+anekait+ni. Page 9
  • 10. El joven fue a seguirlo hasta a la casa de la joven maíz, pero ya no lo encontró lo único que le dijeron fue que tenía que trabajar para poder obtener maíz. Le dieron en su regreso cinco tipos de maíz de colores, para que el sembrara y así cosechar maíz. Waniu kaneyani uki ukaratsi hauwaumieka mamaya hats+a, kewats+ waniu putitaxei xeik+a waniu kaniutatierieni. Xeik+a waniu auxuwime xa+tapieri kaniuhapat+arieni mi ka enik+, pa+m+ iku m+tixeiyak+tawarie. Page 10
  • 11. Se vino muy triste a su casa porque su mama había cometido el error de que así fuera. Si la mama del joven no hubiera cometido el error, cuentan que en actualidad la gente no trabajaría para conseguir maíz. Waniu kaneyeyani yukie yuheiweriet+, kepaits+ mamaya itan+aku uximayatsika ya umieme yakatini+y+ni. Pa+m+ xatsika katinimieni waniu x+ka yakati+y+nike, hik+ iku teuteriyari me kanixuawenike, ya hapa+na iku wa+kawa kanixuawenike, kewats+ pu etsiekake. Page 11
  • 12. La madre del maíz Ikú mamaya Mito “Wixarika” Lectoescritura en lengua materna Wixarika y segunda lengua español Autor: lino González Torres Becas Semilla Arizona 2010-2011. Page 12