2. rama)dya
inavaodna
maUkM kraoit vaacaalaM pMgauM laMGayato igarIma | ya%Ìpa tmahM vaMdo prmaanandmaaQavama ||
Bagavaana naarayaNaaMcyaa laIlaaMcao rhsya kaoNa jaaNau SaktaoÑ maaozo maha%maoÊ isaQd maUina do#aIla Aajanma %yaa rhsyaacao
manana k$nahI %yaacaa zava Gao} Sakt naahIt. BagavataMcyaa laIlaa Kicatca duiva-&oya va gaUZ Aahot pNa %yaa maQaurÊ
maMgalamaya va klyaaNakarI Aahot. Kro risak *yaa maaohmayaI saMsaaratIla sava- Baaoga %yaagauna ekmaa~ BagavaMtacyaa
laIlaaMcao AnauSaIlana krNyaatca Qanyata maanatat. %yaaMnaa laaOkIk va parlaaOkIk sava- BaaogaaMcaa vaIT yaotao pNa *yaa
laaokao<ar rsaaMt %yaaMcao mana kiQahI ivaTt naahI.
risak cauDamaNaI EaIgaaosvaamaI tulasaIdasa maharaja mhNatat …
ramacarIt jao saunat AGaahI | rsa ibasaoYa jaanha itnh naahI |
Aqaa-t: jyaaMnaa rama kqaa AOkUna kMTaLa yaotao %yaaMnaI jaIvanaatlaa Kra rsa jaaNalaaca naahI.
EaI ramaaMcyaa )dyaacao rhsya Anaok maha%myaaMnaI AaiNa saMtjanaaMnaI jaaNaNyaacaa P`aya%na k$na ivaivaQa mato maaMDlaI
Aahot. ASaa EaoYz &anaIjanaaMcaI hI matoÊ maaJyaa saar#yaa maMdmait maaNasaalaa kSaI baro ]lagaDavaIt Æ ho
jaaNaNyaasaazI laagaNaarI SauQd bauiQdÊ maaJyaakDo ivavaok va EaQda nasataMnaa maaJao mana *yaakDo P`avaR<a vhavao hoca
hasyaaspd Aaho. trI pNaÊ ha maaJaa svaaQyaaya samajaUna icaMtna kravao AXaI [cCa manaat ]%pnna JaalaI hI Kicatca
sadgau$ kRpa Aaho. *yaa svaaQyaayaat jar kahI caaMgalao vaaTlao tr tao sava- sadgau$ EaI icanmayaanaMdmaharaja yaaMcaa
kRpaP`asaad Aaho va *yaat jao kahI caukIcao Asaola to sava- maaJyaa AhMkarjanaIt QaRYTtocaa prINaama Aaho vaastivak
yaoqao ha maaJyaa bauiQdnao maaJyaa manaaSaI kolaolaa saMvaad Aaho.- - - - - - - - [it inavaodna.
bauiQd va mana hI ekaca AMt:krNaacaI kayao- (Function) tr Aahotca pNa %yaa AMt:krNaacyaa daona iBanna isqa%yaa
Asatat. jaovha AMt:krNaat inaScaya haotao tovha tI bauiQd Asato. bauiQd mhNajao inaiScat mat. maga to sva-
AnauBaavar AaQaairt Asato ikMvaa dusaáyaacyaa (pr + [-xa = praoxa &anaavar) &anaavar AaQaairt Asato. pNa to
inaScayaa%mak mat Asato. ]laT mana mhNajao inavvaL Baava Baavanaa haoya. jao kovaL ek vaaTNao (Feelings) Asato ,
%yaat inaScaya nasaUna iWQaa mato Asatat , baroca vaoLolaa manaaMt kovaL saMSaya (Dobts) ikMvaa B`amayau@t ivacaar
Asatat.
hI maaJaI bauiQd sadgau$var ivaSvaasa zo}na Aaho tsaoca Eauitmaata va saMtMavarhI ivaSvaasa zovato. %yaamauLo hI bauiQd
inaScayaa%mak Aaho mhNaUna tI manaalaa ho &ana saaMgat Aaho. manaaSaI saMvaad krt Aaho. tr ho sava- maaJyaa bauiQdnao
maaJyaa svat:cyaa manaasamaaor kolaolao ]GaD (Loud thinking) icaMtna Aaho.
bauiQd va@ta Aaho va mana Eaaota Aaho Asao gaRhIt Qa$na svaaMtsauKaya ha svaaQyaaya krtao.
2

3. P`aastaivak
EaI mahiYa- vyaasa maharajaaMnaI sava- vaodaMcao puna: saMpadna kolao. vaodP`aNaIt Aa%ma&ana %yaaMcyaa kaLat mhNajao
Waparyaugaacyaa AMtI va klaIyaugaacyaa P`aarMBaapasaUna laaokaMnaa pcaonaasao Jaalao yaacao ekmaova karNa mhNajao Anaok
BaaogalaalasaaMmauLo bahusaM#ya maanavaaMcaI bauiQd dUiYat JaalaI. ASaa dUiYat AMt:krNaaMcyaa maanavaacaa ]_ar vhavaa mhNaUna
EaI vyaasaÊ jao naarayaNaacaa AMSaavatar Aahot Asao maanalao jaatoÊ %yaaMnaI puraNaaMcaI rcanaa kolaI. rama)dya ho
Aa#yaana EaImad AQyaa%ma ramaayaNa *yaa ga`qaaMt Aaho va AQyaa%maramaayaNa ho b`a*maaMND puraNaacyaa ]<arKMDat yaoto.
b`a*maaMD puraNa ho EaI vyaasaaMnaI ilahIlaolyaa Anaok puraNaaMpOkI ek mah%vaacao puraNa Aaho.
AQyaa%maramaayaNaaMt maulat: rama kqaa Aaho. baalakaMDÊ AyaaoQyaakaMDÊ ArNyakaMDÊ ikiYknQaakaMDÊ saudrkaMDÊ
yauQdkaMD va ]<arkaMD ASaa saat KMDat hI saMpUNa- rama kqaa rcalaI Aaho.hI prma piva~ gaaqaa saaxaat Bagavaana
mahadovaaMnaI AaplaI P`aaNaiP`ayaa AaidSai@t EaI pava-tIlaa saaMgaItlaI Aaho , hI kqaa saaMgataMnaa P`asaMgaanausaar Bai@tÊ
&anaÊ ]pasanaaÊ naIit va sadacaar *yaa saMbaMQaI idvya ]pdoSa kolaa Aaho. ivaivaQa ivaYayaaMcaa pramaYa- jarI yaoqao Gaotlaa
Asalaa trI P`aamau#yaanao Aa%mat<vaacyaa &anaacao ivavaocana yaoqao kolao Aaho mhNaUna *yaalaa AQyaa%ma-ramaayaNa mhTlao jaato.
laIlaavatar EaI ramaP`aBau ho Aa%mat<va Aahot.
‘rama)dya’ ha A%yaMt rhsyamaya Baaga AQyaa%ma-ramaayaNaacyaa P`aqama sagaa-t mhNajao baalakaMDat saurvaatIlaa
yaotao.rama)dyaacaI AQyaa%ma-ramaayaNaatIla saMgait……
pUva-sau~
EaI vyaasa maharaja kqaa ASaI saaMgatat - - - - - - - - - -
ekda yaaoigaraja naard samast ivaSvaacao klyaaNa vhavao *yaa [cConao P`aorIt hao}na ivacaar krt sa%ya laaokat Aalao va
toqao %yaaMnaI sarsvatI yau@t b`a*maajaIMnaa P`aNaama kolaa va ivacaarlao … maharajaÊ jar AaplaI maaJyaavar kRpa Asaola tr
ek A%yaMt gaaopnaIya rhsya maI jaaNau [icCtao. Aata Gaaor kilayauga Aalyaavar maanava puNyakma- saaoDUna dotIla va
duracaarat P`avaR<a haotIlaÊ dusaáyaacao Qana laubaaDtIlaÊ is~yaaMcaa Aphar krtIla. to kovaL dohat sa%yata maanaUna
naaistk haotIla va kovaL kamaacao gaulaama haoo}na s~IBa@t haotIla va maataip%yaaMSaI d`aoh krtIla. b`aa*maNa jao
&anayau@t AsatIlaÊ Asao laaok doiKla &anaacao BaaMDvala k$na samaajaalaa laubaaDtIla va caukIcao maaga-dSa-na krtIla.
&ana ivakUna ]pijaivaka navhoÊ tr Baaoga BaaogatIla va KaoTyaa &anaanao ]nma<a haotIla. xai~ya va vaOSya doKIla svaQama-
AacarNa saaoDUna samaajaalaa fsavaNaaro haotIla tr xaud` laaok b`aa*maNaaMcao Aacaar ikMvaa kmao- krNyaat Qanyata
maanatIla. is~yaa B`aYTacaairNaI va Aaplyaa pitcaa ApmaanaÊ Avaholanaa krNyaat Qanyata maanatIla. saasau
saasaáyaaMSaI d`aoh krtIla. ASaa Gaaor kaLat *yaa papI va duracaarI maaNasaaMnaa Anaok @laoSa tr Baaogaavao laagatIla
pNa %yaaMnaa prlaaok doKIla duK:dayaI hao[-la. ho BagavanaÊ *yaa ivacaaranao maaJao mana vyaakUL Jaalao Aaho. *yaa saazI
AapNa saaopa ]paya va saaQanaa saaMgaavaI.
*yaa naardjaIMcyaa baaolaNyaanao b`a*maajaI P`asanna Jaalao karNa %yaa Ba@t EaoYzanao svat:saazI kahI na maagata kovaL jagad
klyaaNaasaazI maagaNao kolao haoto. b`a*maajaI mhNaalaoÊ naarda tU ]<ama ivacaarlaosa. maI tulaa pUva-kaLI Ba@tva%salaa
pava-tInao mahadovaaMnaa jao ivacaarlao tI kqaa saaMgatao. %yaalaaca AQyaa%ma-ramaayaNa mhNatat va %yaamaQaIla ‘rama)dya’ ho
Aa#yaana A%yaMt piva~ Aaho. to gaaopnaIya Aaho. jaao kaoNaI *yaa ga`Mqaacao icaMtna krola va %yaamaQao doKIla rama)dya
3

4. *yaa Aa#yaanaacao EaImaa$itcyaa P`aitmaocao pUjana k$na icaMtna krola %yaalaa ]<ama &ana P`aaPt hao}na %yaacaI
kilayaUgaatIla SaaokatUna mau@tta hao[-la.
ho naardaÊ Kr tr *yaa rama)dyaacao saMpUNa- rhsya kovaL EaI mahadova jaaNatat va AQao- rhsya EaIpava-tI jaaNato maI
tr kovaL pava rhsya jaaNatao. *yaa pava rhsyaatIla doKIla pUva- Baaga maI naIT saaMgau Sakt naahI. trI pNa maI
yaqaamait ho rhsya tulaa saaMgaNyaacaa P`aya%na krtao.
EaI b`a*maajaI naardaMnaa piva~ ramakqaa saaMgatat …
ekda sava-papharIÊ ina%yainaBa-yaÊ AanaMdkMd dovaaiQadovaÊ i~nayana Bagavaana mahadova EaI igarIjaakumaarI pava-tI samavaot
kOlaasa pva-tavar SaaMt basalao haoto. %yaavaoLI hIca vaoL P`aSna ivacaarNyaasa AnaukUla Aaho ho jaaNaUna pava-tInao
mahadovaaMnaa A%yaMt nam`atonao P`aSna kolaa.
pava-%yauvaaca
namaao|stu to dova jagainnavaasa savaa-%madRk %vaM prmaoSvaraoisa |
pRcCaima t<vaM pu$Yaao<amasya sanaatnaM %vaM ca sanaatnaao|isa || 7 ||
AQyaa%maramaayaNa , baalakaMD , P`aqamaskMd.
ho dova ho jagainnavaasa Aaplyaalaa maI namaskar krto. maI Aaplyaalaa EaI pu$Yaao<ama BagavaMtacao sanaatna t<va kaya
Aaho ho ivacaart Aaho. karNa AapNa doiKla sanaatna Aahat. Asao mhNatat kI
gaaoPyaM yad%yantmananyavaacyaM , vadint Ba@toYau mahanauBaavaa: |
tdPyahao|hM tva dova Ba@ta, P`ayaao|isa mao %yaM vad ya<au pRYTma || 8 ||
mahanauBaava laaok jao A%yaMt gaaopnaIya Asato ikMvaa jao sava-saaQaarNa laaokaMnaa saaMgau nayao Asao Asato to kovaL Aaplyaa
Ba@taMnaa saaMgatat. ho dova maI tr AaplaI Ba@t Aaho va AapNa malaa A%yaMt iP`aya Aahat. mhNaUna maI jao
ivacaarNaar Aaho to saaMgaavao.
&anaM saiva&anamaqaanauBai@t vaOragyayau@tM ca ivatM ivaBaasvat |
janaamyahM yaaoiYadip %vadu>M yaqaa tqaa b`aUih trint yaona || 9 ||
Bai@t AaiNa vaOragyaanao yau@t tsaoca &ana va iva&anaasahIt jao ivaYaoSa $panao P`akaSamaana Aaho ASaa Aa%mat<vaacao
ivavaocana AapNa ASaa saaoPyaa va naoma@yaa SabdaMt kra kI jaoNaok$na maaJyaa saarKI (Baavanaa ivavaSa) s~I doKIla
sahja samajaU Sakola.
ivavaocana :
*yaa tIna Slaaokat P`aSna ivacaarNaarI s~I hI saamaanya A&anaI maanava nasaUna saaxaat jaganmaataÊ BavaanaIÊ yaaogamaayaaÊ
AaidSai@tca Aaho. P`aSna ksaa ivacaaravaa ho itcyaa kDUna iSakNyaasaarKo Aaho. EaI BavaanaI &anaI AsaUnahI
A%yaMt nam`apNao ivanaMit krt Aaho.
yaoqao gaIto maQaIla SlaaokacaI AazvaNa yaoto.
tiWiQd P`aiNapatona pirP`aSnaona saovayaa | ]pdoxyaint to &anaM &ainanast<vadiSa-na: || gaI 5 / 34
maaha%myaakDo A%yaMt ivanayaanao jaavao , %yaaMcaI saovaa kravaI , %yaaMnaa pUNa- SarNa jaavao va maga AaplaI SaMka ivacaaravaI.
to (dyaaLU) maha%mao na@kIca tulaa &ana P`adana krtIla.
4

5. maha%myaakDo jaa}na P`aSna ivacaarNyaasaMbaMQaI KalaIla mau_o ivacaarat GaoNyaasaarKo Aahot.
1. kovaL maha%myaaMkDoca jaa}na P`aSna ivacaaravaa. karNa kovaL maha%maoca Kro &ana do} Saktat.
2. P`aSna ivacaarNyaacyaa Agaaodr gaRhpaz kravaa , svat: jaovaZo &ana Aaho %yaanausaar }jaLNaI k$na AaplaI
naomakI kaya ADcaNa Aaho to SaaoQaUna zovaavao.
3. maha%mao jaovha inavaaMt AsatIla ASaI vaoL va sqaana yaacaa AByaasa k$na magaca jaavao. P`avaasaat ikMvaa
gadI-cyaa vaoLI P`aSna ivacaa$ nayao.
4. maha%myaaMkDo jaataMnaa ir@t hst jaa} nayao. %yaacyaa kayaa-laa ]pyaaogaI pDola Asaa ]phar Gao}na
jaavao.
5. Kr tr %yaaMcyaa saMgatIt rahUna %yaacaI saovaa k$na %yaaMnaa P`asanna kravao.
6. SaMka maaoja@yaa SabdaMt pNa spYT ivacaaravaI.
7. ivacaartaMnaa SaMka maaJaI Aaho Asao saaMgaavao. ‘malaa kLlayaÊ pNa tI AsaM mhNat haotI mhNaUna ivacaar
kolaa tumhalaa ivacaarava’ Asaa P`aSna ivacaa$na daMiBakpNaa na kravaa. maha%mao catur Asatatca pNa
%yaaMnaa daMiBakpNaa Aijabaat Kpt naahI.
8. P`aSna ivacaartaMnaa nama`ta AsaavaI va kovaL Aaplao A&ana dUr vhavao va &ana P`aaPt vhavao *yaasaazI P`aSna
ivacaaravaa , maha%myaaMcaI prIxaa GaoNyaasaazI ivacaa$ nayao.
maata pava-tI KraoKr &anaI AsaUna yaaogya saaQak Aaho ho jaaNavato. pava-tI puZo mhNato..
vadMit rama prmaokAaVM inarstmaayaagauNa saMP`avaahma |
Bajaint caahina-SamaP`ama<aa: prM pdM yaaint tqaOva isaQd: || 12 ||
maha%mao Asa mhNatat kIÊ EaIrama ho maanava nasaUna prmaÊ AiWtIyaÊ AaidkarNa AaiNa gauNaatIt Aahot.
iXavaaya…
vadint koica%prmaao|ip rama: svaivaVyaa saMvaRt maa%masaM&ma |
jaanaait naa%maanamat: proNa saMbaaoiQatao vaod pra%mat%vama || 13 ||
prMtu kahI [tr maha%mao AsahI saaMgatat kIÊ jar EaIrama vastut: prmab`a*ma Asalao trI maayaonao AavaR<a Jaalyaanao
Aaplyaa Aa%masva$palaa jaaNat navhto. pNa naMtr vaiSaYzaid gau$Mcyaa ]pdoSaamauLo %yaaMnaa Aa%mat<vaacao &ana
Jaalao.
yaid sma jaanaait kRtao ivalaap: saItakRto|na kRt: proNa |
jaanaait naOvaM yaid kona saovya: samaaoih savaO-rip jaIvajaatO: || 14 ||
pava-tI mhNatoÊ mhNaUna maI ivacaart Aaho kI ..
1. jar to svat: Aa%mat<va Aahot ho jaaNat haoto tr maga %yaaMnaI saIto saazI ivalaap ka kolaa Æ
2. va jaaNat navhto tr maga to [tr saamaanya jaIvaasaarKo haotoÊ tr maga %yaaMca Bajana ka kravaM Æ
Paava-tIcyaa *yaa P`aSnaalaa EaImahadova ]<ar dotat …
5

6. doiva ! tU Qanya Aahosa. tu EaIramaaMcaI Ba@t Aahosa mhNaUna ramat<vaacao rhsya jaaNaNyaacaI [cCa tulaa JaalaI va
tu malaa Bai@tpUva-k ivacaarlaosa mhNaUna EaIramaaMcaoo smarNa k$na tuJyaa SaMkocao samaaQaana krtao.
EaIrama ina:saMdoh P`akRtI maayaocyaa AtItÊ AnaaidÊ AanaMdGanaÊ AiWtIya Asao prmat<va Aahot.
kovaL Aaplyaa maayaocyaa sahayyaanao %yaaMnaI ivaSvaacaI rcanaa kolaI Aaho va to *yaa ivaSvaat t<va$panao AaotP`aaot
Aahot. maayaa inaima-t *yaa ivaSvaat vaavarNaaro jaIva ho saMmaaohIt Asalyaanao EaIramaaMnaa dohQaarI samajatat. *yaa
ivaYayaacyaa saMbaMQaI maI tulaa saIta rama va hnaumaMtacyaamaQyao Jaalaolaa saMvaad saaMgatao jaao A%yaMt gaUZ Aaho.
EaIrama , EaIsaIta va hnaumaMt yaaMcyaatIla saMvaad
pUvaI- ramaavataracyaa kaLI EaIrama jaoMvha ravaNa va [tr dovata va maanavaaMnaa kTMk Jaalaolyaa raxasaaMcaa saMvhar
k$na Aalao va %yaanaMtr %yaaMcaa rajyaaiBaYaok Jaalaa , tovhacaI hI kqaa Aaho.
ekda rajadrbaaraMt EaIrama , saItasamaot ivarajamaana Jaalao haoto vaiSaYTAaid maha%maa va [tr mahajana drbaarat
Aaplyaa sqaanaavar basalao haoto. tovha EaI hnaumaana kovaL saovaaBaava va AsaIma Bai@tyau@t AMt:krNaanao
EaIramaacyaa sammaUK hat jaaoDUna ]Baa haota. vaastivak hnaumaMtanao EaIramacaI sava- saovaa (vyaavaharIk sqaravar) va
sava- kamao kolaI haotI. tao saMpUNa- BaaogaocCa rhIt Asaa Ba@t haota va jaNaU kahI hat jaaoDUna mhNat haotaÊ ho
BagavaanaÊ “ikma kraoima” maI Aata kaya k$ ? maI tumacaa ikMkr Aaho. tumhI saaMgaala to ta%kaL krNyaatca
malaa AanaMd Aaho.
ho EaIrama jaaNauna saItolaa mhNaalao…
rama: saItamauvaacaodM b`aUih t<vaM hnaUmato | inaYklmaYaao|yaM &anasya pa~M naaO ina%yaBai@tmaana || 30 ||
saIto ! *yaa hnaumaanaacaI Aaplyaa daoGaaMvar ina:saIma Bai@t Aaho. %yaacyaa manaaMt kaoNatohI iklmaIYa naahI. ha
inaragasa va inaYpap Aaho mhNaUna &anaasa pa~ Aaho. saItoÊ tU maaJao t<va (alaa samajaUna saaMgaavaosa.
ivavaocana :
yaoqao qaaoD@yaat pNa spYT SabdaMt &anaasa Paa~ kaoNa ho EaIrama saaMgat Aahot ,
1. gau$var P`aoma va Bai@t hI pihlaI pa~ta. kovaL &ana malaa hvaya evaZ mamauxau<va ]pyaaogaacao naahI , tr %yaa
jaaoDIlaa P`aqama maaJaI &ana dana krNaaáyaavar EaQdaÊ Bai@t va P`aoma hvao.
2. AMt:krNaacaI sarlata hI maUlaBaUt maanaisakta hvaI. manaat vaakDopNaaÊ dMBaÊ caoYTa krNyaacaI vaRi<a ikMvaa
AQa-vaT &anaamauLo Aalaolaa AhMkar Asaola tr %yaa AMt:krNaat &ana $jat naahI.
3. sava- BaaogaocCa rihtta AsaNao ho &anaP`aaiPt saazI mah%vaacao Aaho. mana jaovha sava- BaaogaocCa riht haoto
tovhaca %yaat &ana imaLavaavao hI Aga`ta (Priority) yaoto. Asaoca AMt:krNa pUNa- xamatonao (with complete
potential) &ana ga`hNa k$ Sakto.
ASaa sava- gauNaanao saupa~ hnaumaMtalaa laaok ivamaaoihnaIÊ hirmaayaaÊ EaIlaxmaIÊ saIta jaI satt naarayaNaacyaa samavaot
Asato va pi%na naa%yaanao %yaaMnaa puropUr AaoLKtoÊ tI ramarhsya saaMgaU laagalaI.
6

7. ho va%sa hnaumaanaÊ tU EaIramaaMnaa saaxaat satÊ icatÊ AanaMdGana b`a*mat<va Asoaca jaaNa. to ina:saMdoh sava- ]paQaI
rhIt, sa<aamaa~ tsaoca [Mid`yaaMcyaa AtIt Aahot. to A-ivaYayaÊ inama-LÊ SaaMtÊ
inaiva-karÊ inarMjanaÊ sava-vyaapkÊ svayaMP`akaSa va pap pUNya ivariht Asao prmaa%maa Aahot. maI *yaa jagaacaI
]%pi<aÊ isqait va laya krNaarI maUL P`akRit Aaho. maI AaLsarhIt AsaUna *yaa ivaSvaacaI satt jaDNa GaDNa
krt Asato. kovaL prmat<vaacyaa saainnaQyaanao va P`aBaavaamauLo kolaolyaa *yaa maaJyaa ivaSva rcanaolaa bauiQdhIna
maaNasao EaIramat<vaavar Aaraoipt krtat. Anyat: AyaaoQyaot yaaMcao janma GaoNaoÊ ivaSvaaima~aMnaa sahayya krNaoÊ
Aihlyaocaa ]_ar krNaoÊ iSavaQanauYya taoDNaoÊ maaJao PaaiNag`ahNa krNaoÊ maga vanavaasaat jaaNaoÊ maaJyaa ivarhanao
ivalaap krNaoÊ maga maaJaa SaaoQa GaoNaoÊ ravaNaAaidMcaa ivanaaSa krNao va tdnaMtr punha AyaaoQyaot yao}na rajyaaraohNa
krNao [%yaaid sava- kayao- EaIramaaMnaI kolaI nasaUna maI kolaI Aahot. Kr tr - - - - -
ramaao na gacCit na itYzit naanauSaaoca%yaakaMxato %yajait naao na kraoit ikMicat
AanaMdmaUit-rcala: pirmaaNahInaao maayaagauNaananaugatao ih tqaa ivaBaait || 43||
EaIrama ho AanaMdsva$pÊ AivacalaÊ pirNaama riht Aahot. ho kaozohI jaat naahItÊ qaaMbat naahItÊ Saaok krt
naahItÊ [cCa krt naahItÊ kSaacaa %yaaga krt naahIt. Kr tr kahIca krt naahIt. pNa kovaL maayaonao
Jaaklyaa gaolyaanao to maanavaQaarI Aahot Asao Baasato. pNa ho pu~ tU %yaaMnaa saaxaat prma b`a*ma Asaoca jaaNa.
ASaa rIitnao Aaidmaayaa EaI jaanakIÊ ramat<vaacao ivavarNa krto. pNa maayaa hI maayaapit naarayaNat<vaalaa
yaqaaqa- jaaNaU Sakt naahI. ho rama jaaNat Asalyaanao to svat: Aaplao t<vaÊ rama)dya ]GaDo k$na daKvat
Aahot. to Asao.........
rama)dya – ramat<va
EaIrama Aaplyaa sanmauK hat jaaoDUnaÊ Bai@tyau@t AMt:krNaanao yau@t Asalaolyaa pvanapu~ hnaumaanaalaa mhNatat
maI tulaa Aa%maaÊ Anaa%maa va prmaa%mat<vaacao ivavaocana krtao. tU to saavaQaana bauiQdnao eok.
AakaSaasya yaqaa Baodis~ivaQaao dRSyato mahana |
jalaaSayao mahakaSastdvaicCnna eva ih |
P`aitibambaa#yamaprM dRSyato i~ivaQaM nama: || 45 ||
Baavaaqa- : AakaSaacao P`aamau#yaanao itna P`akar idsatat. ek mahakaSa , dusaro jalaaSayaanao vyaaplaolao AakaSa va
tIsaro mhNajao jalaaSayaat P`aitibaMibat Jaalaolao AakaSa.jasao AakaSaacao ho tIna P`amauK Baod idsatat %yaacaP`amaaNao
bauQdvaicCnna caOtnyamaokM pUNa-maqaaprma |
AaBaasas%vaprM ibambaBaUtmaova i~Qaaicait: || 46 ||
7

8. Baavaaqa- : %yaaca P`amaaNao caotna cao doKIla tIna P`akar Aahot. ek sava-~ pirpUNa- Asalaolao caOtnya. dUsaro
bauiQdnao vyaaplaolao caOtnya va tIsaro bauiQdmaQyao P`aitibaMibat Jaalaolao caOtnya. yaalaaca AaBaasa caOtnya mhNaavao.
saaBaasabaUQdo ktR-%vamavaicCnnao|ivakairiNa |
saaixaNyaaraoPyato B`aan%yaa jaIva%vaM ca tqaabauQaO: || 47 ||
Baavaaqa- : *yaa tIna caOnanyaapOkI kovaL AaBaasa caOtnyaasahIt Asalaolyaa bauiQdmaQyao kt-R%va Baava Aaho. prMtu
B`aaMitmauLo (laaok) inarvaicCnnaÊ inaiva-karÊ saaxaI ASaa Aa%mat<vaat ktR-%va va jaIva%vaacaa Aaraop krtat.
prmat<vaalaaca kta- Baao@ta maanatat.
AaBaasastu maRNaa bauiQdrivaVa kaya-maucyato |
AvaicCnnaM tu tdb`a*ma ivacCodstu ivakalpt: || 48 ||
Baavaaqa- : (AaBaasa caOtnyayau@t bauiQdlaa jaIvaBaava mhNatat va %yaatIla) AaBaasa caOtnya tr kovaL (P`aitibaMba
Asalyaanao) Baasa Aaho (imaqyaa Aaho , KaoTo Aaho. )
(AaBaasa caOtnyayau@t bauiQd jaI svat:laa maI maI mhNavato) tI hI bauiQd ikMvaa jaIvaBaava ho AivaVocao kaya-
(]%pi<a) Aaho AaiNa prmat<vaÊ prb`amhÊ prmaa%maa ha vaastivak ivacCodrhIt (ApiricCnna) Aaho. %yaacyaamaQao
vaaTt AsalaolaI prIicCnnata kovaL ivaklpanao (AivaVocao kaya-) maanalaI Aaho.
AivaicCnnasya pUNao-na ek%vaM P`aitpaVto |
t%vamasyaaidvaavacaOSca saaBaasasyaahmastqaa |
eo@ya&anaM yadao%pnnaM mahavaa@yaona caa%manaao: |
tdaivaVa svakayao-ScanaSya%yaova na saMSaya: || 50 ||
Baavaaqa- : AaBaasacaOtnya yau@t bauiQd jyaalaa jaIvaBaava mhNatatÊ jaI AhMsva$p va prIicCnna vaaTto %yaalaa tU
(tt %vama Aisa to tUca Aahosa) mahavaa@yaaWaro pUNa- caOtnya Aahosa Asao saaMigatlao jaato. jaovha ASaa P`akaro
(mahavaa@yaacyaa ]pdoSaamauLo) jaIvaa%maa va prmaa%myaacao eO@ya P`asqaaipt kolao jaato %yaavaoLI AivaVa itcyaa
(B`aamak jagat) kayaa-sahIt (ta%kaL) naYT haoto. *yaaMt saMSaya naahI.
ivavaocana
vaastivak Aa%mat<va ha bauiQdcaa ivaYaya navho. bauiQd kovaL saapoxa jagat jaaNau Sakto. SabdÊ spSa-Ê $pÊ rsa
va gaMQa evaZoca gauNaQama- jaaNaNyaacaI kuvat (Capacity) *yaa bauiQdlaa Aaho. eKaVa vastulaa ho paMca gauNaQama-
8

9. eki~t AsatIla ikMvaa eKada gauNaQama- Asaola trIhI hI bauiQd to jaaNato pNa *yaa paca gauNaQamaa-plaIkDcao
kahIhI ]majau Sakt naahI. tr maga Aa%mat<vaalaa gauNaQama-ca naahIt. %yaamauLo Aa%mat<valaa jaaNaNao
(Perception) bauiQdlaa Sa@ya naahI. trI pNa EaIrama P`aBaUnaI %yaaMcao sva$p Aaplyaalaa saaMgaNyaacaa P`aya%na
Sabdat kolaa Aaho.
samajaa ek maaozo jalaaSaya Aaho va kazavar ]Bao rahUna AapNa %yaa maQaIla paNaI baGat Aahaot. P`aqama
Aaplyaalaa SaaMt paNyaaMt AakaSaacao P`aitibaMba idsato. samajaa AapNa kiQaca P`aitibaMba paihlao nasaola tr tao
P`aitibaMbaacaa Baasa doKIla Kra Kura vaaTUna to AakaSaacao $p Kro vaaTola , [tkca kaya pNa samajaa
AakaSaabaraobar %yaat jaimanaIcao P`aitibaMba Asaola va %yaamaQao JaaDacao P`aitibaMba AsaUna JaaDalaa fL Asaola tr
kdaicat AapNa sarL caalat jaa}na to fL taoDayacaa P`aya%na k$.
yaoqao duyaao-QanaacaI gaaoYT Aazvato. paMDvaaMnaI maya saBaa tyaar kolaI haotI va paNyaacyaa jaagaI P`aitibaMbaa%mak frSaI
Aaho ha Baasa kolaa , tovha duyaao-Qana fsaUna %yaavar caalaayalaa gaolaa tovha tao paNyaat pDlaa. ha Jaalaa Baasa
ikMvaa B`aaMit ,
pNa Aata malaa p@ko maahIt Aaho to kovaL AakaSaacao P`aitibaMba Aaho. tr yaalaa P`aitibaMbaakaSa mhNatat , ho
Baasamaana Aaho.
maUL AakaSa sava-~ Asato. jaovaZo paNaI Aaho toqao sauQda AakaSa Aaho. %yaalaa paNyaanao vyaapalaolao AakaSa
mhNaU ikMvaa jalaavaiCnna AvakaSa mhNauyaa. tIsaro AakaSa (AvakaSa) mhNajao sava-~ Asalaolao Kro AakaSa.
qaaoD@yaat AakaSaacao Asao tIna P`akar ikMvaa Baod Asatat ,
1. mahakaSa : jao sava-~ va prIpUNa- Asato.
2. jalaavaiCnna AakaSa : jaovaZo jala Aaho %yaa Aakarmaanaacao AvakaSa.
3. P`aitibaMbaakaSa : jalaat BaasaNaaro AakaSa.
yaaca P`akaro maUL caOtnyaacao doKIla tIna P`akar jaaNavatat va ho sava- tIna P`akar kovaL bauiQdsaapoxa Aahot.
1. sava-~ prIpUNa- Asato to caOtnya.
2. bauQdyaavaicCnna caOtnya : jaovaZI bauiQd Aaho %yaa Aakaracao caOtnya.
3. P`aitibaMibat caOtnya : maUL caOtnyaacao bauiQdt idsaNaaro P`aitibaMba jyaalaa AaBaasa caOtnya mhNaavao.
kovaL AaBaasacaOtnyaamaULo bauiQdmaQao ‘AhmaAisma’ va ‘[dmaAisma’ hI vaRi<a ]%pnna haoto va yaalaaca vyai@tgat
jaIvaBaava mhNatat. ha jaIva kta- va Baao@ta Asatao. maUL sava-gat Asalaolao caOtnya inaiva-kar va saaxaI Asato.
to kahI krt naahIÊ Baaogat naahI vaa kaozohI jaat yaot naahI pNa kovaL A&anamauLo AapNa samajatao kI maUL
caOtnya SarIrat Aaho va to sava- kaya- krto. vaastivak ha ivacaar samajaUna GaoNyaasa AvaGaD Aaho , yaaca karNa
AsaM kI
9

10. jao prIpUNa- AahoÊ gauNarhIt AahoÊ inaScala Aaho to Anaok vastu vyai@t *yaamaQao ivaBaagalao ksao ? vastu va
vyai@t *yaa tr gauNasahIt Aahot. maga gauNarhIt b`a*manamaQao gauNa Aalao ksao va vastu va vyai@t *yaa sqalaaMtr
krtat maga AvakaSaatIt b`a*manamaQao AvakaSa ksao Jaalao va to vastu va vyai@tcyaa maaQyamaatUna sqalaaMtr ksao
krto ?, ho sava- At@ya- vaaTto. ho eka AakRtIcyaa Waro ho samajaUna GaoNyaacaa P`aya%na k$ ,
* caotna jao Apirimat Aaho bauiQd
caotnacao P`aitibaMba
* ApirmaIt caotna kovaL saaoyaIsaazI maaozyaa vatu-Lanao inado-iSat kolao Aaho. vatu-L hI %yaacaI saImaa nasaUna tI kovaL
AaplaI saaoya Aaho. ho caotna sava-~ Aaho va samaana Aaho. maQalyaa (%yaahUna lahana) vatu-Lanao bauiQd daKvalaI Aaho.
Aata hI bauiQd doKIla maUL caotnaacaaca ihssaa Aaho , pNa jasao GaratIla AakaSaalaa AapNa mazakaSa mhNatao ikMvaa
GaTatIla AakaSaalaa GaTakaSa mhNatao tsaoca *yaalaa AapNa bauiQdnao vyaaplaolao caotna mhNaU , hI prIiCnnata kovaL
kalpinak Aaho.
Aata bauiQd hI maUL caotnaocaaca Baaga Asalyaanao tI caotnaayau@t Aaho , %yaamauLo itcyaat maUL caotnaocao P`aitibaMba ]maTto
*yaalaa AaBaasa caOtnya mhNaavao. *yaa AaBaasa caOtnyaatÊ maI vaogaLI Aaho va [tr vaogaLo Aaho , mhNajao maI Aaho va
jaga Aaho AXaI vaRi<a ]%pnna haoto va %yaacaa pUZo ivastar vaRi<a ivaivaQa ivacaarat haotao.
Kr tr maUL caotnacaa vaogaLa Baaga AsaNaoÊ haoNao vaa samajaNao haca B`ama Aaho. maUL caotnacao Baaga haot naahIt.
%yaapUZo jaa}na %yaa AMSaa%mak caotnaamaQao mhNajao bauiQdmaQao P`aitibaMba pDto ha tr kovaL Baasa Aaho karNa sava-
P`aitibaMbao Baasa Asatat , %yaanaa vaogaLI sa<aa nasato.
hI Ba`aMit kovaL ka haoto ho bauiQdlaa pTNyaasaazI EaIrama mhNatat hI maaJaI laIlaa Aaho. tI laIlaa krNaaáyaa
maaJyaa Sai@tlaa maayaa samaja. hI AaidmaayaaÊ hI Aaidmaata BavaanaI ho sava- Ba`aMtImaya jagat P`asavato. pNa maI maa~
kovaL saaxaI va AivakarI rahatao.
10

11. EaIrama pUZo mhNatat - - - - - -
*yaa vaastivak AaBaasa yau@t jaIvaalaa jaovha gau$ ]pdoSa krtat tovhaca %yaalaa maI maUL prmat<va Aaho ho pTto va
%yaacaI AnauBaUit yaoto va ho ]%pnna na Jaalaolao jaga maavaLto va tao mau@t haotao.
[-Svar t<vaacao &ana kovaL Bai@t mauLo haoto. EaIrama mhNatat …
etiW&aya maBd@tao maBdavaayaaoppVto
maBdi@t ivamauKanaaM ih Saas~gato-Yau mau*yatama
na &anaM na ca maaoxa: syaa<aoYaaM janmaSatOrip || 51 ||
kovaL maaJaa Ba@t varIla &ana samajaNyaasa pa~ Asatao. pNa jao maaJaI Bai@t na krta kovaL Saas~o vaacatat
%yaaMnaa SaokDao janmaaMtrI doKIla ho t<va samajat naahI.
[dM rhsyaM )dyaM mamaa%manaaoÊ mayaOva saaxaa%kiqatM tvaanaQa
maBdi@thInaaya Sazaya na %vayaa datvyamaOnd`adip rajyatao|iQakma || 52 ||
ho AnaGaÊ ho prma rhsya maaJao Aa%masva$p rama-)dya Aaho. eKaVa Bai@thIna va duYT maaNasaanao tulaa jarI [Md`acao
rajya do} kolao trI %yaalaa ho rhsya saaMgaU nakaosa.
]psaMhar :
bauiQdcyaa AtIt Asalaolao ho &ana samajaNao kzINa Aaho. [tr vyaavaharIk &ana P`aaiPtsaazI f@t bauiQd laagato pNa
tI jarI duYT bauiQd AsalaI trI caalato. e#aada duYT vaRi<acaa Asalaa trI tao Da^@TrÊ [MijanaIyarÊ vakIla hao}
Saktao.pNa &anaI haot naahI. ravaNaacao ]dahrNa baaolako Aaho. ravaNaalaa Anaok isaiQd P`aaPt hao%yaa pNa
Aa%ma&ana navhto.
EaI hnaumaana ho ramaacao ina:saIma Ba> Aahot. %yaacyaa )dyaaMt rama t<va sadOva jaagaRt Asato.ramarxao maQao hnaumaanaaMnaa
’EaImad hnaumaana kIlakma’ mhNajao hnaumaana hI ramat<va jaaNaNyaacaI (gau$) ikllaI Aahot Asao mhNatat.
kovaL Ba>alaaca &ana p`aiPt haoto ho jaaNaavao.
Aa%ma&ana haoNyaasa P`aqama [-Svaravar P`aomaBaava Asalaa pahIjao va magaca svat: [-Svar ho &ana Ba@talaa dotao.
Bai@t hoca rama )dyaat P`avaoSa krNyaacao gauipt Aaho.
sadgau$ EaI icanmayaanaMd maharaja yaaMcao carNaI Ap-Na
|| EaIrama ||
icanmaya imaXana saaQak
Ainala saaohaonaI
11