SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  102
Télécharger pour lire hors ligne
Dos Callaeci a Gallaecia nas
fontes epigráficas
Luís Magarinhos
luismaig@gmail.com
EINIACA 16 – USC Julho 2016
Objetivos do trabalho
• Estudar as referências ao pópulus ou cívitas
dos Callaeci nas fontes epigráficas.
• Delimitar cronologicamente as distintas
referências.
•Estabelecer um fio narrativo entre as
diferentes epigrafias e contexto histórico por
volta destas
•Definir algumas hipóteses de por que o
epónimo Galaico passa da parte ao todo para
definir a totalidade da povoação do NW.
• Deliminar cronologicamente a origem da
província da Gallaecia.
• Relacionado co tema do TFM, os “Callaeci”
Metodologia do trabalho
• Análise preliminar das referencias
epigráficas baixo critério cronológico.
• Definição também preliminar de
vínculos interpretativos coas fontes
escritas, arqueológicas e toponímicas.
Fontes usadas
• Bibliografia básica sobre epigrafia
• Bibliografia específica sobre as
espigrafias em questão e aspectos
relacionados.
• Bases dados:
• EDH - Epigraphic Database Heidelberg
• CIL – Corpus Inscriptionum Latinarum
• AE - L’Année épigraphique.
• EDR - Electronic Archive of Greek and Latin Epigraphy
• HEp - Hispania Epigraphica.
• EDCS - Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby
Definição de conceitos
• Pópulus, Gens, Cívitas
• Povo epónimo
• Cognomina ex virtute
• Origo
Primeiro contacto. Onde situamos o
pópulus dos Callaeci?
Onde situamos o pópulus dos Callaeci?
Mapa que cria confusão
Mapa dos populi
NW Idade do Ferro
Mapa dos populi
NW Idade do Ferro
Onde situamos o pópulus dos Callaeci?
Mapa que cria confusão
Onde situamos o pópulus dos Callaeci?
“O convento bracarense é formado por 24 povos e 285.ooo
homens, entre os quais se podem nomear os Bíbalos, Coelerni,
Callaeci, Equaesi, Limice e Querquerni”
Plinio. Nat. Hist. Book 3.3
“Interea Brutus [...] sexaginta millia Gallaecorum, qui
Lusitanis auxilio venerant, asperrimo bello et difficili, quamvis
incautos circumvenisset, oppressit. Quorum in eo praelio
quinquaginta millia occisa, sex millia capta referuntur, pauci
fuga evaserunt.”
Paulo Orosio [383 - 420 d.C]
Historiae Adversus Paganos. Livro VII.5.5
Onde situamos o pópulus dos Callaeci?
"Os Galaicos ocupam grande parte da zona montanhosa e
foram mais difíceis de combater, daí que deram o sobrenome
ao quem vencera os Lusitanos, de facto, na actualidade a
maior parte dos Lusitanos denominam-se a si mesmos de
Galaicos.”
Estrabão [64 a.C - 24 d.C]
Geografia 3.3.2
Mas Bruto chega só até o Minho?
Tranoy, Alain (1981)
Onde localizarmos o pópulus dos Callaeci?
Tranoy, Alain (1981)
Onde localizarmos o pópulus dos Callaeci?
(Monteagudo
1955; Silva 1994;
Tranoy 1981)
Onde localizarmos o pópulus dos Callaeci?
J. Alarcão; L. Estravís Corona (1998)
Onde localizarmos o pópulus dos Callaeci?
J. Alarcão; L. Estravís Corona (1998)
Cale/Calem:
- Salústio, Frag. Hist.
III.43
- Itin. Ant. 421.8
EPIGRAFIA I
Epigrafia de Sta. Comba
Sobreira, Paredes
Epigrafia de Sta. Comba
Sobreira, Paredes
Diversas leituras e diversas interpretações:
Votiva ou funerária?
Tranoy 1977, 1981: Votiva, representa uma deusa local: Calaicia. Deusa dos Callaeci
L. Vasconcelos, 1921-22: Funeraria, homenagem à pessoa de Calandia
CAL(AIC)IA /
RUFUS FL /
AVI FL(ILIUS) /
S(OROR, ACRUM, ACRA)
F(ACIENDUN) C(URAVIT)
RUFUS FL
FILHO DE FLAVIO
QUE DEDICA A SUA IRMA / SERVA /
DEUSA /
CALAICIA
Votiva ou Funerária?
Tranoy (1977, 1981)
-Calaicia (só um L) poderia
representar uma deusa local
do populi dos Callaeci que
hipoteticamente habitavam esta área.
-Tranoy interpreta a S da última linha
como abreviatura de SACRUM /
SACRA. Só hipótese.
-Apareceram duas pedras iguais,
poderia indicar um santuario local
-Reutilização como pedra bautismal
algo que se acostuma fazer com as
pedras votivas.
-Outra hipótese, possível mestura
entre votiva e funerária.
EPIGRAFIA II
138 a.C.
Epigrafia:
D(ECIMUS) IUNIUS M(ARCI) F(ILIUS)
M(ARCI) N(EPOS) BRUTUS QUI
POSTEA / CALLAICUS APPELLATUS EST
DÉCIMO JÚNIO FILHO DE MARCO NETO DE
MARCO BRUTO QUE MAIS TARDE SE CHAMOU
GALAICO
Orosio Hist. Ad. Pag. VII.5.5
Cognomina Ex Virtute
Exemplos Roma republicana (até o 27 a.C.):
- Publius Cornelius Scipio Africanus - 201 a.C.
- Lucius Cornelius P.f. Scipio Asiaticus - 190 a.C.
- Quinto Cecílio Metelo Macedonicus- 146 a.C.
- Decimus Iunius Brutus Callaicus - 136 a.C.
- Lucius Caecilius Metellus Dalmaticus - 118 a.C.
Exemplos Roma imperial (depois 27 a.C.):
- Lucius Septimius Severus Adiabenicus 195 d.C.
- Trajano Germanicus (97 d.C. Vitória frente aos Suevos), Dacicus (102
d.C.) e Parthicus (116 d.C)
- Diocleciano Britannicus Maximus (296/297 d.C), Adiabenicus Maximus,
(298 d.C.)
Cognomina Ex Virtute
- Títulos honoríficos para destacar os trunfos militares e o
submetimento de outros povos.
- Poderia ser referido a um povo ou também a um território
conquistado.
- Prática que se dava tanto no periodo repúblicano como no
imperial (neste caso reservado unicamente ao emperador que
poderia acumular vários títulos honoríficos)
- Permitía elevar o prestigio e o reconhecimento público.
- Às vezes agregava-se o termo "Maximus" para destacar ainda
mais o valor do trunfo.
- O trunfo era normalmente celebrado em Roma erigindo
símbolos e monumentos comemorativos: templos, moedas,
estátuas, armas petrificadas, etc.
“Tunc sibi Callaico Brutus cognomen ab hoste Fecit et
Hispanam sanguine tinxit humum.”
“Então Bruto ganhou o seu sobrenome a partir dos enemigos
Galaicos e tinheu de sangue a terra hispana.”
Ovidio. Fast. VI.12
9 de Junho [137 a.C.]
Decimus Iunius Brutus Callaicus
- Cónsul no ano 138 a.C
- Campanhas no NW 138-136 a.C.
"Decimus Iunius Brutus in Hispania Ulteriore feliciter adversus Gallaecos
pugnavit.“ Titus Livius: Periochae 56-1
"os galaicos ocupam grande parte da zona montanhosa. Por isso e por
seremnmais difíceis de combater deram o sobrenome a quem vencera os
lusitanos“ Estrabão: Geografia 3.3.2
-Celebração do Trunfo em Roma 136-132 a.C.*
“Mars etiamnum est sedens colossiaeus eiusdem manu in templo Bruti
Callaeci” "Ainda existe uma colosal estátua de Marte sedente no
templo de Bruto Galaico“ Pínio: Hist. Nat. 36.26
Comemorações triunfais de Brutus Callaicus
Zevi, Fausto. "L'identificazione del tempio di Marte in Circo e altre osservazioni." Publications de l'École française
de Rome 27.1 (1976): 1047-1066. Ver: V. Vespignani (1983)
Comemorações triunfais de Brutus Callaicus
Zevi, Fausto. "L'identificazione del tempio di Marte in Circo e altre osservazioni." Publications de l'École française
de Rome 27.1 (1976): 1047-1066. Ver: V. Vespignani (1983)
<- Arquiteto Grego Hermodoro de Salamis.
Comemorações triunfais de Brutus Callaicus
Zevi, Fausto. "L'identificazione del tempio di Marte in Circo e altre osservazioni." Publications de l'École française
de Rome 27.1 (1976): 1047-1066. Ver: V. Vespignani (1983)
<- Arquiteto Grego Hermodoro de Salamis.
P
É esta a estátua que indica Plin.?
(Alessandra Bravi 2014; Ann M.
Nicgorski 2004)
Descoberta em 1622
Ares Ludovisi (cópia romana)
Ares Sedente
Museu Nacional Romano
Outras representações triunfais
POLITO, E. (2012) Augustan triumphal iconography and the Cantabrian Wars: Some remarks on round shields
and spearheads depicted on monuments from the Iberian Peninsula and Italy. Archivo Español de Arqueología
2012, 85, pp. 141-148
Outras representações triunfais
POLITO, E. (2012) Augustan triumphal iconography and the Cantabrian Wars: Some remarks on round shields
and spearheads depicted on monuments from the Iberian Peninsula and Italy. Archivo Español de Arqueología
2012, 85, pp. 141-148
Outras representações triunfais
POLITO, E. (2012) Augustan triumphal iconography and the Cantabrian Wars: Some remarks on round shields
and spearheads depicted on monuments from the Iberian Peninsula and Italy. Archivo Español de Arqueología
2012, 85, pp. 141-148
Outras representações triunfais
POLITO, E. (2012) Augustan triumphal iconography and the Cantabrian Wars: Some remarks on round shields
and spearheads depicted on monuments from the Iberian Peninsula and Italy. Archivo Español de Arqueología
2012, 85, pp. 141-148
Fasti Capitolini Consulares
Referências:
CIL I - Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL). vol. I Inscriptiones Latinae
antiquissimae ad C. Caesaris mortem.1863. pars I Fasti consulares ad a. u. c.
DCCLXVI. Elogia clarorum virorum. Fasti anni Iuliani. Cura TH. MOMMSEN, W.
HENZEN, CHR. HUELSEN. 1893
Degrassi, A. «Fasti consulares et triumphales», Inscr. It., XIII, 1. 1946
Degrassi, A. Il Fasti consolari dell'impero romano dal 30 av. C. al 613 d. C., Rome,
1952.
- Lista de todos os cónsules romanos do periodo republicano
- Descobertos em 1546 no Arco de Augusto do Foro Romano
- Restaurados por Michelangelo
- Actualmente no Palazzo do Conservatori do Musei Capitolini
Epigrafia:
D(ECIMUS) IUNIUS M(ARCI) F(ILIUS)
M(ARCI) N(EPOS) BRUTUS QUI
POSTEA / CALLAICUS APPELLATUS EST
DÉCIMO JÚNIO FILHO DE MARCO NETO DE
MARCO BRUTO QUE MAIS TARDE SE CHAMOU
GALAICO
Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL I)
Inscriptiones Latinae antiquissimae ad C.
Caesaris mortem.1863. pars I Fasti consulares ad
a. u. c. DCCLXVI. Elogia clarorum virorum. Fasti
anni Iuliani. Cura TH. MOMMSEN, W. HENZEN,
CHR. HUELSEN. 1893. p. 26
D(ECIMUS) IUNIUS
M(ARCI) F(ILIUS)
M(ARCI) N(EPOS)
BRUTUS QUI
POSTEA / CALLAICUS
APPELLATUS EST
DÉCIMO JÚNIO FILHO DE
MARCO NETO DE MARCO
BRUTO QUE MAIS TARDE SE
CHAMOU GALAICO
Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL I) Inscriptiones Latinae antiquissimae ad C. Caesaris mortem.1863.
pars I Fasti consulares ad a. u. c. DCCLXVI. Elogia clarorum virorum. Fasti anni Iuliani. Cura TH.
MOMMSEN, W. HENZEN, CHR. HUELSEN. 1893. p. 26
Ano 616 da fundação de Roma que corresponde ao 138 a.C.
PUBLIUS CORNELIUS SCIPIO NASICA SERAPIO E D. IUNIUS BRUTUS CALLAICUS cónsules nesse ano.
Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL I) Inscriptiones Latinae antiquissimae ad C. Caesaris mortem.1863.
pars I Fasti consulares ad a. u. c. DCCLXVI. Elogia clarorum virorum. Fasti anni Iuliani. Cura TH.
MOMMSEN, W. HENZEN, CHR. HUELSEN. 1893. p. 26
Ano 616 da fundação de Roma que corresponde ao 138 a.C.
PUBLIUS CORNELIUS SCIPIO NASICA SERAPIO E D. IUNIUS BRUTUS CALLAICUS cónsules nesse ano.
Fonte: EDR
Fasti Capitolini Consulares
Fasti Capitolini Consulares
EPIGRAFIA III
20-60 d.C.
(Ertuğ et al. 2008)
ΕΘΝΟ[··]
ΚΑΛΛΑΙΚΩ[·]
ΕΘΝΟ[··]
ΚΑΛΛΑΙΚΩ[·]
Sebasteión, Afrodísias, Turquia
- Sebasteión: do grego sebastos equivalente em latín a
Augustus. Conexão entre Afrodita e a representação
imperial Julio-Claudia.
- Construido entre o 20 e 60 d.C. (Ertuğ et al. 2008)
- Dedicado ao culto imperial. Homenagem a Cesar
Augusto e a dinastia Julio-Claudia [Construida no
periodo de Tiberio, Claudio e Nero] .
- Diversas representações dos trunfos sobre os povos
“bárbaros”.
- 16 Ethnes representados no pórtico norte ainda que
apareceram nas escavaçoes em varios pontos.
- Poderia ser uma representação estatuaria similar à do
"Porticus ad Nationes" do foro de Augusto em Roma
(Serv. ad Aen. 8.721; Plin.HN 36.39) (Smith 1988)
Dicionário Liddell-Scott sobre ethnos:
A.number of people living together, company, body of men, ἑηάρφλ ἔ., ἔ. ἑηαίρφλ, band of comrades, Il.3.32,
7.115, etc.; ἔζλος ιαῶλ host of men, 13.495; of particular tribes, “Ασθίφλ κέγα ἔ.” 12.330; “Ἀταηῶλ ἔ.” 17.552:
pl., “ἔζλεα πεδῶλ” 11.724, cf. 2.91; “ἔ. λεθρῶλ” Od.10.526; of animals, ἔ. κειηζζάφλ, ὀρλίζφλ, κσηάφλ, swarms,
flocks, etc., Il.2.87,459,469; “ἔζλε ζερῶλ” S.Ph.1147 (lyr.), Ant.344; ἔ. ἀλέρφλ, γσλαηθῶλ, Pi.O.1.66, P.4.252; ἔ.
βρόηεολ, ζλαηόλ, Id.N.3.74, 11.42; ἔ. ηόδε, of the Erinyes, A.Eu.366 (lyr.).
2. after Hom., nation, people, ηὸ Μεδηθὸλ ἔ. (γέλος being a subdivision of ἔζλος) Hdt.1.101; ἔ. ἠπεηρογελές,
καταηροθόρολ, A.Pers.43, 56 (anap.), etc.; “ηῶλ κεδηζάληφλ ἐζλέφλ ηῶλ Ἑιιεληθῶλ” Hdt.9.106.
b. later, ηὰ ἔ. foreign, barbarous nations, opp. Ἕιιελες, Arist.Pol.1324b10; ἔ. λοκάδφλ, of Bedawîn, LW2203
(Syria); at Athens, athletic clubs of non-Athenians, IG2.444, al.; in LXX, non-Jews, Ps.2.1, al., cf. Act.Ap.7.45;
Gentiles, ηῶλ ἐζλῶλ ηε θαὶ Ἰοσδαίφλ ib.14.5, etc.; used of Gentile Christians, Ep. Rom.15.27.
c. at Rome, = provinciae, App.BC2.13, Hdn.1.2.1, PStrassb.22.19 (iii A. D.), D.C.36.41, etc.: so in sg., province, “ὁ
ησραλλήζας ηοῦ ἔζλοσς” D.Chr.43.11; ὁ ἡγούκελος ηοῦ ἔζλοσς the governor of the province, POxy.1020.5 (iii A.
D.).
3. class of men, caste, tribe, ηὸ Θεηηαιῶλ . . πελεζηηθὸλ ἔ. Pl.Lg.776d; “ἔζλος θερσθηθόλ” Id.Plt.290b; οἶζζά ηη ἔ.
ἠιηζηώηερολ ῥαυῳδῶλ; X.Smp.3.6; δεκηοσργηθὸλ ἔ. Pl.Grg.455b, cf. Arist.Ath.3; “ἔ. βρατκάλφλ” D.S.17.102; ηὰ
ἱερὰ ἔ. the orders of priests, OGI90.17 (ii B. C.); trade-associations or guilds, “ἔζλε θαὶ ἐργαζηήρηα” PPetr.3p.67
(iii B. C.), al.; class in respect to rank or station, “οὐ πρὸς ηοῦηο βιέποληες . . ὅπφς . . ἕλ ηη ἔ. ἔζηαη
δηαθερόληφς εὔδαηκολ” Pl.R.420b, cf. 421c, D.21.131.
4. sex, ζῆισ, ἄρρελ ἔ., X.Oec.7.26.
5. part, member, Hp.Loc.Hom.1. II. of a single person, a relation, Pi.N.5.43.
(Smith 1987)
(Smith 1988)
(Smith 1987)
R.R.R. Smith. “Simulacra gentium: the Ethne from the Sebasteion at Afrodisias”,
JRS, 78, 1988, págs. 57 e seg.
http://insaph.kcl.ac.uk/iaph2007/iAph090017.html
EPIGRAFIA IV
168 d.C.
CIL VI 41143; ILS 9002; HD030586
Locate: Roma (Perdida)
[T(ito)] Furio L(uci) f(ilio) Pal(atina) Victori[no] / praef(ecto)
praet(orio) Imperator[um Antonini] / et Veri Aug[g(ustorum)
consularibus ornamentis] / honorato et [ob victor]iam
Parthicam / [eorum] coron[a] murali vallari [aurea] / hast[i]s
pur[i]s IIII vexillis obsidionali[bus IIII] / [ab iisdem] donato
pr[aef(ecto)] Aegypti praef(ecto) vi[gilum] / proc(uratori) a
rat(ionibus) praef(ecto) c[lassium] praetor(iarum)
Mis[enatium et] / Ravennatium proc(uratori) ludi magni
proc(uratori) provincia[rum] / Hispaniae et Gal[atiae]
praef(ecto) alae Frontonianae tr[ib(uno)] / legionis II
adiutricis [praef(ecto)] coh(ortis) Bracarum in Brita[nnia] /
[h]uic [senatus auctoribus Imperatoribus] / [Antonino et
Vero Augg(ustis) ---] / [------
(Alföldy, 2002)
-Cursus Honorum inverso de Tito Furius Victorinus
- Procurador. Administração económica e financeira da província
(Base onoraria del prefetto del pretorio Tito Furio Victorino nel
disegno di Pirro Ligorio (1513-1583)
- Cursus Honorum inverso de Tito Furius Victorinus
- Procurador. Administração económica e financeira da província
ILS 9002
EPIGRAFIA V
238 d.C.
[- Ruti]lio Pud[enti] Cris[pin]o [c(larissimo) v(iro)] / [leg(ato) A]ug(usti) pr(o)
pr(aetore) ad [cen]sus accepta[n]d[os] / prov(inciae) Lugdunens[is et
p]rov(inciae) [H]isp(aniae) [B]a[e]ticae / curatori Teanens[ium
In]teramnatiu[m] / Venafranor[um Aqui]natium / leg(ato) Aug(usti) pr(o)
pr(aetore) prov(inciae) [Hispaniae] citerioris / et Callaecia [e electo du]ci ex
s(enatus) c(onsulto) / bello Aquil[eien]si co(n)s(uli) proco(n)s(uli) /
prov(inciae) Achaiae [leg(ato)] Aug(usti) pr(o) pr(aetore) [pr]ov(inciae) /
Syriae Phoenic[es] leg(ato) Aug(usti) pr(o) pr(aetore) [prov(inciae)] /
Thraciae leg(ato) Au[g(usti) pr(o) p]r(aetore) prov(inciae) Lusitaniae /
leg(ato) leg(ionis) XV Apollina[ris s]odali Marcian[o] / Antoniniano
[Comm]odian[o Helviano] / Severiano Ant[onini]ano iuridico / Aemiliae
Etr[uri]ae Li[guriae] / curatori viarum [Clodiae] Cassiae C[imin(iae)] / curatori
Fanestr[ium et P]isaur[ensium] / praetori aed(ili) [pleb(is) Ce]riali q[uaestori]
/ urbano IIIIvir(o) [v(iarum) c(urandarum) p]r(aefecto) urb(i) feriarum /
Latinarum p[raef(ecto)] coh(ortis) I Lusitanor(um) / eq(uitatae)
q(uingenariae)
CIL VI, 41229; HD024547; EDR073134.
(Alföldy and Troncoso 2002; Tranoy 1981; Yanguas 1988)
Data: 238 a.C.- Location: Roma
[- Ruti]lio Pud[enti] Cris[pin]o [c(larissimo) v(iro)] /
[leg(ato) A]ug(usti) pr(o) pr(aetore) ad [cen]sus
accepta[n]d[os] / prov(inciae) Lugdunens[is et
p]rov(inciae) [H]isp(aniae) [B]a[e]ticae / curatori
Teanens[ium In]teramnatiu[m] / Venafranor[um
Aqui]natium / leg(ato) Aug(usti) pr(o) pr(aetore)
prov(inciae) [Hispaniae] citerioris / et Callaecia[e
electo du]ci ex s(enatus) c(onsulto) / bello
Aquil[eien]si co(n)s(uli) proco(n)s(uli) / prov(inciae)
Achaiae [leg(ato)] Aug(usti) pr(o) pr(aetore)
[pr]ov(inciae) / Syriae Phoenic[es] leg(ato) Aug(usti)
pr(o) pr(aetore) [prov(inciae)] / Thraciae leg(ato)
Au[g(usti) pr(o) p]r(aetore) prov(inciae) Lusitaniae /
leg(ato) leg(ionis) XV Apollina[ris s]odali Marcian[o]
/ Antoniniano [Comm]odian[o Helviano] / Severiano
Ant[onini]ano iuridico / Aemiliae Etr[uri]ae
Li[guriae] / curatori viarum [Clodiae] Cassiae
C[imin(iae)] / curatori Fanestr[ium et
P]isaur[ensium] / praetori aed(ili) [pleb(is) Ce]riali
q[uaestori] / urbano IIIIvir(o) [v(iarum)
c(urandarum) p]r(aefecto) urb(i) feriarum /
Latinarum p[raef(ecto)] coh(ortis) I Lusitanor(um) /
eq(uitatae) q(uingenariae)
- Rutilio Pudenti Crispino
- Cursus Honorum inverso
- Governador de província imperial
CIL VI, 41229; HD024547; EDR073134.
(Alföldy and Troncoso 2002; Tranoy 1981; Yanguas 1988)
Data: 238 a.C.- Location: Roma
CIL VI, 41229; HD024547; EDR073134.
(Alföldy and Troncoso 2002; Tranoy 1981; Yanguas 1988)
Data: 238 a.C.- Location: Roma
CIL VI, 41229; HD024547; EDR073134.
(Alföldy and Troncoso 2002; Tranoy 1981; Yanguas 1988)
Data: 238 a.C.- Location: Roma
EPIGRAFIA VI
193-211 d.C.
AE 1980, 0595bis.
A.M. Canto, ZPE 38, 1980, 141-145; Taf. 5a. (B) - AE 1980.
AE 1976, 0312.
A. Blanco Freijeiro, in: Actas del Coloquio Internacional sobre el
Bimilenario de Lugo (Lugo 1977) 107-155; fig. 1. (B) - AE 1976.
P. Le Roux, in: Actas del Coloquio Internacional sobre el Bimilenario
de Lugo (Lugo 1977) 86-89; fig. 3. - AE 1976.
AE 1973, 0294.
F. Arias Vilas, CuadGallegos 28, 1973, 237; Foto. (B) - AE 1973.
AE 1978, 0377.
HEp 01, 1989, 0457.
HEp 04, 1994, 0504.
AE 2003, 0948.
(Alföldy, 2002: 60)
Locate: Lugo
[Iovi? Optimo? Max(imo)?] /
[Numi]ni[b(us) Augu]stor(um) /
[Iunoni R]e[gi]nae / Veneri Victrici /
Africae Caelesti / Frugifero / Augustae
Emeritae / et Larib(us) Callaeciar(um)
/ [S]aturninus Aug(usti) lib(ertus)
Epigrafias com menção de cognomem
ou origo ligado a Callaecia
EPIGRAFIA VII
Cn(aeus) Aemilius / Amandae
l(ibertus) / Iucundus h(ic) s(itus)
e(st) / s(it) t(ibi) t(erra) l(evis) /
Cn(aeus) Aemilius Servo/lus
an(norum) XXII h(ic) s(itus) e(st)
s(it) t(ibi) t(erra) l(evis) /
Cn(aeus) Aemilius Cn(aei)
f(ilius) Pap(iria) / Callaecus
an(norum) XXIIX h(ic) s(itus)
e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)
E 2003, 0881.
ILER 6210.
HD044568
Epitafio Emerita Augusta
"A Cneo Emilio Iucundo, liberto de Amanda,
aquí yace enterrado, que la tierra te sea leve.
Cneo Emilio Servolo, de 22 años, aquí yace
enterrado, que la tierra te sea leve. Cneo Emilio
Galaico, hijo de Cneo, de la tribu Papiria, de 28
años, aquí yace enterrado, que la tierra te sea
leve.“ Tradução HeP
EPIGRAFIA VIII
T(itus) · Calla[ecus] / T(iti) · f(ilius)
· Ga[l(eria)] / Salvianus / h(ic)
s(itus) e(st)
AE 1969/70, 243; HEp: 20227
Epitafio de T. Calla[..] Salvianus
Record No. 20227
Placa - Epitafio / sepulcral
Lisboa
T(itus) · Calla[ecus] / T(iti) · f(ilius)
· Ga[l(eria)] / Salvianus / h(ic)
s(itus) e(st)
AE 1969/70, 243; HEp: 20227
Epitafio de T. Calla[..] Salvianus
Record No. 20227
Placa - Epitafio / sepulcral
Lisboa
EPIGRAFIA IX
D(is) M(anibus) /
Callaecioni / Lucreti Lupi
ser(vo) an(norum) XXII[I] /
Lucretius Callaecus / et
Lucretia Maura / f(ilio)
pientissimo f(aciendum)
c(uraverunt)
AE 2000, 0683.
HEp 10, 2000, 0730.
HD047445
Lisboa, Portugal
EPIGRAFIA X
D(is) · M(anibus) · s(acrum) / Sulpiciae ·
Col/lippone(n)si · an(norum) / XXXV ·
Callaecus / r(eipublicae) · s(uae)
l(ibertus) · uxori / p(ientissimae) p(oni)
c(uravit)
HEp 21406
CIL II 353
Caldas da Rainha, Leiria, Portugal
EPIGRAFIA XI
MNAT 7608
CIL 02-14-03, 01307
RIT 00384
Aquae Flaviae 00318
Tarragona
EPIGRAFIA XII
C(AIO) CAESARI
AUG(USTI) F(ILIO) /
PONTIF(ICI) AUGURI /
CALLAECIA
Dedicatoria de Callaecia como tal
[entidade região/geográfica] a Caio
Cesar filho de Augusto
CIL II 2422
(Rodríguez Colmenero, 2014)
Braga (Perdida)
Cohortes IV e V dos Galaicos Lucences
Callaecorum Lucensium
Numerosas inscrições.
Hai mais cohortes e unidades de tropas auxiliares do
ambito do NW: Lucensis, Bracaraugustanos, Cigurros,
Lemavos...
(Santos Yanguas, 1988)
(Santos Yanguas, 1988)
Imp(erator) Caesar divi Vespasiani f(ilius) Domitianus / Augustus Germanicus pontifex max[imus] /
tribunic(ia) potestat(e) VIII imp(erator) XVII co(n)[s(ul) XIIII] / censor perpetuus p(ater) p(atriae) / equitibus
et peditibus qui militant in a[lis] / tribus et cohortibus decem et septem [quae] / appellantur II Pannoniorum
III Augusta / Thracum veterana Gallica I Flavia civi/um Romanorum I milliaria I Lucensium / I
Ascalonitanorum I Sebastena I Iturae/orum I Numidarum II Italica civium Ro/manorum II Thracum civium
Romano/rum II classica III Augusta Thracum III / Thracum Syriaca IIII Bracaraugustano/rum IIII Syriaca
IIII Callaecorum Lucensi/um Augusta Pannoniorum Musulamiorum / et sunt in Syria sub P(ublio) Valerio
Patruino qui qui/na et vicena stipendia aut plura meruerant(!) / quorum nomina subscripta sunt ipsis libe/ris
posterisque eorum civitatem dedit et co/nubium cum uxoribus quas tunc habuissent / cum est civitas iis data
aut si qui caelibes es/sent cum iis quas postea duxissent dumta/xat singuli singulas a(nte) d(iem) VI Idus
Novembr(es) / M(arco) Otacilio Catulo Sex(to) Iulio Sparso co(n)s(ulibus) / cohort(is) Musulamiorum cui
praest / M(arcus) Caecilius September / pediti / Gorio Stibi f(ilio) Dacus(!) / descriptum et recognitum ex
tabula ae/nea quae fixa est Romae in Capitolio in / latere sinistro tabulari publici // Imp(erator) Caesar divi
Vespasiani f(ilius) Domitia/nus Augustus Germanicus pontifex / maximus tribunic(ia) potestat(e) VIII
imp(erator) / XVII co(n)s(ul) XIIII censor perpetuus p(ater) p(atriae) / equitibus et peditibus qui militant in
alis / tribus et cohortibus decem et septem quae / appellantur II Pannoniorum III Augusta Thracum veterana
Gallica I Flavia civi/um Romanorum I milliaria I Lucensium / I Ascalonitanorum I Sebastena I Itu/raeorum I
Numidarum II Italica civi/um Romanorum II Thracum civium / Romanorum II classica III Augusta / Thracum
III Thracum Syriaca IIII Bracar/augustanorum IIII Syriaca IIII Callae/corum Lucensium Augusta
Panno/[niorum
AE 1939, 0126.
AE 1959, 0252.
Bulgaria – Cursus honorum directo de Tito Flavio Domiciano – 81-96 d.C.
(Santos Yanguas, 1988)
Área da Pannonia
[Imp(erator) Caes(ar) M(arcus) Au]relius Antoninus Aug(ustus) / [pont(ifex)
max(imus) trib(unicia) po]t(estate) XVII imp(erator) II co(n)s(ul) III et / [Imp(erator)
Caes(ar) L(ucius) Aure]lius Verus Aug(ustus) Armenia/[cus trib(unicia) pot(estate) III
im]p(erator) II proco(n)s(ul) co(n)s(ul) II / [divi Antonini f(ilii) d]ivi Hadriani
ne/[potes divi Traian]i Parthici prone/[potes divi N]ervae abnepotes / [equitibus et
pediti]bus qui militaverunt / [in alis IV qu]ae appellantur I Thrac(um) / [victr(ix) et I
Cannane]f(atium) c(ivium) R(omanorum) et I Hisp(anorum) Arvacor(um) / [et III
Aug(usta) Thr(acum) et c]ohortibus septem IIII / [et XIIX vol]unt(ariorum) c(ivium)
R(omanorum) [et I Ulp(ia) P]annon(iorum) / [------ // ------] / et I Ulp(ia)
Panno[n(iorum) et V Callaec(orum) Lucens(ium) et I Thrac(um) c(ivium)
R(omanorum)] / et II Alpinor(um) e[t I Aelia M(miliaria) sag(ittariorum) et sunt in
Pan]/nonia super[iore sub Dasumio Tusco leg(ato)] / quinque et v[iginti stipendiis
emeritis] / dimissis h[onesta missione quorum] / nomina sub[scripta sunt civitatem
Ro]/manam qui e[orum non haberent dederunt] / et conubium [cum uxoribus quas
tunc habu]/issent cum e[st civitas is data aut cum is quas] / postea duxiss[ent
dumtaxat singulis]
AE 1982, 0795.
B. Lőrincz, AErt 107, 1980, 81-85. - AE 1982.
RMD 062.
AE 1960, 0021.
163 d.C. – Hungria – Cursus honorum directo de Marco Aurélio
Cohortes I e II (cavalaria) dos
Astures e Galaicos
Asturum et Callaecorum
Numerosas inscrições.
Hai mais cohortes e unidades de tropas auxiliares do
ambito do NW: Lucensis, Bracaraugustanos, Cigurros,
Lemavos...
(Santos Yanguas, 1988)
(Santos Yanguas, 1988)
P(ublio) Valerio P(ubli) f(ilio) Gal(eria) Prisco Urc[i]tano ex
Hisp(ania) citer(iore) / praef(ecto) fabr(um) praef(ecto)
coh(ortis) I Asturum et Callaec(orum) in Maur(etania) /
praef(ecto) coh(ortis) I Apamen(orum) sa(gittariorum) in
Cappad(ocia) / trib(uno) coh(ortis) I Ital(icae) |(miliariae)
volunt(ariorum) c(ivium) R(omanorum) in Cappad(ocia) /
praef(ecto) alae I Flaviae Numidic(ae) in Africa / praef(ecto)
alae I Hispan(orum) Aurianae in Raetia / vixit annis LXV
AE 1977, 0183.
H.-G. Pflaum, BSAF 1976, 34-39. (B) - AE 1977.
AE 1974, 0226.
A. Degrassi, MAL 13, 1967/68, 15-25; Zeichnung. - AE 1974.
CIL 06, 03654
100-150 d.C. – Italia
Frugifero / deo sancto /
G(aius) Iul(ius)
Longinu[s] / praef(ectus)
coh(ortis) Ast(urum) et /
Call(aecorum) pro salute
/ et bona valetud[i]/ne
recuperata v(otum)
s(olvit) l(ibens) a(nimo)
AE 1985, 0989d.
AE 1955, 0208. (B)
Marrocos
(Santos Yanguas, 1988)
[XXV plu]rib(us)ve stip(endiis) em[er(itis) dim(issis) ho]/nest(a) miss(ione) quor(um) nom(ina) subscript(a) /
sunt civit(atem) Roman(am) qui eor(um) non / haber(ent) ded(it) et conub(ium) cum uxorib(us) / quas tunc
habuis(sent) cum est civit(as) is / dat(a) aut cum is quas post(ea) duxis(sent) du/mtaxat singulis a(nte) d(iem)
VI K(alendas) Ian(uarias) / Q(uinto) Pomponio Musa L(ucio) Cassio Iuvenale co(n)s(ulibus) / coh(ortis) I
Alpinor(um) equit(atae) cui prae(e)st / Titius Modestus / ex equite / Ulpio Bitumari f(ilio) Biuasconi
Eravisc(o) / descript(um) et recognit(um) ex tabu(la) aer(ea) / quae fixa est Rom(ae) in mur(o) post /
templ(um) divi Aug(usti) ad Minervam // [Imp(erator) Caes(ar) divi Hadria]ni f(ilius) divi Traiani / [Par(thici)
nep(os) divi Nervae p]ronep(os) T(itus) Aelius Ha/[drianus Antoninu]s Aug(ustus) Pius pont(ifex) /
[max(imus) trib(unicia) pot(estate) XXII i]mp(erator) II co(n)s(ul) IV p(ater) p(atriae) / [equitibus et
ped]it(ibus) q(ui) n(ilitaverunt)(!) in al(is) V quae app(ellantur) / [I Fl(avia) Britan(nica) M(miliaria) c(ivium)
R(omanorum) et] I Thr(acum) vet(erana) sagit(tariorum) et I Aug(usta) / [Itur(aeorum) sagit(tariorum) et I
c(ivium) R(omanorum) et] I Brit(tonum) c(ivium) R(omanorum) et coh(ortibus) XIII / [I Nor(icorum) et III
Lusit(anorum) et] II Ast(urum) et Call(aecorum) et VII / [Breuc(orum) et II Aug(usta) Thr(acum) et] I
Lusit(anorum) et I Mont(anorum) et I / [Camp(anorum) vol(untariorum) c(ivium) R(omanorum) et I
Thr(acum) c(ivium)] Ro(manorum) et I Alp(inorum) equat(ata)(!) et / [III Batavor(um) et I Th]r(acum)
Germ(anica) et I Alp(inorum) ped(itata) / [et sunt in Pann(onia) inf(eriore) s]ub Geminn(io)(!) <C>apellia/[no
leg(ato) XXV plurib(us)ve sti]p(endiis) emer(itis) dim(issis) hon(esta) mis(sione) / [quor(um) nomin(a)
subscri]p(ta) sunt civi(tatem) Rom(anam)
AE 1983, 0787a.
CIL 16, 00112
Hungria
Consolidação definitiva da província com
as reformas de Diocleciano (284-305)
e Constantino (306-312)
Notável incremento do número de províncias no
Império passando de 47 a 85
Laterculus Veronensis
Lista de Verona. Manuscrito datado por volta do 310 d.C.
Reflitem as reformas territoriais de Diocleciano e Constantino
Notitia dignitatum
Documento romano que relata a organização
Administrativa do Império. Datado
entre o 390 e 420 d.C.
Lista de províncias romanas onde aparece Callaecia
A queda do império e a emergência da
Gallaecia tardo-antiga: Do “Regnum
Sueuorum” (410. Idacio. Cron. §187) ao
“Galliciensim regnum” (575. Gregory de
Tours. Hist. Frank. V §41)
Transformação da denominação do reino
étnico (Sueuorum) reino territorial
(Galliciensim). Gallaecia como realidade
política perfeitamente assentada.
Antiguidade tardia
Gregorius Turonensis episcopus (Grégoire de Tours), Historia
Francorum (Histoire des Francs). Folio 94v
http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84527667/f198.item.r=17655.z
oom
Algumas conclusões:
• Callaeci um povo epónimo situado nos arredores do rio Douro (actual área
do grande Porto) e cujo gentilício se extende ao conjunto do NW após a
conquista romana. Algo bastante comúm na origem de muitos países na
Europa.
• Dificuldade e ampla resistencia dos Callaeci na conquista atendendo as
fontes [também a arqueologia.]
• Referencias a Gallaecia como região geográfica ou política desde bastante
antes de se conformar como província sendo também conhecida
efemeramente com outros nomes que não irão permanecer: Transduriana,
Hisp. Superior.
• Primeira constação da existencia da provincia da Gallaecia como tal na
inscrição 238 d.C. (CIL VI, 41229) de Roma.
• Consolidação definitiva com Diocleciano (284-305 d.C.) e continuidade
histórica nominal na tardo-antiguedade até a actualidade.
• Hai mais epigrafias, só foi escolhida uma amostra mais ou menos
representativa. Pendente um estudo global.
Bibliografia:
1. Alföldy, G. (2002). Provincia Hispania superior. Retrieved from http://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=181127
2. Barnes, T. (1982). The new empire of Diocletian and Constantine. Retrieved from http://www.degruyter.com/flyer/HUP/product/249726.pdf
3. Bravi, Alessandra, 1965-. (2014). Griechische Kunstwerke im politischen Leben Roms und Konstantinopels. de Gruyter,.
4. Corrêa, A. A. M. 1888-1960. (1934). Cale, Portucale e Porto : -Arquivos do Seminário de Estudos Galegos 6. Santiago,.
5. Ertuğ, A., Lenagham, J., & Smith, R. R. R. (2008). Aphrodisias: City & Sculpture in Roman Asia. Ertuğ & Kocabıyık.
6. López Barja, P. (1993). Epigrafía latina. Santiago de Compostela.
7. J De Alarcào, ‘Ainda Sobre a Localizaçao Dos Populi de Conventus Bracaraugustanus’, Anales de Arqueología Cordobesa, 1998
<http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=653825&orden=0&info=link> [accessed 19 April 2016].
8. Machado, A. de S. (1979). As origens da cidade do Porto : o problema de Portucale. (2a ed.). act . [S.l.] : A.S.M.
9. Monteagudo, L. (1955). Cale, Callaici y Callaeci. III CAN, 413–414.
10. Nicgorski, A. (2004). Interlaced Fingers and Knotted Limbs: The Hostile Posture of Quarrelsome Ares on the Parthenon Frieze. Hesperia
Supplements. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/1354074
11. Pereira-Menaut, G. (1997). Un pobo e unha natio moi particulares. Galicia Fai Dous Mil Anos. O Feito Diferencial Galego. I. Historia, G.
Menaut-Pereira, Coord., Saint-Jacques de Compostelle, Ed. Mus{é}e Du Peuple Galicien, 1, 237–249.
12. Polito Eugenio, 1965-. (2011). La pietrificazione delle armi conquistate. Bari: Edipuglia.
13. Polito, E. (2012). Augustan triumphal iconography and the Cantabrian Wars: Some remarks on round shields and spearheads depicted on
monuments from the Iberian Peninsula and Italy. Archivo Español de Arqueología, 85(0), 141–148. http://doi.org/10.3989/aespa.085.012.008
14. Rodríguez Colmenero, A. (2014). Augusto na Fisterra ibérica : entre a vitoria cántabra e os albores do culto imperial : referencias ao
emperador César Augusto e membros da súa familia nas fontes escritas do noroeste hispánico amplo. Concello de Lugo, Servizo de Municipal
de Arqueología,.
15. Rubin, B. B. (2008). (Re)presenting empire: The Roman imperial cult in Asia Minor, 31 BC--AD 68. ProQuest Dissertations and Theses.
Retrieved from https://books.google.es/books?hl=pt-
PT&lr=&id=HbnFVLT5qLkC&oi=fnd&pg=PR3&dq=(RE)PRESENTING+EMPIRE.+THE+ROMAN+IMPERIAL+CULT+IN+ASIA+MINOR&ots=BzN7
o2WXaW&sig=G58IqDrAxx_6Qd90e2nB-scigDs
16. Santos Yanguas, N. (1988). El ejercito y la romanizacion de Galicia: Conquista y anexion del noroeste de la Peninsula Iberica. Retrieved from
http://digibuo.uniovi.es/dspace/handle/10651/20918
17. Silva, A. C. F. (1994). Origens do Porto. História Do Porto, Porto, Porto Editora, 44–117.
18. Smith, R. (1988). Simulacra gentium: the ethne from the Sebasteion at Aphrodisias. Journal of Roman Studies. Retrieved from
http://journals.cambridge.org/abstract_S0075435800014076
19. Tranoy, A. (1977). A propos des “Callaeci” de Pline. Epigraphie et peuplement.
20. Tranoy, A. (1981). La Galice romaine. Recherches sur le nord-ouest de la péninsule Ibérique dans l’Antiquité. Retrieved from
http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=12506000
21. Vasconcelos, J. L. (1921). Inscrição romana de Santa Comba (Paredes). OAP, 25, 248–249.
22. Zevi, F. (n.d.). L’identificazione del tempio di Marte in Circo e altre osservazioni. Publications de l’École Française de Rome, 27(1), 1047–1066.

Contenu connexe

Tendances

A Abertura Europeia ao Mundo - História A 10º Ano
A Abertura Europeia ao Mundo - História A 10º AnoA Abertura Europeia ao Mundo - História A 10º Ano
A Abertura Europeia ao Mundo - História A 10º AnoGonçalo Martins
 
Módulo 2 contexto histórico regular
Módulo 2   contexto histórico regularMódulo 2   contexto histórico regular
Módulo 2 contexto histórico regularCarla Freitas
 
Invasões francesas em portugal
Invasões francesas em portugalInvasões francesas em portugal
Invasões francesas em portugalSara Catarina
 
A integração de portugal na união europeia
A integração de portugal na união europeiaA integração de portugal na união europeia
A integração de portugal na união europeiaGabriel Cristiano
 
9 ano 9_1_ apogeu e declinio da influencia europeia_blogue
9 ano 9_1_ apogeu e declinio da influencia europeia_blogue9 ano 9_1_ apogeu e declinio da influencia europeia_blogue
9 ano 9_1_ apogeu e declinio da influencia europeia_blogueVítor Santos
 
Mercantilismo
MercantilismoMercantilismo
Mercantilismocattonia
 
Criatividade e rutura
Criatividade e ruturaCriatividade e rutura
Criatividade e ruturaHca Faro
 
Idade Média - Poder e Arte
Idade Média - Poder e ArteIdade Média - Poder e Arte
Idade Média - Poder e ArteJoão Lima
 
5 03 a geografia dos movimentos revolucionarios
5 03 a geografia dos movimentos revolucionarios5 03 a geografia dos movimentos revolucionarios
5 03 a geografia dos movimentos revolucionariosVítor Santos
 
A Cidade Estado na Grécia
A Cidade Estado na GréciaA Cidade Estado na Grécia
A Cidade Estado na GréciaMaria Gomes
 
O Modelo Romano - a fixação de modelos artísticos: arquitetura, escultura e...
O Modelo Romano -   a fixação de modelos artísticos: arquitetura, escultura e...O Modelo Romano -   a fixação de modelos artísticos: arquitetura, escultura e...
O Modelo Romano - a fixação de modelos artísticos: arquitetura, escultura e...Núcleo de Estágio ESL 2014-2015
 
Roma apresentação 1
Roma apresentação 1Roma apresentação 1
Roma apresentação 1Vítor Santos
 
Atenas -- uma cidade-estado aberta ao mar
Atenas -- uma cidade-estado aberta ao marAtenas -- uma cidade-estado aberta ao mar
Atenas -- uma cidade-estado aberta ao marMINV
 
Expansionismo europeu i
Expansionismo europeu iExpansionismo europeu i
Expansionismo europeu iTeresa Maia
 
03 a producao cultural
03 a producao cultural03 a producao cultural
03 a producao culturalVítor Santos
 
O urbanismo e arte romana
O urbanismo e arte romanaO urbanismo e arte romana
O urbanismo e arte romanaCarla Teixeira
 
1 01 a cultura do ágora
1 01 a cultura do ágora1 01 a cultura do ágora
1 01 a cultura do ágoraVítor Santos
 

Tendances (20)

A Abertura Europeia ao Mundo - História A 10º Ano
A Abertura Europeia ao Mundo - História A 10º AnoA Abertura Europeia ao Mundo - História A 10º Ano
A Abertura Europeia ao Mundo - História A 10º Ano
 
História A - módulo 3, 4 e 6
História A - módulo 3, 4 e 6História A - módulo 3, 4 e 6
História A - módulo 3, 4 e 6
 
Roma
RomaRoma
Roma
 
Módulo 2 contexto histórico regular
Módulo 2   contexto histórico regularMódulo 2   contexto histórico regular
Módulo 2 contexto histórico regular
 
Invasões francesas em portugal
Invasões francesas em portugalInvasões francesas em portugal
Invasões francesas em portugal
 
A integração de portugal na união europeia
A integração de portugal na união europeiaA integração de portugal na união europeia
A integração de portugal na união europeia
 
9 ano 9_1_ apogeu e declinio da influencia europeia_blogue
9 ano 9_1_ apogeu e declinio da influencia europeia_blogue9 ano 9_1_ apogeu e declinio da influencia europeia_blogue
9 ano 9_1_ apogeu e declinio da influencia europeia_blogue
 
Mercantilismo
MercantilismoMercantilismo
Mercantilismo
 
Criatividade e rutura
Criatividade e ruturaCriatividade e rutura
Criatividade e rutura
 
Idade Média - Poder e Arte
Idade Média - Poder e ArteIdade Média - Poder e Arte
Idade Média - Poder e Arte
 
5 03 a geografia dos movimentos revolucionarios
5 03 a geografia dos movimentos revolucionarios5 03 a geografia dos movimentos revolucionarios
5 03 a geografia dos movimentos revolucionarios
 
A Cidade Estado na Grécia
A Cidade Estado na GréciaA Cidade Estado na Grécia
A Cidade Estado na Grécia
 
O Modelo Romano - a fixação de modelos artísticos: arquitetura, escultura e...
O Modelo Romano -   a fixação de modelos artísticos: arquitetura, escultura e...O Modelo Romano -   a fixação de modelos artísticos: arquitetura, escultura e...
O Modelo Romano - a fixação de modelos artísticos: arquitetura, escultura e...
 
Roma apresentação 1
Roma apresentação 1Roma apresentação 1
Roma apresentação 1
 
Atenas -- uma cidade-estado aberta ao mar
Atenas -- uma cidade-estado aberta ao marAtenas -- uma cidade-estado aberta ao mar
Atenas -- uma cidade-estado aberta ao mar
 
Expansionismo europeu i
Expansionismo europeu iExpansionismo europeu i
Expansionismo europeu i
 
03 a producao cultural
03 a producao cultural03 a producao cultural
03 a producao cultural
 
O urbanismo e arte romana
O urbanismo e arte romanaO urbanismo e arte romana
O urbanismo e arte romana
 
1 01 a cultura do ágora
1 01 a cultura do ágora1 01 a cultura do ágora
1 01 a cultura do ágora
 
Sociedade Medieval
Sociedade MedievalSociedade Medieval
Sociedade Medieval
 

En vedette

A Arrábida no Bronze Final - a Paisagem e o Homem | Presentation
A Arrábida no Bronze Final - a Paisagem e o Homem | PresentationA Arrábida no Bronze Final - a Paisagem e o Homem | Presentation
A Arrábida no Bronze Final - a Paisagem e o Homem | Presentationarqueomike
 
Trabajo En Equipo Upm
Trabajo En Equipo UpmTrabajo En Equipo Upm
Trabajo En Equipo Upmorbelec
 
Dmg en 1er contacto
Dmg en 1er contactoDmg en 1er contacto
Dmg en 1er contactoAle Garcia
 
03 Curso Intensivo - Diseño Web y Usabilidad
03 Curso Intensivo - Diseño Web y Usabilidad03 Curso Intensivo - Diseño Web y Usabilidad
03 Curso Intensivo - Diseño Web y UsabilidadInterlat
 
Microfinance April 13
Microfinance April 13Microfinance April 13
Microfinance April 13Dhaval Thakur
 
Stuart 4106 listing presentation
Stuart 4106 listing presentationStuart 4106 listing presentation
Stuart 4106 listing presentationLacy Williams
 
The ‘Taste of Ireland Green Box’ Showcase in Dubai
The ‘Taste of Ireland Green Box’ Showcase in DubaiThe ‘Taste of Ireland Green Box’ Showcase in Dubai
The ‘Taste of Ireland Green Box’ Showcase in Dubaifareshassouna
 
Revisión del Broker Anyoption
Revisión del Broker Anyoption Revisión del Broker Anyoption
Revisión del Broker Anyoption jem77
 
hhoy quiero regalarte
hhoy quiero regalartehhoy quiero regalarte
hhoy quiero regalarteconillet
 
Issue tracking system
Issue tracking systemIssue tracking system
Issue tracking systemAkshay Surve
 
Analitica Web - Charla gratuita Victor Bandin
Analitica Web - Charla gratuita Victor BandinAnalitica Web - Charla gratuita Victor Bandin
Analitica Web - Charla gratuita Victor BandinLa Industrial LAB
 
Potabilizacion acdto higueron
Potabilizacion acdto higueronPotabilizacion acdto higueron
Potabilizacion acdto higueronJairo Ruiz Muñoz
 
Rechtliche Fallstricke in sozialen Medien
Rechtliche Fallstricke in sozialen MedienRechtliche Fallstricke in sozialen Medien
Rechtliche Fallstricke in sozialen MedienNils Seiter
 

En vedette (20)

A Arrábida no Bronze Final - a Paisagem e o Homem | Presentation
A Arrábida no Bronze Final - a Paisagem e o Homem | PresentationA Arrábida no Bronze Final - a Paisagem e o Homem | Presentation
A Arrábida no Bronze Final - a Paisagem e o Homem | Presentation
 
Abono.club
Abono.clubAbono.club
Abono.club
 
Trabajo En Equipo Upm
Trabajo En Equipo UpmTrabajo En Equipo Upm
Trabajo En Equipo Upm
 
Dmg en 1er contacto
Dmg en 1er contactoDmg en 1er contacto
Dmg en 1er contacto
 
03 Curso Intensivo - Diseño Web y Usabilidad
03 Curso Intensivo - Diseño Web y Usabilidad03 Curso Intensivo - Diseño Web y Usabilidad
03 Curso Intensivo - Diseño Web y Usabilidad
 
Microfinance April 13
Microfinance April 13Microfinance April 13
Microfinance April 13
 
Revista si decido quedarme
Revista si decido quedarmeRevista si decido quedarme
Revista si decido quedarme
 
Stuart 4106 listing presentation
Stuart 4106 listing presentationStuart 4106 listing presentation
Stuart 4106 listing presentation
 
The ‘Taste of Ireland Green Box’ Showcase in Dubai
The ‘Taste of Ireland Green Box’ Showcase in DubaiThe ‘Taste of Ireland Green Box’ Showcase in Dubai
The ‘Taste of Ireland Green Box’ Showcase in Dubai
 
Revisión del Broker Anyoption
Revisión del Broker Anyoption Revisión del Broker Anyoption
Revisión del Broker Anyoption
 
royal-myconian-hotel-thalasso-spa-center
royal-myconian-hotel-thalasso-spa-centerroyal-myconian-hotel-thalasso-spa-center
royal-myconian-hotel-thalasso-spa-center
 
Business Events News, Australia December 2014
Business Events News, Australia December 2014Business Events News, Australia December 2014
Business Events News, Australia December 2014
 
hhoy quiero regalarte
hhoy quiero regalartehhoy quiero regalarte
hhoy quiero regalarte
 
Issue tracking system
Issue tracking systemIssue tracking system
Issue tracking system
 
Analitica Web - Charla gratuita Victor Bandin
Analitica Web - Charla gratuita Victor BandinAnalitica Web - Charla gratuita Victor Bandin
Analitica Web - Charla gratuita Victor Bandin
 
Potabilizacion acdto higueron
Potabilizacion acdto higueronPotabilizacion acdto higueron
Potabilizacion acdto higueron
 
Rechtliche Fallstricke in sozialen Medien
Rechtliche Fallstricke in sozialen MedienRechtliche Fallstricke in sozialen Medien
Rechtliche Fallstricke in sozialen Medien
 
Presentación Ludificación
Presentación LudificaciónPresentación Ludificación
Presentación Ludificación
 
Buscando el valor añadido de las TIC
Buscando el valor añadido de las TICBuscando el valor añadido de las TIC
Buscando el valor añadido de las TIC
 
Entre dos mundos - memorias
Entre dos mundos - memoriasEntre dos mundos - memorias
Entre dos mundos - memorias
 

Similaire à Dos Callaeci a Gallaecia nas fontes epigráficas. Luís Magarinhos

A imagem do labirinto na caetra das estátuas de guerreiros galaicose as suas ...
A imagem do labirinto na caetra das estátuas de guerreiros galaicose as suas ...A imagem do labirinto na caetra das estátuas de guerreiros galaicose as suas ...
A imagem do labirinto na caetra das estátuas de guerreiros galaicose as suas ...Luís Magarinhos
 
Renascimento Cultural e Científico
Renascimento Cultural e CientíficoRenascimento Cultural e Científico
Renascimento Cultural e CientíficoPrivada
 
Módulo 2 escultura romana
Módulo 2   escultura romanaMódulo 2   escultura romana
Módulo 2 escultura romanaCarla Freitas
 
História da arte e do design grecia e roma
História da arte e do design   grecia e romaHistória da arte e do design   grecia e roma
História da arte e do design grecia e romaRafael Esnarriaga
 
Cap06 classicismo
Cap06 classicismoCap06 classicismo
Cap06 classicismowhybells
 
A evolucao dos_mapas_atraves_da_historia
A evolucao dos_mapas_atraves_da_historiaA evolucao dos_mapas_atraves_da_historia
A evolucao dos_mapas_atraves_da_historiacosme11
 
Probandus 003.pdf
Probandus 003.pdfProbandus 003.pdf
Probandus 003.pdfMaxPessa1
 
Música Medieval Doc Sisuama
Música Medieval Doc SisuamaMúsica Medieval Doc Sisuama
Música Medieval Doc SisuamaSisuama nzonkanu
 
Coluna de trajano
Coluna de trajanoColuna de trajano
Coluna de trajano10B
 
6o. ano texto -Arte na Grécia- 2-
6o. ano  texto -Arte na Grécia- 2-6o. ano  texto -Arte na Grécia- 2-
6o. ano texto -Arte na Grécia- 2-ArtesElisa
 
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdf
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdfCHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdf
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdfgersonmedeirosduarte
 
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdf
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdfCHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdf
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdfgersonmedeirosduarte
 

Similaire à Dos Callaeci a Gallaecia nas fontes epigráficas. Luís Magarinhos (20)

A imagem do labirinto na caetra das estátuas de guerreiros galaicose as suas ...
A imagem do labirinto na caetra das estátuas de guerreiros galaicose as suas ...A imagem do labirinto na caetra das estátuas de guerreiros galaicose as suas ...
A imagem do labirinto na caetra das estátuas de guerreiros galaicose as suas ...
 
4 história da a arte r
4 história da a   arte r4 história da a   arte r
4 história da a arte r
 
A Religiao Céltica
A Religiao CélticaA Religiao Céltica
A Religiao Céltica
 
Arte Romana (3).pdf
Arte Romana (3).pdfArte Romana (3).pdf
Arte Romana (3).pdf
 
Renascimento Cultural e Científico
Renascimento Cultural e CientíficoRenascimento Cultural e Científico
Renascimento Cultural e Científico
 
mdulo2-esculturaromana.pdf
mdulo2-esculturaromana.pdfmdulo2-esculturaromana.pdf
mdulo2-esculturaromana.pdf
 
Módulo 2 escultura romana
Módulo 2   escultura romanaMódulo 2   escultura romana
Módulo 2 escultura romana
 
História da arte e do design grecia e roma
História da arte e do design   grecia e romaHistória da arte e do design   grecia e roma
História da arte e do design grecia e roma
 
Cap06 classicismo
Cap06 classicismoCap06 classicismo
Cap06 classicismo
 
Probandus 003
Probandus 003Probandus 003
Probandus 003
 
A evolucao dos_mapas_atraves_da_historia
A evolucao dos_mapas_atraves_da_historiaA evolucao dos_mapas_atraves_da_historia
A evolucao dos_mapas_atraves_da_historia
 
Probandus 003.pdf
Probandus 003.pdfProbandus 003.pdf
Probandus 003.pdf
 
Música Medieval Doc Sisuama
Música Medieval Doc SisuamaMúsica Medieval Doc Sisuama
Música Medieval Doc Sisuama
 
Arte Grega
Arte GregaArte Grega
Arte Grega
 
Coluna de trajano
Coluna de trajanoColuna de trajano
Coluna de trajano
 
Juvenal
JuvenalJuvenal
Juvenal
 
6o. ano texto -Arte na Grécia- 2-
6o. ano  texto -Arte na Grécia- 2-6o. ano  texto -Arte na Grécia- 2-
6o. ano texto -Arte na Grécia- 2-
 
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdf
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdfCHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdf
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdf
 
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdf
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdfCHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdf
CHOAY_Francoise_A_Revolucao_Francesa_A_a.pdf
 
Histor 11
Histor 11Histor 11
Histor 11
 

Dernier

REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
Aula 1 Psico Social ensino superior xxxx
Aula 1 Psico Social ensino superior xxxxAula 1 Psico Social ensino superior xxxx
Aula 1 Psico Social ensino superior xxxxAnglica330270
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
Slide As células: unidade da vida, e organelas celulares.pdf
Slide As células: unidade da vida, e organelas celulares.pdfSlide As células: unidade da vida, e organelas celulares.pdf
Slide As células: unidade da vida, e organelas celulares.pdfeupedrodecostas
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
Geologia Marinha - Variação do Nível do Mar
Geologia Marinha - Variação do Nível do MarGeologia Marinha - Variação do Nível do Mar
Geologia Marinha - Variação do Nível do MarGabbyCarvalhoAlves
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
Revisão ENEM ensino médio 2024 para o terceiro ano
Revisão ENEM ensino médio 2024 para o terceiro anoRevisão ENEM ensino médio 2024 para o terceiro ano
Revisão ENEM ensino médio 2024 para o terceiro anoAlessandraRaiolDasNe
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...Universidade Federal de Sergipe - UFS
 
Teorias da Evolução e slides sobre darwnismo e evoulao
Teorias da Evolução e slides sobre darwnismo e evoulaoTeorias da Evolução e slides sobre darwnismo e evoulao
Teorias da Evolução e slides sobre darwnismo e evoulaoEduardoBarreto262551
 
O Modelo Atômico de Dalton - Carlos Vinicius
O Modelo Atômico de Dalton - Carlos ViniciusO Modelo Atômico de Dalton - Carlos Vinicius
O Modelo Atômico de Dalton - Carlos ViniciusVini Master
 

Dernier (18)

REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
 
Aula 1 Psico Social ensino superior xxxx
Aula 1 Psico Social ensino superior xxxxAula 1 Psico Social ensino superior xxxx
Aula 1 Psico Social ensino superior xxxx
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
 
Slide As células: unidade da vida, e organelas celulares.pdf
Slide As células: unidade da vida, e organelas celulares.pdfSlide As células: unidade da vida, e organelas celulares.pdf
Slide As células: unidade da vida, e organelas celulares.pdf
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
 
Geologia Marinha - Variação do Nível do Mar
Geologia Marinha - Variação do Nível do MarGeologia Marinha - Variação do Nível do Mar
Geologia Marinha - Variação do Nível do Mar
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V25_...
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
 
Revisão ENEM ensino médio 2024 para o terceiro ano
Revisão ENEM ensino médio 2024 para o terceiro anoRevisão ENEM ensino médio 2024 para o terceiro ano
Revisão ENEM ensino médio 2024 para o terceiro ano
 
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
REVISTA DE BIOLOGIA E CIÊNCIAS DA TERRA ISSN 1519-5228 - Artigo_Bioterra_V24_...
 
Teorias da Evolução e slides sobre darwnismo e evoulao
Teorias da Evolução e slides sobre darwnismo e evoulaoTeorias da Evolução e slides sobre darwnismo e evoulao
Teorias da Evolução e slides sobre darwnismo e evoulao
 
O Modelo Atômico de Dalton - Carlos Vinicius
O Modelo Atômico de Dalton - Carlos ViniciusO Modelo Atômico de Dalton - Carlos Vinicius
O Modelo Atômico de Dalton - Carlos Vinicius
 

Dos Callaeci a Gallaecia nas fontes epigráficas. Luís Magarinhos

  • 1. Dos Callaeci a Gallaecia nas fontes epigráficas Luís Magarinhos luismaig@gmail.com EINIACA 16 – USC Julho 2016
  • 2. Objetivos do trabalho • Estudar as referências ao pópulus ou cívitas dos Callaeci nas fontes epigráficas. • Delimitar cronologicamente as distintas referências. •Estabelecer um fio narrativo entre as diferentes epigrafias e contexto histórico por volta destas •Definir algumas hipóteses de por que o epónimo Galaico passa da parte ao todo para definir a totalidade da povoação do NW. • Deliminar cronologicamente a origem da província da Gallaecia. • Relacionado co tema do TFM, os “Callaeci”
  • 3. Metodologia do trabalho • Análise preliminar das referencias epigráficas baixo critério cronológico. • Definição também preliminar de vínculos interpretativos coas fontes escritas, arqueológicas e toponímicas.
  • 4. Fontes usadas • Bibliografia básica sobre epigrafia • Bibliografia específica sobre as espigrafias em questão e aspectos relacionados. • Bases dados: • EDH - Epigraphic Database Heidelberg • CIL – Corpus Inscriptionum Latinarum • AE - L’Année épigraphique. • EDR - Electronic Archive of Greek and Latin Epigraphy • HEp - Hispania Epigraphica. • EDCS - Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby
  • 5. Definição de conceitos • Pópulus, Gens, Cívitas • Povo epónimo • Cognomina ex virtute • Origo
  • 6. Primeiro contacto. Onde situamos o pópulus dos Callaeci?
  • 7. Onde situamos o pópulus dos Callaeci? Mapa que cria confusão Mapa dos populi NW Idade do Ferro
  • 8. Mapa dos populi NW Idade do Ferro Onde situamos o pópulus dos Callaeci? Mapa que cria confusão
  • 9. Onde situamos o pópulus dos Callaeci? “O convento bracarense é formado por 24 povos e 285.ooo homens, entre os quais se podem nomear os Bíbalos, Coelerni, Callaeci, Equaesi, Limice e Querquerni” Plinio. Nat. Hist. Book 3.3 “Interea Brutus [...] sexaginta millia Gallaecorum, qui Lusitanis auxilio venerant, asperrimo bello et difficili, quamvis incautos circumvenisset, oppressit. Quorum in eo praelio quinquaginta millia occisa, sex millia capta referuntur, pauci fuga evaserunt.” Paulo Orosio [383 - 420 d.C] Historiae Adversus Paganos. Livro VII.5.5
  • 10. Onde situamos o pópulus dos Callaeci? "Os Galaicos ocupam grande parte da zona montanhosa e foram mais difíceis de combater, daí que deram o sobrenome ao quem vencera os Lusitanos, de facto, na actualidade a maior parte dos Lusitanos denominam-se a si mesmos de Galaicos.” Estrabão [64 a.C - 24 d.C] Geografia 3.3.2 Mas Bruto chega só até o Minho?
  • 11. Tranoy, Alain (1981) Onde localizarmos o pópulus dos Callaeci?
  • 12. Tranoy, Alain (1981) Onde localizarmos o pópulus dos Callaeci? (Monteagudo 1955; Silva 1994; Tranoy 1981)
  • 13. Onde localizarmos o pópulus dos Callaeci? J. Alarcão; L. Estravís Corona (1998)
  • 14. Onde localizarmos o pópulus dos Callaeci? J. Alarcão; L. Estravís Corona (1998) Cale/Calem: - Salústio, Frag. Hist. III.43 - Itin. Ant. 421.8
  • 15.
  • 17. Epigrafia de Sta. Comba Sobreira, Paredes
  • 18. Epigrafia de Sta. Comba Sobreira, Paredes
  • 19.
  • 20.
  • 21. Diversas leituras e diversas interpretações: Votiva ou funerária? Tranoy 1977, 1981: Votiva, representa uma deusa local: Calaicia. Deusa dos Callaeci L. Vasconcelos, 1921-22: Funeraria, homenagem à pessoa de Calandia
  • 22. CAL(AIC)IA / RUFUS FL / AVI FL(ILIUS) / S(OROR, ACRUM, ACRA) F(ACIENDUN) C(URAVIT) RUFUS FL FILHO DE FLAVIO QUE DEDICA A SUA IRMA / SERVA / DEUSA / CALAICIA Votiva ou Funerária? Tranoy (1977, 1981) -Calaicia (só um L) poderia representar uma deusa local do populi dos Callaeci que hipoteticamente habitavam esta área. -Tranoy interpreta a S da última linha como abreviatura de SACRUM / SACRA. Só hipótese. -Apareceram duas pedras iguais, poderia indicar um santuario local -Reutilização como pedra bautismal algo que se acostuma fazer com as pedras votivas. -Outra hipótese, possível mestura entre votiva e funerária.
  • 24. Epigrafia: D(ECIMUS) IUNIUS M(ARCI) F(ILIUS) M(ARCI) N(EPOS) BRUTUS QUI POSTEA / CALLAICUS APPELLATUS EST DÉCIMO JÚNIO FILHO DE MARCO NETO DE MARCO BRUTO QUE MAIS TARDE SE CHAMOU GALAICO
  • 25. Orosio Hist. Ad. Pag. VII.5.5
  • 26. Cognomina Ex Virtute Exemplos Roma republicana (até o 27 a.C.): - Publius Cornelius Scipio Africanus - 201 a.C. - Lucius Cornelius P.f. Scipio Asiaticus - 190 a.C. - Quinto Cecílio Metelo Macedonicus- 146 a.C. - Decimus Iunius Brutus Callaicus - 136 a.C. - Lucius Caecilius Metellus Dalmaticus - 118 a.C. Exemplos Roma imperial (depois 27 a.C.): - Lucius Septimius Severus Adiabenicus 195 d.C. - Trajano Germanicus (97 d.C. Vitória frente aos Suevos), Dacicus (102 d.C.) e Parthicus (116 d.C) - Diocleciano Britannicus Maximus (296/297 d.C), Adiabenicus Maximus, (298 d.C.)
  • 27. Cognomina Ex Virtute - Títulos honoríficos para destacar os trunfos militares e o submetimento de outros povos. - Poderia ser referido a um povo ou também a um território conquistado. - Prática que se dava tanto no periodo repúblicano como no imperial (neste caso reservado unicamente ao emperador que poderia acumular vários títulos honoríficos) - Permitía elevar o prestigio e o reconhecimento público. - Às vezes agregava-se o termo "Maximus" para destacar ainda mais o valor do trunfo. - O trunfo era normalmente celebrado em Roma erigindo símbolos e monumentos comemorativos: templos, moedas, estátuas, armas petrificadas, etc.
  • 28. “Tunc sibi Callaico Brutus cognomen ab hoste Fecit et Hispanam sanguine tinxit humum.” “Então Bruto ganhou o seu sobrenome a partir dos enemigos Galaicos e tinheu de sangue a terra hispana.” Ovidio. Fast. VI.12 9 de Junho [137 a.C.]
  • 29. Decimus Iunius Brutus Callaicus - Cónsul no ano 138 a.C - Campanhas no NW 138-136 a.C. "Decimus Iunius Brutus in Hispania Ulteriore feliciter adversus Gallaecos pugnavit.“ Titus Livius: Periochae 56-1 "os galaicos ocupam grande parte da zona montanhosa. Por isso e por seremnmais difíceis de combater deram o sobrenome a quem vencera os lusitanos“ Estrabão: Geografia 3.3.2 -Celebração do Trunfo em Roma 136-132 a.C.* “Mars etiamnum est sedens colossiaeus eiusdem manu in templo Bruti Callaeci” "Ainda existe uma colosal estátua de Marte sedente no templo de Bruto Galaico“ Pínio: Hist. Nat. 36.26
  • 30. Comemorações triunfais de Brutus Callaicus Zevi, Fausto. "L'identificazione del tempio di Marte in Circo e altre osservazioni." Publications de l'École française de Rome 27.1 (1976): 1047-1066. Ver: V. Vespignani (1983)
  • 31. Comemorações triunfais de Brutus Callaicus Zevi, Fausto. "L'identificazione del tempio di Marte in Circo e altre osservazioni." Publications de l'École française de Rome 27.1 (1976): 1047-1066. Ver: V. Vespignani (1983) <- Arquiteto Grego Hermodoro de Salamis.
  • 32. Comemorações triunfais de Brutus Callaicus Zevi, Fausto. "L'identificazione del tempio di Marte in Circo e altre osservazioni." Publications de l'École française de Rome 27.1 (1976): 1047-1066. Ver: V. Vespignani (1983) <- Arquiteto Grego Hermodoro de Salamis. P É esta a estátua que indica Plin.? (Alessandra Bravi 2014; Ann M. Nicgorski 2004) Descoberta em 1622 Ares Ludovisi (cópia romana) Ares Sedente Museu Nacional Romano
  • 33. Outras representações triunfais POLITO, E. (2012) Augustan triumphal iconography and the Cantabrian Wars: Some remarks on round shields and spearheads depicted on monuments from the Iberian Peninsula and Italy. Archivo Español de Arqueología 2012, 85, pp. 141-148
  • 34. Outras representações triunfais POLITO, E. (2012) Augustan triumphal iconography and the Cantabrian Wars: Some remarks on round shields and spearheads depicted on monuments from the Iberian Peninsula and Italy. Archivo Español de Arqueología 2012, 85, pp. 141-148
  • 35. Outras representações triunfais POLITO, E. (2012) Augustan triumphal iconography and the Cantabrian Wars: Some remarks on round shields and spearheads depicted on monuments from the Iberian Peninsula and Italy. Archivo Español de Arqueología 2012, 85, pp. 141-148
  • 36. Outras representações triunfais POLITO, E. (2012) Augustan triumphal iconography and the Cantabrian Wars: Some remarks on round shields and spearheads depicted on monuments from the Iberian Peninsula and Italy. Archivo Español de Arqueología 2012, 85, pp. 141-148
  • 37. Fasti Capitolini Consulares Referências: CIL I - Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL). vol. I Inscriptiones Latinae antiquissimae ad C. Caesaris mortem.1863. pars I Fasti consulares ad a. u. c. DCCLXVI. Elogia clarorum virorum. Fasti anni Iuliani. Cura TH. MOMMSEN, W. HENZEN, CHR. HUELSEN. 1893 Degrassi, A. «Fasti consulares et triumphales», Inscr. It., XIII, 1. 1946 Degrassi, A. Il Fasti consolari dell'impero romano dal 30 av. C. al 613 d. C., Rome, 1952. - Lista de todos os cónsules romanos do periodo republicano - Descobertos em 1546 no Arco de Augusto do Foro Romano - Restaurados por Michelangelo - Actualmente no Palazzo do Conservatori do Musei Capitolini
  • 38. Epigrafia: D(ECIMUS) IUNIUS M(ARCI) F(ILIUS) M(ARCI) N(EPOS) BRUTUS QUI POSTEA / CALLAICUS APPELLATUS EST DÉCIMO JÚNIO FILHO DE MARCO NETO DE MARCO BRUTO QUE MAIS TARDE SE CHAMOU GALAICO
  • 39. Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL I) Inscriptiones Latinae antiquissimae ad C. Caesaris mortem.1863. pars I Fasti consulares ad a. u. c. DCCLXVI. Elogia clarorum virorum. Fasti anni Iuliani. Cura TH. MOMMSEN, W. HENZEN, CHR. HUELSEN. 1893. p. 26 D(ECIMUS) IUNIUS M(ARCI) F(ILIUS) M(ARCI) N(EPOS) BRUTUS QUI POSTEA / CALLAICUS APPELLATUS EST DÉCIMO JÚNIO FILHO DE MARCO NETO DE MARCO BRUTO QUE MAIS TARDE SE CHAMOU GALAICO
  • 40. Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL I) Inscriptiones Latinae antiquissimae ad C. Caesaris mortem.1863. pars I Fasti consulares ad a. u. c. DCCLXVI. Elogia clarorum virorum. Fasti anni Iuliani. Cura TH. MOMMSEN, W. HENZEN, CHR. HUELSEN. 1893. p. 26 Ano 616 da fundação de Roma que corresponde ao 138 a.C. PUBLIUS CORNELIUS SCIPIO NASICA SERAPIO E D. IUNIUS BRUTUS CALLAICUS cónsules nesse ano.
  • 41. Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL I) Inscriptiones Latinae antiquissimae ad C. Caesaris mortem.1863. pars I Fasti consulares ad a. u. c. DCCLXVI. Elogia clarorum virorum. Fasti anni Iuliani. Cura TH. MOMMSEN, W. HENZEN, CHR. HUELSEN. 1893. p. 26 Ano 616 da fundação de Roma que corresponde ao 138 a.C. PUBLIUS CORNELIUS SCIPIO NASICA SERAPIO E D. IUNIUS BRUTUS CALLAICUS cónsules nesse ano.
  • 43.
  • 44.
  • 50. Sebasteión, Afrodísias, Turquia - Sebasteión: do grego sebastos equivalente em latín a Augustus. Conexão entre Afrodita e a representação imperial Julio-Claudia. - Construido entre o 20 e 60 d.C. (Ertuğ et al. 2008) - Dedicado ao culto imperial. Homenagem a Cesar Augusto e a dinastia Julio-Claudia [Construida no periodo de Tiberio, Claudio e Nero] . - Diversas representações dos trunfos sobre os povos “bárbaros”. - 16 Ethnes representados no pórtico norte ainda que apareceram nas escavaçoes em varios pontos. - Poderia ser uma representação estatuaria similar à do "Porticus ad Nationes" do foro de Augusto em Roma (Serv. ad Aen. 8.721; Plin.HN 36.39) (Smith 1988)
  • 51.
  • 52. Dicionário Liddell-Scott sobre ethnos: A.number of people living together, company, body of men, ἑηάρφλ ἔ., ἔ. ἑηαίρφλ, band of comrades, Il.3.32, 7.115, etc.; ἔζλος ιαῶλ host of men, 13.495; of particular tribes, “Ασθίφλ κέγα ἔ.” 12.330; “Ἀταηῶλ ἔ.” 17.552: pl., “ἔζλεα πεδῶλ” 11.724, cf. 2.91; “ἔ. λεθρῶλ” Od.10.526; of animals, ἔ. κειηζζάφλ, ὀρλίζφλ, κσηάφλ, swarms, flocks, etc., Il.2.87,459,469; “ἔζλε ζερῶλ” S.Ph.1147 (lyr.), Ant.344; ἔ. ἀλέρφλ, γσλαηθῶλ, Pi.O.1.66, P.4.252; ἔ. βρόηεολ, ζλαηόλ, Id.N.3.74, 11.42; ἔ. ηόδε, of the Erinyes, A.Eu.366 (lyr.). 2. after Hom., nation, people, ηὸ Μεδηθὸλ ἔ. (γέλος being a subdivision of ἔζλος) Hdt.1.101; ἔ. ἠπεηρογελές, καταηροθόρολ, A.Pers.43, 56 (anap.), etc.; “ηῶλ κεδηζάληφλ ἐζλέφλ ηῶλ Ἑιιεληθῶλ” Hdt.9.106. b. later, ηὰ ἔ. foreign, barbarous nations, opp. Ἕιιελες, Arist.Pol.1324b10; ἔ. λοκάδφλ, of Bedawîn, LW2203 (Syria); at Athens, athletic clubs of non-Athenians, IG2.444, al.; in LXX, non-Jews, Ps.2.1, al., cf. Act.Ap.7.45; Gentiles, ηῶλ ἐζλῶλ ηε θαὶ Ἰοσδαίφλ ib.14.5, etc.; used of Gentile Christians, Ep. Rom.15.27. c. at Rome, = provinciae, App.BC2.13, Hdn.1.2.1, PStrassb.22.19 (iii A. D.), D.C.36.41, etc.: so in sg., province, “ὁ ησραλλήζας ηοῦ ἔζλοσς” D.Chr.43.11; ὁ ἡγούκελος ηοῦ ἔζλοσς the governor of the province, POxy.1020.5 (iii A. D.). 3. class of men, caste, tribe, ηὸ Θεηηαιῶλ . . πελεζηηθὸλ ἔ. Pl.Lg.776d; “ἔζλος θερσθηθόλ” Id.Plt.290b; οἶζζά ηη ἔ. ἠιηζηώηερολ ῥαυῳδῶλ; X.Smp.3.6; δεκηοσργηθὸλ ἔ. Pl.Grg.455b, cf. Arist.Ath.3; “ἔ. βρατκάλφλ” D.S.17.102; ηὰ ἱερὰ ἔ. the orders of priests, OGI90.17 (ii B. C.); trade-associations or guilds, “ἔζλε θαὶ ἐργαζηήρηα” PPetr.3p.67 (iii B. C.), al.; class in respect to rank or station, “οὐ πρὸς ηοῦηο βιέποληες . . ὅπφς . . ἕλ ηη ἔ. ἔζηαη δηαθερόληφς εὔδαηκολ” Pl.R.420b, cf. 421c, D.21.131. 4. sex, ζῆισ, ἄρρελ ἔ., X.Oec.7.26. 5. part, member, Hp.Loc.Hom.1. II. of a single person, a relation, Pi.N.5.43.
  • 53.
  • 56. R.R.R. Smith. “Simulacra gentium: the Ethne from the Sebasteion at Afrodisias”, JRS, 78, 1988, págs. 57 e seg. http://insaph.kcl.ac.uk/iaph2007/iAph090017.html
  • 58. CIL VI 41143; ILS 9002; HD030586 Locate: Roma (Perdida)
  • 59. [T(ito)] Furio L(uci) f(ilio) Pal(atina) Victori[no] / praef(ecto) praet(orio) Imperator[um Antonini] / et Veri Aug[g(ustorum) consularibus ornamentis] / honorato et [ob victor]iam Parthicam / [eorum] coron[a] murali vallari [aurea] / hast[i]s pur[i]s IIII vexillis obsidionali[bus IIII] / [ab iisdem] donato pr[aef(ecto)] Aegypti praef(ecto) vi[gilum] / proc(uratori) a rat(ionibus) praef(ecto) c[lassium] praetor(iarum) Mis[enatium et] / Ravennatium proc(uratori) ludi magni proc(uratori) provincia[rum] / Hispaniae et Gal[atiae] praef(ecto) alae Frontonianae tr[ib(uno)] / legionis II adiutricis [praef(ecto)] coh(ortis) Bracarum in Brita[nnia] / [h]uic [senatus auctoribus Imperatoribus] / [Antonino et Vero Augg(ustis) ---] / [------ (Alföldy, 2002) -Cursus Honorum inverso de Tito Furius Victorinus - Procurador. Administração económica e financeira da província
  • 60. (Base onoraria del prefetto del pretorio Tito Furio Victorino nel disegno di Pirro Ligorio (1513-1583) - Cursus Honorum inverso de Tito Furius Victorinus - Procurador. Administração económica e financeira da província
  • 63. [- Ruti]lio Pud[enti] Cris[pin]o [c(larissimo) v(iro)] / [leg(ato) A]ug(usti) pr(o) pr(aetore) ad [cen]sus accepta[n]d[os] / prov(inciae) Lugdunens[is et p]rov(inciae) [H]isp(aniae) [B]a[e]ticae / curatori Teanens[ium In]teramnatiu[m] / Venafranor[um Aqui]natium / leg(ato) Aug(usti) pr(o) pr(aetore) prov(inciae) [Hispaniae] citerioris / et Callaecia [e electo du]ci ex s(enatus) c(onsulto) / bello Aquil[eien]si co(n)s(uli) proco(n)s(uli) / prov(inciae) Achaiae [leg(ato)] Aug(usti) pr(o) pr(aetore) [pr]ov(inciae) / Syriae Phoenic[es] leg(ato) Aug(usti) pr(o) pr(aetore) [prov(inciae)] / Thraciae leg(ato) Au[g(usti) pr(o) p]r(aetore) prov(inciae) Lusitaniae / leg(ato) leg(ionis) XV Apollina[ris s]odali Marcian[o] / Antoniniano [Comm]odian[o Helviano] / Severiano Ant[onini]ano iuridico / Aemiliae Etr[uri]ae Li[guriae] / curatori viarum [Clodiae] Cassiae C[imin(iae)] / curatori Fanestr[ium et P]isaur[ensium] / praetori aed(ili) [pleb(is) Ce]riali q[uaestori] / urbano IIIIvir(o) [v(iarum) c(urandarum) p]r(aefecto) urb(i) feriarum / Latinarum p[raef(ecto)] coh(ortis) I Lusitanor(um) / eq(uitatae) q(uingenariae) CIL VI, 41229; HD024547; EDR073134. (Alföldy and Troncoso 2002; Tranoy 1981; Yanguas 1988) Data: 238 a.C.- Location: Roma
  • 64. [- Ruti]lio Pud[enti] Cris[pin]o [c(larissimo) v(iro)] / [leg(ato) A]ug(usti) pr(o) pr(aetore) ad [cen]sus accepta[n]d[os] / prov(inciae) Lugdunens[is et p]rov(inciae) [H]isp(aniae) [B]a[e]ticae / curatori Teanens[ium In]teramnatiu[m] / Venafranor[um Aqui]natium / leg(ato) Aug(usti) pr(o) pr(aetore) prov(inciae) [Hispaniae] citerioris / et Callaecia[e electo du]ci ex s(enatus) c(onsulto) / bello Aquil[eien]si co(n)s(uli) proco(n)s(uli) / prov(inciae) Achaiae [leg(ato)] Aug(usti) pr(o) pr(aetore) [pr]ov(inciae) / Syriae Phoenic[es] leg(ato) Aug(usti) pr(o) pr(aetore) [prov(inciae)] / Thraciae leg(ato) Au[g(usti) pr(o) p]r(aetore) prov(inciae) Lusitaniae / leg(ato) leg(ionis) XV Apollina[ris s]odali Marcian[o] / Antoniniano [Comm]odian[o Helviano] / Severiano Ant[onini]ano iuridico / Aemiliae Etr[uri]ae Li[guriae] / curatori viarum [Clodiae] Cassiae C[imin(iae)] / curatori Fanestr[ium et P]isaur[ensium] / praetori aed(ili) [pleb(is) Ce]riali q[uaestori] / urbano IIIIvir(o) [v(iarum) c(urandarum) p]r(aefecto) urb(i) feriarum / Latinarum p[raef(ecto)] coh(ortis) I Lusitanor(um) / eq(uitatae) q(uingenariae) - Rutilio Pudenti Crispino - Cursus Honorum inverso - Governador de província imperial CIL VI, 41229; HD024547; EDR073134. (Alföldy and Troncoso 2002; Tranoy 1981; Yanguas 1988) Data: 238 a.C.- Location: Roma
  • 65. CIL VI, 41229; HD024547; EDR073134. (Alföldy and Troncoso 2002; Tranoy 1981; Yanguas 1988) Data: 238 a.C.- Location: Roma
  • 66. CIL VI, 41229; HD024547; EDR073134. (Alföldy and Troncoso 2002; Tranoy 1981; Yanguas 1988) Data: 238 a.C.- Location: Roma
  • 68. AE 1980, 0595bis. A.M. Canto, ZPE 38, 1980, 141-145; Taf. 5a. (B) - AE 1980. AE 1976, 0312. A. Blanco Freijeiro, in: Actas del Coloquio Internacional sobre el Bimilenario de Lugo (Lugo 1977) 107-155; fig. 1. (B) - AE 1976. P. Le Roux, in: Actas del Coloquio Internacional sobre el Bimilenario de Lugo (Lugo 1977) 86-89; fig. 3. - AE 1976. AE 1973, 0294. F. Arias Vilas, CuadGallegos 28, 1973, 237; Foto. (B) - AE 1973. AE 1978, 0377. HEp 01, 1989, 0457. HEp 04, 1994, 0504. AE 2003, 0948. (Alföldy, 2002: 60) Locate: Lugo
  • 69. [Iovi? Optimo? Max(imo)?] / [Numi]ni[b(us) Augu]stor(um) / [Iunoni R]e[gi]nae / Veneri Victrici / Africae Caelesti / Frugifero / Augustae Emeritae / et Larib(us) Callaeciar(um) / [S]aturninus Aug(usti) lib(ertus)
  • 70.
  • 71. Epigrafias com menção de cognomem ou origo ligado a Callaecia
  • 73. Cn(aeus) Aemilius / Amandae l(ibertus) / Iucundus h(ic) s(itus) e(st) / s(it) t(ibi) t(erra) l(evis) / Cn(aeus) Aemilius Servo/lus an(norum) XXII h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis) / Cn(aeus) Aemilius Cn(aei) f(ilius) Pap(iria) / Callaecus an(norum) XXIIX h(ic) s(itus) e(st) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis) E 2003, 0881. ILER 6210. HD044568 Epitafio Emerita Augusta "A Cneo Emilio Iucundo, liberto de Amanda, aquí yace enterrado, que la tierra te sea leve. Cneo Emilio Servolo, de 22 años, aquí yace enterrado, que la tierra te sea leve. Cneo Emilio Galaico, hijo de Cneo, de la tribu Papiria, de 28 años, aquí yace enterrado, que la tierra te sea leve.“ Tradução HeP
  • 75. T(itus) · Calla[ecus] / T(iti) · f(ilius) · Ga[l(eria)] / Salvianus / h(ic) s(itus) e(st) AE 1969/70, 243; HEp: 20227 Epitafio de T. Calla[..] Salvianus Record No. 20227 Placa - Epitafio / sepulcral Lisboa
  • 76. T(itus) · Calla[ecus] / T(iti) · f(ilius) · Ga[l(eria)] / Salvianus / h(ic) s(itus) e(st) AE 1969/70, 243; HEp: 20227 Epitafio de T. Calla[..] Salvianus Record No. 20227 Placa - Epitafio / sepulcral Lisboa
  • 78. D(is) M(anibus) / Callaecioni / Lucreti Lupi ser(vo) an(norum) XXII[I] / Lucretius Callaecus / et Lucretia Maura / f(ilio) pientissimo f(aciendum) c(uraverunt) AE 2000, 0683. HEp 10, 2000, 0730. HD047445 Lisboa, Portugal
  • 80. D(is) · M(anibus) · s(acrum) / Sulpiciae · Col/lippone(n)si · an(norum) / XXXV · Callaecus / r(eipublicae) · s(uae) l(ibertus) · uxori / p(ientissimae) p(oni) c(uravit) HEp 21406 CIL II 353 Caldas da Rainha, Leiria, Portugal
  • 82. MNAT 7608 CIL 02-14-03, 01307 RIT 00384 Aquae Flaviae 00318 Tarragona
  • 84. C(AIO) CAESARI AUG(USTI) F(ILIO) / PONTIF(ICI) AUGURI / CALLAECIA Dedicatoria de Callaecia como tal [entidade região/geográfica] a Caio Cesar filho de Augusto CIL II 2422 (Rodríguez Colmenero, 2014) Braga (Perdida)
  • 85. Cohortes IV e V dos Galaicos Lucences Callaecorum Lucensium Numerosas inscrições. Hai mais cohortes e unidades de tropas auxiliares do ambito do NW: Lucensis, Bracaraugustanos, Cigurros, Lemavos... (Santos Yanguas, 1988)
  • 87. Imp(erator) Caesar divi Vespasiani f(ilius) Domitianus / Augustus Germanicus pontifex max[imus] / tribunic(ia) potestat(e) VIII imp(erator) XVII co(n)[s(ul) XIIII] / censor perpetuus p(ater) p(atriae) / equitibus et peditibus qui militant in a[lis] / tribus et cohortibus decem et septem [quae] / appellantur II Pannoniorum III Augusta / Thracum veterana Gallica I Flavia civi/um Romanorum I milliaria I Lucensium / I Ascalonitanorum I Sebastena I Iturae/orum I Numidarum II Italica civium Ro/manorum II Thracum civium Romano/rum II classica III Augusta Thracum III / Thracum Syriaca IIII Bracaraugustano/rum IIII Syriaca IIII Callaecorum Lucensi/um Augusta Pannoniorum Musulamiorum / et sunt in Syria sub P(ublio) Valerio Patruino qui qui/na et vicena stipendia aut plura meruerant(!) / quorum nomina subscripta sunt ipsis libe/ris posterisque eorum civitatem dedit et co/nubium cum uxoribus quas tunc habuissent / cum est civitas iis data aut si qui caelibes es/sent cum iis quas postea duxissent dumta/xat singuli singulas a(nte) d(iem) VI Idus Novembr(es) / M(arco) Otacilio Catulo Sex(to) Iulio Sparso co(n)s(ulibus) / cohort(is) Musulamiorum cui praest / M(arcus) Caecilius September / pediti / Gorio Stibi f(ilio) Dacus(!) / descriptum et recognitum ex tabula ae/nea quae fixa est Romae in Capitolio in / latere sinistro tabulari publici // Imp(erator) Caesar divi Vespasiani f(ilius) Domitia/nus Augustus Germanicus pontifex / maximus tribunic(ia) potestat(e) VIII imp(erator) / XVII co(n)s(ul) XIIII censor perpetuus p(ater) p(atriae) / equitibus et peditibus qui militant in alis / tribus et cohortibus decem et septem quae / appellantur II Pannoniorum III Augusta Thracum veterana Gallica I Flavia civi/um Romanorum I milliaria I Lucensium / I Ascalonitanorum I Sebastena I Itu/raeorum I Numidarum II Italica civi/um Romanorum II Thracum civium / Romanorum II classica III Augusta / Thracum III Thracum Syriaca IIII Bracar/augustanorum IIII Syriaca IIII Callae/corum Lucensium Augusta Panno/[niorum AE 1939, 0126. AE 1959, 0252. Bulgaria – Cursus honorum directo de Tito Flavio Domiciano – 81-96 d.C.
  • 89. [Imp(erator) Caes(ar) M(arcus) Au]relius Antoninus Aug(ustus) / [pont(ifex) max(imus) trib(unicia) po]t(estate) XVII imp(erator) II co(n)s(ul) III et / [Imp(erator) Caes(ar) L(ucius) Aure]lius Verus Aug(ustus) Armenia/[cus trib(unicia) pot(estate) III im]p(erator) II proco(n)s(ul) co(n)s(ul) II / [divi Antonini f(ilii) d]ivi Hadriani ne/[potes divi Traian]i Parthici prone/[potes divi N]ervae abnepotes / [equitibus et pediti]bus qui militaverunt / [in alis IV qu]ae appellantur I Thrac(um) / [victr(ix) et I Cannane]f(atium) c(ivium) R(omanorum) et I Hisp(anorum) Arvacor(um) / [et III Aug(usta) Thr(acum) et c]ohortibus septem IIII / [et XIIX vol]unt(ariorum) c(ivium) R(omanorum) [et I Ulp(ia) P]annon(iorum) / [------ // ------] / et I Ulp(ia) Panno[n(iorum) et V Callaec(orum) Lucens(ium) et I Thrac(um) c(ivium) R(omanorum)] / et II Alpinor(um) e[t I Aelia M(miliaria) sag(ittariorum) et sunt in Pan]/nonia super[iore sub Dasumio Tusco leg(ato)] / quinque et v[iginti stipendiis emeritis] / dimissis h[onesta missione quorum] / nomina sub[scripta sunt civitatem Ro]/manam qui e[orum non haberent dederunt] / et conubium [cum uxoribus quas tunc habu]/issent cum e[st civitas is data aut cum is quas] / postea duxiss[ent dumtaxat singulis] AE 1982, 0795. B. Lőrincz, AErt 107, 1980, 81-85. - AE 1982. RMD 062. AE 1960, 0021. 163 d.C. – Hungria – Cursus honorum directo de Marco Aurélio
  • 90. Cohortes I e II (cavalaria) dos Astures e Galaicos Asturum et Callaecorum Numerosas inscrições. Hai mais cohortes e unidades de tropas auxiliares do ambito do NW: Lucensis, Bracaraugustanos, Cigurros, Lemavos... (Santos Yanguas, 1988)
  • 92. P(ublio) Valerio P(ubli) f(ilio) Gal(eria) Prisco Urc[i]tano ex Hisp(ania) citer(iore) / praef(ecto) fabr(um) praef(ecto) coh(ortis) I Asturum et Callaec(orum) in Maur(etania) / praef(ecto) coh(ortis) I Apamen(orum) sa(gittariorum) in Cappad(ocia) / trib(uno) coh(ortis) I Ital(icae) |(miliariae) volunt(ariorum) c(ivium) R(omanorum) in Cappad(ocia) / praef(ecto) alae I Flaviae Numidic(ae) in Africa / praef(ecto) alae I Hispan(orum) Aurianae in Raetia / vixit annis LXV AE 1977, 0183. H.-G. Pflaum, BSAF 1976, 34-39. (B) - AE 1977. AE 1974, 0226. A. Degrassi, MAL 13, 1967/68, 15-25; Zeichnung. - AE 1974. CIL 06, 03654 100-150 d.C. – Italia
  • 93. Frugifero / deo sancto / G(aius) Iul(ius) Longinu[s] / praef(ectus) coh(ortis) Ast(urum) et / Call(aecorum) pro salute / et bona valetud[i]/ne recuperata v(otum) s(olvit) l(ibens) a(nimo) AE 1985, 0989d. AE 1955, 0208. (B) Marrocos
  • 95. [XXV plu]rib(us)ve stip(endiis) em[er(itis) dim(issis) ho]/nest(a) miss(ione) quor(um) nom(ina) subscript(a) / sunt civit(atem) Roman(am) qui eor(um) non / haber(ent) ded(it) et conub(ium) cum uxorib(us) / quas tunc habuis(sent) cum est civit(as) is / dat(a) aut cum is quas post(ea) duxis(sent) du/mtaxat singulis a(nte) d(iem) VI K(alendas) Ian(uarias) / Q(uinto) Pomponio Musa L(ucio) Cassio Iuvenale co(n)s(ulibus) / coh(ortis) I Alpinor(um) equit(atae) cui prae(e)st / Titius Modestus / ex equite / Ulpio Bitumari f(ilio) Biuasconi Eravisc(o) / descript(um) et recognit(um) ex tabu(la) aer(ea) / quae fixa est Rom(ae) in mur(o) post / templ(um) divi Aug(usti) ad Minervam // [Imp(erator) Caes(ar) divi Hadria]ni f(ilius) divi Traiani / [Par(thici) nep(os) divi Nervae p]ronep(os) T(itus) Aelius Ha/[drianus Antoninu]s Aug(ustus) Pius pont(ifex) / [max(imus) trib(unicia) pot(estate) XXII i]mp(erator) II co(n)s(ul) IV p(ater) p(atriae) / [equitibus et ped]it(ibus) q(ui) n(ilitaverunt)(!) in al(is) V quae app(ellantur) / [I Fl(avia) Britan(nica) M(miliaria) c(ivium) R(omanorum) et] I Thr(acum) vet(erana) sagit(tariorum) et I Aug(usta) / [Itur(aeorum) sagit(tariorum) et I c(ivium) R(omanorum) et] I Brit(tonum) c(ivium) R(omanorum) et coh(ortibus) XIII / [I Nor(icorum) et III Lusit(anorum) et] II Ast(urum) et Call(aecorum) et VII / [Breuc(orum) et II Aug(usta) Thr(acum) et] I Lusit(anorum) et I Mont(anorum) et I / [Camp(anorum) vol(untariorum) c(ivium) R(omanorum) et I Thr(acum) c(ivium)] Ro(manorum) et I Alp(inorum) equat(ata)(!) et / [III Batavor(um) et I Th]r(acum) Germ(anica) et I Alp(inorum) ped(itata) / [et sunt in Pann(onia) inf(eriore) s]ub Geminn(io)(!) <C>apellia/[no leg(ato) XXV plurib(us)ve sti]p(endiis) emer(itis) dim(issis) hon(esta) mis(sione) / [quor(um) nomin(a) subscri]p(ta) sunt civi(tatem) Rom(anam) AE 1983, 0787a. CIL 16, 00112 Hungria
  • 96. Consolidação definitiva da província com as reformas de Diocleciano (284-305) e Constantino (306-312) Notável incremento do número de províncias no Império passando de 47 a 85
  • 97. Laterculus Veronensis Lista de Verona. Manuscrito datado por volta do 310 d.C. Reflitem as reformas territoriais de Diocleciano e Constantino Notitia dignitatum Documento romano que relata a organização Administrativa do Império. Datado entre o 390 e 420 d.C. Lista de províncias romanas onde aparece Callaecia
  • 98.
  • 99. A queda do império e a emergência da Gallaecia tardo-antiga: Do “Regnum Sueuorum” (410. Idacio. Cron. §187) ao “Galliciensim regnum” (575. Gregory de Tours. Hist. Frank. V §41) Transformação da denominação do reino étnico (Sueuorum) reino territorial (Galliciensim). Gallaecia como realidade política perfeitamente assentada. Antiguidade tardia
  • 100. Gregorius Turonensis episcopus (Grégoire de Tours), Historia Francorum (Histoire des Francs). Folio 94v http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84527667/f198.item.r=17655.z oom
  • 101. Algumas conclusões: • Callaeci um povo epónimo situado nos arredores do rio Douro (actual área do grande Porto) e cujo gentilício se extende ao conjunto do NW após a conquista romana. Algo bastante comúm na origem de muitos países na Europa. • Dificuldade e ampla resistencia dos Callaeci na conquista atendendo as fontes [também a arqueologia.] • Referencias a Gallaecia como região geográfica ou política desde bastante antes de se conformar como província sendo também conhecida efemeramente com outros nomes que não irão permanecer: Transduriana, Hisp. Superior. • Primeira constação da existencia da provincia da Gallaecia como tal na inscrição 238 d.C. (CIL VI, 41229) de Roma. • Consolidação definitiva com Diocleciano (284-305 d.C.) e continuidade histórica nominal na tardo-antiguedade até a actualidade. • Hai mais epigrafias, só foi escolhida uma amostra mais ou menos representativa. Pendente um estudo global.
  • 102. Bibliografia: 1. Alföldy, G. (2002). Provincia Hispania superior. Retrieved from http://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=181127 2. Barnes, T. (1982). The new empire of Diocletian and Constantine. Retrieved from http://www.degruyter.com/flyer/HUP/product/249726.pdf 3. Bravi, Alessandra, 1965-. (2014). Griechische Kunstwerke im politischen Leben Roms und Konstantinopels. de Gruyter,. 4. Corrêa, A. A. M. 1888-1960. (1934). Cale, Portucale e Porto : -Arquivos do Seminário de Estudos Galegos 6. Santiago,. 5. Ertuğ, A., Lenagham, J., & Smith, R. R. R. (2008). Aphrodisias: City & Sculpture in Roman Asia. Ertuğ & Kocabıyık. 6. López Barja, P. (1993). Epigrafía latina. Santiago de Compostela. 7. J De Alarcào, ‘Ainda Sobre a Localizaçao Dos Populi de Conventus Bracaraugustanus’, Anales de Arqueología Cordobesa, 1998 <http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=653825&orden=0&info=link> [accessed 19 April 2016]. 8. Machado, A. de S. (1979). As origens da cidade do Porto : o problema de Portucale. (2a ed.). act . [S.l.] : A.S.M. 9. Monteagudo, L. (1955). Cale, Callaici y Callaeci. III CAN, 413–414. 10. Nicgorski, A. (2004). Interlaced Fingers and Knotted Limbs: The Hostile Posture of Quarrelsome Ares on the Parthenon Frieze. Hesperia Supplements. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/1354074 11. Pereira-Menaut, G. (1997). Un pobo e unha natio moi particulares. Galicia Fai Dous Mil Anos. O Feito Diferencial Galego. I. Historia, G. Menaut-Pereira, Coord., Saint-Jacques de Compostelle, Ed. Mus{é}e Du Peuple Galicien, 1, 237–249. 12. Polito Eugenio, 1965-. (2011). La pietrificazione delle armi conquistate. Bari: Edipuglia. 13. Polito, E. (2012). Augustan triumphal iconography and the Cantabrian Wars: Some remarks on round shields and spearheads depicted on monuments from the Iberian Peninsula and Italy. Archivo Español de Arqueología, 85(0), 141–148. http://doi.org/10.3989/aespa.085.012.008 14. Rodríguez Colmenero, A. (2014). Augusto na Fisterra ibérica : entre a vitoria cántabra e os albores do culto imperial : referencias ao emperador César Augusto e membros da súa familia nas fontes escritas do noroeste hispánico amplo. Concello de Lugo, Servizo de Municipal de Arqueología,. 15. Rubin, B. B. (2008). (Re)presenting empire: The Roman imperial cult in Asia Minor, 31 BC--AD 68. ProQuest Dissertations and Theses. Retrieved from https://books.google.es/books?hl=pt- PT&lr=&id=HbnFVLT5qLkC&oi=fnd&pg=PR3&dq=(RE)PRESENTING+EMPIRE.+THE+ROMAN+IMPERIAL+CULT+IN+ASIA+MINOR&ots=BzN7 o2WXaW&sig=G58IqDrAxx_6Qd90e2nB-scigDs 16. Santos Yanguas, N. (1988). El ejercito y la romanizacion de Galicia: Conquista y anexion del noroeste de la Peninsula Iberica. Retrieved from http://digibuo.uniovi.es/dspace/handle/10651/20918 17. Silva, A. C. F. (1994). Origens do Porto. História Do Porto, Porto, Porto Editora, 44–117. 18. Smith, R. (1988). Simulacra gentium: the ethne from the Sebasteion at Aphrodisias. Journal of Roman Studies. Retrieved from http://journals.cambridge.org/abstract_S0075435800014076 19. Tranoy, A. (1977). A propos des “Callaeci” de Pline. Epigraphie et peuplement. 20. Tranoy, A. (1981). La Galice romaine. Recherches sur le nord-ouest de la péninsule Ibérique dans l’Antiquité. Retrieved from http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=12506000 21. Vasconcelos, J. L. (1921). Inscrição romana de Santa Comba (Paredes). OAP, 25, 248–249. 22. Zevi, F. (n.d.). L’identificazione del tempio di Marte in Circo e altre osservazioni. Publications de l’École Française de Rome, 27(1), 1047–1066.