1. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΗΓΗΜΑ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΙΖΥΗΝΟΥ «ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ
ΜΟΥ»
τη φιλοστοργωτάτη μου μητρί» Γ. Βιζυηνός,
από το Σαρλότενσμπουργκ, , 17.91879
Α. Μερικά γραμματολογικά στοιχεία:
Γενικά χαρακτηριστικά του ρεαλισμού στη λογοτεχνία
Ο ρεαλισμός στη λογοτεχνία μπορεί να έχει δύο σημασίες: γενικά την προσπάθεια για πιστή και αντικειμενική
απόδοση της πραγματικότητας και ειδικότερα μια τάση που επικράτησε τον 19ο αι. κυρίως ως αντίδραση στις
υπερβολές του ρομαντισμού. Η τάση αυτή εμφανίστηκε αρχικά στη Γαλλία με τα έργα των Ονορέ ντε
Μπαλζάκ και Γκιστάβ Φλομπέρ.
 Επιλογή ενός θέματος από τη σύγχρονη πραγματικότητα. Είναι θέμα κοινό, από την καθημερινή εμπειρία.
 Η πραγματικότητα παρουσιάζεται αντικειμενικά, χωρίς εξιδανίκευση ή εξωραϊσμό, και τις περισσότερες φορές
με κριτική διάθεση.
 Παρουσίαση ανθρώπινων τύπων συνηθισμένων και καθημερινών, χωρίς τίποτα το ηρωικό.
 Προσπάθεια για αποκάλυψη της ψυχολογίας του ήρωα, κυρίως μέσω των πράξεών του, και για ερμηνεία της
συμπεριφοράς.
 Η αντίδραση στον ρομαντισμό δεν σημαίνει ότι τα έργα είναι απαλλαγμένα τελείως από ρομαντικά
χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα το υποκειμενικό στοιχείο δεν είναι δυνατόν να απουσιάσει από κανένα έργο.
Η διαφορά μεταξύ των δύο ρευμάτων είναι ότι στον ρομαντισμό το υποκειμενικό και ατομικό στοιχείο είναι
συνειδητά υπερτονισμένο.
 Λεπτομερής και ακριβής απόδοση της εξωτερικής πραγματικότητας με πιστότητα και αληθοφάνεια. Αυτό
επιτυγχάνεται με εκτενείς περιγραφές χώρων, αντικειμένων, ανθρώπων.
 Ρεαλιστική, δηλαδή αληθοφανής, οργάνωση της πλοκής: στα ρεαλιστικά έργα δεν έχουν θέση οι απιθανότητες
των ρομαντικών έργων, όπως οι ήρωες που σώζονται συνεχώς ως εκ θαύματος από κινδύνους ή ήρωες που
εμφανίζονται ξαφνικά την πιο "κατάλληλη" στιγμή.

Ο ρεαλισμός στη νεοελληνική λογοτεχνία
Στη λογοτεχνία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους αρχικά κυριάρχησε ο ρομαντισμός. Έτσι κατά την περίοδο
1830-1880 σχεδόν όλα τα έργα είναι καθαρά ρομαντικά, αισθηματικά ή ιστορικά. Ο "Λουκής Λάρας" (1879)
του Βικέλα είναι το έργο που θεωρείται ότι σηματοδοτεί τη στροφή προς τον ρεαλισμό. Από το 1880 και μετά, η
πεζογραφία στράφηκε στη σύγχρονη πραγματικότητα, ιδιαιτέρως αυτή της υπαίθρου, και επικράτησε η ρεαλιστική
τεχνοτροπία. Οι συγγραφείς ενθαρρύνονταν να επιλέξουν θέματα από την "αγνή" αγροτική ζωή (την οποία οι
περισσότεροι νοσταλγούσαν). Γι' αυτό η τάση που επικράτησε στη νεοελληνική λογοτεχνία από το 1880 ως τον
Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η ηθογραφία, δηλαδή αρχικά απεικόνιση της αγροτικής ζωής, συνήθως με
εξιδανικευμένο και ειδυλλιακό τρόπο, και έπειτα της αστικής ζωής.
Κυριότεροι εκπρόσωποι της ρεαλιστικής ηθογραφίας εκείνης της περιόδου είναι οι:
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Γεώργιος Βιζυηνός, Ανδρέας Καρκαβίτσας
.Στις αρχές του 20ου αι. εμφανίζονται συγγραφείς με εντονότερο κοινωνικό προβληματισμό, όπως π.χ. οι:
Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, Δημοσθένης Βουτυράς
1

2. Ηθογραφία
Με τον όρο ηθογραφία αναφερόμαστε στην γενικότερη τάση που επικρατούσε στη
νεοελληνική λογοτεχνία της περιόδου 1880-1930 . Ο όρος σήμερα θεωρείται προβληματικός. Ως ηθογραφία
ορίζεται η πιστή απεικόνιση της ζωής, των ηθών και των εθίμων μιας συγκεκριμένης ομάδας.
Το ελληνικό διήγημα συνδέθηκε με την απεικόνιση της ζωής στην ύπαιθρο και το χωριό γιατί αυτή ήταν η
κυρίαρχη εικόνα της ελληνικής ζωής στα τέλη του 19ου αιώνα, αστική ζωή δεν έχει πραγματικά αρχίσει να
υπάρχει. Επίσης, επειδή η γενιά του 1880 συνδέεται με το γλωσσικό ζήτημα, στο οποίο πήρε θέση υπέρ του
δημοτικισμού ,το ηθογραφικό διήγημα συνιστά την πρώτη συστηματική προσπάθεια για συγγραφή πεζών
λογοτεχνικών έργων στη δημοτική γλώσσα.1
Η εμφάνιση και η εξέλιξη της ηθογραφίας
Η εμφάνιση της ηθογραφίας στην νεοελληνική λογοτεχνία σχετίζεται με ευρύτερες εξελίξεις στον ευρωπαϊκό και
τον ελληνικό πνευματικό χώρο: η παρακμή του ρομαντισμού και η εμφάνιση του ρεαλισμού και
του νατουραλισμού στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία και η εξέλιξη της επιστήμης της λαογραφίας στην Ελλάδα είναι οι
σημαντικότεροι παράγοντες στους οποίους οφείλεται η στροφή της λογοτεχνίας στην ελληνική πραγματικότητα
και την καθημερινή ζωή.
Χρονολογία - σταθμός για αυτήν την στροφή της λογοτεχνίας θεωρείται το 1883: εκείνη την χρονιά δημοσιεύθηκε
το πρώτο διήγημα του Γ. Βιζυηνού Το αμάρτημα της μητρός μου, στο περιοδικό "Εστία". Ένα μήνα αργότερα, στις
15 Μαΐου, το ίδιο περιοδικό προκήρυξε διαγωνισμό συγγραφής διηγήματος. Στην προκήρυξη, που πιθανότατα
συντάχθηκε από τον εισηγητή της επιστήμης της Λαογραφίας στην Ελλάδα Ν. Πολίτη, βασική προϋπόθεση για τα
υποψήφια έργα ήταν η εξής: «Η υπόθεσις του διηγήματος έσται ελληνική, τουτέστι θα συνίσταται εις περιγραφήν
σκηνών του βίου του ελληνικού λαού.»
Η εξέλιξη της ηθογραφικής λογοτεχνίας ακολούθησε έκτοτε δύο κατευθύνσεις: την «ειδυλλιακή» και την
«ρεαλιστική». Η «ειδυλλιακή»ηθογραφία είναι η ωραιοποιημένη και εξιδανικευμένη αναπαράσταση της ζωής,
κυρίως του αγροτικού χώρου. Αντιθέτως, η "ρεαλιστική" ηθογραφία έχει εντονότερο κοινωνικό προσανατολισμό,
αντιμετωπίζει την πραγματικότητα με κριτικό βλέμμα και προχωρά σε ψυχολογική εμβάθυνση και σκιαγράφηση
ολοκληρωμένων ανθρώπινων τύπων. Αυτού του είδους η ηθογραφία σχετίζεται με τα ρεύματα του ρεαλισμού και
του νατουραλισμού. Τα αντιπροσωπευτικότερα έργα είναι τα περισσότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη (με
χαρακτηριστικότερο όλων την νουβέλα «Η Φόνισσα»), τα διηγήματα του Βιζυηνού, οι νουβέλες
του Καρκαβίτσα και αργότερα τα έργα του Κ. Χατζόπουλου και του Κ. Θεοτόκη, που είναι επηρεασμένα από
την σοσιαλιστική ιδεολογία και τον προβληματισμό για το κοινωνικό ζήτημα.
ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΒΙΖΥΗΝΟΥ ΩΣ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΓΡΆΦΟΥ
( κάποια επιπλέον στοιχεία που συμπληρώνουν το βιβλίο σας,σελ.123)
• Ανανεωτής έθεσε τις βάσεις του νεοελληνικού διηγήματος
• Ως ηθογράφος δίνει τέλεια εικόνα της Θράκης με τις δοξασίες της, της προλήψεις της.
• Παρά το ηθογραφικό πλαίσιο ο κέντρο των διηγημάτων του αποτελεί ο άνθρωπος.
• Διαρκώς αυτοβιογραφούμενος : τα διηγήματά του που απηχούν αναμνήσεις και εντυπώσεις των παιδικών
του χρόνων ανάγονται σε πανανθρώπινα- διαχρονικά
• Ψυχογράφος: ανατέμνει τις ψυχές των ηρώων του μέσα από τις συγκρούσεις αντίθετων χαρακτήρων.
• Ευαισθησία- λυρισμός, χιουμορ, ελαφρά ειρωνεία για να τονίσει την αντιθετικότητα των χαρακτήρων.
• Αφηγηματικό πλάτος με το οποίο διευρύνονται τα συμβάντα πέρα από τα όρια ενός επεισοδίου
• Επέμβαση της μοίρας τραγικότητα
• Διαφοροποίηση στη γλώσσα : δημοτική και καθαρεύουσα.
Βασικά στοιχεία Αφηγηματολογίας
1. Αφηγηματικές τεχνικές
• Η αφηγηματολογία προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε τρεις ερωτήσεις: Ποιος αφηγείται;, Τι αφηγείται;
1
Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, ΟΕΔΒ 2000, σελ.77
2

3. • Πώς αφηγείται;
2. Ποιος αφηγείται (ο αφηγητής) :Όταν διαβάζουμε ένα λογοτεχνικό έργο παρατηρούμε ότι κάποιος αφηγείται
(εκθέτει, παρουσιάζει) μια υπόθεση (ή ένα μύθο), ο αφηγητής, και αυτός δεν είναι αναγκαστικά ο συγγραφέας.
Υπάρχουν δύο κυρίως περιπτώσεις σχετικά με τον αφηγητή:
• Μπορεί να είναι πρόσωπο της αφήγησης, με πρωταγωνιστικό ή δευτερεύοντα ρόλο.
• Μπορεί να είναι αμέτοχος στα γεγονότα.
• Με κριτήριο τη συμμετοχή του αφηγητή στην ιστορία, διακρίνονται οι ακόλουθοι τύποι αφηγητή:
•α. Ο ομοδιηγητικός αφηγητής:
Ο αφηγητής είναι ένα από τα πρόσωπα της διήγησης και συμμετέχει στην ιστορία είτε ως βασικός ήρωας είτε ως
απλός παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας.
* Διακρίνονται δύο παραλλαγές του ομοδιηγητικού αφηγητή: ανάλογα με το αν είναι παρατηρητής μάρτυρας ή
ήρωας του δικού του αφηγήματος. Στη δεύτερη περίπτωση ο αφηγητής ονομάζεται αυτοδιηγητικός
•β. Ο ετεροδιηγητικός αφηγητής:
• Ο αφηγητής δεν συμμετέχει καθόλου στην ιστορία που διηγείται. Στην περίπτωση αυτή ο συγγραφέας αναθέτει
την αφήγηση σε πρόσωπο ξένο προς την ιστορία. που αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση)
2.1. H οπτική γωνία στην αφήγηση και η εστίαση
Σε μια αφήγηση δεν καταγράφονται όλα τα γεγονότα. αλλά όσα υποπίπτουν στην αντίληψη του προσώπου που
αφηγείται. ανάλογα με τη γνώση των γεγονότων που έχει (άμεση ή έμμεση). H προοπτική / η σκοπιά μέσα από
την οποία βλέπει / αντιλαμβάνεται τα δρώμενα ο αφηγητής και η απόσταση που παίρνει από τα πρόσωπα και τα
πράγματα ονομάζεται οπτική γωνία της αφήγησης.
→ Ανάλογα με την οπτική γωνία του αφηγητή προτείνεται η ακόλουθη κατηγοριοποίηση:
• Παντογνώστης αφηγητής: Ο αφηγητής βρίσκεται παντού και πάντοτε και γνωρίζει τα πάντα. ακόμα και τις πιο
απόκρυφες σκέψεις των προσώπων της αφήγησης. H αφήγηση σε αυτή την περίπτωση γίνεται σε γ' ρηματικό
πρόσωπο.
•Παρατηρητής (θεατής)-αφηγητής: Ο αφηγητής είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας (αυτόπτης μάρτυρας ή
απλώς θεατής των γεγονότων) που συμμετέχει στη δράση (λίγο ή πολύ). Αφηγείται τα συμβάντα στο α΄ ρηματικό
πρόσωπο.
• Πρωταγωνιστής-αφηγητής: Σε αυτή την περίπτωση ο αφηγητής διηγείται τη δική του ιστορία σε α΄ ρηματικό
πρόσωπο.
→ Επειδή όμως στην αφήγηση είναι πιθανό να υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο ποιος μιλάει και ποιος βλέπει,
δηλαδή ένας αφηγητής μπορεί να διηγείται την ιστορία σύμφωνα με τη δική του προοπτική (πώς βλέπει ο ίδιος τα
πράγματα) ή σύμφωνα με την προοπτική ενός προσώπου της αφήγησης, ο όρος οπτική γωνία θεωρήθηκε
προβληματικός και προτάθηκε ο όρος εστίαση (ποιος εστιάζει και σε τι).
Ανάλογα, λοιπόν, με την εστίαση διακρίνονται οι ακόλουθοι τύποι αφήγησης:
• αφήγηση χωρίς εστίαση ή με μηδενική εστίαση:
είναί η αφήγηση στην οποία ο αφηγητής δεν εστιάζει σε συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά βλέπει μέσα από όλα τα
πρόσωπα, άρα γνωρίζει περισσότερα από τα πρόσωπα του έργου. Είναι η περίπτωση του παντογνώστη αφηγητή
που ξέρει τα πάντα και διεισδύει ακόμα και στις σκέψεις των ηρώων. Σε αυτή την περίπτωση, η αφήγηση γίνεται
σε γ΄ ρηματικό πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση).
• αφήγηση με εσωτερική εστίαση:
είναι η αφήγηση στην οποία ο αφηγητής βλέπει μέσα από ένα πρόσωπο του έργου (βασικό ή δευτερεύον), άρα
ξέρει όσα του επιτρέπει η ανθρώπινη του φύση. Έτσι ο αναγνώστης δεν μαθαίνει όλα τα γεγονότα, αλλά μόνο όσα
υποπίπτουν στην αντίληψη αυτού του προσώπου και μάλιστα υποκειμενικά. Σε αυτή την περίπτωση η αφήγηση
μπορεί να γίνει με δύο τρόπους: α) σε γ΄ πρόσωπο ενικού (τριτοπρόσωπη αφήγηση) και β) σε α΄ πρόσωπο ενικού
(πρωτοπρόσωπη αφήγηση).
• αφήγηση με εξωτερική εστίαση: είναι η αφήγηση στην οποία ο αφηγητής εστιάζει έξω από κάθε πρόσωπο του
έργου και γνωρίζει λιγότερα από τα πρόσωπα. Στην περίπτωση αυτή, βλέπουμε τη δράση του ήρωα. δεν μπορούμε
όμως να μάθουμε τις σκέψεις του. H εστίαση αυτή χρησιμοποιείται κυρίως στα αστυνομικά μυθιστορήματα
(μυστηρίου) ή στις ταινίες τρόμου.
3. Τι αφηγείται ο αφηγητής
Κάθε αφήγημα συνίσταται από τα ακόλουθα στοιχεία: Το μύθο: είναι η ιστορία, η υπόθεση ενός λογοτεχνικού
έργου. Συνήθως ο συγγραφέας αντλεί την ιστορία του από προσωπικά βιώματα και εμπειρίες ή από την ιστορική
πραγματικότητα.
• Τη μορφή: με το όρο «μορφή» στη λογοτεχνία αναφερόμαστε στα «υλικά» με τα οποία έχει κατασκευαστεί το
έργο:
3

4. → στη γλώσσα.
→ στους εκφραστικούς τρόπους και εκφραστικά μέσα.
• Τη δομή: είναι η αρχιτεκτονική σύνθεση του κειμένου. η οργάνωση των μερών του ώστε να αποτελέσουν ένα
καλοχτισμένο σύνολο.
• Την πλοκή: είναι η εξέλιξη της δράσης και η κλιμάκωση των γεγονότων, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο
προωθείται ο μύθος.
3.1. Τα πρόσωπα της αφήγησης
Τα πρόσωπα της αφήγησης, δηλαδή οι «ήρωες» ή τα « δρώντα πρόσωπα» ή οι «χαρακτήρες», είναι πλασματικά
δημιουργήματα του συγγραφέα, παρά την αληθοφάνεια που μπορεί να παρουσιάζουν. Ανάλογα με τη
σπουδαιότητά τους στην πλοκή, διακρίνονται σε «κύριους» και «δευτερεύοντες» χαρακτήρες, «πρωταγωνιστές και
δευτεραγωνιστές». Γενικά, η παρουσίαση των χαρακτήρων μπορεί να είναι άμεση, όταν ο συγγραφέας περιγράφει
ο ίδιος τους χαρακτήρες του, ή έμμεση, όταν η ηθογράφηση γίνεται μέσα από τους μηχανισμούς της πλοκής,
ανάλογα με τη συμπεριφορά των προσώπων.
4. Πώς αφηγείται / Αφηγηματικοί τρόποι
Το υλικό της αφήγησης, η ιστορία παρουσιάζεται με τους αφηγηματικούς τρόπους. Δηλαδή, οι αφηγηματικοί
τρόποι είναι τα στοιχεία που συνθέτουν την αφήγηση και οι τεχνικές με τις οποίες εκθέτει ο συγγραφέας /
αφηγητής την ιστορία του.
Οι κυριότεροι αφηγηματικοί τρόποι είναι:
• H αφήγηση: είναι η έκθεση των γεγονότων, η οποία διακρίνεται σε διήγηση (τριτοπρόσωπη αφήγηση με
παντογνώστη αφηγητή που παραθέτει τα λόγια των προσώπων σε πλάγιο λόγο), μίμηση (πρωτοπρόσωπη ή και
τριτοπρόσωπη αφήγηση με αφηγητή του συμμετέχει στην αφήγηση, τα πρόσωπα παρουσιάζονται δυναμικά και σε
μικτό τρόπο (συνδυασμός διήγησης — μίμησης)
• Διάλογος: είναι το μέρος της αφήγησης στο οποίο τα πρόσωπα συνομιλούν σε ευθύ λόγο και σε α' πρόσωπο. Ο
διάλογος είναι βασικό στοιχείο της θεατρικής τεχνικής και η χρήση του προσδίδει ζωντάνια και εκφραστική
δύναμη στο έργο.
• Περιγραφή: είναι η αναπαράσταση προσώπων, τόπων, αντικειμένων, φαινομένων. H περιγραφή δεν εξελίσσεται
ούτε μεταβάλλεται αλλά παραμένει στατική, σε αντίθεση με την αφήγηση.
• Σχόλιο: είναι η παρεμβολή σχολίων, σκέψεων, γνωμών από τον αφηγητή, έξω από τη ροή της αφήγησης.
• Ελεύθερο πλάγιο ύφος: υπάρχουν κυρίως δύο τρόποι για να μεταδοθεί ο λόγος ενός προσώπου: ο ευθύς και ο
πλάγιος λόγος. Στην πρώτη περίπτωση ο λόγος μεταφέρεται αυτολεξεί μέσα σε εισαγωγικά ή μετά από παύλα και
στη δεύτερη ενσωματώνεται στο λόγο του αφηγητή σε τρίτο πρόσωπο και με εξάρτηση από κάποιο λεκτικό ρήμα.
Υπάρχει όμως και μια τρίτη, ενδιάμεση δυνατότητα, το ελεύθερο πλάγιο ύφος, με τον οποίο ο αφηγητής αποδίδει
σε τρίτο πρόσωπο και σε χρόνο ιστορικό ενδόμυχες σκέψεις και μη εξωτερικευμένα συναισθήματα ενός από τα
πρόσωπα της αφήγησης.
• Εσωτερικός μονόλογος: είναι η απόδοση των σκέψεων, των συναισθημάτων, των αναμνήσεων και των
συνειρμών του ήρωα, συνήθως σε πρώτο πρόσωπο και χρόνο ενεστώτα, χωρίς την παρέμβαση κάποιου αφηγητή.
Ο εσωτερικός μονόλογος μοιάζει με τον ευθύ λόγο, απουσιάζουν όμως τα εισαγωγικά, οι παύλες και τα λεκτικά
ρήματα.
5. O αφηγηματικός χρόνος
Ο αφηγηματικός χρόνος είναι βασικό στοιχείο της αφήγησης και διακρίνεται στο χρόνο της ιστορίας και στο
χρόνο της αφήγησης.
 Ο χρόνος της ιστορίας είναι ο φυσικός χρόνος στον οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία, η φυσική σειρά των
γεγονότων.
 Ο χρόνος της αφήγησης (αφηγημένος χρόνος) οριοθετείται από την αρχή μέχρι το τέλος της αφήγησης. Ο
αφηγητής συχνά παραβιάζει την ομαλή χρονική πορεία. Έτσι προκύπτουν παραβιάσεις στην φυσική σειρά των
γεγονότων, που τις ονομάζουμε αναχρονίες και τις διακρίνουμε σε:
•Αναδρομικές αφηγήσεις / αναδρομές: είναι η τεχνική κατά την οποία διακόπτεται η κανονική χρονική σειρά
των συμβάντων για να εξιστορηθούν γεγονότα του παρελθόντος.
• Πρόδρομες αφηγήσεις: ο αφηγητής κάνει λόγο εκ των προτέρων για γεγονότα που θα γίνουν αργότερα,
αναφέρεται δηλαδή σε ένα μελλοντικό σημείο της αφήγησης.
5.1. H χρονική σειρά
Άλλες τεχνικές με τις οποίες παραβιάζεται η ομαλή, φυσική χρονική σειρά:
• Ιn media res: η λατινική αυτή φράση σημαίνει «στο μέσο των πραγμάτων», δηλαδή στη μέση της υπόθεσης, και
αποτελεί μια τεχνική της αφήγησης, σύμφωνα με την οποία το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή,
αλλά ο αφηγητής μας μεταφέρει στο κρισιμότερο σημείο της πλοκής και, έπειτα, με αναδρομή στο παρελθόν,
παρουσιάζονται όσα προηγούνται του σημείου αυτού.
4

5. • Εγκιβωτισμός: σε κάθε αφηγηματικό κείμενο υπάρχει μια κύρια αφήγηση που αποτελεί την αρχική ιστορία και
υπάρχουν και μικρότερες, δευτερεύουσες αφηγήσεις μέσα στην κύρια αφήγηση που διακόπτουν την ομαλή ροή
του χρόνου. Αυτή η «αφήγηση μέσα στην αφήγηση» ονομάζεται εγκιβωτισμένη αφήγηση ή εγκιβωτισμός.
• Παρέκβαση / παρέμβλητη αφήγηση: είναι η προσωρινή διακοπή της φυσικής ροής των γεγονότων και η
αναφορά σε άλλο θέμα που δεν σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση του έργου.
• Προϊδεασμός / προσήμανση: είναι η ψυχολογική προετοιμασία του αναγνώστη από τον αφηγητή για το τι
πρόκειται να ακολουθήσει.
• Προοικονομία: είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας διευθετεί τα γεγονότα και δημιουργεί τις κατάλληλες
προϋποθέσεις, ώστε η εξέλιξη της πλοκής να είναι για τον αναγνώστη φυσική και λογική.
5.2. H χρονική διάρκεια
→ Οι τεχνικές με τις οποίες ο συγγραφέας συντομεύει το χρόνο της αφήγησης είναι:
• H επιτάχυνση: γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια παρουσιάζονται σύντομα
• H παράλειψη: κάποια γεγονότα δεν αναφέρονται καθόλου, επειδή δεν σχετίζονται με την ιστορία.
• H περίληψη: όταν τα ενδιάμεσα γεγονότα παρουσιάζονται συνοπτικά.
• H έλλειψη ή το αφηγηματικό κενό: όταν ο αφηγητής παραλείπει ένα τμήμα της ιστορίας ή κάποια γεγονότα
που εννοούνται εύκολα ή δεν συμβάλλουν ουσιαστικά στην πλοκή.
→ Η τεχνική με την οποία ο συγγραφέας διευρύνει το χρόνο της αφήγησης είναι:
• η επιβράδυνση: γεγονότα που έχουν μικρή διάρκεια παρουσιάζονται εκτεταμένα.
5.3. Η χρονική συχνότητα
• Τη χρονική συχνότητα την καθορίζουν τα «πανομοιότυπα συμβάντα», οι επαναλήψεις γεγονότων που
επανεμφανίζονται έστω και με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο διατύπωσης. Άλλες φορές παρατηρούμε μια φράση
ή ένα βασικό θέμα να επαναλαμβάνεται στερεότυπα, κατά διαστήματα, στο έργο. Τότε μιλάμε για ένα μοτίβο, το
οποίο έχει κάποια συγκεκριμένη λειτουργία μέσα στην αφήγηση. Μπορεί δηλαδή να κλιμακώνει τη δράση ή να
περιγράφει μια ψυχική κατάσταση κ.ά..
• Επιγραμματικά σημειώνουμε τα βασικά χαρακτηριστικά των τριών πεζογραφικών ειδών:
• Μυθιστόρημα: Εκτεταμένη και πολυπρόσωπη αφηγηματική σύνθεση που παρουσιάζει τη ζωή ως ολότητα.
• Διήγημα: Σύντομη και λιτή αφήγηση, παρουσιάζει ένα γεγονός καίριο για τη ζωή του ήρωα.
•Νουβέλα: Ενδιάμεσο ως προς την έκταση είδος, παρουσιάζει έναν κυρίως ήρωα σε σημαντικές στιγμές της ζωής
του.
Η Αφήγηση ΣΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ Της ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ
α. Η αφήγηση δίνεται σε πρώτο πρόσωπο (πληθυντικό στην αρχή, ως οικογενειακό φερέφωνο, ενικό στη
συνέχεια) από έναν δραματοποιημένο αφηγητή, παρόντα μέσα στην αφήγηση (εσωτερική εστίαση), ο οποίος είναι
κατά κανόνα αφηγητής -μάρτυρας και σε ελάχιστες σκηνές αφηγητής -πρωταγωνιστής. Η αφήγηση είναι
μεταγενέστερη των γεγονότων και η εστίαση τείνει να γίνει συγχρονική, με αποτέλεσμα να συμμεριζόμαστε τις
ανησυχίες, τους φόβους και τις απορίες μια παιδικής συνείδησης. Ο αφηγητής βάζει συχνά περιορισμούς στον
εαυτό του αποσιωπώντας τις πληροφορίες που απέκτησε εκ των υστέρων και δίνοντάς μας μόνο τις πληροφορίες
που είχε κατά τη στιγμή της δράσης. Παράλληλα, είναι εμφανής η διάσταση ανάμεσα στον ώριμο αφηγητή και
στην παιδικής συνείδηση που προσλαμβάνει τα συμβάντα.
- Γιωργής και μητέρα είναι τα μόνα πρόσωπα με αφηγηματικές λειτουργίες στο κείμενο. Τα υπόλοιπα αποτελούν
απλώς σημεία αναφοράς. Υπάρχουν επομένως δύο οπτικές γωνίες που οδηγούν στη δυαδική αφηγηματική
δομή του διηγήματος :
► του Γιωργή
(μεταβάλλεται, γιατί προσπαθεί να εξηγήσει μια σειρά γεγονότων και ακατανόητων συμπεριφορών. Η μεταβολή
της οπτικής γωνίας του αφηγητή υποβοηθείται από τη μεγάλη διάρκεια της αφήγησης. Παρακολουθεί τα γεγονότα
αφηγούμενος ταυτόχρονα, από μικρό παιδί ως ώριμος άνδρας. Έτσι χωρίζεται στα δύο η οπτική γωνία : α)
5

6. αδύναμο μικρό παιδί (αισθάνεται το άγχος της μητέρας του λόγω της ασθένειας της αδερφής του ως απειλή για τη
ζωή του) β) μορφωμένος ενήλικας (έχει μελετήσει ζητήματα θρησκείας και προβλήματα ψυχής και είναι ικανός
να εξηγήσει πώς μια σειρά από συμβάντα καθόρισαν το χαρακτήρα της μητέρας ). Γι αυτό και ενώ η εσωτερική
εστίαση επιβάλλει περιορισμένη γνώση, σε σχέση με το λαογραφικό υλικό ο αφηγητής τείνει να έχει στάση
παντογνώστη αφού επεμβαίνει για να εξηγήσει και να σχολιάσει έθιμα και λαϊκές δοξασίες. Η εσωτερική οπτική
γωνία μεταβάλλεται επίσης και όταν στην γ΄ενότητα, ενώ βρίσκεται στο εξωτερικό και δεν έχει προσωπική επαφή ,
εντούτοις αφηγείται γεγονότα που αφορούν τη μητέρα του ή τ’ αδέλφια του σαν να βρίσκεται κι εκείνος παρών.
► της μητέρας
(δεν μεταβάλλεται, καθώς είναι καθηλωμένη σε ένα συμβάν και η επιθυμία της να επανορθώσει εκτοπίζει κάθε
επιθυμία να το κατανοήσει ) βλ. και Δ΄ Ενότητα
Τα πρόσωπα του διηγήματος: Το διήγημα έχει ως επίκεντρο μια οικογένεια με πολλά παιδιά, η οποία, σύμφωνα
με τις πρώτες σελίδες του, είναι αγαπημένη παρόλες τις κακοτυχίες. Μόνο η προσεκτική ανάλυση θα δείξει τις
εντάσεις και τις αντιθέσεις καθώς και τη διαδικασία απόκρυψης των αρνητικών συναισθημάτων και τη μετατροπή
τους σε θετικά. Ο αφηγητής έχει μια ιδιαίτερη ικανότητα να μετασχηματίζει τα συναισθήματα: τη ζήλεια σε
στοργή, το μίσος σε αγάπη, το θυμό σε ευγνωμοσύνη.
Η οικογένεια διαχρονικά έχει 9 μέλη (μητέρα, Αννιώ, Αννιώ, δυο θετές και τέσσερα αρσενικά), συγχρονικά δεν
υπερβαίνει ποτέ τα 5 μέλη. Η κόρη (Αννιώ) και το αμάρτημα της μητρός είναι πληθυντικού αριθμού: κόρες (Αννιώ
Α’ και Αννιώ Β’) και αμαρτήματα (στο χρόνο της ιστορίας και στο χρόνο της αφήγησης).
Η Λειτουργία της περιγραφής στο διήγημα του Γ.Β.:
«Δεν έχουμε να κάνουμε όχι με παρέμβλητα «ξένα σώματα» αλλά με οργανικά μέρη του κειμένου και της
αφήγησης.. Ο ρόλος τους είναι πολλαπλός: να συμπληρώσουν τα κενά, να δημιουργούν αντιθέσεις, να εντείνουν
τις δραματικές καταστάσεις, να στήνουν μυστικές γέφυρες ανάμεσα στους ανθρώπους και στα πράγματα».(Βλ.
περιγραφές της Αννιώς που ουσιαστικά την ψυχογραφούν)
Αυτοβιογραφικό στοιχείο και βιωματικό υλικό :SOS
Στο αυτοβιογραφικό αφήγημα το ίδιο πρόσωπο, εκπληρώνει δύο διαφορετικές λειτουργίες. Από τη μια ως
αφηγητής είναι υπεύθυνος για την αφήγηση και από την άλλη ως ήρωας κατέχει κεντρικό ρόλο στην ιστορία. Οι
τεχνικές που υποστηρίζουν την αυτοβιογραφικότητα είναι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, η εσωτερική εστίαση,
ο ελεύθερος πλάγιος λόγος, ο ομοδιηγητικός και ενδοδιηγητικός αφηγητής κ.λπ. (βλ. σχ. Πασχαλίδης Γ., Η
ποιητική της αυτοβιογραφίας, εκδ. Σμίλη, Αθήνα 1993, σσ. 199-219). Στο διήγημά μας τον αυτοβιογραφικό
χαρακτήρα υποδεικνύει «το ομώνυμο του αφηγητή και του συγγραφέα», η κτητική αντωνυμία στον τίτλο, η
πρωτοπρόσωπη αφήγηση, τα ονόματα, ο τόπος, τα περιστατικά και τα πρόσωπα που μας παραπέμπουν σε
πραγματικά στοιχεία της ζωής του συγγραφέα, η ξενιτιά για σπουδές, η γνωριμία με τον Πατριάρχη, κ.λπ2.
β. Στο διήγημα κυριαρχούν αντιθετικά ζεύγη, που ο αφηγητής τα ξεκαθαρίζει από την αρχή Α. ενικός –
πληθυντικός Β. κορίτσι – αγόρια Γ. νεκρός – ζωντανοί Δ. η πρόθεση της μάνας – οι πράξεις της Ε. οι
γνώσεις – οι απορίες3↓
2
Βλ. Χρυσανθακόπουλος Μ., Γεώργιος Βιζυηνός μεταξύ φαντασίας και μνήμης, εκδ. Εστία, Αθήνα 1994, σσ. 19 & 31
3
Παν. Μουλλάς, Το νεοελληνικό διήγημα και ο Γ. Μ. Βιζυηνός (Εισαγωγή στο Γ. Μ. Βιζυηνός, Νεοελληνικά Διηγήματα, επιμέλεια: Παν. Μουλλάς,
Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, Ερμής, Αθήνα 1980) και Μ. Χρυσανθόπουλος, Γεώργιος Βιζυηνός, Μεταξύ φαντασίας και μνήμης, Αναγνώσεις 3 –
Εστία, Αθήνα 1994
6

7. γ. Λειτουργικότητα της κάθε αναδρομής σε τρία επίπεδα: (αναδρομή : η
εγκιβωτισμένη αφήγηση της μάνας)
Α1) Στο επίπεδο της δράσης, των ηρώων, 2) Στο επίπεδο της κατασκευής του έργου, των συγγραφικών προθέσεων
και, βέβαια, 3) Στο επίπεδο του αναγνώστη.
1) Στο πρώτο επίπεδο εξετάζουμε την ίδια την υπόθεση του έργου, το προχώρημα της δράσης, τα πρόσωπα, τις
μεταβολές τους. Εδώ, π.χ, βλέπουμε πως ο Γιωργής αλλάζει εκ βάθρων στάση απέναντι στη μητέρα του. Η άρνησή
του μετατρέπεται σε ορμητική κατάφαση. Έχει ακούσει, άλλωστε, συγκλονιστικά πράγματα για τη μητέρα του και
για τον ίδιο. Η μητέρα - που εδώ δίνεται η ευκαιρία να σκιαγραφηθεί ο χαρακτήρας της - ανακουφίζεται από την
αγωνία που της προκαλούσε η άρνηση του Γιωργή, αλλά κι από τη μετά από χρόνια αποκάλυψη του καλά
κρυμμένου μυστικού της.
2) Στο δεύτερο επίπεδο κρίνουμε τα τεχνικά αποτελέσματα που επιτυγχάνει ο συγγραφέας με την αναδρομή.
Η αναδρομή σχεδόν πάντα προσφέρει απαραίτητες για το έργο και τη συνέχειά του πληροφορίες. Εκ των
πραγμάτων προκαλεί και κάποια επιβράδυνση, αφού αποτελεί παρένθεση στον κύριο αφηγηματικό άξονα.
Ρυθμίζει τις ισορροπίες του κειμένου.
Στη συγκεκριμένη, μπορούμε να παρατηρήσουμε την ευφυή αλλαγή του αφηγηματικού προσώπου που επιχειρεί ο
Βιζυηνός: Η μητέρα, ως πρωτοπρόσωπος ( άρα αμεσότερος, παραστατικότερος) αφηγητής, ζωντανεύει την
ιστορία. Λύνεται, επίσης, εδώ, η απορία του τίτλου, αποκαλύπτεται το αμάρτημα, ερμηνεύονται πια ευκολότερα οι
προηγούμενες ενέργειες της μητέρας. Ισχυροποιείται ο δεσμός ανάμεσα σε μητέρα και γιο, εμπλουτίζεται ο άξονας
"μητέρα - Γιωργή".
3) Στο τρίτο επίπεδο, συνήθως αναφέρουμε την επίδραση που έχει η αναδρομή, με τα χαρακτηριστικά της όπως
έχουν ήδη περιγραφεί, στον αναγνώστη. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε εδώ την αναφορά στη ζωντάνια, την
αμεσότητα, την παραστατικότητα, η οποία με τη σειρά της προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη και εντείνει
την αγωνία του, συμβάλλει στη μέθεξη.
Ο ΕΝΤΟΝΟΣ ΗΘΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ του έργου του κατά τον Κ.
Μητσάκη " οφείλεται πιο πολύ σε μια εσωτερική παρόρμηση του συγγραφέα να δεθεί με τον ομφάλιο λώρο που
τον έθρεψε, τη Θράκη, και να ξαναζήσει αναδρομικά τα μυθικά εκείνα παιδικά του χρόνια κοντά στους δικούς
του(…)". Έτσι, ο κόσμος του Βιζυηνού, σύμφωνα με τον Παν. Μουλλά, "λειτουργεί ανθρωποκεντρικά και
ανθρωπομετρικά. Το ανθρώπινο δράμα είναι ο μόνος σκοπός που αγιάζει τα αφηγηματικά του μέσα" /" Ό,τι κάνει
στέρεα τα αφηγήματα του Βιζυηνού είναι ο άνθρωπος και ο τόπος. Ακόμη πιο πολύ, η ψυχή του ανθρώπου και η
ψυχή του τόπου. Οι χαρακτήρες του Βιζυηνού είναι αληθινοί, γιατί δεν είναι απλά γραφικά ενεργούμενα μέσα σε
ένα ειδυλλιακό ντεκόρ. Είναι ανθρώπινες υπάρξεις που ωριμάζουν, δικαιώνονται και αγιάζουν μέσα στο σωματικό
και ψυχικό πόνο. Βρίσκονται σε στενή επαφή και οργανική σχέση με τον περίγυρό τους, τόσο τον ανθρώπινο όσο
και τον ευρύτερα φυσικό. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει μια αξεδιάλυτη ενότητα του ανθρώπου με τον τόπο του
μέσα στο χρόνο". (Κ. Μητσάκης)
ΤΟ ΨΥΧΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
Η ιδιαίτερη προσφορά του συγγραφέα στην ελληνική πεζογραφία του 19ου αιώνα είναι το ψυχογραφικό
στοιχείο με το οποίο εμπλουτίζει την ηθογραφία. " Ό,τι κινεί αμέσως την προσοχή και το ενδιαφέρον του
αναγνώστη στα διηγήματα του Βιζυηνού είναι το ψυχικό πρόβλημα, η δοκιμασία της συνείδησης, η
αγωνία της ψυχής. Τα κύρια πρόσωπα έχουν πλούσια εσωτερική ζωή. Όχι όμως στατική, αλλά
κυμαινόμενη, μεταβαλλόμενη, ουσιαστική, με δραματικές συνέπειες στην εξωτερική συμπεριφορά
τους και στη στάση τους αντίκρυ στην αντικειμενική πραγματικότητα. Είναι η πρώτη φορά που για
την ελληνική διηγηματογραφία ανοίγει ο δρόμος της ψυχής. Ένας νέος κόσμος αποκαλύπτεται εδώ: ο
κόσμος της συνείδησης, ο κόσμος του εσωτερικού προβληματισμού. Άσχετα βέβαια με την κατεύθυνση
αυτή της πεζογραφίας του Βιζυηνού δεν μπορεί να είναι τα χρόνια της μαθητείας του στη φιλοσοφία και
την ψυχολογία, η φιλοσοφική κατάρτιση και η παιδεία του." ( Απ. Σαχίνης)
Γ. (…)Ένα άλλο χαρακτηριστικό μοτίβο, εκτός από τα αυτοβιογραφικά και αυτό-αναφορικά στοιχεία,
στα διηγήματα του Βιζυηνού είναι και το θέμα «της απατηλής συνείδησης και της πλάνης σχετικά με
7

8. την πραγματικότητα». Οι ήρωες των διηγημάτων του δεν γνωρίζουν δηλαδή ακριβώς τα γεγονότα και
τα πραγματικά περιστατικά. Η σύνθεση των διαφορετικών πραγματικοτήτων εκφράζεται μέσα από
αντιθέσεις στο επίπεδο του φύλου, της οικογένειας και της εθνικότητας, «αφού οι χαρακτήρες έχουν δύο
ταυτότητες ή εκφράζουν διαφορετικές, συχνά συγκρουόμενες, θέσεις».
(…) R. Beaton για τα διηγήματα του Βιζυηνού: «Πρόκειται για ψυχολογικές αινιγματικές ιστορίες, όχι μόνο ως
προς το τι αποκαλύπτουν στον αναγνώστη για τους ήρωες, αλλά ως προς το τι αποκαλύπτουν οι ίδιοι οι ήρωες
μέσα στο διήγημα.»4 (π.χ. ο αφηγητής σιγά-σιγά με τη βοήθεια της εξομολόγησης της μάνας πληροφορείται την
αμαρτία αλλά αποκαλύπτει τελικά ότι έτρεφε ζήλια για την αδελφή του, την οποία ακόμα και ως ώριμος αφηγητής
αδυνατεί να παραδεχθεί άμεσα αλλά το εκφράζει έμμεσα μέσω της μητρικής εξομολόγησης./ σχόλιο Μ.Δ. )
Δ. Το στοιχείο του αινίγματος: Δεν είναι απλά ένας τρόπος να κρατά ο συγγραφέας ζωντανό το
ενδιαφέρον του αναγνώστη αλλά πολύ περισσότερο μια αφηγηματική τεχνική που ενδυναμώνει το θέμα
«της απατηλής συνείδησης και της πλάνης σχετικά με την πραγματικότητα» των κύριων ηρώων. Η πλοκή
βασίζεται στο αίνιγμα, κι αυτό δίνει διαστάσεις μυθιστορήματος στο διήγημα, μάλιστα με αστυνομικό ενδιαφέρον,
κάτι που υπηρετείται αποτελεσματικά από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση και την εσωτερική εστίαση. Πολύ
περισσότερο η πλοκή υφαίνεται πάνω στο τριμερές σχήμα : αρχική κατάσταση –ανατροπή της- νέα
κατάσταση.5 [Η κάθαρση του τέλους επιτυγχάνεται αβίαστα εφόσον ο αφηγητής περνά: 1.από την άγνοια στη
γνώση και την κατανόηση του ψυχισμού της βασανισμένης από δυσβάσταχτες και μη αναιρέσιμες τύψεις μητέρας
του, 2.ο αναγνώστης λύνει τις απορίες του έχοντας απολαύσει την αριστοτεχνικά δομημένη αφήγηση.](σχόλιο της
Μ.Δ.)
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ (σε επιλεγμένα σημεία)
Α΄ ΕΝΟΤΗΤΑ: «Άλλην αδελφήν…και εκράτησεν εμέ πλησίον της.»
Διήγηση γιατί ο αφηγητής είναι κρυμμένος , μετέχει ελάχιστα στα γεγονότα και αφηγείται σε γ΄πρόσωπο.
Ταυτόχρονα με την επιδείνωση της αρρώστιας της Αννιώς, που δίνεται κλιμακωτά με τη βοήθεια του της
επαναλαμβανόμενης – ελαφρά παραλλαγμένης φράσης –leit motiv, ξεδιπλώνεται η ψυχογράφηση της μάνας που
σταδιακά γίνεται «άλλη εξ άλλης» από την απελπισία και τις «ακοίμητες» τύψεις εξαιτίας του α΄αμαρτήματος που
ακόμα δε γνωρίζουμε. Λύσεις θρησκείας και μαγγανείας εναλλάσσονται ώσπου η τελική λύση είναι η θρησκεία.( «
Η «δώθε» πραγματικότητα δένεται με την άλλη την «εκείθε», τη φυσική και τη μεταφυσική) Η μάνα έχει πεισθεί
διότι «όλος ο κόσμος έλεγε ότι είχεν εξωτικόν» (σελ.129), και πηγαίνει το ατυχές παιδί της να παραμείνει 40 μέρες
στην εκκλησία.
Αξιοσημείωτη η χρήση της ειρωνείας όταν ο ώριμος αφηγητής σχολιάζει τις λαϊκές δοξασίες αλλά ιδιαίτερα στη
σκηνή του κουρέα- γιατρού, τον οποίον σκιαγραφεί με ειρωνικούς αλλά και χιουμοριστικούς χαρακτηρισμούς.
Ακόμα και η γλωσσική μορφή της αφήγησης είναι πιο κοντά στη δημοτική. Ο ρόλος της έγκειται στο να
ανακουφίσει τον αναγνώστη φαιδρύνοντας λίγο τη δραματική ατμόσφαιρα,(βλ. φύλακα στην «Αντιγόνη» του
Σοφοκλή και γενικά στην τραγωδία) και να σατιρίσει, να σαρκάσει κώδικες συμπεριφοράς και τα
παρασιτικά( καθότι ο κουρέας αμείβεται χρηματικά) φαινόμενα που ενδημούν στην επαρχία.
Προς το τέλος της ενότητας «ουχ ήττον…αισθάνεται τον εαυτόν της» και με τη σκηνή του διαλόγου,
παρατηρούμε τις ψυχολογικές μεταπτώσεις της μάνας : ανησυχία → μελαγχολία → ζωηρότητα → αστεϊσμοί. Ο
διάλογος σπάει την ένταση και τη δραματικότητα της αφήγησης, προσφέρει πληροφορίες που δεν είχαν δοθεί και
την λάλουσα εικόνα της Αννιώς, ενώ καταλήγει στην ενοχοποιητική σιωπή.(130σελ., «Ποίον από τους δύο
θέλεις…η μήτηρ μου συνεστάλη…»). Έχει κάτι το δραματικό, αν σκεφτούμε ότι η μάνα έχει ήδη υφάνει το σχέδιο
της «ανταλλαγής» των παιδιών, ως ύστατη λύση.
Β ΕΝΟΤΗΤΑ: «Ενθυμούμαι… εγλύτωσε από τα βάσανά του»
Από τη διήγηση στη μίμηση: ο αφηγητής γίνεται πρωταγωνιστής, αφηγείται σε α΄πρόσωπο. Ώριμος πια σε ηλικία
ανακαλεί στη μνήμη του την α΄νύχτα στην εκκλησία και τις εντυπώσεις που προκαλεί στην παιδική του ψυχή. Τα
4
Αποσπάσματα από μελέτη της Ανδρονίκης Μαστοράκη
5
Δ. Τζιόβας, «Το παλίμψηστο της ελληνικής αφήγησης»,1993
8

9. κύρια πρόσωπα είναι ο Γιωργής και η μητέρα αν και η Αννιώ εξακολουθεί, φυσικά, να παραμένει στο κέντρο του
ενδιαφέροντος. Εξάλλου σε κάποια σημεία κριτικάρει τις συνήθειες της εποχής («απεναντίας, η υγρασία…τους
εσχάτους φόβους»,σελ.132) όπως τη 40ήμερη παραμονή στην εκκλησία για εξορκισμό. Τα σχόλια αυτά αποτελούν
επιβράδυνση της αφήγησης. «Δεν ησθανόμην ο ανόητος,…να εννοήσω την καρδίαν της». → στοιχείο
ενοχοποιημένης αγάπης. Χρειάζεται εδώ να ξεκαθαρίσουμε τι σημαίνει ενοχοποιημένη αγάπη, η οποία αφορά και
τη μητέρα και το Γιωργή : α) η μητέρα λόγω της αμαρτίας της υποβάλλει στον εαυτό της την ανάγκη για εξιλέωση
με την υπερβολική αγάπη και προσήλωση αρχικά στην Αννιώ και μετά στα υιοθετημένα κορίτσια και την
ταυτόχρονη παραμέληση των αγοριών. Κάτι που πριν την αποκάλυψη του μυστικού φαίνεται ως εμμονή, στην
ουσία είναι «βαθύτατη ανάγκη της ψυχής»6, οπότε και κατανοείται από τον ώριμο πια αφηγητή. Μόνο υπό μορφή
προσήμανσης –υπαινιγμού υποψιάζεται ο αναγνώστης ότι οι ενοχές της μάνας υποθάλπονται από κάποιο καλά
κρυμμένο μυστικό, στοιχείο που ενδυναμώνει το αίνιγμα.(«ενθυμήθηκες την αμαρτία μου» στην προσευχή στην
εκκλησία) β) ο μικρός Γιωργής επιζητά τη μητρική στοργή και την επιβεβαίωση της μητρικής αγάπης καθώς τη
στερείται ο ίδιος ενοχοποιώντας μάλιστα τον εαυτό του (σελ. 150, «ο πατέρας σου σε ήθελε κορίτσι») γιατί τη
ζήλευε την Αννιώ και δεν την υποκατέστησε στο θάνατο. Δεν κατανοεί τη μάνα ούτε το στόχο της να εξιλεωθεί για
το αμάρτημά της. Συνεπώς ούτε ο δικός του στόχος επιτυγχάνεται ούτε της μητέρας του, οι δύο στόχοι είναι
αλληλοεξαρτώμενοι. Μόνο μετά την αποκάλυψη του μυστικού, γνωρίζοντας πια, προσπαθεί να τη βοηθήσει στο
στόχο της με την επίσκεψη στον Πατριάρχη αλλά χωρίς επιτυχία.
Πώς ο συγγραφέας υφαίνει την κορύφωση του δράματος που σχετίζεται με το θάνατο της Αννιώς;
α)Περιγράφει την αρρώστια της σε διάφορα σημεία αποδίδοντας λιτά και εύστοχα την επιδείνωσή της.(«Και εις
όλα ταύτα με παρηκολούθη η πτωχή μου αδελφή…να επέλθη» σελ.132) β) μετά την τελετή και πριν τον αγιασμό
δίνει σημάδια επιδείνωσης π.χ. ημίκλειστα βλέφαρα, ισχνόν σώμα κ.λ.π.Η τελετή επίκλησης στην ψυχή του πατέρα
δείχνει την αγωνιώδη προσπάθεια μητέρας να την σώσει. γ) κατά το ξεψύχισμά της παρουσιάζει σημεία
βελτίωσης. Εκεί που διαφαίνεται, ακολουθεί ο θάνατος.* Η αντιπαράθεση συναισθημάτων συντελεί στην
κορύφωση του δράματος. Σοφά σκιαγραφημένες είναι και οι ψυχικές μεταβολές της μητέρας ιδιαίτερα στο σημείο
«η μήτηρ το ηννόησεν, σελ. 132 κάτω, οπότε τη γεμάτη δραστηριότητα στάση της διαδέχεται η σιωπή και η
αδιαφορία προς κάθε τι άλλο, για να οδηγηθεί, τελικά, στην προσευχή ως αποτέλεσμα της διάψευσης των ελπίδων
της, του πλήγματος που υπέστη η ψυχολογία της.
* Αξιοθαύμαστη η λιτότητα τη στιγμή της κορύφωσης του δράματος: το σχόλιο του παιδιού με συναισθηματισμό
(το καημένο μας το Αννιώ ) και του ώριμου αφηγητή λογοκρατούμενο (εγλύτωσε από τα βάσανά του).Δες και
σχόλιο του Πέτρου Χάρη σελ. 338 του βιβλίου σου.
Για το μοιρολόι του πατέρα : α) λειτουργεί αντιθετικά με την σπαραξικάρδια στάση της μάνας στην κηδεία της
κόρης της, β)εξηγεί κάποιες απορίες σχετικά με το γιατί γράφεται μετά το θάνατο και την κηδεία του πατέρα. Αυτό
εξηγείται διότι, συγκρατώντας την εξωτερίκευση του πόνου της, η μάνα θέλει να θρηνεί τον άντρα της ιδιωτικά
άρα ουσιαστικά. Γι αυτό και η παρέκκλιση του κατά παραγγελίαν μοιρολογιού που γράφεται από άνδρα-ραψωδό,
τον οποίο αμείβει, κι όχι από γυναίκες –μοιρολογήτρες σε μορφή αυτοσχεδιασμού μέσα στην οδύνη της κηδείας.
Γ΄ ΕΝΟΤΗΤΑ: Όταν η μάνα συνέρχεται κάπως από το θάνατο της Αννιώς μετατρέπεται κλιμακωτά σε
υπερδραστήριο και δυναμικό άτομο ( « συνεκάλυψε… υπερνίκησε…λαβούσα την δικέλλαν… ήρχισε να
ξενοδουλεύη…), που συντηρεί την οικογένεια, επιβάλλει τις αποφάσεις της, (σελ. 139, σχέδια περί του μέλλοντος
ημών…ξύλον απελέκητον…) και σχεδιάζει το μέλλον των αγοριών, επιμένει να μη διακόψουν το σχολείο. Η
παρουσίασή της ηρωίδας γίνεται δυναμικά μέσα από τις πράξεις της.
Προσέξτε στην α΄ υιοθεσία :1.ο αφηγητής είναι αυτόπτης μάρτυς 2.είναι πανηγυρική , η περιγραφή της
λεπτομερής ως εκκλησιαστική τελετή (η χρήση πολλών φράσεων του εκκλησιαστικού τελετουργικού το
επιβεβαιώνουν) και ως λαϊκό δρώμενο (πομπή προς το σπίτι, πρωτόγερος, αποχαιρετισμός από τους γονείς,
«φιλοξενία» στο σπίτι με παράθεση γεύματος .≠ πολύ σύντομα αναφέρεται η ‘εισβολή’στο σπίτι και β΄
υιοθετημένου παιδιού.
Μετά απ’ αυτό: οι αντιθέσεις στη συμπεριφορά της μάνας με τη μεροληψία ,υπέρ του κοριτσιού, γεννούν
δυσαρέσκεια στ’ αγόρια. Αυτό κλιμακώνεται μέσα από συγκεκριμένες αντιθέσεις(π.χ. περιποιήσεις ≠ δεν
ηξιώθημεν ημείς, σελ.140, επλανώμην νοσταλγών εν τη ξένη- οι αδελφοί κακοκοιμώμενοι εις εργαστήρια
μαστόρων≠ το ξένον κοράσιον εβασίλευεν ), και καταλήγει στα συμπεράσματα που αναδεικνύονται μετά το γάμο
του κοριτσιού (πράγμα που αποτελεί στοιχείο περιπέτειας): «δεν ησθάνθη πραγματικήν στοργήν», «απεδείχθη
αχάριστος», παρόλη την αγάπη που της έδειχνε η μάνα «τόσην όσην ολίγα γνήσια τέκνα εγνώρισαν» (άλλο ένα
6
Κ. Στεργιόπουλος , «Ο Βιζυηνός και το διήγημα»
9

10. παράπονο).Την αντίθεση, όμως δεν την εκφράζουν ενώ στη β΄υιοθεσία διαφωνούν αρχικά, μετά δυσαρεστούνται
και, τέλος , αρνούνται οικονομική ενίσχυση.
Το νήμα που ενώνει το σημείο αυτό με την αναδρομή του επεισοδίου στο ποτάμι είναι η υπόσχεση που τότε
ακριβώς είχε δώσει ο 10χρονος τότε Γιωργής. Η περιέργεια του αναγνώστη εντείνεται και… ακολουθεί το
επεισόδιο στο ποτάμι : εκεί φύση και περιβάλλον συνυφαίνονται με τη δράση των προσώπων γιατί : όσο πιο
πολλά επίθετα υπερθετικού βαθμού χρησιμοποιεί για τις συνθήκες (ραγδαιοτάτη–ορμητικώτατος-αφόρητος
καύσων-υπερβολικήν ζέστην) 7 τόσο αναδεικνύεται η αυτοθυσία της μάνας. Η παραστατικότητα και η ζωντάνια
της περιγραφής των φυσικών φαινομένων εντείνει τη σπουδαιότητα της μητρικής πράξης , οπότε ως αίσιο
αποτέλεσμα επέρχεται η αποκατάσταση των σχέσεών τους, η αμοιβαία αγάπη που σφραγίζεται με την ηρωική
δοκιμασία και, εν τέλει, με την υπόσχεση του αφηγητή.
1. Με ποιες τεχνικές ο συγγραφέας επιτυγχάνει τη σύντμηση του πραγματικού χρόνου της διάρκειας των
γεγονότων; (Απάντηση: Δύο κυρίως είναι οι τεχνικές σύντμησης του πραγματικού χρόνου, η παράλειψη, που
συνίσταται στην υπερπήδηση γεγονότων που δεν θεωρούνται σημαντικά για την εξέλιξη της υπόθεσης και η
επιτάχυνση, με την οποία τα γεγονότα περιγράφονται περιληπτικά»8. Γενικά, όποτε ο συγγραφέας αφηγείται
σημαντικά για την εξέλιξη της πλοκής γεγονότα επιβραδύνει το ρυθμό, ενώ όταν έχει μπροστά του δευτερεύουσας
σημασίας περιστατικά επιταχύνει το ρυθμό ή τα παραλείπει εντελώς.(Βλ. και σχόλιο για τις παραλείψεις και
επιταχύνσεις στο κείμενο του Π. Μουλλά , σελ. 337 ,α΄παράγρ. στο βιβλίο σου.)9
2. Πώς λειτουργεί ο αφηγητής στις δυο υιοθεσίες; (Απάντηση: Στην πρώτη υιοθεσία ο αφηγητής είναι αυτόπτης
μάρτυρας, παρίσταται στη δράση. Στη δεύτερη υιοθεσία το αφηγούμενο «εγώ» αναδιηγείται τα γεγονότα ως
«παντογνώστης αφηγητής»)
4. «Μη μου φέρετε τίποτε, έλεγεν η μήτηρ μου, ... Ο Γιωργής ήμην εγώ. Και την υπόσχεσιν ταύτην την είχον
δώσει αληθώς, αλλά πολύ προτύτερα. Ήτο καθ’ ήν εποχήν...». Μπορείτε να διακρίνετε τα τρία επίπεδα του
χρόνου; (Απάντηση: Τα τρία επίπεδα είναι: α) ο χρόνος κατά τον οποίο γίνεται η δεύτερη υιοθεσία, που έχει τη
θέση συγχρονίας, β) το επεισόδιο στο ποτάμι που είναι προτερόχρονο ως προς την εξέλιξη της κύριας υπόθεσης
και γ) ο χρόνος της συγγραφής (της μνήμης του αφηγητή -συγγραφέα) που είναι υστερόχρονος σε σχέση με όλα
τα αφηγούμενα.)
Δ΄ ΕΝΟΤΗΤΑ:
Ο αφηγητής εμπλέκεται στα γεγονότα, έχουμε εσωτερική εστίαση, μας δίνει τις πληροφορίες που είχε κατά τη
στιγμή της δράσης κι όχι αυτές που απέκτησε μετά .Έτσι διατηρείται το αίνιγμα. Όμως, όσες πληροφορίες
αναφέρει για τις ανησυχίες και τις αγωνίες της μητέρας του μετά κατά τη διάρκεια της απουσίας του τον
καθιστούν κάπως σαν παντογνώστη αφηγητή εφόσον η εστίαση πλησιάζει το μηδέν.(μηδενική).(βλ. και
ερώτηση 16 του βιβλίου σου). Αυτός ο τύπος αφήγησης με την ποικιλία του διατηρεί την αγωνία και το
ενδιαφέρον του αναγνώστη, συνδέει τα γεγονότα και γεφυρώνει τα χρονικά χάσματα.( δηλ. από 10χρονο αγόρι
≤ξενιτιά ≥ ενήλικας, μορφωμένος κατά την επιστροφή. Στα όσα περιλαμβάνει σχόλια ο συγγραφέας για την
ξενιτιά συνιστούν κατά μία έννοια αυτοβιογραφικά στοιχεία αλλά ίσως και έμμεση ειρωνική αναφορά στις
περιπετειώδεις καταγραφές των ρομαντικών μυθιστορημάτων (π.χ. Ιβανόης του W. Scott) , τάση της εποχής
εκείνης.
─ Διαφωνία του αφηγητή και της μητέρας του για τη β΄υιοθεσία και το συγκεκριμένο κορίτσι, το Κατερινιώ: Στα
επιχειρήματα του αφηγητή θα μπορούσε κανείς να διακρίνει κάποια ιδιοτέλεια ,αφού η ευχάριστη όψη και οι
φροντίδες μιας άλλης επιθυμητής ,βέβαια, αδελφής θα έδιωχναν τη μελαγχολία και τας «κακοπαθείας» της
ξενιτιάς και εις αντάλλαγμα θα μπορούσε να της διηγείται τις περιπέτειες των περιπλανήσεών του.
Αντίθετα η μητέρα επιστρατεύει επιχειρήματα εντυπωσιακά ως προς το λεξιλόγιο και τα συναισθήματα που
επενδύει («το πήρα τριών μηνών, το βύζαξα, το τύλιξα, το εκοίμισα»), πάσχει όμως ως προς την πειθώ (δεν το
γέννησε). [Προσέξτε τον τρόπο με τον οποίο ξεκινά τις τελευταίες της κουβέντες για να υπερασπιστεί το
Κατερινιώ : «Δεν είναι ξένο το παιδί ! Είναι δικό μου»,και τελειώνει με παρόμοιες φράσεις « Είναι δικό μου το
παιδί και είναι αδελφή σας!» Αν τις διαβάσουμε μαζί μοιάζουν με στίχους σε σχήμα κύκλου ενός θρηνητικού
άσματος. ]10 (Στο τέλος, παραδέχεται ότι κι’ αυτή θα το ήθελα καλύτερο αλλά γι’ αυτό φταίει η αμαρτία της «
που δεν εσώθηκεν ακόμα».σελ.146.) *
7
«τα φυσικά φαινόμενα και ο τόπος της Θράκης δεν είναι ένα ειδυλλιακό ντεκόρ, όπου κινούνται, απλά, γραφικά πρόσωπα…
Οι άνθρωποι του Β. βρίσκονται σε στενή επαφή και οργανική σχέση με τον περίγυρό τους τόσο τον ανθρώπινο όσο και τον
ευρύτερα φυσικό» (Κ. Μητσάκης)
8
(Βλ. Βελουδής, Γ., ό.π., σ. 143 και Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου, σ. 285).
9
(Για τους βασικούς τύπους του αφηγητή βλ. Τζιόβας Δ., Μετά την αισθητική, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1987)
10
Σχόλιο Μ.Δ.
10

11. Πορεία προς την αποκάλυψη του μυστικού: προετοιμασία του αναγνώστη με *προσημάνσεις - προετοιμασία της
αφήγησης με προοικονομία :αφορμή η διαφωνία και αντιπάθεια για το Κατερινιώ- αίτιο η αδυναμία της μάνας
να πείσει το Γιωργή . Στόχος της μάνας : η ανακούφισή της και η αποδοχή του κοριτσιού από το Γιωργή.
Στόχος του συγγραφέα η ένταση- αγωνία του αναγνώστη για την τελική έκβαση. Αξιοσημείωτο στοιχείο
πλοκής που εντείνει την αγωνία και τη δραματική κορύφωση είναι ότι τοποθετεί το τραγικό γεγονός στο τέλος.
(δηλ. το «πλάκωμα»)
Ε΄ ΕΝΟΤΗΤΑ:
Τα αποτελέσματα της εκμυστήρευσης: Η εντύπωση του αφηγητή βαθυτάτη, τον συγκίνησε τον συγκλόνισε, τον
διαφώτισε: κατανοεί τις πράξεις εκείνες που θεωρούσε είτε δεισιδαιμονία ή μονομανία..* Άλλωστε η δική της
εγκιβωτισμένη αφήγηση απηχεί επεισόδια, αντιλήψεις και αντιδράσεις απλών ανθρώπων του λαού που
χαίρονται, γλεντούν, λυπούνται και δρούν μέσα στο πλαίσιο της κοινότητας της υπαίθρου όπου ζουν, και
απέναντι στους ηθικούς κανόνες της οποίας ίσως λογοδοτούν όταν τους παραβαίνουν. Η δημοτική ρέουσα
γλώσσα του επεισοδίου αυτού, η ζωντάνια των χαρακτήρων, η παρουσίαση του πατέρα ζωντανού, οι
αποκαλύψεις και η κάλυψη των κενών της αφήγησης του Γιωργή, η αλλαγή οπτικής γωνίας για τη στάση και
τα συναισθήματά του, ( και εζούλευες εσύ)θα οδηγήσουν στο ξεδίπλωμα και τη λύση της πλοκής. Ακόμα η
προϊστορία της οικογένειας φωτίζει ακόμα περισσότερο το χαρακτήρα της μάνας, (τη βλέπουμε νέα και
ευτυχισμένη μέχρι το «πλάκωμα» του παιδιού ) και τη σχέση της με τον πατέρα, σχέση κοινωνικών ρόλων- η
γυναίκα δηλ. να υπόκειται και να υπακούει τον άνδρα.
« Το αμάρτημα ορίζεται ως παράβαση του ηθικού και ή του θείου νόμου. Στο διήγημα η μητέρα αναφέρεται στην
αμαρτία, όταν εξηγεί στον αφηγητή πως, έχοντας περάσει ένα βράδυ χορού και διασκέδασης κουρασμένη
καθώς το θήλαζε, την πήρε ο ύπνος και το « πλάκωσε».Η αμέλειά της οδήγησε στο θάνατο του παιδιού της,
διότι παρέβη τον ηθικό νόμο που καθορίζει τα μητρικά της καθήκοντα. Αυτό είναι το πρώτο αμάρτημα στο
χρόνο της ιστορίας, είναι όμως το δεύτερο στο χρόνο της αφήγησης .Η εκπεφρασμένη επιθυμία της μητέρας να
«πάρει» ο Θεός τ΄αγόρια και να της αφήσει το κορίτσι συνιστά αμάρτημα
*την κατανοεί γιατί τη θεωρεί απλή γυναίκα του λαού, με λαϊκή ευαισθησία, μια αγνή ψυχή που δεν αλλοιώθηκε
από τον πολιτισμό, ενάρετη και θεοσεβούμενη έως θεοφοβούμενη, αφού βλέπει το Θεό ως τιμωρό. Οπότε
θεωρεί το συμβάν ατύχημα και προσπαθεί να την ανακουφίσει χωρίς αποτέλεσμα. Η απάντησή της μετά την
εξομολόγηση στον Πατριάρχη είναι αποστομωτική. Εδώ αδυνατεί να της απαντήσει και η σιωπή του
αφηγητή- προσώπου γίνεται και σιωπή του συγγραφέα.
Η κυκλική δομή της αφήγησης ολοκληρώθηκε.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Από το διήγημα περνάει όλος ο κύκλος της θρακιώτικης ζωής: γέννηση, θάνατος, χαρές, πίκρες... Στις
σελίδες του διηγήματος μπορούμε να συναντήσουμε :
v Σελ.126 "Ἀφ'ὅτου... κατά μέρος": Στοιχεία για τη θέση της γυναίκας.
v Σελ.127-8 " Πᾶσα νόσος... μεταμορφωμένος" :Λαϊκές αντιλήψεις για το "εξωτικόν". v Σελ.129 "Πότε
ἐπήγαινε ... το ἀνάστημα" : Αντιλήψεις για την αντιμετώπιση και τη θεραπεία ασθενειών.
v Σελ.129 "Ἔπρεπε λοιπόν ... κατησχυμένον" :Αντιλήψεις περί δαιμονίων, σατανικού πάθους, μαγικού
αριθμού 40 κλπ.
v Σελ.132 " Κατά τήν λειτουργίαν ... τοῦ Ἐχθρού κ.τ.λ" : Θρησκευτικά δρώμενα κατά την παραμονή
ασθενούς στην εκκλησία.
v Σελ.134 " Ἦτο τό ... αὐτοσχεδίως" : Στοιχεία σχετικά με τα μοιρολόγια.
v Σελ.135 Στοιχεία για τρόπο ένδυσης (καλύπτρα, σαλβάρι), λαϊκή αρχιτεκτονική (αυλόπορτα, ανώγι),
σκεύη (γανωμένα χάλκινα σκεύη), φιλοξενία.
v Σελ.136-7 " Μετά τινας στιγμάς ... νά πίω" :Αντιλήψεις για τη ζωή, το θάνατο, την ψυχή.
v Σελ.139 " Ἤδη αὐτή ... παρ' ὑμῖν" : Θρησκευτικά και λαϊκά δρώμενα περί υιοθεσίας
v Σελ. 141 "ἐγώ μέν ἐπλανώμην ..ἐν τῇ ξένῃ.":Μετανάστευση ( +σελ. 144..)
v Σελ. 141, 142, 144, αναφορά στην προίκα.
v Σελ.145 " ..θα ἤμην πρόθυμος.. εἰς τούς γάμους της.": Λαϊκές γιορτές, προίκα, γάμος, θέση γυναίκας.
v Σελ. 147 "ὥς τώρα…καί ὁ πνευματικός μου. "Εξομολόγηση στον πνευματικό
v Σελ.147 " Ὅ μακαρίτης ... μαζί" : Ο αριθμός σαράντα...
v Σελ.148 " Τό πρωϊ ... πολύτερα" : Λαϊκά δρώμενα του γάμου, θέση γυναίκας.
v Σελ.150 " Ὃταν ἐπῆγεν ... σχωροχάρτι" : Αντιλήψεις για τη συγχώρεση. Συμβολικοί αριθμοί 3, 12.
11

12.  Εργασίες:
Α. που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμματολογικά
στοιχεία:
1. Από πού αντλεί το αφηγηματικό υλικό του ο Γεώργιος Βιζυηνός και πώς το αξιοποιεί; Να
αναφέρετε τρία σημεία του κειμένου, τα οποία τεκμηριώνουν τη θέση σας.
2. Να αναφέρετε, με παραδείγματα μέσα από το παραπάνω κείμενο, πέντε από τα βασικά
χαρακτηριστικά της διηγηματογραφίας του Βιζυηνού.
3. Έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι ο Βιζυηνός προωθεί την ηθογραφία προς την κατεύθυνση της
ψυχογραφίας. Το «Αμάρτημα της μητρός μου», μάλιστα, είναι κατεξοχήν ψυχογραφικό διήγημα.
Επαληθεύεται ο πιο πάνω χαρακτηρισμός; Να δώσετε τρία παραδείγματα, σχολιάζοντάς τα.
4. Κύριο χαρακτηριστικό της διηγηματογραφίας του Γ. Βιζυηνού είναι το αυτοβιογραφικό
στοιχείο. Να γράψετε τρία παραδείγματα, στα οποία εντοπίζονται προσωπικές και οικογενειακές
μνήμες του συγγραφέα.
Β. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευσης μιας κρίσης με βάση το κείμενο,
εκφραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές
λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):
1. «Ο Βιζυηνός έχει την ικανότητα να διαγράφει αυθυπόστατους ανθρώπινους τύπους,
επιμένοντας πολύ στη λεπτομερειακή απόδοση των ψυχικών καταστάσεων. Οι ήρωες του,
ιδωμένοι με αγάπη, έχουν μια ειδική ευαισθησία, είναι ήρωες παθητικοί». (Γιώργος Παγανός, Η
Νεοελληνική Πεζογραφία, τ. Α', Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1999). Να επαληθεύσετε την παραπάνω
άποψη με στοιχεία από το απόσπασμα (Α΄ ενότητα).
2. Βασικά χαρακτηριστικά του αφηγηματικού λόγου στο «Αμάρτημα της μητρός μου» είναι,
μεταξύ άλλων, η περιγραφή, οι αναδρομές, η προσήμανση και η αφήγηση σε πρώτο
πρόσωπο. Να επισημάνετε (με ένα παράδειγμα για κάθε περίπτωση) την ύπαρξη αυτών των
χαρακτηριστικών και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους.
3. «Η άρρωστη Αννιώ παραμένει το επίκεντρο του ενδιαφέροντος, αλλά οι πρωταγωνιστές
τώρα είναι άλλοι: η μητέρα και ο αφηγητής γιος της [...]». (Παν. Μουλλάς). Συμφωνείτε με την
άποψη αυτή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
4. Ποια χαρακτηριστικά της γλώσσας του Γ. Βιζυηνού εντοπίζετε στη Β΄ ενότητα; Να
αιτιολογήσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
5. (Μετά την ολοκλήρωση της 4ης και 5ης ενότητας) Να εντοπίσετε στο απόσπασμα από Το
αμάρτημα τής μητρός μου τους παρακάτω αφηγηματικούς τρόπους: έκθεση, διάλογο,
περιγραφή, σχόλιο. Να δώσετε ένα παράδειγμα για κάθε περίπτωση.
6. (Μετά την ολοκλήρωση της 4ης και 5ης ενότητας) «Σάν ἐγεννήθηκες ἐσύ ἐκατάκατσεν ἡ
καρδιά μου, μά δέν ἡμέρεψε … Καί ὑπῆρξε καιρός καθ’ ὅν ἐπίστευον, ὅτι αἱ προσπάθειαί μου
δέν ἔμειναν ἀνεπιτυχεῖς.»:
α. Να χωρίσετε το απόσπασμα σε δύο βασικές ενότητες και να δώσετε έναν ενδεικτικό τίτλο
για την καθεμιά.
β. Η εξομολόγηση της μητέρας παρατίθεται από τον αφηγητή σε πρώτο πρόσωπο. Ποιες
αρετές προσδίδει στην αφήγηση η επιλογή αυτή;
Γ. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:
1. «— Το πλάκωσες, γυναίκα, το παιδί μου! — είπεν ο πατέρας σου, και τον επήραν τα δάκρυα.
Τότε άρχισα εγώ να κλαίγω στα δυνατά και να ξεφωνίζω. Μα ο πατέρας σου έβαλε το χέρι του
στο στόμα μου και — Σους! με είπε. Τι φωνάζεις έτσι, βρε βώδι; — Αυτό με το είπε. Θεός
σχωρέσ' τόνε. Τρία χρόνια είχαμε πανδρευμένοι, κακό λόγο δεν με είπε. Κ' εκείνη τη στιγμή με
το είπε. — Ε; Τι φωνάζεις έτσι; Θέλεις να ξεσηκώσης τη γειτονιά, να πη ο κόσμος πως εμέθυσες
12

13. κ' επλάκωσες το παιδί σου;».: να σχολιάσετε σε δύο παραγράφους (130-150 λέξεις) τη στάση
του πατέρα, όπως αυτή προκύπτει από το παραπάνω απόσπασμα.
2. «[...]− Σοῦ ἔφερα δύο παιδιά μου στά πόδια σου... χάρισέ μου τό κορίτσι! [...] Κανείς δέν μ’
ἐκυνήγει»: με βάση το πιο
πάνω χωρίο, να σχολιάσετε σε ένα κείμενο 120-140 λέξεων την απήχηση λόγων της μητέρας
στο μικρό Γιωργή.
3. Ο αφηγητής πιστεύει στο «απρομελέτητον και αβούλητον του αμαρτήματος της μητρός».
Ποια είναι η δική σας άποψη;
Δ. Σχολιασμός αδίδακτου λογοτεχνικού κειμένου:
Να γίνει συγκριτικός σχολιασμός του αποσπάσματος από την τελευταία ενότητα του διηγήματος
του Γ. Βιζυηνού «Όταν επανήλθον να καθίσω πλησίον της, έτρεμον τα γόνατα μου εξ αορίστου
αλλ' ισχυρού τίνος φόβου. […] Ύστερα όμως άρχισε να γίνεται σιγανός και συλλογισμένος» με
το παρακάτω απόσπασμα από την «Αναφορά στον Γκρέκο» του Νίκου Καζαντζάκη όσον αφορά
στη θέση της γυναίκας.
Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο, (απόσπασμα).
Μονάχα μια φορά θυμούμαι τη μητέρα μου να λάμπει παράξενα το μάτι της, να γελάει και
να χαίρεται, σαν όταν θα 'ταν ανύπαντρη ή αρραβωνιασμένη. Πρωτομαγιά, είχαμε πάει σ' ένα
χωριό, στη Φόδελε, γεμάτο νερά και περβόλια πορτοκαλιές, να κάμει ο πατέρας μου μια
βάφτιση. Οπόταν, άξαφνα, σφοδρή νεροποντή ξέσπασε, γίνηκε ο ουρανός νερό κι άδειασε
απάνω στη γης, κι αυτή κακάριζε, άνοιγε και δέχουνταν τ' αρσενικά νερά βαθιά στον κόρφο της.
Είχαν μαζευτεί οι προύχοντες του χωριού, με τις γυναίκες τους και τις κόρες, στο μεγάλον οντά
του κουμπάρου, η βροχή κι οι αστραπές έμπαιναν από τις χαραμάδες της πόρτας και των
παραθυριών, ο αέρας μύριζε πορτοκάλι και χώμα. Και μπαινόβγαιναν τα τραταρίσματα, τα
κρασιά, τα ρακιά κι οι μεζέδες, πήρε να βραδιάζει, άναψαν τα λυχνάρια, οι άντρες ήρθαν στο
κέφι, οι γυναίκες οι χαμοβλεπούσες σήκωσαν τα μάτια κι άρχισαν να κακαρίζουν σαν τις
πέρδικες· κι όξω από το σπίτι μούγκριζε ακόμα ο Θεός, πλήθαιναν οι βροντές, τα στενά
δρομάκια του χωριού είχαν γίνει ποτάμια, κατρακυλούσαν οι πέτρες και χαχάριζαν, είχε γίνει ο
Θεός νεροποντή κι αγκάλιαζε, πότιζε, κάρπιζε τη γης.
Κι ο κύρης στράφηκε στη μάνα μου, πρώτη φορά είδα να την κοιτάζει με τρυφεράδα, κι
η φωνή του πρώτη φορά είχε γλυκάνει: — Μαργή, της είπε, τραγούδηξε.
Της έδινε την άδεια, μπροστά σε τόσους άντρες, να τραγουδήσει· κι εγώ σηκώθηκα
ανταρεμένος. Δεν ξέρω γιατί, είχα θυμώσει· έκαμα να τρέξω στη μάνα μου, σα να 'θελα να την
προστατέψω· μα ο κύρης με άγγιξε με το δάχτυλο του στον ώμο και με κάθισε κάτω. Κι η μάνα
μου φάνηκε αγνώριστη, γυάλιζε το πρόσωπο της, σα να το αγκάλιαζαν όλες οι βροχές κι οι
αστραπές, σήκωσε το λαιμό, και θυμούμαι τα μακριά κορακάτα μαλλιά της λύθηκαν ξαφνικά,
της σκέπασαν τις πλάτες και κατέβηκαν ώς τα γοφιά της. Κι άρχισε ... τι φωνή ήταν εκείνη,
βαθιά, γλυκιά, λίγο βραχνή, όλο πάθος· μεσόκλεισε τα μάτια της κατά τον κύρη και τραγούδησε
μια μαντινάδα. Δε θα την ξεχάσω ποτέ τη μαντινάδα αυτή· τότε δεν κατάλαβα γιατί την είπε,
για ποιον την είπε· αργότερα, σα μεγάλωσα, κατάλαβα. Τραγουδούσε με τη γλυκιά, γεμάτη
συγκρατημένο πάθος φωνή της και κοίταζε τον πατέρα:
Θαμάζουμαι όταν περπατείς πώς δεν ανθούν οι ρούγες
και πώς δε γίνεσαι αϊτός με τις χρυσές φτερούγες!
Γύρισα πέρα τα μάτια, να μη βλέπω τον κύρη, να μη βλέπω τη μάνα, πήγα στο παραθύρι
κι ακούμπησα το κούτελο μου στο τζάμι κι έβλεπα τη βροχή να πέφτει και να τρώει τα χώματα.
Επιλογή και επιμέλεια υλικού : Δουλαδίρη Μαλαματή
13