1. Idealisme en realiteitszin van jongeren
Tijd voor grote verhalen
Maarten Devos
De generatie van babyboomers zag zich veertig jaar geleden hooguit geconfronteerd
met zure regen en een oliecrisis. En ja, de oorlog in Vietnam. De huidige jongeren
krijgen een mondiale klimaat- en energiecrisis, een financiële crisis, de gevaren van
allerhande technologieën, terrorisme, hiv en wat al niet méér op hun bord. Dat maakt
ze angstig en realistisch: leider van een jeugdbeweging word je omdat het goed staat
op je curriculum. Generatie A staat voor geweldige uitdagingen, maar het zal nodig
zijn opnieuw de grote verhalen boven te halen.
Van jongeren wordt veel gezegd. Heel veel zelfs. Zowel positief als negatief. Als
volwassenenwereld staren we ze immers vol belangstelling aan, zestaan in het middelpunt
van de belangstelling. Jong zijn en jong blijven is een levensdoel voor veel volwassenen. Het
is al lang geen uitzondering meer dat moeder en dochter in dezelfde kledinglijn gespot
worden. Iedereen wil tot de jeugd blijven behoren. Zo moet dat in een economische
maatschappij die voortdurend op verandering en flexibiliteit is gericht: geen plaats meer voor
vertraging, voor overweging, voor reflectie of voor ouderdom. Kortom: geen plaats meer
voor vergankelijkheid.
We leven in een maatschappij die eeuwig jong wil blijven.Dat past in het groeidogma dat
onze geest is gaan domineren. De jeugdjaren zijn symbool van die groei. Jongeren staan
altijd aan het begin van de groeicurve: ze ontdekken, ze leren, ze hebben hoop, meestal
weinig ballast uit het verleden en ze zijn fysiek in groeiende topvorm.
Waarom deze voorafgaande opmerking? Omdat ze sterk bepaalt hoe we naar jongeren
kijken. Jongeren zijn namelijk een rolmodel geworden voor de samenleving.Tegelijk hebben
we almaar weer moeilijkheden hun taal te verstaan. We willen zo graag dat ze in ons
referentiekader passen. We hopen dat zij onze toekomst waarmaken, liefst volgens onze
overtuigingen en waarden.
Maar jongeren zijn altijd anders dan we denken: ze zijn moeilijk te vatten als één doelgroep,
ze verrassen ons door hun manier van denken, door hun waarden en door hun dromen.
Telkens weer moeten we vaststellen dat de jeugd al even divers is als de volwassenwereld.
Laten we enerzijds proberen even generaliserend een aantal tendensen te schetsen, maar
anderzijds ook voldoende te nuanceren. Met één pennentrek lukt het natuurlijk nooit in kaart
te brengen wat jongeren bezielt. De zoektocht naar hun manier van engagement en hoop op
de toekomst is een spectrum van overtuigingen.
Ingebed
Jongerencultuur is nog altijd het product van volwassenencultuur. Onze jongeren zijn
opgegroeid in de wereld zoals hij nu is. Veel waarden van onze jongeren zijn dan ook een
weerspiegeling van de dominante waarden in onze samenleving. We kunnen ze bijvoorbeeld
niet verwijten dat de meerderheid van hen vrij conservatief is.De jongste tien-twintig jaar
heeft het conservatisme in Vlaanderen en Nederland de politiek en de daarmee
samenhangende maatschappijanalyse gedomineerd.
Onze jeugd is ingebed in een maatschappij waar technologie, milieuproblemen, internet en

2. globalisering normaal zijn. Zij hebben geen referentiepunt dat hun toelaat die ontwikkelingen
in perspectief te plaatsen. Wat vóór hun leven komt, hebben ze enkel van horen zeggen en
is dus per definitie vreemd. Alleen al dat inzicht leert ons jongeren beter te begrijpen. Het is
bijvoorbeeld heel logisch dat jongeren veeleer geneigd zijn zich concreet te engageren voor
Music for Life dan vrijwillig in een wereldwinkel mee te helpen. Music for Life heeft een
geschiedenis in hun leven, jongeren hebben dat zien beginnen en zich ontwikkelen. De
wereldwinkelbeweging daarentegen is iets van minstens één generatie geleden. De band is
veel kleiner als er geen persoonlijke historiek is tussen een jongere en een engagement.
‘I amwhat I share’ is volgens trendwatcher Tom Palmaerts in één zin typerend voor de
huidige generatie jongeren. Dat toont hoe ingebed onze jongeren in de digitale wereld zijn.
Hun identiteit heeft zich van jongsafaan naast het reële leven ook digitaal uitgebouwd. Het
digitale is een wezenlijk deel van hun persoonlijkheid, of je dit nu positief of negatief vindt. De
omgangsvormen die jongeren hanteren in de digitale wereld zijn louter een gevolg van de
ruime verspreiding die sociale media en mobiele technologie hebben gekend de afgelopen
vijftien jaar. Vergelijk het met een vorige generatie die urenlang met vriend(inn)en aan de
telefoon hing,tot grote ergernis van de ouders. Wij zien bij jongeren gewoon gebeuren wat al
voorbestemd lag in onze technologie en ons dominant waardenpatroon. Hoe kunnen we
klagen over het gebrek aan planning bij jongeren als flexibiliteit en continue beschikbaarheid
het adagium van het bedrijfsleven is geworden?De bedrijfswaarden zijn jongerenwaarden
geworden en omgekeerd: het mag hard en snel gaan. Ook de technologie maakt dat nu
mogelijk. Met een sms hoef je namelijk niet meer twee weken op voorhand een exacte
afspraak te maken. Het kan nu ook in ‘real time’.
Zijn jongeren dan niet kritischer dan dat? Vóór hun 15 jaar meestal niet. Maar in de overgang
naar jongvolwassenheid reflecteren ze toch over de vanzelfsprekendheden in hun leven.
Dan zie je dat jongeren zich bijvoorbeeld ook bewust beginnen af te zetten tegen de
‘overdigitalisering’ en opnieuw lijfelijk contact gaan zoeken. Ook het ontdekken en beleven
van hun eigen waarden komt dan op de voorgrond. Op dat moment speelt ookhet spel
tussen generaties: zich afzetten of zich conformeren, zich kritisch opstellen of zich laten
meevoeren, zich engageren in de tegenstroom of zich neerleggen bij de realiteit. Eventueel
engagement zal zich dus vooral afspelen binnen de spanning realiteit-identiteit. Doordat
jongeren zo specifiek ingebed zijn in onze volwassen leefwereld zal die context worden
gebruikt om er hun identiteit mee samen te sprokkelen.
Ideologie
Deze generatie jongeren is de tweede generatie die is opgevoed met een overweldigend
besef van de problemen van deze wereld. Waar in de jaren ‘70 zure regen zowat het ergst
denkbare was, zijn er nu de mondiale klimaat- en energiecrisis, de financiële crisis, de
gevaren van allerhande technologieën, hiv- en kankerpandemieën. Het is een generatie die
voortdurend hoort dat de welvaart en het welzijn serieus bedreigdzijn.Ik betrap er mezelf op
met allerlei doemscenario’s de jongeren te waarschuwen in de klas. Met enige overdrijving
zou je van een bijwijlen apocalyptisch wereldbeeld kunnen spreken. Verwondering,
optimisme, wereldvrede, passie en bewogenheid zijn onderwerpen die nauwelijks nog ter
sprake komen. Zelfs niet als we jongeren oproepen tot engagement. Bij dergelijke oproepen
gaan we namelijk ook mee met de tijdsgeest. We hebben het dan over zelfontplooiing,
zelfstandig worden, ervaring voor op je cv, en dergelijke meer. De grote idealen geven we

3. meestal niet mee. Je wordt Chiroleidster omdat het goed is voor jezelf, niet omdat de grote
Chiro-idealen van samenhorigheid, respect en solidariteit je inspireren. Dat is de realiteit.
Gevolg is dan ook dat jongeren zich maar partieel identificeren met de bewegingen of
verenigingen waarvoor ze zich engageren. Dat wil zeggen dat ze bijna ad hoc aan de slag
gaan: duidelijk begrensd in de tijd en de ruimte die ze eraan geven in hun leven.
De generatie van nu is dus een postideologische generatie. En dat komt omdat ideologieën
vandaag de dag helemaal niet vanzelfsprekend zijn. In de plaats daarvan komt een soort
waardenverbrokkeling. Zaken die ideologisch niet samenhangen kunnen toch in één jongere
samenkomen. Zo ken ik jongeren die in de klas racistische en xenofobe opmerkingen
maken, maar zich wel inzetten voor de plaatselijke Chiro, waar allochtone jongeren lid van
zijn. In de klas komt hun racisme vanuit hun overtuiging dat Vlaanderen vooral op zichzelf
moet staan, terwijl het in de Chiro aardig lukt met allochtone kinderen, omdat ze daar vooral
de groepsgeest naar voren schuiven.
Als je de subculturen van jongeren bekijkt, kom je tot een zelfde besluit. Terwijl in de jaren
‘70 en ‘80 muziek, kledij en gedachtegoed samenhingen in een subcultuur,is dat nu niet
meer het geval. De subculturen zijn vermarkt, ze zijn een economisch product geworden in
plaats van het cultuurproduct van drie decennia geleden. Was je dertig jaar geleden een
‘straight edger’ dan wist iedereen naar welke muziek je luisterde, wat je at, welke ideeën je
erop nahield. Ben je vandaag gekleed als een ‘emo’, dan zegt dat nog niet veel over je
smaak van muziek of je overtuigingen. Nuance is hier wel op zijn plaats, want een aantal
kleine subculturen blijven wel op authentieke wijze bestaan.
Engagement
En toch engageren jongeren zich, volgens verschillende studies, in Vlaanderen vrij veel. Ze
lopen nog altijd warm voor de jeugdbeweging, de sportbeweging of hulporganisaties. Ook
via Facebook en Twitter steunen ze volop allerlei initiatieven en bewegingen.
Maar het is anders dan vroeger. Er is nog altijd een kleine groep jongeren die zich in één
groep volop engageert en daar een langdurig engagement van maakt. Binnen religieus
geïnspireerde bewegingen is dat nog een opvallend grote groep waarop je kunt rekenen.
Maar de meerderheid van jongeren is helemaal niet zo gebonden. Hun engagement gaat
over hun identiteit. Met welke groep wil ik worden geïdentificeerd? Met welke T-shirt wil ik
worden gezien? In welke beweging zitten de mensen die ik graag heb? Door welk onderwerp
ben ik emotioneel geraakt?
Zelden vind je in deze groep spirituele of ideologische elementen terug die hun engagement
onderbouwen. Die jongeren sprokkelen hun identiteit samen door wat ze doen en op internet
delen met anderen. Het is een narratieve identiteit. Met welk verhaal kan ik mij identificeren?
Hoe kan ik mijn levensverhaal schrijven en vormgeven, zodat ik geliefd ben door anderen? In
welke verhalen vind ik toekomst om de realiteit te trotseren? Het is dan ook niet vreemd dat
er een kloof is tussen de identiteit die ze aannemen en de daden die ze concreet verrichten.
En als je hen daarop wijst, dan zijn ze verbaasd dat daar een probleem mee zou zijn. Je kunt
een wereldverbeteraar zijn op internet en in je woorden, maar je hoeft daarvoor eigenlijk
niets te doen. Ook omgekeerd zijn er voorbeelden te vinden van jongeren die zich met veel
overtuiging inzetten, maar die daar nooit over communiceren en er dus ook niets over
delen.Authenticiteit is voor jongeren niet het hebben van een samenhangende identiteit,
maar het hebben van een identiteit tout court.

4. Over jongeren en engagement praten is dus moeilijk. Zeker omdat het ontrafelen van de
motieven waarom iemand al dan niet een engagement opneemt heel moeilijk is. Wat
vaststaat, is dat de harde realiteit vaak een cultuur van angst en wantrouwen veroorzaakt bij
onze jongeren. Zo’n cultuur is absoluut niet bevorderlijk om structurele engagementen op te
nemen. Jongeren kunnen en mogen te weinig dromen van een betere wereld, over een
herberg waar het goed is om leven en waar er plaats is voor velen. Ook het christelijke
verhaal deelt in de klappen. Het staat immers haaks op de cultuur van angst die zo diep
ingebakken zit in onze jongeren. Het verhaal over verrijzenis en bevrijding, over uittocht en
blijde boodschap is letterlijk utopisch voor hen, ze kunnen het geen plaats geven in hun
benauwde wereldbeeld.
Generatie A
Volgens schrijver Douglas Coupland is de huidige generatie jongeren niet langer generatie Y
of Z, maar generatie A. Ze staan aan het begin van een nieuw tijdperk. Zij gaan een
oplossing moeten vinden voor de problemen die de industrialisatie en het kapitalisme in onze
begrensde wereld hebben teweeggebracht. Ze zullen het creatief met minder moeten doen
en actief alternatieven moeten ontwikkelen om het welzijn en de welvaart op peil te houden.
Moeilijkheid is wel dat ze hiervoor niet opgeleid zijn. Integendeel, ons onderwijs leidt op
binnen het industriële paradigma. Een diploma is arbeidsmarktgericht, niet toekomstgericht.
Tijd voor een revolutie in het onderwijs, waar talentontwikkelend leren en creatieve
pedagogie op gelijke hoogte moeten komen met feitenkennis en vaardigheden.
Een speciale plaats is trouwens voorbehouden voor de moslimjongeren van het Afrikaanse
continent. Ruim een kwart van de bevolking in Afrika is jongeren dan 25 jaar.
‘GenerationFreedom’ noemt Bruce Feiler ze in zijn gelijknamig boek. De jonge moslims
worden gekenmerkt door een overvloed van keuzes in onze geglobaliseerde wereld, door
een gebrek aan middelen voor hun eigen huishouden, door hun online identiteit en hun
proactief handelen in maatschappelijke vraagstukken. Denk maar aan de Arabische lente,
waar deze generatie toch duidelijk het (digitale) voortouw heeft genomen. Aan engagement
geen gebrek in Afrika…
Jongeren in Europa zullen moeten zoeken naar een manier om opnieuw te beginnen dromen
van een andere wereld. Daarin zullen ze misschien de weg worden gewezen door de
Arabische jongeren die we zolang verfoeid hebben.
Realiteit en identiteit
Wat leert ons dit samenraapsel aan indrukken? Dat engagement nog steeds bestaat, maar in
gewijzigde vorm. Maar ook dat het nodig zal zijn opnieuw de grote verhalen boven te halen.
Jongeren hebben behoefte aan ideologieën met een onderbouwd toekomstperspectief. Hun
identiteit mag weer worden gevoed met religieuze en politieke verhalen. Dat wordt ook
aangetoond door de aantrekkingskracht van fundamentalistische ideologieën onder
jongeren.
Hun burgerzin mag worden uitgedaagd met oefeningen in democratie en participatie. Hun
engagement mag worden uitgedaagd met verhalen van hoop op een ontsnappen uit deze
realiteit. Het zou mooi zijn als we erin slagen opnieuw het vogelperspectief aan te leren, hen
te laten zoeken naar schoonheid en goedheid en dat te valideren. Jongeren moeten jong zijn
en moeten dus alternatieven kunnen ontdekken. Dat is hun opdracht in onze maatschappij.
Zij zijn het experiment van de hoop. Laten we hen daarbij helpen, uitdagen en coachen. Ons
engagement zal hun voorbeeld zijn.