Kpss temel hukuk

KPSS
-TEMEL HUKUK BİLGİSİ-

Bu çalışma kpss.info tarafından KPSS’ye hazırlanan adaylar için
özel olarak hazırlanmıştır.

Çalışmanın tüm hakları www.kpss.info - www.filozof.com.tr ‘ye
aittir. İnternette sadece bireysel kullanım için yayınlanmaktadır.

www.kpss.info
www.filozof.com.tr

HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI
SOSYAL DÜZEN KURALLARI Örf ve adet kuralları, hukukun yazısız kay-
İnsan yaradılış gereği toplum içinde yaşayan bir varlık- nağı olarak hukuk kurallarının içinde kabul
tır. Bununla birlikte her toplumda uyumsuz, bencil dav- edilmiştir; ancak örf ve adetlerin tamamı
ranan, kişisel çıkarlarını ön planda tutan, zayıfları ezen hukukun yazısız kaynağı içerisinde değildir.
ve toplumsal barışı bozan bireyler olmuştur. Toplumsal Devlet birçok örf ve adetin arkasına deste-
hayatın sağlıklı bir şekilde yürüyebilmesi, barış, huzur ğini koymamıştır.
ve güven ortamının kurabilmesi için insanların bazı Örnek, başlık parası.
davranışlarını sınırlandırma gerekliliği doğmuştur. Bu
durum insanların karşılıklı münasebetlerini ve sorumlu-
luklarını düzenleyen birtakım kuralların doğmasına Görgü (Adab-ı Muaşeret) Kuralları: Aynı toplumda
zemin hazırlamıştır. Zaman içindeki gelişmelere de yaşayan kişilerin, sosyal ortamda uyması beklenen
bağlı olarak bu kuralların nitelikleri değişmiş yazısız davranış biçimleridir. Örneğin; yeme - içme, giyinme,
kuralların yerini zamanla yazılı ve ayrıntılı kurallar al- konuşma, oturup - kalkma, hasta ziyareti gibi davranış-
mıştır. Bu kurallar, bir yandan kişilerin hak ve özgürlük- lar görgü kurallarıyla belirlenmiştir.
lerini koruma altına alırken, bir yandan da onların öz-
Görgü kurallarının yaptırımı manevidir. Bu kurallara
gürlüklerini kısıtlamakta, bireylere yapabilecekleri ve
uymayanlar görgüsüz olarak nitelendirilir.
yapamayacakları şeyleri göstermektedir. Toplumda
düzenin sağlanması ve korunması için kişilere hak ve
ödevler yükleyen bu kurallara Sosyal Düzen Kuralları
denir. Bütün bu kuralların genel amacı toplum içeri- Ör nek Soru
sinde düzeni sağlamaktır.

l. Hukuk
www.kpss.info

SOSYAL DÜZEN KURALLARI ll. Ahlâk
lll. Örf ve Adet
Din Ahlak Örf ve Adet Görgü Hukuk Yukarıda verilen sosyal düzen kurallarından
Kuralları Kuralları Kuralları Kuralları Kuralları hangileri maddi yaptırıma sahip değildir?

Din Kuralları: Toplumu düzenleyen kurallardan en eski A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lll
olanıdır. Din kuralları insanla yaratıcı arasındaki ilişkiler D) Il ve llI E) l, ll ve lll
ile insanların birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini (Cevap D)
düzenler. Din kurallarına uymamanın yaptırımı manevi-
dir ve uymayanlara günahkar denir. Laik olmayan
devletlerde din kuralları aynı zamanda hukuk kuralı
kabul edildiğinden dini kurallara uymayanlara devlet
bizzat yaptırım uygulayabilmektedir.
Ahlâk Kuralları: İnsanın kendisine ve topluma karşı
nasıl davranması gerektiğini gösteren kurallardır. İnsa-
Ör nek Soru
nın topluma karşı yükümlülüklerini içeren ahlak kuralla-
rına “objektif ahlak” kendisine karşı yükümlülüklerini
içeren ahlak kurallarına “subjektif ahlak” denir. Ahlak
Aşağıdakilerden hangisi sosyal hayatı düzen-
kurallarının yaptırımı manevidir. Bu kurallara aykırı
leyen kurallardan biri değildir? (2009/KPSS)
davrananlar, “ahlaksız” olarak nitelendirilir.
Örf ve Adet Kuralları: Toplum içinde uzun zamandan A) Din kuralları B) Fizik kuralları
beri tekrarlanan ve toplumun kendisine uyulmasını C) Görgü kuralları D) Ahlak kuralları
zorunlu kıldığı, ortak davranış kurallarıdır. Bireyleri
E) Hukuk kuralları
belirli şekillerde davranmaya zorlar, sosyal ilişkileri
(Cevap B)
güçlendirir, bireyler arasında dayanışma sağlar. Örf ve
Adet Kuralları görgü kuralları ile iç içedir. Bazı görgü
kuralları zamanla örf ve adet kuralı haline dönüşmüştür.

1

Temel Yurttaşlık Bilgisi - dinamik akademi

HUKUK KURALLARI İLE SOSYAL DÜZEN KURALLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Hukuk Kuralları İle Din Kuralları Arasındaki İlişki Hukuk Kuralları İle Ahlâk Kuralları Arasındaki İlişki

 Din kuralları değişmez, hukuk kuralları değişebilir.
 Ahlâk kuralları bir davranışı iyi/doğru ve kötü/yanlış
 Din kuralları hem uhrevi hayatı hem de dünyevi olarak düzenlerken hukuk kuralları haklı/haksız ola-
hayatı düzenler, hukuk kuralları ise sadece dünye- rak değerlendirir.
vi hayatı düzenler.  Ahlâk kurallarının yaptırımları manevidir, hukuk
 Din kuralları davranışları sevap/günah olarak nite- kurallarının yaptırımları maddidir.
lendirir, hukuk kuralları ise davranışları hak-  Ahlâk kuralları kişinin hem manevi hem de maddi
lı/haksız olarak niteler. alanını düzenlerken, hukuk kuralları sadece maddi
alanı düzenler.
 Ahlâk kuralları yazılı olmayan kurallardır. Hukuk
kuralları ise genelde yazılıdır.
 Ahlâk kuralları kişiye sadece yükümlülük yükler,
w w???f YAYINCILIK . t r

hukuk kuralları hem yükümlülük yükler hem de yet-
w. ilozof.com

ki verir.
 Hukuk dış davranışı esas aldığı halde, ahlakta niyet
ve maksatta dikkate alınır.

Hukuk Kuralları İle Örf ve Adet Kuralları Arasındaki Hukuk Kuralları İle Görgü Kuralları Arasındaki İlişki
İlişki

 Hukuk kuralları yetkili organlar tarafından konulur-  Görgü kuralları genelde aynı çevreye mensup in-
ken; örf ve adet kuralları, belli bir konuda bireylerin sanlar arasında uygulanır. Hukuk kuralları ise ge-
aynı şekilde davranmalarının sonucudur. nelde tüm ülkede uygulanır.
 Örf ve adet kuralları ile hukuk kuralları muhatapları  Görgü kuralları yazılı değildir, hukuk kuralları genel-
bakımından farklıdır. Hukuk kuralları ülkedeki tüm de yazılıdır.
insanlar için geçerliyken örf ve adet kuralları belli  Görgü kuralları sadece sorumluluk yüklerken, hukuk
bir toplumsal çevredeki insanlara hitap eder. kuralları hem sorumluluk yükler hem de haklar
 Hukuk kurallarının yaptırımı maddidir, örf ve adet bahşeder.
kuralarının yaptırımı ise manevidir.  Görgü kurallarının yaptırımı manevidir ve kişi “kaba,
görgüsüz” olarak nitelendirilir. Hukuk kurallarının
yaptırımları ise maddidir.

2


HUKUK KURALLARI d. İhlal neticesinde ortaya çıkan sonuç zorla ve devlet
gücü ile yerine getirilecek.
Kişilerin hak ve menfaatlerini korumak, sorumluluklarını
belirlemek, bireyin ve toplumun genel yararını sağla-
YAPTIRIM TÜRLERİ
mak, kişiler ve kurumlar arasındaki ilişkileri düzenlemek
amacıyla yetkili bir organ tarafından oluşturulmuş,
Cebri icra
devletin maddi yaptırımları ile desteklenmiş kurallar
bütünüdür.
Tazminat
Hukuk kurallarının işlevleri:
 Toplum düzenini sağlamak. Ceza

 Toplumsal barışı sağlamak.
İptal
 Kişilerin haklarını hukuki güvence altına almak.
 Hürriyet ve eşitliği sağlamak. Hükümsüzlük (Geçersizlik)
 Toplumsal ihtiyaçları karşılamak.
Müsadere (Zoralım)
 Adaleti gerçekleştirmek.
a. Cebri İcra: Borçlarını ödemeyen borçlunun, borcunu
devlet gücü ile zorla yerine getirmeye mecbur ettirilme-
HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMI sidir. Cebri icra için söz konusu olan borç; bir şeyin
(MÜEYYİDESİ) yapılması veya yapılmaması ile bir mal varlığı değerinin
ödenmesidir. Bu noktada cebri icra, borçluyu bir işi
Sosyal düzen kurallarının asıl amacı, toplum için-
yapmaya veya yapmamaya ve bir miktar mal varlığını
deki düzeni sağlamaktır. Kişiler bazen sosyal düzen
ödemeye zorlar.
kurallarına uyarlar; ancak bazen de bu kuralları şahsi
DİNAMİK AKADEMİ

ihtirasları ve bencillikleri yüzünden çiğnerler. İşte böyle Cebri İcra, ilamlı ve ilamsız olmak üzere ikiye ayrılır.
bir ihlal durumunda, sosyal düzen kuralını çiğneyen İlamlı ve ilamsız icra, haciz ve iflas olmak üzere iki
kişilere, ihlal ile bozulan sosyal düzenin yeniden sağ- yolla gerçekleştirilir.
lanması için uygulanan hukuki kurumlara yaptırım
denir. Kısaca yaptırım sosyal düzen kurallarının ihlali
b. Tazminat: Bir kimsenin bir hukuk kuralına veya
sonucunu doğuran kişiye uygulanan, ihlalin hukuki
sözleşmeye aykırı davranması sonucunda, başka bir
sonucudur. Yani yaptırım hukuki bir sonuçtur. Bilindiği
kişinin zararının doğumuna sebebiyet vermesi halinde
gibi hukuk kurallarının yaptırımları ile diğer sosyal dü-
bu zararı ödemesini sağlayan yaptırım türüdür. Tazmi-
zen kurallarının yaptırımları arasında fark vardır. Hukuk
nat maddi ve manevi olmak üzere iki kısma ayrılır.
kurallarının yaptırımları maddidir; yani dünyevi sonuçla-
rı vardır (hapis, tazminata mahkum olma gibi).
Diğer sosyal düzen kurallarının ise yaptırımları manevi- c. Ceza: Hukuk kurallarına uymamanın karşılığı olarak
dir. Kişinin genel olarak vicdanına seslenir ve onu öngörülecek en ağır müeyyide ceza vermedir. Ceza
vicdani olarak mahkum eder. Ayrıca hukuk kurallarının verme ceza hukuku alanında öngörülmüş bir yaptırım
öngördüğü yaptırımların uygulanması devlet gücü ile türüdür.
gerektiğinde zorla yerine getirilir. Ancak diğer sosyal
d. İptal: Hukuk kurallarına aykırı olarak yapılmış idari
düzen kurallarının yaptırımlarının yerine getirilmesinde
bir işlemin, bu işlem yüzünden menfaatleri zedelenmiş
devlet gücü kullanılmaz ve zora başvurulmaz.
kişiler tarafından yetkili mahkemeye başvurulmak şartı
Yukarıda sayılan farklar da dikkate alındığında hukuk ile yetkili mahkemenin bu hukuka aykırı işlemi iptal
kurallarının yaptırımlarını şöyle tarif edebiliriz; “Bir etmesi sonucunu doğuran yaptırım türüdür. Kural ola-
hukuk kuralına aykırı davranış sonucunda ortaya rak idarelerin yapmış oldukları işlemler hukuka uygun
çıkan ve devlet gücü kullanılarak zorla yerine getiri- kabul edilir.
len hukuki neticelerdir.” Bu tanımın dört unsuru var-
Ancak çeşitli sebeplerle idarelere hukuka aykırı işlemler
dır:
yapabilirler. İşte bu hukuka aykırı olan işlemler menfa-
a. Bir hukuk kuralı olacak atleri zedelenenler tarafından yetkili mahkemede dava
b. Bu hukuk kuralının bir emri ve yasağı olacak açılırsa, yetkili mahkemenin verdiği yaptırım, iptal yaptı-
rımıdır.
c. Bu emir veya yasak ihlal edilecek.
İptal, idari işlemi geçmişe yönelik olarak etkiler.
İptal ile işlem hiç yapılmamış sayılır.

5


e. Hükümsüzlük (Geçersizlik): Yapılan bir işlem veya f. Müsadere (Zoralım): Ceza hukukunda uygulanan
eylemin hukukun gerektirdiği temel şartlara uymaması bir yaptırım türüdür. Kasıtlı bir suçun işlenmesinde
sonucu geçersiz sayılmasıdır. Hükümsüzlük durumu kullanılan veya suçun işlenmesine tahsis edilen ya da
kendi içinde 3’e ayrılır. suçtan meydana gelen eşyanın devlet tarafından zorla
a. Yokluk: Yapılan bir işlemin hukuki açıdan hiç alınmasına müsadere denir. Müsadere eşya müsade-
olmamış kabul edilmesi resi olabileceği gibi kazanç müsaderesi de olabilir.
Eşya müsaderesinde suçta kullanılan veya sırf suçun
Örneğin: Evlendirme memuru huzurunda yapılma- işlenmesi için oluşturulmuş veya suçun sonucunda
yan bir evlilik geçersiz sayılır. ortaya çıkan eşya müsadere edilir. Bu eşya eğer tüke-
b. Butlan: Ehliyet, şekil ve konu gibi kanunun tilmiş ortadan kaldırılmış ise eşyanın değeri kadar
aradığı zorunlu hallerden birinin eksikliği veya malvarlığı değeri müsadere edilir. Kazanç müsadere-
kanuna, kamu düzenine ve ahlâka aykırılığı ha- sinde ise suç sonucunda elde edilen veya suçun konu-
linde hukuken kendiliğinden geçersiz olmasıdır. sunu oluşturan yada suçun işlenmesi için sağlanan
Butlan mutlak ve nisbi olmak üzere 2’ye ayrılır. menfaatlerin müsadere edilmesi söz konusudur.
Mutlak Butlan: Yapılan hukuki işlemin baştan
itibaren geçersiz olmasıdır.
Örneğin: Evli birinin ikinci bir evlilik yapması veya HUKUK KURALLARININ ÇEŞİTLERİ
bir evin satışının resmi bir antlaşmayla değil sözlü
şekilde yapılması
Nisbi Butlan: Bir hukuki işlemin baştan itibaren HUKUK KURALLARI
geçersiz olmayıp, taraflardan birinin itirazı sonucu
Emredici Hukuk Yedek Hukuk Tanımlayıcı
hakimin dikkate alacağı bir eksikliği ifade eder.
Kuralları Kuralları Hukuk Kuralları
w. ilozof.com

Kişinin itirazı olmadan hakim, nisbi butlanı Tamamlayıcı Yorumlayıcı
Hukuk Hukuk
kendiliğinden dikkate almaz.
Kuralları Kuralları

1. Emredici Hukuk Kuralları: Hukuk kuralının bir işi
Örneğin: Baskı ve zor altında alınan bir imzaya
yapılmasını veya yapılmamasını emrettiği, aksine
dayalı sözleşme normal koşullarda hukuka uygun-
işlemin hukuki yaptırımları ile karşılaşacağı kurallardır.
dur; ancak mağdur tarafın itirazı ile bu sözleşme
geçersiz sayılır.
2. Yedek Hukuk Kuralları: Emredici hukuk kurallarının
tam açıklamadığı veya boş bıraktığı alanlarda kullanı-
c. Tek Taraflı Bağlamazlık: Yapılan bir sözleş-
lan kurallardır.
menin taraflarından birinin fiil ehliyetine sahip ol-
maması nedeniyle işlemin geçersiz sayılmasıdır.
Örneğin: 16 yaşındaki birinin borç senediyle araba Bunlarda kendi içerisinde ikiye ayrılır:
alıp borcunu ödememesi  Tamamlayıcı Hukuk Kuralları: Taraflar, yaptıkları
sözleşmede birinci derecedeki önemli noktalar hu-
susunda anlaşmışlar; ancak sözleşmenin diğer un-
Ör nek Soru surlarını düzenlememişlerdir. Bu durumda geri ka-
lan hususları düzenleyen hukuk kurallarına tamam-
layıcı hukuk kuralları denir. Örneğin; anlaşarak
Toplum içerisinde imam nikahı uygulaması ayrılan bir çift, mal paylaşımı konusunda Medeni
hangi tip hukuk yaptırımına örnektir? Kanunun esaslarına uymak zorunda değildir; ancak
paylaşımda ihtilaf yaşanırsa Medeni Kanunun ilgili
A) Ceza B) Cebri İcra hükümleri devreye girer.
C) Tazminat D) Hükümsüzlük
 Yorumlayıcı Hukuk Kuralları: Mevzuatta veya
E) İptal
tarafların yaptığı sözleşmede kullandıkları bir kav-
(Cevap D) ramın aslında ne anlama geldiğini daha ayrıntılı bi-

6


çimde ifade eden hükümlerdir. Örneğin; bir söz- 3. Tabii Hukuk (İdeal, Doğal Hukuk): Yürürlükteki
leşmede kira ücretinin ayın ortasında ödenmesi ön- hukuka yol gösteren, onun nasıl olması gerektiğini ifade
görülmüştür. Ancak sözleşmede “ayın ortası” tabiri- eden hukuktur. Tabii hukukun amacı ideal olanı, en
nin ne olduğu belirtilmemiştir. Bu durumda yorum- mükemmel olanı yakalamaktır. Asıl amacı ise mutlak
layıcı hukuk kuralları devreye girer. Buna göre “ayın adalettir. Tabii hukuk küçük ayrıntılarla uğraşmaz. Tabii
ortası” tabirinden ayın 15. günü anlaşılır. hukuk, “olması gereken” hukuktur.

3. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları: Bir hukuki kavramın
4. Tarihi Hukuk: Yürürlükten kalkmış olan hukuka
tanımını yapan ve bu kavramdan ne anlaşılması
Tarihi Hukuk denir. Bu hukuk geçmişte uygulanmıştır;
gerektiğini ifade eden hukuk kurallarıdır. Örneğin;
ama günümüzde artık uygulaması kalmamıştır. Örne-
“Nişanlanma, evlenme vaadidir.” hükmü, nişan-
ğin; 1961 anayasası gibi
lanmayı tanımlayan bir hukuk kuralıdır.

5. Maddi Hukuk (Şekli Hukuk): Doğrudan kişilerin
hukuki durumunu, kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan
ilişkilerini düzenleyen, kişilerin sahip olduğu hakları ve
HUKUKUN ÇEŞİTLİ ANLAMLARI
yüklendiği borçları belirleyen kurallara denilmektedir.
1. Pozitif Hukuk (Yürürlükteki Hukuk - Müspet Hu-
Medeni hukuk, borçlar hukuku, ticaret hukuku ve ceza
kuk): Belirli bir ülkede yürürlükte olan hukuka pozitif hukuku maddi hukukun kapsamına girmektedir.
hukuk denir. Pozitif hukuk, uygulanan hukuktur. Bir
ülkede mer’i yani geçerli olan hukuktur. Yazılı veya
yazısız olması fark etmez. Pozitif hukuka “Dogmatik 6. Objektif Hukuk - Subjektif Hukuk: Herkese uygu-
Hukuk”da denir. Örneğin; Örf, adet, anayasa, ceza lanabilen, genel ve soyut hukuk kurallarının tamamı
kanunları.. gibi objektif hukuk kurallarını oluşturur. Objektif hukuk
DİNAMİK AKADEMİ

kurallarının kişilere tanıdığı haklar, yetkiler ve özgürlük-
lerin tamamına ise subjektif hukuk denir.
2. Mevzu Hukuk: Belirli bir dönemde belirli bir ülkede
yürürlülükte olan yazılı hukuk kurallarına mevzu hukuk
denir. Pozitif hukuktan farkı yazılı olmasıdır. Yazılı 7. Yazılı Hukuk - Yazılı Olmayan Hukuk: Yazılı
olmayan yürürlükte bulunan hukuk mevzu hukuk olarak hukuk, bir ülkede yetkili organlar tarafından yazılı şekil-
değerlendirilmez. Örneğin; Türk Borçlar Kanunu, Ceza de yürürlüğe konulan hukuk kurallarıdır. Anayasa,
Muhakemesi Kanunu gibi. kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük, yönetmelik
gibi kurallar yazılı hukuka girer.
Yazılı olmayan hukuk ise belirli bir organ tarafından
yürürlüğe konmayan, toplumda uzun süre uygulanarak
benimsenmiş, kendiliğinden oluşmuş hukuk kurallarını
Ör nek Soru ifade eder. Örf ve adetler yazılı olmayan hukuk kuralla-
rını oluşturur.

 Kanunlar
 Kanun Hükmünde Kararnameler Yazılı Hukuk + Yazısız Hukuk = Pozitif Hukuk

 Tüzükler
Mevzu Hukuk Örf ve Adet
hangi tip hukuk çeşidinin kapsamına dahildir?

A) Pozitif Hukuk
B) Mevzu Hukuk
C) Tarihi Hukuk
D) Dogmatik Hukuk
E) Müspet Hukuk
(Cevap B)

7


HUKUKUN KAYNAKLARI Anayasa

Kaynak kelimesi, bir şeyin çıktığı yer anlamında kulla- Anayasa, devletin temel yapısını, organlarını ve bu
nılırken, “Hukukun Kaynakları” ifadesinin farklı anlamla- organların birbirleri ile olan ilişkilerini ve aynı zamanda
rı vardır. devlet karşısında bireyin temel hak ve özgürlüklerini
1. Bir anlamda hukukun kaynakları ifadesi, hukuk düzenleyen kuralların bütünüdür. Anayasa, bir ülke-
kurallarını koyan, bu kurallara hayat veren makamı deki en üstün ve önemli kanundur. Diğer kanunlar
ifade eder. Osmanlı zamanında bu anlamda kaynak asla anayasaya aykırı olamaz.
padişah iken günümüz Türkiye’sinde kanunlar için
TBMM, kanun hükmünde kararname (KHK) ve Tüzükler
Milletlerarası Andlaşma
için Bakanlar Kurulu, Yönetmelikler için Bakanlıklar ve
kamu tüzel kişileridir. Dış ilişkilerin hukuki çerçevesini belirleyen uluslararası
2. Hukukun kaynağı ifadesi, hukuk kuralının ortaya antlaşmalar, TBMM’de bir kanunla onaylanarak yürür-
çıkarken büründüğü şekil içinde kullanılır. Bu anlamda, lüğe girer. Usulünce onaylanmış ve yürürlüğe girmiş
kanun, KHK, tüzük, yönetmelik, örf ve adet, mahkeme uluslararası andlaşmalar için anayasaya aykırılık iddia-
kararları ve içtihadı birleştirme kararları şeklindedir. sı ile dava açılamaz.

3. Kaynak deyimi, hukuku tanımamızı, bilmemizi sağla-
1982 Anayasası’nın 90. maddesine göre;
yacak koşulları da ifade eder. Bunlara hukuken “Bilgi
usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel
Kaynakları” da denir. Bunlar yürürlükteki kaynaklar
hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası
olabileceği gibi (Ticaret Kanunu, Ceza Kanunu) yürür-
andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı
lükte olmayan kaynaklar da olabilir. (Mahkeme kararları
hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek
ve öğreti gibi).
uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma
hükümleri esas alınır.

Hukukun Kaynakları
Kanun
w. ilozof.com

Asıl Kaynaklar Yardımcı Kaynaklar
Anayasanın yetkili kıldığı organ tarafından yazılı olarak
çıkarılan genel, soyut ve sürekli hukuk kurallarıdır.
Yazılı Kaynaklar Yazısız Kaynak Doktrin İçtihat
 Anayasa Örf ve Adetler (Bilimsel (Yargı Kanunların genel olması, onların bir ülkede yaşayan
 Kanun Görüşler) Kararları) herkese uygulanması gerektiğini ifade eder.
 Kanun Hükmünde
Kararname Soyut olması, kanunların somut olaylardan bahsetme-
 Uluslararası Antlaşma den ve fazla ayrıntıya girmeden genel hükümler taşı-
 Tüzük masını ifade eder.
 Yönetmelik
Sürekli olması ise yürürlülüğe girdiği andan itibaren
sürekli uygulanması anlamına gelir.
1. Asıl Kaynaklar Kanunlar Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır ve
15 gün içinde Resmi Gazetede yayımlanır. Kanunlar,
Yazılı ve yazısız olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
eğer yürürlük tarihleri ile bilgi vermiyorlarsa Resmi
Gazete’de yayınlandıktan 45 gün sonra yürürlüğe
girerler. Kanunlar yürürlüğe girmelerinden önceki
a. Yazılı Kaynaklar
olaylara uygulanmazlar. Buna, kanunların geriye
yürümemesi denir.

Anayasa Kanunlar, anayasaya uygun olmalıdır. Bir
Milletlerarası kanunun anayasaya uygunluğunun Anaya-
Andlaşma sa Mahkemesi denetler. Ayrıca, usulüne
Kanun göre yürürlüğe konmuş milletlerarası an-
Kanun Hükmünde laşmalar, kanun hükmünde olup, bunların
Kararname anayasa aykırılığı iddia edilemez. Kanun ile
Tüzük milletler arası anlaşma hükümleri çatışırsa
anayasanın 90. maddesi gereği milletlera-
Yönetmelik rası anlaşma hükmü esas alınır.

8


Kanun Hükmünde Kararname (KHK) Yönetmelik

Toplumun ihtiyaçları, günümüzde daha sık ve hızlı bir Başbakanlık, Bakanlıklar valilikler ve Kamu Tüzel kişile-
biçimde değişmektedir. Kanunlar ise bu değişime ayak rinin kendi iç işleyiş esaslarını, kanun ve tüzüklerin
uydurmayan bir mekanizmaya sahiptir. Çünkü kanun uygulanmasını sağlamak üzere çıkardığı idari düzen-
çıkarmak bazı özel usulleri gerektirmekte ve bu usuller lemelerdir.
de zaman kaybettirmektedir. İşte hız gerektiren işlem-
lerde düzenleme yapılması için TBMM’nin bir yetki
kanunu ile Bakanlar Kuruluna yetki vermesi, Bakanlar Yönetmelikler kanuna ve tüzüğe aykırı
Kurulu’nun da bu yetki çerçevesinde yaptığı düzenle- hükümler taşıyamaz, yönetmeliklere suç ve
meye KHK denir. Yetki kanununda açıkça çıkacak olan ceza konulamaz. Yönetmelikleri Cumhur-
kararnamenin amacı, hangi süre içinde kaç tane çıka- başkanı imzalamaz ve her yönetmelik
cağı ve konusu düzenlenmelidir. KHK’ler bir kanunu Resmi Gazete’de yayımlanmaz. Hangi
değiştirebilir, ortadan kaldırabilir veya o kanuna yeni bir yönetmeliklerin Resmi Gazetede yayımla-
hüküm ekleyebilir. nacağı kanunla belirlenir.
KHK’ler, cumhurbaşkanınca onaylanıp Resmi Gaze-
te’de yayımlandığı gün yürürlüğe girer aynı gün
TBMM’nin onayına sunulur. TBMM onayına sunulma- b. Yazısız Kaynak
yan KHK’ler aynı gün yürürlükten kalkar. Eğer meclis Örf adet
KHK’yi onaylarsa şekil ve içerik açısından kanun olur.
Onaylamazsa iptal edilmiş olur ve yürüklükten kalkar. Toplumların zaman içinde gelişen, sürekli uygulanarak
devamlılık kazanan ve toplumda uyulması zorunlu
olduğu kabul edilen yazılı olmayan kurallardır.
KHK’ler, hukukumuza ilk defa 1961 anaya- Bir geleneğin örf-adet olarak kabul edilmesi için;
sasında 1971 yılında yapılan değişiklik ile
DİNAMİK AKADEMİ

 Sürekli uygulama,
girmiştir. 1982 anayasasın da bu husus
aynen korunmuştur.  Uyulması zorunlu olma inancı,
 Toplumun büyük bir kısmı tarafından benimsenmesi
gerekir.
Eğer bir örf-adet kuralı, hukuk kuralı halini almış ise
Tüzük mutlaka devlet gücü ile desteklenmeli ve uyulmaması
Kanunların uygulanmasını göstermek veya emrettiği halinde hukuki yaptırımlar uygulanmalıdır.
işleri belirtmek üzere kanunlara aykırı olmamak ve
Danıştay’ın incelemesinden geçirilmek şartı ile Bakan-
2. Yardımcı Kaynaklar
lar Kurulu tarafından çıkarılan idari düzenlemelerdir.
Tüzükler Cumhurbaşkanı tarafından imzalanır ve Res- Bağlayıcı olmayan yol gösteren kaynaklardır.
mi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer. Tüzükler
a. Yargı İçtihatları: Mahkemelerin kendi önlerine
birer hukuk kuralıdır ama kanun değildir. Kanunları
gelen bir sorunda üretmiş oldukları çözümler, benzer
somutlaştırma işidir. Mutlaka bir kanuna dayanmak
problemler karşısında çözüm için bağlayıcı olmamakla
zorundadır. Kanun olmayan bir konuda tüzük çıkarıla-
beraber yardımcı olabilirler.
maz.

Yargı içtihatlarının aksine, içtihadı birleştir-
Tüzüklerin çıkarılmasında Danıştay’ın
me kararları, mahkemeleri kanun gibi bağ-
incelemesinden geçirilmesi zorunludur.
lar. Bu anlamda mahkemeler üzerinde
Ancak Danıştay’ın görüşü bağlayıcı değil-
kanun etkisi yapar, uyulması mahkemeler
dir. Tüzükler sadece Bakanlar Kurulu tara-
için zorunludur.
fından çıkarılabilir.

b. Öğreti (Doktrin - Bilimsel Görüş): Genellikle bir
hukuk dalını sistematik olarak inceleyen veya hukuki
olarak tartışmalı olan bir konuyu derinlemesine araştı-
ran hukuk bilginlerinin düşünce ve kanaatleridir.

9


HUKUK DALLARI 2. İdare Hukuku: Devlet idaresinin teşkilat ve işleyişini,
kişilerin idare ile olan ilişkilerini, kamu hizmetlerinin
HUKUKUN DALLARI
görülmesini düzenleyen hukuk kurallarıdır.

Kamu Hukuku Özel Hukuk Karma Hukuk Anayasa hukuku, devletin temel örgütlenmesini düzen-
lemekle birlikte, bu düzenlemeler oldukça geneldir ve
 Anayasa Hukuku a. Medeni Hukuk  Fikir ve Sanat yeterli değildir.
 İdare Hukuku  Kişiler Hukuku Eserleri Hukuku
 Ceza Hukuku  Aile Hukuku  Hava Hukuku Bu genel nitelikteki kuralların eksikliklerini gideren
 Devletler (Uluslararası)  Miras Hukuku  İş Hukuku ve onları açan hukuk idare hukukudur. İdare huku-
Hukuku  Eşya Hukuku  Bankacılık Hukuku
 Vergi Hukuku b. Borçlar Hukuku  Toprak Hukuku kunda;
 Medeni Usul Hukuku c. Ticaret Hukuku
 İcra ve İflas Hukuku d. Devletler Özel Hukuku  Yetki ve usulde paralellik ilkesi,
 Ceza Muhakemesi
 Yetki genişliği ilkesi,
Hukuku
 Yargılama Hukuku  İdarenin tekliği ilkesi,
 İdarenin merkez ve taşra olarak ikiye ayrılması
ilkesi önemli ilkelerdir.
A. KAMU HUKUKU
İdare hukuku kavramının içine aynı zamanda idari
Kişilerin kamu kurum ve kuruluşları ve devletle olan davaların görülmesi usulünü düzenleyen İdari Yargıla-
ilişkileri ile kamu kurum ve kuruluşları ile devletlerin ma Usul Kanunu da girer.
birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarına
verilen addır.
Bir işin kamu hukukunu mu yoksa özel hukuku mu 3. Ceza Hukuku: Ceza hukuku, toplumun düzenini
ilgilendirdiğini belirlemek için: bozan ve suç olarak nitelendirilen eylemlerin cezalandı-
rılmasıyla ilgili kurallar içeren kamu hukuku dalıdır.
 İşin kamu hizmeti niteliğinde olup olmadığını, Ceza hukukunda, kanunda tanımlanan tipik hareketle-
w. ilozof.com

 Taraflardan birinin kamu olup olmadığını, rin, yine kanun tarafından öngörülen manevi (psişik)
 Taraflar arasında eşitlik mi yoksa kamunun üstün- durum ile herhangi bir hukuka uygunluk sebebi olma-
lüğünün mü olduğunu değerlendirmemiz gerekir. dan meydana gelmesi neticesinde fail veya faillere
bozulan kamu düzenini sağlamak için uygulanacak olan
Eğer bir işin taraflarından biri kamu ise yapılan işin yaptırım ve tedbirler yer almaktadır.
niteliği kamu hizmeti niteliğinde ise ve söz konusu işte
kamu üstün taraf ise o iş kamu hukukunu ilgilendirir. Ceza hukukunun en önemli ilkesi “Kanunsuz Suç ve
Ceza Olmaz” ilkesidir. Bu ilkenin sonucu şunlardır:
Kamu Hukukunun Dalları  Suç ve ceza ancak kanunla konulur. Tüzük, yönet-
melik gibi idari işlemlerle suç ve ceza belirlenemez.
1. Anayasa Hukuku: Devletin şeklini, yapısını, organ-
larını (yasama, yürütme ve yargı organlarını) ve işleyi-  Suç ve ceza ancak kanunun açık olarak belirlediği
şini, bu organların birbirleri ile olan ilişkilerini, kişilerin durumlarda ortaya çıkar. Suç ve ceza kanunda açık
temel hak ve özgürlüklerini, kişilerin devlet karşısındaki olarak belirtilmelidir.
durumunu düzenleyen hukuk dalıdır. Türk Anayasa Ceza hukukunda bir diğer önemli ilke “Kanunların
Hukukunu 1982 tarih ve 2709 sayılı T.C. Anayasası Geriye Yürümemesi” ilkesidir. Bu ilkeye göre kişi fiili
oluşturur. 1982 Anayasası sert, kazuistik (ayrıntıcı) işlediği sırada kanunlarda suç olarak nitelendirilen bir
yöntemle hazırlanmış, kurucu iktidar tarafından yapıl- fiilden dolayı sorumlu tutabilir. Yine işlendiği sırada suç
mış bir anayasadır. olarak nitelendirilmeyen bir fiil, daha sonra çıkan ka-
nundan dolayı suç olarak nitelendirilse bile kişi ceza-
İnsan haklarına
saygılı devlet landırılamaz.
Milli Devlet ilkesi
İlkesi Hukuk Devleti
İlkesi
4. Devletler Umumi (Uluslararası) Hukuku: Bir devle-
ANAYASAMIZIN tin diğer devletlerle veya uluslararası kuruluşların birbir-
TEMEL İLKELERİ Sosyal Devlet leriyle olan ilişkilerini düzenleyen kamu hukuku dalıdır.
İlkesi
Demokratik Devletler hukukunda en önemli ilke devletlerin
Devlet İlkesi birbiriyle eşit olmasıdır.
Laik Devlet
Atatürk
İlkesi
milliyetçiliğine
bağlılık ilkesi

10


5. Vergi Hukuku: Anayasamızın 73. maddesine göre hak yasağı denilir. İşte insanların haklarını kendi kendi-
herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne lerine almalarını önlemek için icra-iflas hukuku doğmuş-
göre, vergi ödemekle yükümlüdür. Vergiler devletin en tur. İcra - iflas hukuku, özel hukuk alanında mahkeme-
önemli gelir kaynağıdır. Vergi hukuku da devletin vergiler tarafından verilmiş kesin bir hükmü devlet organları
lendirme yetkisini, bunun içeriğini ve kapsamını, vergi- eliyle zorla yerine getirilmesine ilişkin kuralları düzenle-
lerin tarh, tahakkuk ve tahsilini düzenleyen kamu huku- yen hukuktur.
ku dalıdır.
8. Ceza Muhakemesi Hukuku: Ceza muhakemesi
hukuku, suçun işlenip işlenmediği, işlenmişse failin belli
Vergi hukukunun önemli ilkeleri şunlardır; olup olmadığı; fail belli ise ceza alıp almayacağı veya
 Vergide genellik ilkesi ne ceza alacağı sorunlarını inceleyen hukuk dalıdır. Bu
hukukun temel kaynağı 04.12.2004 tarih ve 5271 sayılı
 Vergide adalet ilkesi
Ceza Muhakemesi Yasası’dır.
 Vergide kanunilik ilkesi
 Vergide açıklık ilkesi
9. Yargılama Hukuku: Yargı organlarının adalet
Vergi ve vergilendirme ile ilgili anlaşmazlıkların çözümü dağıtırken uymaları gereken yöntem ve kuralları belirle-
Vergi Usul Hukukuna göre yapılır. yen hukuk dalıdır.

Vergi Türleri Kişiler arasındaki ilişkide hukuki eşitlik söz
Gelir üzerinden alınan vergiler: konusu ise bu durumu düzenleyen kurallar
özel hukuk alanına girer. Taraflar arasında
Bir gerçek ya da tüzel kişinin geliri üzerinden alınan
alt - üst ilişkisi varsa ve bir taraf kamu
vergilerdir: Gelir vergisi ve kurumlar vergisi gibi.
gücüne sahipse bu durumu düzenleyen
Servet üzerinden alınan vergiler:
DİNAMİK AKADEMİ

kurallar kamu hukuku alanına girer.
Bir gerçek ya da tüzel kişinin sermayesi üzerinden
alınan vergilerdir: Emlak vergisi, veraset ve İntikal
vergisi ve taşıt alım vergisi gibi.

Gider üzerinden alınan vergiler: Ör nek Soru
Bir gerçek ya da tüzel kişinin geliri veya sermayesi
üzerinden değil, kişiler arasında gerçekleşen ekonomik
Aşağıda verilenlerden hangisi kamu hukuku-
işlemler üzerinden belirlenen oranlarda alınan vergi
nun dalları arasında gösterilemez?
türüdür: Katma Değer Vergisi (KDV) ve lüks mallar
üzerinden alınan tüketim vergileri gibi.
A) İdare Hukuku B) Ceza Hukuku
C) Anayasa Hukuku D) Vergi Hukuku
E) Aile Hukuku
Gelir ve servet üzerinden alınan vergiler (Cevap E)
doğrudan alınan vergilerdir. Gider üzerin-
den alınan vergiler ise dolaylı vergilerdir.

6. Medeni Usul Hukuku: Özel hukuk alanında meyda-
na gelen uyuşmazlıkların adliye mahkemelerinde hangi
usule bağlı kalınarak çözüleceğini anlatan hukuk dalı-
dır. Türkiye’de 1927 tarihli Hukuk Usulü Muhakemeleri
Kanunu, Medeni Usul Hukukuna kaynaklık etmektedir.

7. İcra-İflas Hukuku: İnsanların gerek kanundan,
gerekse haklılıklarını kanıtlamış oldukları mahkemeler-
den dolayı kazandıkları haklar vardır. Ancak kişi, kendi
hakkını kendisi alamaz. Buna hukukumuzda ihkak-ı

11


B. ÖZEL HUKUK Türk Borçlar hukukunun Borçlar Kanunudur. Borçlar
Genel olarak kişilerin birbirleriyle veya bazı istisnai Kanunu 2 kısımdan oluşur:
durumlarda devletle olan ilişkilerini düzenleyen hukuk  Birinci kısım borçlara uygulanacak genel hükümleri
kurallarıdır. Özel hukukta kural olarak herkes eşittir. kapsar. Bu kısımda borç kavramı, borçların doğu-
Kamu hukukunda üstün olan devlet özel hukukta birey mu, sona ermesi, borcun temerrüde düşmesi, defi-
ile eşit bir seviyeye gelmiştir. Özel hukukta esas olan ler, zaman aşımı ve hak düşürücü süreler gibi hu-
serbestliktir. Kural, yapılan işlemlerin serbest olmasıdır. suslar yer alır.
Ancak kanunda yasak olarak belirlenen işler yapılamaz.  İkinci kısımda günlük hayatımızda sıklıkla karşılaş-
tığınız alım – satım, ödünç – emanet verme gibi
ÖZEL HUKUKUN DALLARI hususi borç ilişkilerini düzenlemektedir.

Medeni Borçlar Ticaret Devletler
Hukuk Hukuku Hukuku Özel Hukuku 3. Ticaret Hukuku: Kişiler arası ticari ilişkileri düzenle-
yen hukuk dalıdır. Ticari nitelikli ilişkiler ise tacirler
arasındaki ilişkiler ile ticari işletmeler arasındaki ilişkileri
1. Medeni Hukuk: Medeni hukuk, özel hukukun en
kapsar.
önemli ve en ayrıntılı dalıdır. Bir ülkede yaşayan her
insan ister istemez Medeni Hukukla muhatap olur. Bir Ticaret hukuku teknik bir hukuktur. Ticaret hukukunun
çocuğun doğması, bir insanın ölmesi, evlenme, bo- en önemli kaynağı Türk Ticaret Kanunu’dur. Oldukça
şanma… kısaca hayatımızın birçok hadisesi Medeni geniş bir metne sahip olan Ticaret Kanunu, Medeni
Hukukla düzenlenmiştir. Kanununun ayrılmaz bir parçasıdır.
Ticaret hukukunda genelde hukukumuzda yasaklanmış
MEDENİ HUKUKUN DALLARI olan bileşik faiz (faize faiz) meşru kabul edilmiştir. Yine
ticaret hukukumuz ticari örf ve adetlerden oldukça
etkilenmiştir.

Aile Miras Eşya Kişiler
Hukuku
w. ilozof.com

Hukuku Hukuku Hukuku

Ticaret Kanunu, başlangıç maddelerini takiben 5’e
a. Aile Hukuku: Ailenin kurulması ile ilgili olan nişan-
ayrılır;
lanma ve evlenme ile boşanma hükümlerini düzenle-
yen, çocukların velayeti ve bakımı ile ilgili hükümler a. Ticari İşletme: Ticaret hukukunun temel kavramı
getiren hukuktur. olan ticari işletmenin tanımı, kuruluşu, yönetimi gibi
hususları anlatan kısımdır.
b. Miras Hukuku: Vefat eden kişinin mal varlığının
nasıl ve kimlere hangi ölçülere göre dağıtılacağını, b. Ticari Şirket: Kolektif, komandit, anonim ve limited
vasiyetnameler ve benzerlerinin nasıl düzenleneceği şirketlerin kuruluşu ve işleyişini, fesih ve infisah hallerini
gibi hususları anlatan hukuk dalıdır. düzenleyen kısımdır.

c. Eşya Hukuku: Eşyanın nasıl ve hangi yollarla
c. Kıymetli Evrak: Poliçe, bono, çek gibi emre yazılı
kazanılacağını ve kaybedileceğini, taşınır ve taşınmaz
senetler ile nama ve hamile senetleri, taşıma senedi,
mülkiyeti ile ilgili hususları anlatan hukuktur.
konsimento gibi senetlerin unsurlarını, devirlerini ve bu
senetlerle ilgili diğer hususları düzenleyen kısımdır.
d. Kişiler Hukuku: Kişinin ne demek olduğunu, nasıl
kazanılacağını, hak ve fiil ehliyeti ile gerçek ve tüzel d. Deniz Ticareti: Uluslararası deniz hukuku çerçeve-
kişiyi tanımlayan, kişiliğin nasıl sona ereceğini ifade sinde deniz ticaretini düzenleyen kısımdır.
eden, temel manada kişilik ile ilgili kuralları anlatan
hukuktur. e. Sigorta Hukuku: Sigortanın çeşitli şekillerini ve
bunların hukuki sonuçları ile işleyişini anlatan hukuktur.
2. Borçlar Hukuku: Kişiler arası borç ilişkilerini
düzenleyen hukuk dalıdır. Borçlar hukuku, medeni
hukukun tamamlayıcı parçasıdır. Borç ise; kişiler ara-
sında bir şeyin yapılması veya yapılmaması ile bir mal
varlığının ödenmesini öngören bağdır.

12


4. Devletler Özel Hukuku: Farklı devletlere mensup HUKUKTA BOŞLUK MESELESİ
bulunan yani aynı tabiyette olmayan kişiler arasındaki
Boşluk, en genel tanımı ile somut bir olaya uygulana-
özel hukuktan kaynaklanan ihtilaflara hangi devletin
cak kuralın olmayışı durumunu ifade eder. Boşluk ikiye
kanunlarının uygulanacağı ile hangi devletin mahkeme-
ayrılır:
sinde söz konusu ihtilafın görüşüleceğini düzenleyen
hukuk dalıdır. Boşluk

Kanunda Hukukta
Boşluk Boşluk
Bir somut olaya
Devletler özel hukuku düzenledikleri bazı Kural İçi Kural Dışı uygulanacak yazılı
konularla ilgili olarak kamu hukukuna, bazı ya da yazısız bir
hukuk kuralının
konularla ilgili olarak da özel hukuka gir- Açık Boşluk Örtülü (istisna) bulunmaması
mektedir. Boşluk durumudur.

1. Kanunda Boşluk: Somut bir olaya uygulanacak
yazılı kuralın olmaması veya eksik düzenlenmesidir.
Kanun koyucu bu boşluğu bilerek veya bilmeden bı-
C. KARMA HUKUK rakmış olabilir.
Roma döneminden kalma özel hukuk kamu hukuku A. Kural İçi Boşluk (bilerek bırakılan)
ayrımı günümüzde eskisi kadar önemli değildir. Çünkü
B. Kural Dışı Boşluk (bilmeden bırakılan)
artık özel hukukta olup da devletin önemsemesinden
dolayı, fazlaca kamu gücünün hissedildiği iş hukuku
gibi hukuklar da oluşmaktadır. Karma hukuk 5’e ayrılır: A. Kural İçi Boşluk: Kural içi boşlukta gerçek anlam-
da bir boşluk söz konusu değildir. Kural içi boşlukta
DİNAMİK AKADEMİ

kanunda bir hüküm vardır. Ama hüküm somut olaya
a) İş Hukuku: İşçi ve işveren arasındaki ilişkileri düzen-
doğrudan uygulanamaz, yoruma ihtiyacı vardır. Bu
leyen hukuktur. Grev, işçilerin haklarını elde etmek için
durumda hakime takdir yetkisi tanınmış ve boşluğu
kullandıkları bir hak iken lokavt, işverenlerin grev ya-
doldurması istenmiştir.
pan işçilere karşı kullandıkları işten çıkarma işlemidir.
B. Kural Dışı Boşluk: Kanunda yer alan gerçek boş-
b) Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku: Fikir ve sanat
luk “kural dışı” boşluktur. Kural dışı boşluk, kanun
eserlerini yaratan ve fen alanında buluşları olan kimse-
koyucu tarafından istenilmeden bırakılmıştır. Kural dışı
lerin yapıtları ve buluşları üzerindeki haklarını düzenle-
boşluk ikiye ayrılır:
yen kurallardan oluşan hukuktur. Marka, patent, haksız
rekabet bu hukukla ilgili önemli kavramlardır. a. Açık Boşluk: Kanunda somut olaya uygulanacak
gerçek bir düzenlemenin bulunmadığı durumlarda
c) Hava Hukuku
oluşan boşluktur. Burada, somut olayla ilgili kanunda
d) Bankacılık Hukuku hiçbir hüküm yoktur. Açık boşluk daha çok kıyas
e) Toprak Hukuku yoluyla çözülecektir.

b. Açık Olmayan Boşluk (Örtülü Boşluk): Kanunda
somut olaya uygulanacak kural bulunmasına rağmen,
bu kural olayı tam olarak açıklamaz.kuralın doğrudan
somut olaya uygulanması halinde de adaletsiz bir
sonuç doğma ihtimali vardır. (bu durumda kanun boş-
luğu doğmuştur)

Hakim, somut olay karşısında ilk önce
kendi durumuna hangisi uygunsa ya kıyas
yoluyla ya da amaca uygun genişletme ve
daraltma yollarından biriyle sorunu seçe-
cektir. Bu şekilde problem çözülemiyorsa
örf ve adetten yararlanacaktır.

13


Kanunda boşluğun oluşmasının çeşitli sebepleri
vardır:
HAKİMİN
a. Teknik ve bilimdeki gelişmeler BİR MESELEYİ ÇÖZMESİ
b. Kanun koyucunun ihmalkar tutumu
c. Sonradan yapılan değişiklikler Yazılı kural varsa Yazılı kural yoksa
uygulanır. boşluk vardır.
d. Kasıtlı olarak boşluk bırakılması
Kanunda boşluğun bulunduğunu kabul etmek için so-
mut olayın hukuk dışı bir alanla ilgili olmaması gerekir. Yazısız hukuka
Ahlak gibi hukuk dışı alanlardaki problemler, kanunu (örf ve adet) bakılır.
ilgilendirmediği için bu alanlarda düzenlemeye gidilmez.
Dolayısıyla hukuk dışı alanda bir boşluktan söz edile-
mez. Yazısız hukukta
kural yoksa hukuk
boşluğu vardır.

Ör nek Soru Hakim meseleyi yasa
koyucu gibi kural
yaratarak çözer.
Kanunda bir meseleye ilişkin bir düzenlemenin
olmasına rağmen, hakimin karar vermesi için tat-
min edici bir düzenleme olmamasına -----------------
--- denir.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdaki kavram-

lardan hangisinin getirilmesi doğru olur?
w. ilozof.com

A) Kural İçi Boşluk B) Kanun Boşluğu
C) Hukuk Boşluğu D) Açık Boşluk
E) Örtülü Boşluk
(Cevap E)

2. Hukukta Boşluk: Mevcut bir somut olaya ne yazılı
hukukta ne de yazısız hukukta (örf ve adet hukuku) Ör nek Soru
uygulanacak hiçbir kuralın bulunmaması durumudur.
Bu durumda Hakim sorunu, “Hakimin Hukuk Yarat-
 Bir somut olaya uygulanacak yazılı ya da
ması ilkesi” ile gidermeye çalışılır. Burada hakim
yazılı olmayan bir hukuk kuralının bulunma-
kendisi kanun koyucu gibi davranarak soyut, genel ve
masıdır.
sürekli bir norm olan bir kanun oluşturarak, olaya onu
uygular. Ancak oluşturulan kanun sadece dava konusu  Hem kanun hem de örf ve adette konuya
kişileri, o dava için bağlayan, diğer insanları etkileme- çözüm getirilememiştir.
yen bir kuraldır. Sözü geçen kavram aşağıdakilerden hangisi-
dir?

A) Tanımlama Boşluğu
B) Hukukta Boşluk
C) Örtülü Boşluk
D) Açık Boşluk
E) Kanunda Boşluk
(Cevap B)

14


KİŞİ KAVRAMI VE EHLİYET Hukuki açıdan kişi ikiye ayrılır:

Medeni hukukta en önemli kavram kişidir. Hukuk açı- 1. Tüzel Kişi
sından “kişi” hak sahibi olabilen ve borç yükü altına 2. Gerçek Kişi
girebilen varlık demektir.

KİŞİLER

Gerçek Kişiler Tüzel Kişiler

Özel Hukuk Tüzel Kişileri Kamu Hukuku Tüzel Kişileri

Kişi Topluluğu Mal Topluluğu Kamu İdareleri Kamu Kurumları

Dernekler Vakıflar  Devlet Üniversiteler,
Şirketler  İl Özel İdareleri Kamu Kurumu TRT, TÜBİTAK,
Niteliğindeki Meslek RTÜK, BDDK,
 Belediyeler
Kuruluşları SSK, Bağ-Kur vs.
 Köyler
 Ticaret ve
Sanayi Odaları
 Tabip Odaları
 Barolar

1. Tüzel Kişi: Günümüzde iletişim olanakları artmış,
Gerçek kişilik Ölüm ve Gaiplik hallerinde
ticaret hacmi genişlemiş ve ilişkilerin niteliği oldukça
sona erer.
karmaşıklaşmıştır. Bütün bu karmaşıklık, tek bir insanın
DİNAMİK AKADEMİ

baş edemediği kadar yoğun olduğu için insanlar bir Gaiplik, kişinin kaybolması nedeniyle ölü
araya gelerek çeşitli ortaklıklar kurmuşlardır. Zamanla muamelesine tabi tutulmasıdır.
bu ortaklıklar insanlardan daha da öne çıkar olmuş ve
hukuken bu ortaklıkları tanıma mecburiyeti doğmuştur.
İşte söz konusu bu ortaklıklara hukukumuzda tüzel kişi
denir. Kişilerin gerçek hayatta işlemler yapmak, hak sahibi
Tüzel kişiler, birden fazla gerçek kişinin ekonomik ve olmak ve borç yükü altına girmek için ehil olmaları
sosyal bazı zorunluluklar nedeniyle belli bir amacı gerekir. Hem hakka sahip olmak hem de bu hakkı
gerçekleştirmek için bir araya gelmesiyle oluşmuş kişi kullanmak için kişinin ehliyetli olması lazımdır.
ve mal topluluklarıdır. Tüzel kişilerin ortaya çıkış nedeni
toplumsal gereksinimlerdir.
Tüzel kişiler 2’ye ayrılır;
a. Özel hukuk tüzel kişileri
b. Kamu hukuku tüzel kişileri

2. GERÇEK KİŞİ: Tarihin ilk zamanlarından günümüze
kadar en önemli kişi olarak gördüğü varlık insandır.
Bundan dolayı da insan gerçek kişidir.
Türk Medeni Kanununa göre; Kişilik ; tam ve sağ
doğmakla başlar.
Kişilik çocuğun sağ olarak ve tamamiyle doğduğu anda
başladığı gibi ölümle de son bulur. Ayrıca kişinin gaipli
ğine karar verilmesi halinde kişilik son bulmuş sayılır.
Gaipliğe mahkeme karar verir.

15


Kişi açısından ehliyet hak ehliyeti ve fiil ehliyeti
olarak ikiye ayrılır:

KİŞİLERİN EHLİYETLERİ

HAK EHLİYETİ FİİL EHLİYETİ

Kişilerin hak sahibi olma ve yükümlülük altına Bir kimsenin kendi fiilleri ile hak elde etme, bu hakları değiştirme, sona
girme yeteneğidir. erdirme, yükümlülük altına girme yeteneğidir. Örneğin; kira sözleşmesi
Şartları: Sağ ve tam doğmaktan başka bir şart yapma, dava açma, araba satın alma.
yoktur. Yeni doğmuş bir bebek bile hak ehliyetine Şartları: Ayırt etme gücüne sahip olmak (makul hareket etmek) ergen
sahiptir. Örneğin: 5 yaşındaki bir çocuğa miras olmak (belli bir yaşa gelmek) ve kısıtlı olmamak (kişinin kanunla fiil
kalması. ehliyetinden kısmen veya tamamen mahrum edilmesi.)

Tam Ehliyetliler Tam Ehliyetsizler Sınırlı Ehliyetliler Sınırlı Ehliyetsizler

Ayırt etme gücüne Ayırt etme gücünden Kendisine yasal Ayırt etme gücüne
sahip, ergin ve kısıtlı yoksun kişiler akıl danışman atanmış sahip küçükler ve
olmayan kimselerdir. hastaları, akıl zayıflığı, kişiler. kısıtlılar.
madde bağımlılığı vb.

a. Hak Ehliyeti: Kişinin hak sahibi olma ve yükümlü- b. Fiil Ehliyeti: Aktif bir ehliyet olan fiil ehliyeti, bir
lük altına girme ehliyetine hak ehliyeti denir. kimsenin kendi fiilleri ile hak elde etmesi, bu hakları
Hak ehliyetine sahip kişiler iki şeye sahip olurlar: değiştirmesi, sona erdirmesi ile borç altına girmesi,
onları değiştirmesi sona erdirmesini sağlar.
1. Hak sahibi olma

Fiil ehliyetinde kişi aktiftir. Hakları ve borçları üzerinde
w. ilozof.com

2. Yükümlülük altına girme tasarruflarda bulunabilir. Hak ehliyeti kişinin kendi
Hak ehliyeti pasif bir ehliyettir. Kişinin hak ehliyetine varlığından kaynaklanan bir ehliyet iken fiil ehliyetine
sahip olması için hukuken kişi olması yeterlidir. Bu sahip olmak için bazı şartlar gerekir. Bu şartlar 3 tane-
açıdan yeni doğmuş bir bebek bile hak ehliyetine sahip- dir:
tir. 1. Ayırt Etme Gücüne Sahip Olma: Ayırt etme gücü,
Hak ehliyetinde genellik ve eşitlik ilkeleri vardır. Genel- makul hareket edebilme yeteneğidir. Ayırt etme gücüne
lik ilkesi, herkesin hak ehliyetine sahip olmasını öngö- sahip olan kişi, kendi iradesini kendisi belirler ve bu
rürken, eşitlik ilkesi eşit olanlara eşit muamelede bu- iradesi doğrultusunda hareket edebilir.
lunmak demektir. Eşitlik ilkesinden, herkesin aynı hak- Ayırt Etme Gücünün varlığını aşağıdaki 5 hal engel-
lara sahip olacağı anlaşılmamalıdır, yani eşitlik “aynılık” ler:
değildir.
1. Yaş
Örneğin; 14 yaşındaki biri ile yine 14 yaşındaki başka
biri aynı haklara sahiptir. Ancak 14 yaşındaki biri ile 25 2. Akıl zayıflığı
yaşındaki birinin hakları aynı değildir. 3. Akıl hastalığı
4. Sarhoşluk
Hak ehliyeti aşağıdaki sebeplerden dolayı sınırlan- 5. Buna benzer haller.
dırılır:
1. Yaş 2. Ergenlik: Ergenlik, belli bir yaşa gelmek veya hu-
2. Cinsiyet kuken o yaşın gerektirdiği olgunluğa erişildiğinin kabul
edilmesidir. Herhalde ergenlik yaşın gerektirdiği sorum-
3. Ayırt etme gücü
lu davranışlarda bulunmaktır.
4. Şeref ve haysiyet
Kanunlarımıza göre normal ergenlik yaşı 18’dir. 18
5. Yabancılık yaşını tamamlamış kişi kanunen ergin sayılır. Ayrıca
evlenme ile kişi ergin hale gelir. Yine hakim kararıyla da
kişiler ergin olabilir.

Kısaca ergin olmak için üç yol vardır:

16


a. Kanunen erginlik b. Tam Ehliyetsizler: Bunlar ayırt etme gücü bulun-
b. Evlenme ile erginlik mayan kişilerdir. Bunların ne fiil ehliyeti ne de haksız fiil
ehliyeti vardır.
c. Mahkeme kararı ile erginlik.

3. Kısıtlı Olmamak: Kişi hakkında kısıtlılık kararı Tam ehliyetsiz kişilere yasal temsilci atanır.
alınmış ise o kişinin fiil ehliyeti yoktur. Kısıtlılık, bir Yasal temsilci her türlü hukuki işlemi, tam
kimsenin kanunda öngörülen belirli sebeplerden birine ehliyetsiz adına yapar. Ancak aşağıdaki 3
dayanarak, mahkeme kararı ile fiil ehliyetinden tama- işlemi asla yapamaz:
men veya kısmen mahrum edilmesidir. Kısıtlılık kararı a. Vakıf kurmak
sadece ergin kişiler için alınır.
b. Bağış yapmak
Kısıtlılık sebepleri 4 tanedir:
c. Kefalet akdi vermek (Kefil olmak)
a. Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı
b. Savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlı-
sı kötü yaşam tarzı
c. Bir sene ve daha fazla süre ile özgürlüğü bağlayıcı c. Sınırlı Ehliyetsizler: Ayırt etme gücü olup, ergin
ceza alma olmayan veya haklarında kısıtlılık kararı bulunan kişile-
d. İstek üzerine kısıtlılık re sınırlı ehliyetsizler denir. Burada ehliyetsizlik asıl
ehliyet ise istisnadır.
Sınırlı ehliyetsizin ayırt etme gücü olduğu için haksız fiil
ehliyeti vardır.
Sınırlı ehliyetsizler yasal temsilcinin onayı ile bazı iş-
Ör nek Soru
DİNAMİK AKADEMİ

lemleri yapabilirler. Sınırlı ehliyetsiz ergin değilse, yani
18 yaşını doldurmamışsa velisi, 18 yaşını doldurmuşsa
vasisi yasal temsilcisidir.
I. Ergin olmak
II. Memur olmak Sınırlı ehliyetsiz yasal temsilcisinin izni olsa bile
aşağıdaki işlemleri yapamaz;
III. Emekli olmak
 Vakıf kurmak
Yukarıda verilenlerden hangileri fiil ehliyetleri-
ne sahip olabilmenin koşulları arasında göste-  Bağış yapmak
rilemez?  Kefil olmak

A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lll
D) l ve lll E) ll ve lll d. Sınırlı Ehliyetliler: Ayırt etme gücüne sahip, ergin
ve hakkında kısıtlılık kararı alınmamış kimselerdir. Bu
(Cevap E)
kişiler aslında tam ehliyetlidir. Ancak kanun koyucu
bazı sebeplerden dolayı bu kişileri koruma altına almış-
tır. Bunlarda asıl olan ehliyet, istisna ise ehliyetsizliktir.
Fiil Ehliyeti Açısından Kişilerin Sınıflandırılması
Bu kişilere bazı işlemleri yaparken onaylarının alınma-
a. Tam Ehliyetliler: Tam ehliyetler, ayırt etme gücüne sı veya mallarının idaresi için yasal danışman atanması
sahip, ergin ve kısıtlı olmayan kimselerdir. Tam ehliyet- uygun görülmüştür.
liler hukuken her türlü hukuki elde etme de borcun
Kendisine yasal danışman atanmış kişi işlemlerinde
altına grime ehliyetine sahiptir. Bunlara haksız fiil ehli-
yasal temsilcinin onayını almak zorundadır. Ayrıca
yeti de tamdır.
mallarının idaresinde de yasal danışmana müracaat
etmelidir.

Haksız fiil ehliyeti, hukuka aykırı olan bir
davranıştan dolayı davranış sahibinin so-
rumlu tutulup hukukun öngördüğü yaptırı-
mın uygulanabilmesini ifade eder.

17


HAK KAVRAMI Örneğin, mülkiyet hakkının sahibi olan kişi maddi bir
Hak, hukuk düzeni tarafından kişiye tanınan, hukuken malı kullanma ve mal üzerinde dilediği tasarruflarda
korunan ve hakkın sahibi olan kişiye bu korumadan bulunma yetkisine sahiptir.
yararlanma yetkisi veren bir çıkarı ifade eder. Haklar, kamu hakları ve özel haklar olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır.

HAKLARIN TÜRLERİ

Kamu Hakları Özel Haklar

Kişi Sosyal ve Siyasi Niteliklerine Konularına Devredilebilmelerine Amaçlarına Bağımsızlıklarına
Hakları Ekonomik Haklar Haklar Göre Göre Göre Göre Göre

Malvarlığı Devredilebilen Yenilik Doğurmayan
Mutlak Haklar Hakları Haklar Haklar Bağımsız Haklar

Nispi Haklar Kişivarlığı Devredilemeyen Yenilik Doğuran Bağlı Haklar
Hakları Haklar Haklar

Alelade Haklar

Kurucu Değiştirici Bozucu
Yenilik Yenilik Yenilik
Doğuran Doğuran Doğuran
Haklar Haklar Haklar

– Ücrette adalet sağlanması
KAMU HAKLARI: Kamu hukukundan doğan haklardır. – Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması

– Konut hakkı
w. ilozof.com

3’e ayrılır.
– Gençliğin korunması
a. Pozitif statü hakları
– Sporun geliştirilmesi
b. Negatif statü hakları
– Sosyal güvenlik hakkı
c. Aktif statü hakları – Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması
gerekenler
– Yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşları
a. Pozitif Statü Hakları: Bireylere devletten olumlu bir
davranış, bir hizmet, bir yardım isteme imkanını tanıyan – Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması
haklardır. Anayasamızın ikinci kısmının üçüncü bölü- – Sanatın ve sanatçının korunması
münde yer alan “Sosyal ve Ekonomik Haklar” bu – Devletin iktisadi ve sosyal ödevlerinin sınırları
türdendir. Bu haklar devlete sosyal alanda bir takım b. Negatif Statü Hakları: Kişinin devlet tarafından
ödevler yükler. aşılamayacak ve dokunulamayacak, özel alanının
sınırlarını çizen hak ve hürriyetlerdir. Anayasamızın
ikinci kısmında ikinci bölümde yer alan “kişi hak ve
Sosyal ve İktisadi Haklar ve Ödevler
ödevleri” negatif statü hakları niteliğindedir.
– Ailenin korunması
– Eğitim ve öğretim hakkı ve ödevi
– Kıyılardan yararlanma Kişi Hak ve Ödevleri

– Toprak mülkiyeti – Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı
– Tarım ve hayvancılık ve bu üretim dallarında çalı- – Zorla çalıştırma yasağı
şanların korunması – Kişi hürriyeti ve güvenliği
– Kamulaştırma – Özel hayatın gizliliği
– Devletleştirme ve özelleştirme – Konut dokunulmazlığı
– Çalışma ve sözleşme hürriyeti – Haberleşme hürriyeti
– Çalışma şartları ve dinlenme hakkı – Yerleşme ve seyahat hürriyeti
– Sendika koruma hakkı – Din ve vicdan hürriyeti
– Toplu iş sözleşmesi hakkı – Düşünce ve kanat hürriyeti
– Grev hakkı ve lokavt – Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti

18

Kpss temel hukuk

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Similaire à Kpss temel hukuk

Similaire à Kpss temel hukuk (16)

Plus de mazidenatiye

Plus de mazidenatiye (20)

Kpss temel hukuk