2. برگرفته از كتاب
بازشناسي رسانه هاي
جمعي با رویکر سواد
رسانه اي
نوشته دبلیو جیمز پاتر
3. ايدۀ اصلي
براي حفظ بقا در فرهنگي اشبا عشده از اطلاعات، ذهن خود را روي حالت
قرار م يدهیم تا در برابر سیل پیام هاي رسانه اي كه همیشه با » هدايت گر خودكار «
آ نها روبه رو مي شويم، از ما محافظت كند.
نكتۀ مخاطره آمیز در فرآيند پردازشِ خودكار پیا مها اين است كه به رسان هها اجازه
داده م يشود تا فرآيندهاي فكري ما را سروسامان ببخشند.
4. اشباع پيام
امروزه نه تنها اطلاعات به راحتي براي تقريباً تمامي افراد قابل دسترس است، بلكه
اطلاعات نیز به طور فزاينده اي تولید مي شود.
از زماني كه شما متولد شده ايد تا كنون، حجم اطلاعات تولیدي از كل مجموع
اطلاعاتي كه در سراسر تاريخ تا زمان تولدتان ثبت شده، بیشتر است. نیمي از
دانشمنداني كه به دنیا معرفي شده اند، هنوز زنده اند و در حال تولید اطلاعات هستند.
5. ميزان بالاي رويارويي رسان هاي
هما نگونه كه از میزان زمان سپر يشده در كنار رسان هها مشهود است، ما عاشق
رسان هها هستیم.
يك مطالعه جامع درباره استفاده از رسان هها مشخص كرد كه حدود 30 ٪ از زمان
بیداري ما در طول روز با رسان هها به عنوان فعالیتي انحصاري م يگذرد و 39 ٪ ديگر
نیز به استفاده از رسانه در كنار فعالیت هاي ديگر اختصاص دارد. اين محاسبه نشان
م يدهد تقريباً 70 ٪ از فعالیت روزانۀ افراد، نوعي استفاده از رسانه را شامل مي شود.
در مقابل، كمتر از 21 ٪ از زمان ما، به كارهاي ديگر اختصاصداده م يشود.
6. مشكل اطلاعات
همیشه افراد و جوامع با اطلاعات مشكل داشته اند. براي هزاران سال، مشكل
اطلاعات، تولید اطلاعات كافي درباره جنب ههاي مهم زندگي و سپس فراهم كردن
امكان دسترسي به آن اطلاعات براي مردم بود. با رشد رسان ههاي جمعي، به ويژه
در نیم قرن گذشته، مشكل اطلاعات از امر امكان دسترسي به اطلاعات، به حفاظت
از خود در برابر حجم عظیم اطلاعات تبديل شده است.
7. چالشي در انتخاب اطلاعات
با چالش تصمیم گیري دربارة پیام ها در میان جريان فزاينده و دايمي اطلاعات چگونه روبه
رو م يشويم؟
پاسخ اين است: ذهنمان را روي حالت هدايت گر خودكار قرار داده و ذهن به طور
خودكار، تقريباً تمامي گزينه ها را از فیلتر مي گذراند.
نمي توانیم با در نظر گرفتن هر پیامي، آگاهانه تصمیم بگیريم كه آيا بايد به آن
توجه كرد يا نه. پیا مهاي زيادي وجود دارد كه بايد در نظر گرفته شوند. بنابراين،
ذهن ما يك روال عادي پیشرفته دارد كه بدون صرف زمان و تلاش ذهني زياد،
جريان فیلترينگ را به سرعت و دقت هدايت مي كند.
بزر گترين مزيت پردازش خودكار اطلاعات در محیط براي ما اين است كه به ما كمك مي كند
تا بدون هیچ تلاشي، تصمی مهاي بزرگ زيادي بگیريم.
8. پرسش اصلي
گفته شد كه بشر امروز در فرهنگي سرتاسر اشباع شده از اطلاعات زندگي مي كند
و انسان ها از طريق جريان خودكار برنامه ريزي شده اي در ذهن، از خود در برابر
اين سیل اطلاعات محافظت م يكنند. با اين حال، پرسش اصلي اينجاست كه چه
كسي كدهاي رايان هاي كنترل كنندة اين جريان را برنام هريزي م يكند؟
9. پاسخ
بیشتر ما چنین پاسخ مي دهیم كه خود ما اين كدها را برنامه ريزي م يكنیم. وقتي
از نیازهايمان به انواع مشخصي از پیام ها آگاهي داشته باشیم، برنامه ريزي عوامل
ذهني كار آساني خواهد بود.
10. اما...
رمزهاي خود كار بسیاري از ما را رسانه هاي جمعي و آگهي دهندگان، برنام هريزي
مي كنند. وقتي آگاهانه به موضوعي توجه نشان ندهیم و رويارويي هاي رسانه اي
خود را به دقت ارزيابي نكنیم، رسانه هاي جمعي، الگوهاي رفتاري مشخصي را
براي رويارويي هاي رسانه اي تقويت مي كنند و اين كار را تا آنجا ادامه مي دهند كه
اين الگوها به عاد تهايي خود كار تبديل شوند.
بسیاري از ما بیشتر اوقات وقتي سوار اتومبیل م يشويم، راديو را روشن م يكنیم؛
وقتي وارد خانه مي شويم، به سرعت، تلويزيون را روشن م يكنیم و هر روز صبح،
هنگام يكه از خواب برمي خیزيم، رايانه را روشن م يكنیم. آگهي دهندگان همیشه
ديد ما را نسبت به خودمان برنام هريزي مي كنند...
11. سواد رسان هاي
تقريباً تمام آن چیزي كه سواد رسانه اي بدان مي پردازد، مسئلۀ كنترل است. كسب
سواد رسانه اي بیشتر، به شما ديدي بسیار شفاف تر مي دهد تا مرز میان دنیاي
واقعي و دنیاي ساخته شده به دست رسان هها را تشخیصدهید.
وقتي شما از سواد رسانه اي برخوردار باشید، نقش هاي در دست داريد كه براي هر
چه بهتر گام برداشتن در دنیاي رسانه اي به شما كمك مي كند و بدون اينكه
بخواهید با پیام هاي مخرّب روبه رو شويد، تجربه و اطلاعات مدنظرتان را كسب
خواهید كرد. همچنین خواهید توانست آن زندگ ياي را بنا كنید كه خود، خواهان
آن هستید، نه چیزي كه رسان هها براي شما در نظرگرفت هاند.
12. ... تا اينجا گفتيم
ما نمي توانیم به طور فیزيكي از عرضه بیش از اندازه اطلاعاتي كه وحشیانه در پي جلب
توجه ما در فرهنگمان هستند، خودداري كنیم. در عوض، با اجتناب روان شناختي از تقريب اً
تمامي پیا مهاي اين سیل اطلاعات، از خود محافظت مي كنیم. ما بیشتر وقت ها اين كار را
به وسیله قرار دادن ذهنمان روي راهنماي خودكار انجام مي دهیم. اين خودكار بودن، ما را
قادر مي سازد كه تقريباً از تمامي پیام ها خودداري كنیم و چنین كاري را بهتر به انجام
برسانیم.
به هر حال، خودكار بودن هزين هاي در بر دارد. هنگامي كه در حالت خودبه خودي هستیم،
به رسانه ها اجازه مي دهیم برنامه ريزي ذهني ما را در دست بگیرند. رسانه ها ما را مقید
مي كنند كه در معرض الگوهاي تكراري قرار بگیريم. آن ها م يخواهند ما را مجذوب
پیام هايي كنند كه خودشان برايمان برنامه ريزي كرده اند و نه لزوماً پیام هايي كه براي ما
مفید هستند.
اين مسئله، احتمال خط رِ از دست دادن پیا مهايي را افزايش م يدهد كه ممكن است ارزش
بیشتري برايمان داشته باشند. همچنین رسانه ها، ما را مقید مي كنند تا معاني و مفاهیم را
بدون هیچ چالشي بپذيريم، همان گونه كه آن ها در پیام هايشان ارائه مي دهند. اين امر نیز
خطر پذيرش معاني اشتباه از سوي ما را افزايشمي دهد.
13. مهار تها
مهار تها، ابزارهايي هستند كه فرد از طريق تكرار و تمرين، آن ها را ارتقا م يدهد. آن ها
مانند عضلات هستند؛ هر چه بیشتر آن ها را تمرين دهید، قوي تر مي شوند. بدون تمرين،
مهارت ها ضعیف مي شوند.
مهار تهايي كه بیشترين ارتباط را با سواد رسان هاي دارند، عبارتند از:
.1 تجزيه و تحلیل
.2 ارزيابي
.3 طبق هبندي
.4 استقرا
.5 استنتاج
.6 تركیب
.7 انتزاع
14. همه ما در هريك از اين مهارت ها، سطحي
از توانايي را در اختیار داريم. ازاين رو، چالش
سواد رسانه اي، كسب اين مهارت ها نیست،
بلكه چالش ما اين است كه در استفاده از
هر يك از اين مهارت ها هنگام رويارويي با
پیا مهاي رسان هاي بهتر عمل كنیم.
15. تجزيه و تحليل
تجزيه و تحلیل، يعني بخش بندي پیا مها به اجزا و مباني معن يدار. تا
زماني كه ما با پیام هاي رسانه اي روبه رو مي شويم، مي توانیم اين پیا مها
را به سادگي از روي ظاهر بپذيريم يا از طريق بخش بندي آ نها به
مباني و اجزاي اصلي و بررسي تركیب و تلفیق اجزايي كه آن پیام را
تشكیل داده اند، به درك عمیق تري نسبت به پیام برسیم.
16. ارزيابي
ارزيابي، برآوردي از ارزش هر يك از اجزا به دست م يدهد. اين برآورد
از طريق مقايسه يك بخش پیام با برخي معیارها به دست م يآيد. وقتي
در پیا مهاي رسانه اي با نظر كارشناسان روبه رو مي شويم، مي توانیم
صرفاً آ نها را به خاطر بسپاريم و از آنِ خود سازيم؛ يا اينكه اجزاي
اطلاعاتي در پیام را با معیارهاي خود مقايسه كنیم.
17. طبق هبندي
طبقه بندي، تعیین عناصري است كه از برخي جنب هها مشابه هستند؛
تعیین چگونگي تفاوت يگ گروه از اجزا با گروهي ديگر. نكته اساسي
براي پیشبرد هر چه بهتر چنین كاري، تعیین قانوني براي طبق هبندي
است. رسان هها به ما م يگويند كه قوانین طبقه بندي كدامند. بنابراين، اگر
اين قوانین را بپذيريم، سرانجام به گروه هايي مي رسیم كه رسان هها براي
استفادة ما تعیین كرده اند. با اين حال، اگر براي تعیین بهترين قوانین
طبقه بندي كه به سامان دهي ادراك ما از جهان پیرامون كمك مي كنند،
تلاش كنیم، در نهايت به گروه هايي خواهیم رسید كه براي ما پرمعنايند
و ارزش بسیاري دارند.
18. استقرا
استقرا، يعني رسیدن به الگويي از روي مجموعه كوچكي از عناصر و
سپس تعمیم دادن اين الگو به تمامي عناصر در مجموعه اي بزرگ تر.
وقتي نتیجه نظرسنجي افكار عمومي را بررسي كنیم، در خواهیم يافت
كه افراد بسیاري براي پي بردن به الگوهايي درباره زندگي واقعي، از
عناصر موجود در مطالب رسانه اي استفاده مي كنند و اين موضوع موجب
شكل گیري عقايدي اشتباه درباره زندگي واقعي مي شود.
19. استنتاج
استنتاج، يعني استفاده از اصول كلي براي توضیح جزئیات. هنگام يكه
اصول كلي نادرست و اشتباه داشته باشیم، براي توضیح رخدادها و
اتفا قهاي خاص، روشي نادرست و اشتباه را در پیش خواهیم گرفت.
يكي از اصول كلي كه بیشتر افراد آن را دربارة رسان هها به ويژه
تلويزيون، درست مي پندارند، اين است كه رسان هها تأثیر منفي و بسیار
نیرومندي بر سايرين دارند.
20. تركيب
تركیب، يعني تلفیق و گردآوري عناصر در ساختاري جديد. اين مهارتي
اولیه است كه ما هنگام ايجاد ساختارهاي دانش از آن استفاده مي كنیم.
هما نطور كه اطلاعات جديد را دريافت مي كنیم، بايد آ نها را تجزيه و
تحلیل كنیم يا آ نها را به اجزاي مفید و كارآمد تقسیم كنیم. سپس اجزا
را از منظر میزان كارآيي، اعتبار و جذابیت ارزيابي مي كنیم. اجزايي كه
مثبت ارزيابي شدند، در كنار مؤلف ههاي موجود در ساختارهاي دانش ما
جاي مي گیرند. چنین كاري بیشتر مستلزم ايجاد گرو ههاي جديد و
جست وجوي الگوهاي تازه از سوي ماست. بدين ترتیب، فرآيند تركیب
با استفاده از پیام هاي رسانه اي جديد، ساختارهاي دانش موجود را دوباره
تنظیم، پالايش و به روزرساني مي كند.
21. انتزاع
انتزاع، ارائۀ توصیفي خلاصه، شفاف و دقیق براي فهم و دريافت ماهیت
پیام در شماري اندك از كلمات در مقايسه با پیام اصلي است. بنابراين،
هنگام يكه ما در حال توصیف يك پیام رسانه اي براي شخص ديگري
هستیم يا پیام را در ذهن خودمان بررسي مي كنیم، از مهارت انتزاع
استفاده مي كنیم. نكته كلیدي در استفاده از اين مهارت آن است كه
يا ايدة اصلي پیام رسانه اي را در » تصوير بزرگ «، بتوانیم به خوبي
كمترين واژگان ممكن بگنجانیم.
23. تعريف سواد رسان هاي
سواد رسان هاي، مجموعه اي از ديدگا ههاست؛ ديدگاه هايي كه ما در
برخوردهاي رسانه اي خود به منظور تفسیر معاني پیام هاي دريافتي به
طور فعالانه از آ نها بهره م يگیريم. ساختارهاي دانش، ديدگا ههاي ما را
شكل م يدهند. براي ايجاد ساختارهاي دانش به ابزارها و مواد اولیه، نیاز
داريم. اين ابزارها، مهارت هاي ما هستند. مواد اولیه، اطلاعاتي است كه
از رسان هها و از دنیاي واقعي دريافت مي كنیم. استفاده فعالانه بدين
معني است كه ما از پیا مها آگاه هستیم و آگاهانه با آ نها تعامل داريم.
