1. Psychoterapia sprawców
przestępstw seksualnych

2.  Leszek Lernell (1984) przestępstwa
seksualne określa jako „takie typy
zachowań ludzkich (wraz z ich skutkami),
powiązanych z życiem seksualnym
człowieka, jakie są zakazane przez
ustawodawstwo karne".

3. Przestępstwa seksulane:
 wykorzystywanie seksualne dzieci
(pedofilię)
 zgwałcenie
 molestowanie seksualne
 zabójstwa na tle seksualnym
 kazirodztwo

4. M.S. Carich, J.F. Newbauer i M.H. Stony
wyłonili sześć typów przestępców
seksualnych:
1)przestępców o antyspołecznych i psychopatycznych
zachowaniach wynikających z braku poczucia winy, empatii
(zwłaszcza w stosunku do ofiary)
2) przestępców o narcystycznych i egocentrycznych
zachowaniach, nastawionych na dominację i zaspokojenie
własnego poczucia mocy i sprawczości poprzez własne czyny;
3) schizoidalnych przestępców charakteryzujących się brakiem
umiejętności społecznych, mających poczucie izolacji i
osamotnienia;
4) niestabilnych osobowościowo przestępców o osobowości
borderline;
5) przestępców cechujących się pasywną agresją;
6) przestępców dyssocjalnych, wyłączających się ze
świadomości z bieżącej rzeczywistości, przechodzących na
poziom często patologicznych fantazji seksualnych

5. M. Sawa podkreśla, że terapia przestępców
seksualnych powinna się odnosić zarówno do sfery
intelektualnej, jak i emocjonalnej, szczególnie w
kwestii empatii do ofiary. Autor ten wymienia
siedem głównych elementów tej terapii. Są to:
1) ujawnienie i uświadomienie sobie przestępstwa;
2) identyfikacja cyklu przestępstwa seksualnego i
nauka interwencji;
3) restrukturyzacja systemów poznawczych;
4) zrozumienie ofiary;
5) kontrola pobudzenia;
6) nauka umiejętności społecznych
7) zmiana stylu życia;

6. Cztery rodzaje seksualnego wykorzystywania dzieci
(opis Davida i Patricii Mrazków)
1) Pokazywanie narządów płciowych i czynności
seksualnych; do tego rodzaju aktów pedofilii autorzy
zaliczają także udostępnianie pornografii osobom
nieletnim;
2) Naruszanie „zakazanych rewirów” w pieszczotach z
dzieckiem, a więc poszerzenie tych pieszczot o
drażnienie różnych stref erogenicznych dziecka, aż do
jego genitaliów, a także prowokowanie tego dziecka do
podobnych form aktywności w stosunku do dorosłego.
3) Efekty finalne stosowane w fazie drugiej wypaczonych
pieszczot , czyli stosunek seksualny w różnych tego
formach
4) Stosunek seksualny wymuszony siłą, czyli gwałt

7. Kaziemirz Pospiszyl dzieli pedofilów na
fiksacyjnych i regresyjnych.
Pedofil fiksacyjny to osoba, która od
najwcześniejszych lat w sposób bez zmienny za
najatrakcyjniejszy obiekt seksualny uważa
dzieci, natomiast pedofil regresyjny
zainteresowania seksualne kieruje na dzieci
wtedy, kiedy popędu seksualnego nie może z
różnych względów zaspokoić z partnerem
dorosłym.

8. W.Glasser podzielił pedofilów na tzw.
inwariantywnych oraz na pseudoneurotycznych.
Pierwszy typ wybiera na swoje ofiary o wiele
częściej chłopców niż dziewczynki i to
wówczas, gdy narządy płciowe dziecka nie są
jeszcze owłosione.
Drugi typ natomiast interesuje się dziewczynkami,
najczęściej będącymi we wstępnej fazie
dojrzewania.

9. GWAŁT
Model przedstawiony przez Hazelwooda wyróżnia sześć
rodzajów gwałtów:
1)Przywracający władzę - popełniany jest najczęściej przez
mężczyznę wykazującego liczne zaburzenia seksualne i dotkliwie
cierpiącego z tego powodu. Stąd też jego głównym celem jest
zmuszenie ofiary do całkowitej uległości. Znamienną cechą tego
rodzaju gwałtów jest to, że są one popełniane późnym wieczorem
lub nocą - ma to mieć znaczenie symboliczne, w ciemności można
ukryć nie tylko mankamenty fizyczne, w ciemności również daleko
bezpieczniej czuje się człowiek niepewny swych sprawności
psychicznych, a w tym przypadku seksualnych. Akty gwałtu są
zazwyczaj starannie planowane, a ofiary selekcjonowane według
wieku gwałciciela. Najczęściej ofiarami bywają obce kobiety.

10. 2)Potwierdzający władzę - stanowi sposób
zdobywania dominacji nad kobietą. Gwałty
takie stosowane są przy umiarkowanym stopniu
zniewolenia ofiary. Ofiarami bywają zazwyczaj
kobiety w podobnym wieku co sprawca. Gwałty
odbywają się najczęściej w miejscach
odosobnionych, towarzyszy im także
rozrywanie ubrania ofiary, którą sprawca z
reguły całkowicie obnaża. Nierzadko w czasie
jednego gwałtu dochodzi do dwukrotnego, a
nawet trzykrotnego stosunku.

11. 3)„Złość-odwet"- jest odwetem mężczyzny za doznane
znieważenia (realne lub wyimaginowane) ze strony kobiet.
Złość i agresja stanowią podstawowe zabarwienie tego czynu,
który popełniany jest najczęściej pod pływem impulsu, a więc
nie bywa nigdy planowany. Aktowi gwałtu towarzyszy
zazwyczaj bicie i słowne poniżanie ofiary. Ofiarami bywają
kobiety w wieku zbliżonym do wieku sprawcy, często tez
można spotkać się w tym typie gwałtów ze stosowaniem
kryteriów specjalnych, np. wybieranie kobiet o wysokim
społecznym prestiżu, zamożnych itp. Także w tym przypadku
rozdzierane jest ubranie na ciele ofiary. Psychofizjologiczną
cechą tego rodzaju gwałtu jest odczuwanie przez sprawcę
głębokiego uspokojenia po dokonaniu gwałtu, co łączy się z
zaniechaniem na pewien (dłuższy lub krótszy) czas
aktywności przestępczej.

12. 4) „Złość-podniecenie" - ma wszelkie cechy gwałtu
sadystycznego, a więc głównym motorem podniecenia
seksualnego "sprawcy jest cierpienie i upokorzenie
ofiary. Aby zapewnić sobie najszerszą gamę
wynaturzonych gratyfikacji sprawca takiego rodzaju
gwałtu na ogół starannie planuje gwałt i dokonuje go
najczęściej według rozbudowanego scenariusza.
Nierzadko ma miejsce nagrywanie czy utrwalanie na
wideo przebiegu tortur zadawanych ofierze. Ofiarami
bywają zazwyczaj osoby obce, ale starannie dobierane
ze względu na specyficzne upodobania poszczególnego
sprawcy.

13. 5)Okazjonalny - ten rodzaj gwałtu nie bywa przez sprawcę
planowany, następuje przy „nadarzającej się okazji", w
czasie popełniania innego przestępstwa, np. włamania, gdy
w mieszkaniu znajduje się atrakcyjna kobieta.
6)Gwałt zbiorowy - dokonywany jest przez dwie lub więcej
osób. W takich przypadkach zawsze jedna z tych osób (z
reguły najbardziej agresywna) staje się inicjatorem, autorem
scenariusza i pierwszym aktorem tej przestępczej akcji.
Obserwacje kliniczne wykazują, że jeśli liczba uczestników
gwałtu zbiorowego przekracza trzy osoby, z reguły jedna z
tych osób staje się obrońcą ofiary, a w każdym razie
wykazuje w stosunku do niej mniejszą brutalność od
pozostałych uczestników.

14. Program terapii sprawców
przestępstw seksualnych
(Zakład Karny w Rzeszowie)

15. W wielu społeczeństwach dominuje postawa
domagająca się wyłącznie owego karania
sprawców przemocy seksualnej, przekonanie to
dotyczy również znacznej części społeczeństwa
polskiego. Wiadomo jednak, że nawet wieloletnie
kary pozbawienia wolności nie eliminują problemu
i sprawcy po opuszczeniu murów więzienia
niejednokrotnie powracają do swoich zachowań,
dlatego w wielu zakładach karnych podjęte zostały
próby leczenia sprawców przestępstw seksualnych
w trakcie odbywanej przez nich kary pozbawienia
wolności oraz dostarczenia wiedzy pozwalającej na
kontynuowanie tego leczenia po opuszczeniu
zakładu karnego.

16. Realizatorzy programu:
Zespół terapeutyczny działu terapeutycznego
dla skazanych z niepsychotycznymi
zaburzeniami psychicznymi, w tym skazanych
za przestępstwa określone w art. 197-203 k.k.
popełnione w związku z zaburzeniem
preferencji seksualnych lub upośledzonych
umysłowo w składzie: 3 psychologów, 2
wychowawców i terapeuta zajęciowy.

17. Geneza programu:
Przestępstwo seksualne przybiera szeroki
zakres form. Niemniej jednak w wyniku analiz
zdołano wyodrębnić specyficzny - wspólny dla
większości sprawców - wzorzec zachowań
poprzedzających napaść na ofiarę oraz
następujących po dokonanym ataku. Tę
szczególną sekwencję działań napastnika oraz
towarzyszących im zarówno świadomych, jak i
nieuświadomionych reakcji określono mianem
cyklu dewiacyjnego.

18. Proces rozpoczyna zazwyczaj negatywny stan
emocjonalny (nuda, frustracja, poczucie
osamotniania, krzywdy, złość, wrogość itp.)
lub wzmożone napięcie seksualne osobnika
współwystępujące z dewiacyjnym wzorcem
podniecenia .Obniżenie napięcia osiągane jest
poprzez zachowania masturbacyjne o
charakterze kompulsywnym, którym
towarzyszą rozbudowane, nierzadko obsesyjne
i mające tendencję do eskalacji, fantazje
erotyczne.

19. Osobnik kierując się świadomym zamiarem
lub podejmując pozornie nieważne decyzje,
uzyskuje dostęp do ofiary, czemu towarzyszy
stopniowy wzrost podniecenia seksualnego.
Ryzyko uruchomienia zachowań
dewiacyjnych wzrasta w przypadku
stosowania środków psychoaktywnych lub
wystąpienia czynników stresogennych w
innych sferach jego życia (rozpad związku,
brak pracy, śmierć bliskiej osoby, choroba).

20. Wewnętrzny dialog sprawcy, obfitujący w
egocentryczne i subiektywne interpretacje
rzeczywistości, podtrzymuje negatywne stany
emocjonalne. Osobnik nierzadko jest
nieświadomy znaczenia myśli automatycznych,
przeceniając wpływ czynników sytuacyjnych
prowadzących do nadużycia. Rozluźnienie zapór
moralnych może doprowadzić do rozpoczęcia
fantazjowania o konkretnej ofierze, dewiacyjnych
zachowaniach oraz planowania scenariusza ich
realizacji. Stosując zróżnicowane metody (od
manipulacji po przemoc fizyczną), napastnik
wprowadza w życie powzięte zamiary.

21. W zależności od rodzaju popełnionego
przestępstwa sprawca podejmuje rozmaite
działania mające na celu zapewnienie mu
anonimowości (wyrażanie skruchy,
przekupstwo, groźby, szantaż, zabójstwo).
Aktywność ta nierzadko motywowana jest
subiektywnym poczuciem dyskomfortu
(strachem przed konsekwencjami, lękiem,
poczuciem winy, wstydu itp.).Negatywny stan
emocjonalny sprawcy może uruchamiać
strategie radzenia sobie ze stresem poprzez
kreowanie nowych fantazji erotycznych
będących początkiem kolejnego cyklu
dewiacyjnego.

22. Opis programu:
Podstawy teoretyczne programu wywodzą się z koncepcji
kognitywno-behawioralnej. W rozumieniu teorii
społecznego uczenia się zachowanie stanowią nie tylko
jego widoczne objawy, ale także ich emocjonalne i
poznawcze podłoże. Te niedostępne bezpośredniej
obserwacji postaci zachowania obejmują procesy myślenia,
uczuć, fantazji seksualnych i towarzyszących im reakcji
fizjologicznych.
Podejście kognitywno-behawioralne kładzie nacisk na
subiektywne - „ukryte" aspekty postępowania, stanowiące
siłę sprawczą działań, także zaburzonych. Niewłaściwe
zrozumienie i ocena sytuacji oraz nieumiejętność lub
nieznajomość sposobów poprawnego zachowania się mogą
być przyczyną zachowań dezadaptacyjnych.

23. Praca terapeutyczna koncentruje się na
demaskowaniu zniekształceń
poznawczych, stereotypów i przekonań
odnoszących się do sfery życia
seksualnego. Analizie poddaje się etapy
procesu decyzyjnego prowadzące do
zachowań przestępczych.

24. Cele szczegółowe:
 Wzbudzenie lub wzmocnienie poczucia
odpowiedzialności za popełnione czyny;
 zrozumienie szerokiego kontekstu konsekwencji
popełnionych czynów przestępczych zarówno dla
ofiary, jej najbliższych, jak i dla przestępcy j oraz jego
rodziny;
 rozwinięcie mechanizmów samokontroli,
prowadzących do wytworzenia nowego stylu
zachowania, pozwalającego na maksymalne unikanie
sytuacji mogących spowodować nawrót aktywności
przestępczej;
 ukształtowanie umiejętności identyfikacji i analizy
etapów cyklu dewiacyjnego oraz skutecznej
interwencji w celu zapobiegania nawrotom.

25. Czas trwania programu :
Program terapii sprawców przestępstw
seksualnych realizowany jest w formie zajęć
grupowych, które odbywają się dwa razy w
tygodniu (nie licząc zajęć satelitarnych oraz
indywidualnych).
Czas trwania jednej sesji wynosi 2 godziny.
Dla grupy ośmioosobowej realizacja pełnego
cyklu terapeutycznego wymaga
dziesięciomiesięcznego okresu pracy.

26. Podział na poszczególne etapy realizacji
programu:
I. Program wstępny:
Nabór kandydatów przebiega dwuetapowo. W przypadku stwierdzenia
zaburzeń preferencji seksualnych u skazanego odbywającego karę
pozbawienia wolności za popełnienie przestępstw z art. 197-203 k.k.,
kieruje się go do ośrodka diagnostycznego celem przeprowadzenia
badań psychologicznych. Na podstawie wniosków zawartych w
orzeczeniu psychologiczno-penitencjarnym komisja penitencjarna
określa system terapeutyczny odbywania kary pozbawienia wolności,
po czym skazany zostaje przetransportowany do oddziału
terapeutycznego Zakładu Karnego w Rzeszowie.
Personel realizujący oddziaływania terapeutyczne względem
sprawców przestępstw seksualnych dokonuje wstępnej weryfikacji
potrzeb terapeutycznych poprzez określenie statycznych i
dynamicznych czynników ryzyka powrotności do przestępstwa.
Równolegle prowadzone są oddziaływania mające na celu określenie
charakteru motywacji do podjęcia pracy w ramach programu oraz
motywujące do udziału w procesie terapeutycznym.

27. II. Program zasadniczy:
 Faza pierwsza - „cechy charakterystyczne przestępstw" - uczestnicy mają
za zadanie określić sztywne wzorce behawioralne występujące w ich
dotychczasowym funkcjonowaniu, a także uzyskać wgląd i przeanalizować
strukturę decyzyjną popełnionego przestępstwa.
 Faza druga - „trening empatii względem ofiar przestępstw seksualnych" -
kształtowanie zdolności emocjonalnego identyfikowania się z osobami
pokrzywdzonymi, wzbudzenie współczucia względem ofiar nadużyć.
Wśród wykorzystywanych metod pracy najistotniejszą rolę na tym etapie
odgrywa tworzenie „listu od ofiary". Zadaniem sprawców jest napisanie listu
do samych siebie z perspektywy osób, które skrzywdzili. Metoda polegająca
na odwróceniu ról ułatwia weryfikację sztywnych przekonań i postaw
minimalizujących konsekwencje czynu oraz doświadczenie potencjalnych
myśli i uczuć konkretnej ofiary. Sporządzone listy prowadzący poddają
gruntownej analizie, ponieważ na tym etapie pracy uczestnicy w dalszym
ciągu mogą posiadać wiele sprzyjających nadużyciu przekonań.
 Faza trzecia - „trening zapobiegania nawrotom" - opracowanie
niedewiacyjnych - alternatywnych do przestępczych - struktur decyzyjnych i
sposobów radzenia sobie z napięciem emocjonalnym, seksualnym.

28. Metody i techniki oddziaływań:
Stosowane metody i techniki to: wywiad,
obserwacja, analiza dokumentów (akta
osobopoznawcze cz. A i B., opinia sądowo-
psychiatryczna, akta procesowe itp.), metody
kwestionariuszowe (m.in.: Skala Oszacowania
Cech Psychopatycznych Hare'a, Skala Oceny
Ryzyka RRASOR Jansona, Skala Ryzyka
Powrotności do Przestępstw Seksualnych
Marshalla i inne). W trakcie zajęć uczestnicy
często zobowiązani są do przygotowywania
pisemnych prac, które następnie są analizowane
i wykorzystywane w trakcie zajęć grupowych.

29. Oczekiwane efekty:
- w zakresie umiejętności: wzbudzenie motywacji
do kontynuowania oddziaływań terapeutycznych
w warunkach wolnościowych, zrozumienie
szerokiego kontekstu konsekwencji
popełnionych czynów przestępczych zarówno
dla ofiary i jej najbliższych, jak i dla przestępcy
oraz jego rodziny, rozwinięcie mechanizmów
samokontroli prowadzących do wytworzenia
nowego - alternatywnego do dewiacyjnego —
stylu zachowania, pozwalającego na skuteczne
powstrzymywanie się od zachowań
dewiacyjnych, przemocowych, przestępczych;
- w zakresie postaw: wzbudzenie lub ożywienie
poczucia odpowiedzialności za popełnione
czyny.

30. Ocena końcowa programu: ocena dokonywana
jest na podstawie następujących czynników:
 charakter popełnionego przestępstwa (impulsywne,
planowane);
 przebieg socjalizacji skazanego na podstawie danych
biograficznych (atmosfera wychowawcza rodziny,
doświadczenia z własną rodziną);
 rozwój psychoseksualny skazanego (epizody
traumatyczne, kształtowanie orientacji seksualnej, etapy,
w których występowały społecznie nieakceptowane formy
rozładowania napięcia seksualnego);
 relacje interpersonalne na tle edukacji szkolnej i w życiu
zawodowym, samoocena i stosunek do podejmowanych
zadań - poziom wykształcenia i wykonywanej pracy;
 stosunek do ofiary (świadomość skrzywdzenia drugiego
człowieka, umiejętność empatycznego wczucia się w
psychikę ofiary);

31.  zdolność do przyjęcia odpowiedzialności za
popełnione przestępstwo (sposoby racjonalizacji
własnych zachowań, dominujący charakter
uruchamianych mechanizmów obronnych);
 preferencje seksualne i przebieg indywidualnego
procesu podniecania się (siła reagowania na rozmaite
rodzaje bodźców seksualnych, zdolność do
przeprowadzania analizy własnych doznań i reakcji
seksualnych, zakres możliwości poddawania ich
racjonalnej kontroli);
 nasilenie ewentualnych deficytów w zakresie
samokontroli skazanego (sposób radzenia sobie ze
stresem i silnymi emocjami);
 poziom rozwoju intelektualnego, a zwłaszcza
inteligencji werbalnej;
 ocena stopnia ryzyka powrotności do przestępstwa.

32. Terapia sprawców przestępstw
seksualnych w warunkach izolacji
więziennej na przykładzie Zakładu
Karnego w Rawiczu.

33. Przestępczość seksualna (jako specyficzna forma
przemocy) jest poważnym problemem społecznym.
Podstawowy mechanizm utrwalający tę patologię społeczną
ma charakter transmisji międzypokoleniowej, stąd
skuteczne oddziaływania interwencyjne i profilaktyczne
(mające na celu redukcję szkód i rozmiarów zjawiska)
muszą obejmować zarówno osoby poszkodowane, jak
i sprawców, najlepiej w wymiarze systemowym.

34. Wyniki badań dotyczących czynników ryzyka recydywy
wśród przestępców seksualnych wskazują, że kara pozbawienia
wolności sama w sobie nie zmniejsza znacząco
prawdopodobieństwa powrotu do zachowań dewiacyjnych
(a więc również przestępczych o charakterze seksualnym).
W związku z tym skuteczne działania prewencyjne powinny
zawierać rozwiązania kompleksowe i wielokierunkowe —
izolację, specjalistyczną terapię, opiekę medyczną, wsparcie,
nadzór i kontrolę po opuszczeniu zakładu karnego.

35. Od 2006 roku zespół psychologów na oddziale
terapeutycznym dla skazanych z niepsychotycznymi
zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych
umysłowo Zakładu Karnego w Rawiczu realizuje
„Program oddziaływań terapeutycznych i resocjalizacyjnych
wobec sprawców przestępstw przeciwko
wolności seksualnej i obyczajności”.

36. Podstawy teoretyczne
Założenia :
Skuteczne programy terapeutyczne i resocjalizacyjne opierają się na podejściu
interdyscyplinarnym, skoncentrowanym na rozpoznanych czynnikach ryzyka
podejmowania szkodliwych/przestępczych zachowań (tzw. Podejście
transteoretyczne ). Prezentowany program wykorzystuje założenia podejścia
poznawczo-behawioralnego, teorii społecznego uczenia się oraz teorii
systemowej, korzysta również z dorobku modelu terapii zapobiegania
nawrotom.
W ujęciu poznawczo-behawioralnym przyjmuje się, że u podstaw
zewnętrznych form zachowań leżą procesy myślenia, reakcje emocjonalne
i fizjologiczne. Sposób myślenia oraz doświadczane emocje stanowią siłę
sprawczą również działania zaburzonego.

37.  W tym modelu redukcja znaczących czynników ryzyka
przestępczości polega na nabywaniu umiejętności
prawidłowego wnioskowania, rozpoznawania problemów oraz
ich konstruktywnego rozwiązywania, a także modyfikowania
konkretnych zachowań poprzez modelowanie, odgrywanie ról
oraz trening umożliwiający wyćwiczenie praktycznych
umiejętności (np. podczas trwania interakcji w kontakcie:
pacjent–pacjent, pacjent––terapeuta).
 Istotnym uzupełnieniem wspomnianych oddziaływań jest
umiejscowienie sprawcy w konkretnym kontekście
sytuacyjnym, poprzez diagnozę środowiska rodzinnego oraz
systemu społecznego, w którym wzrastał i funkcjonował (służą
temu techniki oparte na teorii systemowej). Jest to istotna
podstawa do formułowania osobistego planu przeciwdziałania
zachowaniom dewiacyjnym i powrotu do społeczeństwa w
ramach terapii zapobiegania nawrotom.

38. Dwie grupy czynniki ryzyka przestępstw
seksualnych.
1. Statyczne czynniki ryzyka — zbliżone do psychologicznego
pojęcia cechy, przydatne do oceny globalnego ryzyka recydywy:
— deficyty w sferze intymnej (emocjonalna identyfikacja z dziećmi,
wrogość wobec kobiet, poczucie bycia odrzuconym przez
społeczeństwo, brak troski o innych);
— wadliwa seksualna samoregulacja (w zakresie ukierunkowania
popędu niewłaściwe zainteresowania seksualne; w zakresie siły
popędu — nadmierny popęd seksualny; w zakresie funkcji popędu —
seks jako sposób radzenia sobie);
— postawy (przekonania) wspierające napaści seksualne („właściciela”,
„ofiary”, wrogości, poczucia krzywdy, karząca);
— ogólna samoregulacja (impulsywność, niskie umiejętności
rozwiązywania problemów, negatywne nastawienie emocjonalne,
ograniczone możliwości poznawcze);
— jakość współpracy z nadzorem, w tym: zespołem
terapeutycznym;

39. 2. Dynamiczne czynniki ryzyka — zbliżone do
psychologicznego pojęcia stanu, przydatne do oceny
sytuacyjnego ryzyka recydywy:
— poziom izolacji społecznej (zależny m.in. od
konkretnych umiejętności społecznych);
— poziom funkcjonowania psychologicznego
(m.in. nadużywanie substancji psychoaktywnych,
psychopatologia);
— zaabsorbowanie seksem (zależne m.in. od dostępności
specyficznych bodźców seksualnych);
— poziom gniewu;
— dostęp do ofiar.

40. Bezpośrednie interwencje terapeutyczne
skierowane na dynamiczne czynniki ryzyka
oraz pośrednie oddziaływania mające
wpływ na statyczne czynniki ryzyka
w założeniu mają prowadzić do obniżenia
ogólnego poziomu ryzyka
(prawdopodobieństwa) ponownego
popełnienia przestępstwa między innymi
poprzez redukcję tak zwanych potrzeb
kryminogennych (bezpośrednich przyczyn
przestępczości).

41. Cele terapii i zarys programu
Główny cel terapii to kontrolowanie swoich
zachowań seksualnych w taki sposób, by
móc uzyskać zaspokojenie seksualne w
granicach przewidzianych przez normy
prawne. Obniżenie ryzyka popełnienia
kolejnych przestępstw o charakterze
seksualnym umożliwia realizacja tak
zwanego „modelu dobrego życia”, czyli
poprawa ogólnej jakości życia sprawcy
poprzez osiągnięcie celów cząstkowych.

42. Szczegółowe cele programu to:
 akceptacja odpowiedzialności za własne przestępcze
zachowania, myśli i fantazje;
 zdobywanie umiejętności zrozumienia i przeżywania
emocji, jakie doświadcza ofiara;
 kształtowanie adekwatnej samooceny;
 redukowanie zniekształceń poznawczych, podtrzymujących
przestępcze myśli, przekonania
i zachowania;
 identyfikacja i znajomość indywidualnego cyklu
przestępczego;
 znajomość indywidualnych czynników ryzyka
(szczególnie o charakterze dynamicznym) i sposobów
zapobiegania przestępstwu;
 zmiana stylu życia i nauka prozdrowotnych umiejętności
życiowych.

43. Realizowany program ma charakter podstawowej terapii sprawców
przestępstw seksualnych (określonych w art. 197–203 kodeksu karnego) i
składa się z trzyetapowej sekwencji:
— fazy wstępnej (proces diagnostyczny, budowanie
motywacji, zawieranie kontraktu);
— fazy zasadniczej (analiza uwarunkowań, mechanizmów
oraz istoty czynu przestępczego);
— fazy zapobiegania nawrotom.
Terapia odbywa się w formie spotkań grupowych, uzupełnianych w razie
potrzeby o sesje indywidualne.
Grupa terapeutyczna ma charakter zamknięty i powinna liczyć około 8
uczestników i 2 terapeutów. Czas trwania 1. i 2. etapu programu wynosi
około 10 miesięcy. Zajęcia grupowe odbywają się raz w tygodniu i trwają 3
godziny. Etap 3. (trwający min. 3 miesiące) może być realizowany w ramach
grupy terapeutycznej lub w kontakcie indywidualnym z psychologiem (w
szczególnych przypadkach także spoza programu).

44. Realizacja programu
Podczas selekcji do programu brano pod uwagę
rekomendowane kryteria.
W pierwszej kolejności uwzględniano:
— postawioną diagnozę zaburzeń preferencji seksualnych
(w dalszej kolejności rekrutowano osoby
z innymi zaburzeniami);
— zadowalający stopień przystosowania do warunków
izolacji więziennej (brak wyraźnych i aktualnych
zaburzeń adaptacyjnych oraz wskaźników
sytuacyjnej dekompensacji psychicznej).

45. Ocena skuteczności
O rzeczywistym poziomie skuteczności
oddziaływań terapeutycznych wobec sprawców
przestępstw seksualnych można mówić dopiero
wtedy, gdy uda się zmierzyć stopień realizacji
głównego celu terapii (ograniczenia recydywy) w
warunkach naturalnych (czyli na wolności, po
odbyciu kary). W Polsce takie badania dopiero się
rozpoczyna, a okres realizacji specjalistycznych
programów terapeutycznych jest jeszcze
stosunkowo krótki.

46. Abstynencja od dewiacyjnych (i karalnych)
zachowań w czasie pobytu w więzieniu ma
charakter przymusowy, w bardzo ograniczonym
zakresie można tu mówić o swobodnym,
świadomym wyborze. W związku z tym, aby
ocenić postępy w realizacji programu (oraz
pośrednio jego skuteczność), należy podejmować
próby pomiaru za pomocą innych wskaźników
aniżeli sam poziom recydywy. W celu
indywidualnego podsumowania uczestnictwa w
programie uczestników badano standaryzowanymi
narzędziami psychologicznymi.

47. Za ogólne kryteria postępów w wyniku
oddziaływań terapeutycznych i
resocjalizacyjnych uznano pozytywny
stosunek do proponowanej oferty, aktywną
postawę podczas spotkań, rzeczywiste
zaangażowanie przejawiające się między
innymi przykładaniem się do zadań
indywidualnych oraz ukończenie pełnego
cyklu terapii.

48. Podkreślenia wymaga fakt, że w polskich warunkach
głównym kryterium doboru sprawców przestępstw
seksualnych do programów terapeutycznych
prowadzonych w izolacji więziennej jest diagnoza
zaburzeń preferencji seksualnych. Osoby przejawiające
tego rodzaju zaburzenia bezwzględnie wymagają
specjalistycznego leczenia (w tym terapii), jednak
bardzo często zaliczają się jednocześnie do grupy
najwyższego poziomu ryzyka recydywy, a więc
najgorzej rokujących, nawet po poddaniu długotrwałym
oddziaływaniom terapeutycznym (na świecie
wciąż jednoznacznie nie zweryfikowano skuteczności
programów skierowanych do grupy wysokiego
poziomu ryzyka recydywy ). Stąd tak ważne są
nadzór, kontrola i kontynuacja w warunkach wolnościowych
— podjętych w więzieniu — starań o obniżenie
prawdopodobieństwa powrotu do przestępstwa

49. Bibliografia
 1.Marcinek A, Peda A.,(2009). Terapia sprawców
przestępstw seksualnych w warunkach izolacji
więziennej.[w:]S. Jakima, Seksuologia Polska,
Gdańsk:Wydawnictwo Via Medica
 2.M. Marczak (red.).Resocjalizacyjne programy
penitencjarne realizowane przez służbę więzienną
w Polsce. Kraków :Wydawnictwo Oficyna
Wydawnicza Impuls
 3.Pospiszyl K. (2005).Przestępstwa seksualne.
Warszawa :Wydawnictwo APS