2. 2
“(…) Recuerdo aquellos años como una inmensidad vivida en un
espejo, como algo que tuve la desdicha de sufrir y observar al mismo
tiempo. A este lado del espejo estaba el disimulo, lo fingido. Al otro, lo
que realmente ocurría (…) Era otra forma de complicidad, como el
armario donde vivía mi padre o la viudedad de mi madre. Todo era real
pero nada verdadero (…) El ascensor se detuvo en el tercero (…) Era
el hermano Salvador (…) Ya dentro preguntó si podía pasar y, sólo
entonces, Elena cerró la puerta diciendo “Pase, hermano” y le
acompañó hasta el comedor. No le invitó a sentarse pero él se sentó de
todos modos y aludió al tremendo calor que daba la sotana (…) vi
cómo mi padre, desangelado e impotente, se abalanzaba sobre el
hermano Salvador que estaba (…) sobre ella, que se protegía el rostro
con las manos para evitar el aliento de aquel puerco que hocicaba en su
escote. Mi padre había salido del armario (…) El armario, el
escondite, las mentiras y todos los silencios habían llegado a su fin.
Ricardo dudó un instante antes de arrojarse a aquel patio del que
llevaba tanto tiempo protegiéndose. Se tomó, ya vencido hacia el vacío,
el tiempo suficiente para mirar a Elena y a su hijo con una sonrisa
triste como las que suelen usarse en las despedidas tristes”
(Ed. Anagrama, 19ª edición)
2
3. 3
AUTORES:
Club de Lectura “A Nora dos Libros”
(I.E.S. de Pastoriza – Arteixo – A Coruña)
- Mª Élida Barrela Muinelo
- Mercedes Dans López
- Mª del Carmen Zapata Babío
- Mª Cruz Gabiola Peleteiro
E coa colaboración de :
- Luis Miguel Herrero Mayor
-Ana Astudillo Ramos
- Manuela Blanco Linhares
- Katerina Bolaño Romero
- Inés Regueira Ramos
- Yaiza Souto Iglesias
- Marlene Cebreiro Castro
- Rocío Macarena Fraga Enríquez
- Jorge Francisco Fernández de Mello
- Darío Vaamonde Fernández
- Andrea Pardo Sánchez
- Lorena Pombo Lista
- Virginia Fernández García
- Vivian Yineth González Toro
- Laura Núñez Alba
- Alba Ponte Loureiro
E coa subvención do CEFORE da Coruña
3
5. 5
”Elena ha muerto durante el parto. No he sido capaz de
mantenerla a este lado de la vida. Sorprendentemente el niño está vivo.
Ahí está, desmadejado y convulsivo sobre un lienzo limpio al lado
de su madre muerta. Y yo no sé qué hacer. No me atrevo a tocarlo.
Seguramente le dejaré morir junto a su madre, que sabrá cuidar de un
alma niña y le enseñará a reír, si es que hay un sitio para que las
almas rían. Ya no huiremos a Francia. Sin Elena no quiero llegar
hasta el fin del camino. Sin Elena no hay camino.
¿Cómo se corrige el error de estar vivo? ¡He visto muchos
muertos pero no he aprendido cómo se muere uno!.
No es justo que comience la muerte tan temprano, ahora que aún
no ha habido tiempo para que la vida se diera por nacida.
(…) Con unos sacos para el heno he hecho una cuna abrigada y
la he cubierto con la colcha de ganchillo heredada de la abuela y que
Elena insistió en llevar consigo como si en ella estuviera resumido su
pasado (…)
Pero morir no es contagioso, la derrota sí.
(…) Hoy ha nevado todo el día. Estas montañas deben de ser la
residencia de todos los inviernos (…)
No encontraba mi lápiz (lo poco que queda de él) y he estado
muchos días sin poder escribir nada. También eso es silencio, también
eso es mordaza. Pero hoy (…) he tenido la sensación de que recobraba
el don de la palabra. No sé lo que siento hasta que lo formulo (…)”
(Ed. Anagrama, 19ª edición)
5
6. 6
Índice
1. Introdución á obra
Comentario da obra ................................................................................7-9
Biografía do autor ....................................................................................10
2. Contidos e Valores
Dereito Internacional Humanitario (DIH):
Convenio de Xenebra ................................................................................11
Valores (a integridade e a dignidade persoal, a solidariedade, o amor
e a amizade, a liberdade) ..........................................................................11
3. Achegámonos ao libro
Actividades en relación co formato do libro .......................................12-14
Actividades en relación coa vertente Temática –Humana .................15-42
Actividades en relación coa vertente Histórica ................................43-58
Actividades en relación coa vertente Literaria .................................59-64
4. Actividades de comprensión-competencia lectora ............................65-68
5. Obradoiro de escritura ......................................................................69-75
6. Habilidades e destrezas xerais de competencia lectora ..........................76
7. Temas transversais..................................................................................76
8. Recursos e materiais para o estudo do libro
DIH – Convenios de Xenebra .......................................................................77-88
Estudo histórico ................................................................................89-118
Estudo literario ................................................................................119-147
Películas ............................................................................................148-152
Libros ................................................................................................153-154
6
7. 7
1. Introdución á obra
Comentario da obra
Los girasoles ciegos
Los girasoles ciegos é unha novela ambientada nunha época
moi difícil e moi dura da historia de España, como foi a
posguerra. Unha época de represión, na que como di o libro:
“En parte el hambre, en parte el dolor, en parte el miedo, en
parte su condición de vencido, mantuvieron (...) en un estado de
semiinsconsciencia en el que penetraban los movimientos, pero no
las palabras”.
7
8. 8
As persoas vivían sumidas no silencio, no medo e na fame. De
aí que o autor, máis que facer pasar diante dos nosos ollos uns
feitos relatados de forma lineal, quixese realizar unha especie
de memoria e reflexión histórica do que supuxo aquela época
para as persoas que a viviron, unha especie de catarse persoal
pero tamén colectiva, coa complicidade do lector. Por iso, non
conta unha historia senón que amosa varias historias de persoas
como podiamos ser calquera de nós, persoas que sufriron moito,
tanto elas como os seus seres queridos. Como se di na
contraportada do libro:
“Este libro es
el regreso a las
historias reales
de la posguerra
que contaron
en voz baja
narradores que
no querían
contar cuentos
sino hablar
de sus amigos,
de sus familiares desaparecidos, de ausencias irreparables.
Son historias de los tiempos del silencio, cuando daba
miedo que alguien supiera que sabías”.
E o máis xenial é que, sen deixar de ser literario, cun estilo
complexo e un vocabulario culto, soubo atopar o xeito de chegar
á nosa fibra sentimental máis agochada, conseguindo espertar
emocións, conseguindo que sorteemos esa dificultade estilística,
8
9. 9
e que nos sintamos atrapados polo profundo sentimento de todas
e cada unha desas historias. Porque diso se trata, de espertar
emocións e que o lector non permaneza indiferente, senón que se
sinta como si formase parte das historias:
“Fueron tantos los horrores que, al final, todos los miedos,
todos los sufrimientos, todos los dramas, sólo tienen en común
una cosa: los muertos. Pero los muertos de nuestra posguerra ya
están resueltos en cifras oficiales, aunque ya es hora de que
empecemos a recordar lo que sabemos”
Trátase, como se di no libro, de lembrar, de non esquecer,
non como vinganza senón como emenda ou arrepentimento dos
erros cometidos, dos que moitas veces aínda hoxe se están a
pagar as consecuencias...E para que non se volvan cometer.
É, por tanto, un libro de sentimentos, aínda que é certo que
esixe un tipo de lector con certa madurez literaria e cultural.
9
10. 10
Biografía do autor
Fillo do tradutor e poeta José Méndez Herrera, Alberto
Méndez naceu en Madrid no ano 1941 e morreu no ano 2004.
Estudou bacharelato en Roma (Italia) e licenciouse en Filosofía e
Letras na Universidade Complutense de Madrid. Persoa de
esquerdas, militou no Partido Comunista ata 1982. Traballou en
grupos editoriais nacionais e internacionais. E en 2002 quedou
finalista no Premio Internacional de contos Max Aub.
Ademais, foi galardoado a título póstumo co Premio Nacional
de Narrativa Española en 2005 por Los girasoles ciegos, libro
composto de catro relatos ambientados na Guerra Civil Española
e Posguerra. A obra, publicada aos 63 anos, obtivo tamén os
premios Setenil e da Crítica. E, recentemente, o último relato do
libro (o que lle dá nome) foi levado ao cine en 2008 por José Luis
Cuerda con guión de Rafael Azcona e do propio Cuerda.
Aínda que non se dedicou á literatura ata os seus últimos
anos, Méndez traballou en estreita relación con ela. Foi redactor
nas editoriais Les Punxes, Ciencia Nueva e Montena, entre
outras, colaborou en postas dramáticas de TVE e foi guionista
con Pilar Miró.
10
11. 11
2. Contidos e Valores
Contidos
1. Infórmate sobre o DIH (“Dereito Internacional Humanitario”):
data de redacción, causas ou motivos da súa elaboración, convenios e
vixencia dos mesmos.
2. Infórmate sobre os Convenios de Xenebra (especialmente os
Convenios I e III e os Protocolos adicionais).
3. Investiga que apartados deses Convenios son vulnerados no libro
(sobre todo, na 1ª e 3ª historia) e recolle fragmentos que o
demostren.
Valores
1. A integridade e dignidade persoal: valor importantísimo para
manter a personalidade propia en momentos difíciles e adversos, así
como un criterio crítico diante do entorno. Personalidade formada,
criterio crítico fronte a realidade..., conceptos todos eles dos que
adoecen moitos adolescentes hoxe en día, inmersos nunha sociedade
complexa.
■ Recolle fragmentos que ilustren esta afirmación.
2. A solidariedade, a amizade e o amor: son outro piar importante na
vida do ser humano, actuando como un refuxio ou apoio en
circunstancias difíciles.
■ Recolle fragmentos que confirmen estas palabras.
A liberdade e a paz: Uns valores na experiencia vital dos seres
humanos (liberdade de expresión, liberdade para decidir ...) e, ao
mesmo tempo, unhas necesidades, xa que non pode existir unha (a
liberdade) sen a outra (a paz).
11
12. 12
3. Achegámonos ao Libro
Actividades en relación co formato do libro
1. Distingue no libro as partes que corresponden á portada,
contraportada, solapas, lombo e índice. Que información nos
ofrece cada unha delas?
Portada:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Contraportada:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Solapas:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Lombo:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Índice:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
12
13. 13
2. Para as edicións publicadas elixíronse dúas portadas con
ilustracións diferentes (unha delas con algúns dos actores da
película).
Con que historia das que se relatan identificarías cada unha
delas? Poderías recoller do libro algún fragmento que sexa
ilustrativo desa relación?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
3. Investiga onde aparece no libro a información en relación á
edición (nome da editorial, número de edición, ano, depósito legal,
ISBN) e toma nota dela:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
13
14. 14
Busca información (Internet, enciclopedias, etc.) sobre que é e
para que serve o ISBN:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
4. Que é a etiqueta (tejuelo) e a sinatura ? Para que serven?
Etiqueta (Tejuelo):
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Sinatura:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
14
15. 15
Actividades en relación coa vertente Temática-Humana
Primeira derrota: 1939, ou
“Si el corazón pensara dejaría de latir”
1. Recolle expresións ou fragmentos que reproduzan
explicitamente o rexeitamento da guerra.
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
15
16. 16
2. Nesta historia repítense en moitas ocasións as expresións
“¡Soy un rendido!” e “Me rindo”:
“Eligió entremorir sin pasiones ni aspavientos, sin levantar la
voz más allá del momento en que cruzó el campo de batalla, con
las manos levantadas lo necesario para no parecer implorante y,
ante un enemigo incrédulo, gritar una y otra vez “¡Soy un
rendido!” (...) Es probable que se negara a decir “me rindo”
porque esa frase respondería a algo congelado en un instante
cuando la verdad es que él se había ido rindiendo poco a poco.
Primero se rindió, después se entregó al enemigo. (...) Su decisión
no fue la de unirse al enemigo sino rendirse, entregarse
prisioneo. Un desertor es un enemigo que ha dejado de serlo; un
rendido es un enemigo derrotado, pero sigue siendo un enemigo”
Ao fío destas palabras do libro, que diferenza habería entre as
expresións “soy un rendido”, “me rindo” e “desertor”?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
16
17. 17
3. Partindo de dúas escenas (en situacións opostas e simétricas
ao mesmo tempo) en que se atopan xuntos un soldado ferido do
bando republicano e o capitán Alegría do bando franquista,
explica o comportamento de cada un, e copia esas escenas onde
quede clara a diferenza de comportamentos entre os dous
personaxes.
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
17
18. 18
4. Detémonos agora no momento en que o capitán Alegría está
esperando a súa quenda para enfrontarse ao pelotón de
fusilamento. Traduce ao galego ese momento:
“Podemos suponer cierto alivio cuando el día dieciocho,
exhausto bajo una lluvia inclemente, fue él uno de los miembros
de la recua. En el camión, hacinados y guardando el equilibrio,
todos los condenados se miraban a los ojos, se cogían de la mano,
se apretaban unos contra otros. A mitad de camino, una mano
buscó la suya y su soledad se desvaneció en un apretón silencioso,
prolongado, intenso, que le dio cabida en la comunidad de los
vencidos. Tras la mano, una mirada. Otras miradas, otros ojos
enrojecidos por la debilidad y el llanto sofocado. “Perdonadme”,
dijo, y se zambulló en aquel tumulto de cuerpos desolados (...) e
inmediatamente “Pelotón”, silencio, “Apunten”, silencio “Fuego”.
Si alguien gritó, nadie pudo oírlo”
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
18
19. 19
Pódese atopar algún paralelismo entre este momento e o
momento final do protagonista en O neno do pixama a raias?
“Pode que Shmuel abrira a boca para responder, mais Bruno
nunca chegou a oír, porque xusto naquel momento, todos os que
desfilaban e que encheran o cuarto, emitiron berros ao ver como
se pechaba a porta de diante e desde fóra oíase un ruído
metálico.
Bruno levantou unha cella, porque non comprendía o sentido
de todo aquilo, mais supuxo que tiña que ver con que non entrara
a chuvia e que a xente non collese catarros.
Entón o cuarto escureceu e, a pesar de todo o caos que houbo
despois, dalgunha maneira Bruno conseguiu seguir agarrado á man
de Shmuel, e nada no mundo o convencería para soltala”
(O neno do pixama a raias, Jhon Boyne)
Explica cal pode ser ese paralelismo e que significado pode ter en
cada unha das novelas:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
19
20. 20
5. A pesar dos horrores da guerra que se deixan sentir nesta
historia, e no libro en xeral, poderíase falar de certa “esperanza
no ser humano” ?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Se é así explica por que, e recolle algún fragmento que sirva de
argumento a esta reflexión:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
20
21. 21
Segunda derrota: 1940, ou
“Manuscrito encontrado en el olvido”
6. Nesta historia vese claramente a loita entre “vida” e “morte”.
Recolle fragmentos onde se destaque unha e onde se destaque a
outra. Finalmente; cal delas vence?
VIDA MORTE
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
21
22. 22
7. Que significado pode ter ou que papel xoga nesta historia o
novo fillo nacido de Elena e Eulalio?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Recolle fragmentos que apoien as túas palabras:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
22
23. 23
8. Na páxina 15 do manuscrito de Eulalio Ceballos Suárez, o
protagonista desta historia, aparecen escritos estes versos:
Un lobo le dijo a un niño que con su carne tierna
iba a pasar el invierno.
El niño le dijo al lobo que sólo comiera una pierna
porque siendo aún tan tierno
iba a necesitar muy pronto que estuviera bien cebado
pues llegaría un momento
en que, aunque cojito, necesitaría un asado
de lobo como alimento.
Se miraron, se olisquearon y sintieron tanta pena
de tener que hacerse daño
que se pusieron de acuerdo para repetir la escena
evitándose el engaño
de que para sobrevivir dos personas que se quieran
sea siempre necesario
que, al margen de sus afectos, unos vivan y otros
[mueran.
E como corolario ou conclusión:
Ambos murieron de hambre.
23
24. 24
Traduce o poema ao galego:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Explica, segundo ti, o significado que poden ter estes versos no
contexto en que están usados e o significado do verso final. Pode
considerarse este verso final como unha conclusión moral? Razoa
a túa resposta:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
24
25. 25
Na primeira historia tamén se di:
“Esas montañas surgen allí para partir España en dos
mitades y ahora se nos antoja que el esfuerzo brutal de
atravesarlas fue otra forma de ignorar lo que separa, de
querer estar siempre en los dos lados.
Buscó el camino perdido en la desorientación de la fiebre y
remontó aquella pendiente a orillas de la carretera para no ser
visto por quienes transitaban (...)”.
As palabras que se recollen neste primeiro parágrafo teñen
algunha relación, en canto a significado, co que se di nos versos
de Eulalio Ceballos Suárez? Cal? Explícao coas túas palabras:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
25
26. 26
Terceira derrota: 1941, ou
“El idioma de los muertos”
9. Que detalle une a Juan Senra, protagonista desta historia, co
coronel Eymar?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Cal é a actitude de Juan Senra, ao longo de practicamente toda a
historia, en relación con esta situación, e por que?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Ao final Juan Senra cambia de actitude. Por que? En que consiste
este cambio?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
26
27. 27
10. Ao longo de todo o libro a que outra sensación vai unido o
sentimento de medo?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Recolle algún fragmento que o demostre:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
11. En qué estación do ano transcorren os feitos ao longo de
toda a novela?
.........................................................................................................................
Recolle datos en cada historia que o confirmen:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
27
28. 28
Pode ter algunha relación ou significado simbólico cos feitos que
se relatan?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
12. Caracteriza a Miguel Eymar e a Juan Senra. Busca algo que
teñan en común e, se é o caso, algo que os diferencie, recollendo
fragmentos que ilustren as túas palabras:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
28
29. 29
13. Recolle palabras ou expresións relativas aos sentidos do
tacto e a vista:
SENSACIÓNS TÁCTILES SENSACIÓNS VISUAIS
Que palabra ou expresión predomina en cada caso?
SENSACIÓNS TÁCTILES: .....................................................................
SENSACIÓNS VISUAIS: .......................................................................
Estas sensacións poden ter algún significado simbólico coas
vivencias que se relatan no libro?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
29
30. 30
14. Nesta historia aparece o personaxe de Cruz Salido que, antes
do seu encarceramento, fora redactor xefe do periódico “El
Socialista” . Tomando como punto de partida as catro historias:
que papel xogan a prensa e a cultura en xeral na época de
posguerra? E a que cres ti que se debe esta postura dun goberno
ditatorial como era o de Franco?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Recolle algún dato en cada unha das historias a través do cal que
se poida comprobar cal era a situación da prensa e da cultura
naquela época:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
30
31. 31
Desde este punto de vista (culturalmente falando): que teñen en
común os personaxes protagonistas das catro historias?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
15. Observa a actitude inicial do capitán Alegría e a que ten ao
final.
Comezo:
“Eligió entre morir sin pasiones ni aspavientos, sin levantar
la voz más allá del momento en que cruzó el campo de batalla, con
las manos levantadas lo necesario para no parecer implorante (...)
al principio estuvo bajo la indecisión de sus mandos, que no veían
en aquel alférez provisional las cualidades de un guerrero y que
destinaron finalmente a Intendencia, donde su rectitud y su
formación serían más útiles que en el campo de batalla. Sin
embargo, sabemos por los comentarios a sus compañeros de
armas que un cansancio sumergido y el pasar de los muertos le
transformó, según sus propias palabras, en un vivo rutinario.”
31
32. 32
Final:
“Al anochecer de uno de esos días sin listas se acercó hasta
el lugar donde Juan dormitaba y le dijo al oído: “Tú y yo vivimos
de prestado.Tenemos que hacer algo para no deberle nada a
nadie”.
(...) Todos los presos permanecieron impávidos en la postura
en la que les sorprendieron los gritos. (...) golpeando su escudilla
contra los barrotes de la reja, seguía gritando con una energía
que nadie hubiera supuesto en aquel hombrecillo tatuado por la
muerte (...) Pero su capacidad de sentir el dolor se había agotado
tiempo atrás ante un apresurado pelotón de fusilamiento y la
contundencia de los culatazos no parecía afectarle (...) En el
forcejeo, logró asir la culata de uno de los fusiles y con un gesto
eléctrico e imprevisible se lo arrancó al soldado que le estaba
golpeando (...) Ni siquiera el soldado armado hizo ningún ruido al
dejar su Mauser en el suelo obedeciendo una indicación imperiosa
de aquel loco que con un gesto profesional y rápido había
montado el cerrojo de su arma.
Lentamente volvió el fusil hacia sí, se puso la punta del cañón
en la barbilla y dijo que nunca había matado a nadie y que él, sin
embargo, iba a morir dos veces. Disparó para romper aquel
silencio, para pagar su deuda (...) El alférez capellán dio la
extremaunción a un alma deshecha en mil pedazos”
32
33. 33
Que hai en común entre elas e que as distingue?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Haberá algunha razón que explique esa diferenza?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
16. Cal é o detonante que fai cambiar a Juan Senra e deixar de
“vivir de prestado ” ?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
33
34. 34
Por que lle di o capitán Alegría?
“Tú y yo vivimos de prestado.Tenemos que hacer algo para no
deberle nada a nadie”.
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
En que se parece o final do capitán Alegría e o final de Juan
Senra?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
34
35. 35
17. Que teñen en común os personaxes de Eulalio Ceballos
Suárez (2ª historia) e Eugenio Paz (3ª historia)?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
En que se diferencian?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Describe cales son os seus sentimentos na situación que están
vivindo e comproba se se asemellan en algo:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
35
36. 36
Cuarta derrota: 1942, ou
“Los girasoles ciegos”
18. Que elemento desta historia mantén a unidade con respecto
á segunda historia?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
19. Como afecta a guerra á familia Mazo?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Recolle algún fragmento onde se poida ver ese cambio na vida dos
personaxes (o día a día, a posición social, a economía....).
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
36
37. 37
20. Recolle unha lista de comportamentos que estean
relacionados coa vida na clandestinidade, a persecución e a
represión:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
21. Que sentido (gusto, oído, olfacto, tacto,vista) fai que o neno
Lorenzo, pasado o tempo, conecte os seus recordos co seu pai
Ricardo?
.........................................................................................................................
Recolle o fragmento que confirme o que dis:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
22. Cales e cantas voces (perspectivas narrativas) aparecen, a
partir das que imos reconstruíndo esta historia?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
37
38. 38
23. O diácono Salvador di:“ Había algo en Elena que me inducía a
librar mi propia batalla”. A que “ batalla” se refire?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
........................................................................................................................
24. A guerra impregna a vida das persoas. Como se proxecta nos
xogos infantís?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Recolle o fragmento onde se describen eses xogos:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
38
39. 39
25. O comportamento dos policías que van rexistrar a casa da
familia Mazo: pódese considerar como “infracción grave” no
marco dos Convenios de Xenebra? Xustifica a túa resposta e
ilústraa con algunha cita textual.
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
........................................................................................................................
26. Pódese dicir que o diácono Salvador ten unha ideoloxía
“machista”? Razoa e xustifica a túa resposta con palabras do
texto:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
39
40. 40
27. Nesta historia aparecen novamente alusións ao “don da
palabra”. Recolle o fragmento onde aparecen esas alusións
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Que teñen en común Eulalio Ceballos Suárez e Ricardo Mazo?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
28. Recolle do texto o fragmento que, en palabras de Lorenzo-
neno, reproduce a influencia da relixión na vida e comportamento
das persoas, como se a relixión dirixise as súas vidas e as súas
mentes:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
40
41. 41
29. Como afecta a Lorenzo-neno a situación que se vive na súa
familia por culpa do acoso do diácono á súa nai?
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Recolle algún exemplo onde se poida ver a reacción de Lorenzo:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
30. Recolle algunha situación (na escola e na vida diaria) que
indique que os feitos suceden na posguerra:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
41
