Ek fenü.5

5. Sınıf Üniteler
152
2.6. BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ
DERSİ PROGRAMINDA ÜNİTE
ORGANİZASYONU

153
Üniteler
1. ÜNİTE: Vücudumuz Bilmecesini Çözelim
2. ÜNİTE: Maddenin Değişimi ve Tanınması
3. ÜNİTE: Kuvvet ve Hareket
4. ÜNİTE: Yaşamımızdaki Elektrik
5. ÜNİTE: Dünya, Güneş ve Ay
6. ÜNİTE: Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım
7. ÜNİTE: Işık ve Ses

154
İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ PROGRAMI
5. SINIF ÖĞRENME ALANLARI, ÜNİTELERİ VE SÜRELERİ
ÖĞRENME ALANI ÜNİTELER
KAZANIM
SAYISI
SÜRE/DERS
SAATİ
DERS SAATİ (%)
1. Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 22 20 13.83
6. Canlılar Dünyasını Gezelim,
Tanıyalım
33 30 20.83
CANLILAR VE HAYAT
Toplam
55 50 34.72
2. Maddenin Değişimi ve Tanınması 46 36 25
MADDE VE DEĞİŞİM
Toplam
46 36 25
3. Kuvvet ve Hareket 21 14 9.72
4. Yaşamımızdaki Elektrik 16 12 8.33
7. Işık ve Ses 39 20 13.83
FİZİKSEL OLAYLAR
Toplam
76 46 31.94
5. Dünya, Güneş ve Ay 19 12 8.33
DÜNYA VE EVREN
Toplam
19 12 8.33
Genel
Toplam
196 144 100

155
Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat
1. Ünite : Vücudumuz Bilmecesini Çözelim
Önerilen Süre : 20 ders saati
A.Genel Bakış
Öğrenciler dördüncü sınıfta “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesinde vücudun
bir bütün olarak çalıştığı fikrini temel alarak kas ve iskelet, soluk alıp verme, kalp, kan
konularını öğrenmişlerdir. Tüm bu konularla ilişkili olarak bu ünitede; sistem kavramı
kullanılmadan, beslenme, sindirim ve boşaltım kavramları ile kendi vücudunu tanımaya
devam etmesi, özellikle beslenme konusunu günlük hayatı ile ilişkilendirip uygulayabilmesi
vurgulanacaktır. Ayrıca, bu yaşların zararlı alışkanlıklara başlama dönemi olduğu da dikkate
alınarak sigara ve alkolün birey ve toplum sağlığına etkileri de bu ünitede verilecektir. 4. ve 5.
sınıftaki Vücudumuzu Bilmecesini Çözelim ünitesi aynı zamanda ilköğretimin ikinci
kademesinde verilecek Vücudumuzdaki Sistemler konusuna bir hazırlık niteliğindedir. Tüm
bunların anlamlı bir biçimde kazandırılabilmesi için değişik teknikler (görüşme, model
oluşturma, rol oynama benzeşim, tartışma gibi) kullanılmıştır.
Öğretim ve değerlendirme etkinliği bölümünde sandviç ile ilgili etkinlik, öğrencilerin
dengeli beslenme ile ilgili tüm bilgilerinin yoklanması, kavram haritası etkinliği kavramlar
arasındaki ilişkilerin görsel olarak ortaya konulması açısından önemli örneklerdir.
Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinlikleri tavsiye
niteliğindedir. Bireysel veya grup içi etkinliklerle öğretmenler, fizikî koşulları da dikkate
alarak tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun öğrenme ortamı hazırlayabilmelidir.
Ayrıca ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği olarak
yapılan “Bugün Ne Yiyelim?” de ortaya çıkan veriler, daha sonra öğrenme etkinliklerin
düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. Konu sonunda öğrencilerin hazırladıkları öğün
örneklerine ve yazılı kayıtlara tekrar bakarak sonuçları tartışmaya açmaları önemlidir.
B.Ünitenin Amacı
Öğrencilerin bu ünitede; sağlıklı ve dengeli beslenme, dişler ve diğer sindirim organları,
boşaltımda görev yapan organlar, sigara ve alkolün zararları ile ilgili bilgileri edinmesi,
vücuttaki tüm yapıların birbirinden bağımsız olarak değil birlikte çalıştığı düşüncesini
pekiştirmesi, vücudunu tanımaya devam ederken, vücudunun sağlığını koruması içinde
dengeli beslenme, sigara ve alkolün zararları konularında bir bilinç oluşturulması
beklenmektedir.
C.Ünitenin Odağı
Ünitede “Vücudumuz” ve “Sağlık” kavramları etrafında öğrencilerin bilimsel süreç
becerilerini arttırmaya odaklanılmıştır. Ayrıca, paketlenmiş besin maddelerinin üzerindeki son
kullanma tarihini önemseme, besin çeşitlerinin bilimsel-teknolojik gelişmelere paralel olarak
arttığını fark etme, Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkisi vurgulama açısından önemlidir.

156
Ç. Önerilen Konu Başlıkları
• Besinler ve Dengeli Beslenme
Besinlerin Gerekliliği
Besin İçerikleri ve Görevleri
Dengeli ve Sağlıklı Beslenme
• Besinlerin Sindirimi
Sindirim ve Görevli Yapılar
Dişler ve Ağız Sağlığı
• Zararlı Maddelerin Boşaltımı
Boşaltım ve Görevli Yapılar
• Sigara ve Alkolün Zararları

157
D. Ünite Kavram Haritası
için zararlıdır
için önemlidir
katılır
katılır
katılır
bulunur
katılır
katılır
zarar verir
katılır
katılır
katılır
zarar verir
yapar yapar
besin taşır
temizler
geçer
için gereklidir
için önemlidir
için gereklidir
içerir
rol oynayabilir
rol oynayabilir
rol oynayabilir
olur olabilirolabilir olabilir olabilir olabilir
üretimi arttırır
için zararlıdıriçin önemlidir
katılır
için gereklidir
için gereklidir
VücudumuzSindirim
Sigara
Boşaltım
Dişler
Ağız
Yemek
Borusu
Deri
Enerji-
Yapım
Maddeleri
Akciğer
Böbrek
Sindirim
Kanalıİnce-Kalın
Bağırsak
Mide
Yutak
Kan
Besin
Sağlık
Dengeli
Beslenme
Besin
Maddeleri
Yapım-
Onarım
Düzenleyici
Enerji
verici
Protein Su Mineral Vitamin Yağ Karbonhidrat
Bilim ve Teknolojik
Gelişme
Alkol
Temizlik
ve Kontrol
*BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR

158
E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler
ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM
: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle
İlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
VÜCUDUMUZBİLMECESİNİÇÖZELİM
1. Besinlerin gerekliliği ve dengeli
beslenme ile ilgili olarak öğrenciler;
1.1. Canlıların yaşamsal faaliyetlerini
devam ettirebilmesi için besinlere
ihtiyacı olduğunu fark eder.
1.2. Besin içeriklerinin vücuttaki öncelikli
görevlerini belirtir.
1.3. Besinleri içerdikleri karbonhidrat,
protein ve yağ açısından deney
yaparak test eder (BSB-1, 15).
1.4. Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi
besinlerde bulunduğuna dair bilgi
toplar ve sunar (BSB-19, 20, 24).
1.5. Su ve minerallerin bütün besinlerde
bulunduğunu ve düzenleyici görev
yaptığını belirtir.
1.6. Dengeli beslenmeye örnek bir öğün
hazırlar (BSB-21).
Tartışma
Öğretmen “Karnınız ne zaman zil çalar? Neden yemek yeriz? Hangi varlıklar beslenir?” vb.
sorularla tüm canlılık olayları için besinlere gereksinim duyulduğu fikrini tartışmaya açar (1.1; 1.2),
(BSB-7).
Benzeşim
Öğretmen insanların besine olan ihtiyacı ile arabanın benzinle çalışması benzeşimini örnek vererek
öğrencilerin de bu tip benzeşim örneklerini yazmalarını ister (Bu etkinlik öğrenci ürün dosyasında
saklanabilir.), (1.1; 1.2), (BSB-7).
Besin İçeriklerini Keşfedelim
Hangi besinlerde karbonhidrat olduğunu anlamak için haşlanmış bir yumurta akı, ekmek, patates,
kesme şeker, ceviz gibi besinler bölünerek üç gruba ayrılır. Birinci gruptaki besinlerin üzerine birer
damla tentürdiyot damlatılır. Renk değişimi gözlenir. Mavi-mor, kahverengi renk karbonhidratın
varlığını gösterir. İkinci grup besin maddelerinin üzerine biüret veya nitrik asit damlatılır. Renk
değişimi gözlenir. Sarı renk, protein varlığını gösterir. Yağ varlığını göstermek için üçüncü grup
besinler kâğıda sürülür. Kağıdın şeffaflaşması, yağın varlığını gösterir. (1.3),
(BSB-1, 2, 5, 15, 23; FTTÇ-13).
Bugün Ne Yiyelim?
Öğrenciler, farklı besinlere ait çizip boyadıkları veya çeşitli kaynaklardan kesip getirdikleri resimleri
kullanarak kâğıt veya karton üzerine dengeli beslenmeye örnek olacak şekilde kahvaltı, öğlen ve
akşam yemekleri için farklı öğünler hazırlarlar. Öğrenciler, öğünleri neden bu şekilde
düzenlediklerini yazarlar. Konu sonunda, öğrenciler hazırladıkları öğün örneklerine ve yazılı
kayıtlara tekrar bakarlar. Doğruluğunu kontrol edip sonuçlar tartışmaya açılır, düzeltmeler yapılır
(Bu etkinlik öğrenci ürün dosyasında saklanabilir.), (1.6), (BSB-19, 20, 21, 22).
Sandviçimi Hazırlıyorum
Öğrenciler sandviç hazırlamak için marul, maydanoz, yumurta, peynir, domates gibi besin değeri
yüksek ve ucuz besin maddeleri getirirler (Pastırma, salam, sucuk, sosis gibi pahalı yiyeceklerden
kaçınılmalıdır.). Beslenme saatinde bu besin maddelerini kullanarak dengeli beslenmeye uygun bir
sandviç (ekmek arası, dürüm vb.) hazırlarlar (1.6), (BSB-21).
1.1 Besin-enerji ilişkisinde enerji oluşum
mekanizması ve ATP konularına girilmez.
1.2 Proteinlerin öncelikle yapım ve onarım,
karbonhidratların ve yağların öncelikle enerji verici,
vitamin ve minerallerin düzenleyici olarak
kullanıldıkları belirtilir. Yapısal ayrıntıya (örn.
proteinler amino asitten oluşur vb.)
girilmez.
1.4 Vitaminler için A, B, C, D, E, K vitaminleri
dikkate alınır. Suda ve yağda çözünen vitaminler
kavramı ve B vitamininin alt çeşitleri, vitaminlerin
eksikliğinde ortaya çıkan belirtiler verilmez.
[!] 1.5 Minerallerin isimleri verilmez.
[!] Öğrenciler kimyasal maddelerin kullanımında
dikkatli olmaları için uyarılır.
[!]Diyetin kelime anlamının dengeli beslenme olduğu
vurgulanır.
[!] Besin alerjisi ve diabet konusunda hassasiyeti olan
öğrenciler dikkate alınır.
[!]Öğrenciler besinlerin temizliği konusunda uyarılır.
Türkçe dersinde besinlerle ilgili kompozisyon,şiir
yazdırılır.
Müzik dersinde besinlerle ilgili şarkılar,yöresel
türküler söyletilir.
1.4 ve 1.8 kazanımları için Türkçe dersi Görsel
Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı: Görsel okuma
(kazanım 14), Görsel Sunu (kazanım 1,9)
Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim (1.1- 13, 1.2 –13,
14, 1.3- 14, 15, 1.4 -15,1.6 –16, 17)
Sağlık Kültürü (1.1 -18, 1.2, 1.3, 1.4 –20, 21, 1.6-
22).

159
ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM
İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)
1.7. Besinlerin tazeliğinin, temizliğinin
ve içerdiği katkı maddelerinin
sağlığa etkilerini araştırır ve sunar
(BSB-19, 20, 24; FTTÇ-32, 35, 36).
1.8. Paketlenmiş besinlerin üzerindeki son
kullanma tarihinin önemini bilir
(FTTÇ-13, 27, 31, 32, 35).
1.9. Besin çeşitlerinin bilimsel-teknolojik
gelişmelere paralel olarak arttığını
fark eder (FTTÇ-3, 13, 14, 27, 32,
35).
Misafirimiz Var
Sınıfa davet edilen doktor, diyetisyen, çocuk gelişimi uzmanı, hemşire vb. kişiler, sağlığa zarar
verebilecek besinler, besinlerin sağlıklı tüketimi, dengeli beslenme konusunda bilgi verir.
Öğrenciler, bu uzmanlara konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler (1.7; 1.8), (FTTÇ-
10).
Görüşme Yapıyorum
Öğrenciler aile büyükleri ile geçmiş yıllarda bulunan besin çeşitleri hakkında görüşerek aldığı
bilgileri kaydeder. Bu bilgiler ile günümüzde teknolojiye bağlı olarak artan besin çeşitliliğini
karşılaştırır. Sınıfta sonuçlar ve farklılığın nedenleri tartışmaya açılır (1.9), (BSB-19, 20, 23;
FTTÇ-3, 13, 14, 27, 32, 35).
İş eğitimi dersinde öğrencilerden ıspanak,
lahana, bamya gibi sebzeli bir yemeğin tarifini
alıp sınıfta anlatmaları istenir.
Resim dersinde farklı besin gruplarına ait
meyve-sebze vb. çizimler yaptırılır.
Açık Uçlu Soru
Doğru -Yanlış
Kavram Haritası
Tabloda Boşluk Doldurma
İnsan Hakları ve Vatandaşlık (1.8 -54.)
Sağlık Kültürü (1.7- 23., 24. ve 25.,. 1.8 - 23.
ve 25.)
Kariyer Bilinci Geliştirme: Besinlerle ilgili
gıda mühendisliği, diyetisyenlik, aşçılık gibi
meslekler örnek verilir.
2. Besinlerin sindirimi ile ilgili olarak
öğrenciler;
2.1. Besinlerin vücutta kan yolu ile
taşındığını belirtir.
2.2. Besinlerin kana geçebilmesi için
küçük parçalara ayrılması gerektiği
çıkarımını yapar.
2.3. Sindirimde görevli yapı ve organların
yerini kendi üzerinde ve modelde
sırası ile göstererek görevlerini
kısaca açıklar.
2.4. Diş çeşitlerini görevlerine göre model
veya kendi ağzında göstererek
sindirimdeki görevini fark eder.
2.5. Diş sağlığı için beslenmeye, temizliğe
ve düzenli diş kontrolüne özen
gösterir.
Besinime Ne Oldu?
Öğrencilerden beslenme saati için getirdikleri besinlerden birini ısırmaları, ağızlarında belli bir
süre tutarak çiğnemeleri ve meydana gelecek değişikliklere dikkat etmeleri istenir. “Besini
hangi dişlerinizle kopardınız? Hangi dişlerinizle çiğnediniz? Ağzınıza aldığınız besinde ne gibi
değişiklikler oldu? Besin yuttuktan sonra hangi yolu izler?” gibi sorular sorularak ön bilgileri
tespit edilir (2.2; 2.3), (BSB-7).
Misafirimiz Var
Sınıfa davet edilen bir diş hekimi, bir sağlık görevlisi gibi kişiler; diş sağlığı, diş sağlını
etkileyen etkenler hakkında bilgi verir. Öğrenciler, bu görevlilere konu ile ilgili merak ettikleri
soruları yöneltirler (2.5), (FTTÇ-10).
Genç Heykeltıraş
Öğrenciler ağaç tutkalı ve un (nişasta da olabilir.) ile yaptıkları hamurdan yarım ağız modeli
yaparlar ve üzerinde diş çeşitlerini gösterirler (2.4), (BSB-21, 22).
Poster Hazırlama
Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her grup beslenme, temizlik ve düzenli diş kontrolü vb.
konularından birini seçerek bir poster hazırlar. Hazırlanan posterler sınıfta sunularak, sınıf veya
okul panolarında sergilenir (2.5), (BSB-19, 21, 24).
Reklamlar
Öğrenciler diş macunu reklamı için isteklerine göre dört gruba ayrılırlar. Birinci grup reklamla
ilgili bir senaryo yazar. İkinci grup reklamın afişini hazırlar. Üçüncü grup senaryoyu
canlandırmak için uygun ortamı hazırlar. Dördüncü grup ise senaryoyu canlandırır (2.5), (BSB-
19, 20, 23, 24; FTTÇ-4, 5).
2.1, 2.2 Besinlerin kana geçebilmesi için
vücuttaki bir takım salgılar tarafından
parçalandığı belirtilir enzim kavramı verilmez.
2.3 Besinlerin sindirimde izlediği yol,
ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak,
kalın bağırsak olarak verilir, organların yapı ve
ayrıntılarına girilmez.
[!] Reklamlar etkinliği; Her gruba farklı reklam
yaptırılması şeklinde de düzenlenir.
Açık Uçlu Soru
Eşleştirme
Sağlık Kültürü (2.3 ve 2.4 - 3.; 2.5 – 16. ve
17.)

160
3. Boşaltımda görevli yapı ve
organlar ile ilgili olarak
öğrenciler;
3.1. Boşaltımda görevli organ
ve yapıların yerini, insan
modeli üzerinde
göstererek görevlerini
kısaca açıklar.
3.2.Boşaltımın görevinin
vücudun çeşitli
faaliyetleri sonucu
oluşan zararlı maddelerin
vücut dışına atılması
olduğunu belirtir.
3.3. Boşaltımda böbreklerin
dışında atık maddelerin
atılmasını sağlayan yapı
ve organları sıralar.
3.4. Böbreklerin sağlığı için
nelere dikkat edilmesi
gerektiğini araştırır ve
sunar (BSB-19, 20, 24).
Atıkları Uzaklaştırmalı mıyız?
Öğretmen öğrencilerden bir dakika içerisinde atık kavramının
çağrıştırdığı ilgili kelimeleri yazmalarını ister. Etkinlikteki cevap
kelimelerinden yola çıkarak evsel atıkların (çöp) dışarı atılmaması yani
birikmesi durumunda ne olabileceğine dair tahmin yapmalarını ister.
Sonra vücudumuzda atık maddelerin oluşup oluşmadığını sorar ve
öğrencilerin cevapları doğrultusunda konuyu boşaltım ile ilişkilendirir
(3.2), (BSB-7).
Öğrenciler sınıfa getirilen bir insan modeli, levha veya şema
üzerinde boşaltımda görevli yapı ve organları gösterirler (3.1).
Boşaltım Organları
“Böbreklerimizden başka vücudumuzda oluşan atık maddeleri atmamıza
yarayan organ ve yapılarımız var mı?” sorusuyla derinin akciğerlerin ve
sindirim kanalının boşaltımda rol oynadığı vurgulanır (3.3).
Misafirimiz Var
Sınıfa davet edilen doktor, hemşire, sağlık görevlisi vb. kişiler böbrek ve
böbrek sağlığı hakkında bilgi verir. Öğrenciler, uzmanlara konu ile ilgili
merak ettikleri soruları yöneltirler (3.4), (FTTÇ-10).
3.1 Boşaltımda görevli yapı ve organlar;
böbrek, üreter (idrar borusu), idrar kesesi,
üretra olarak verilir. Organların yapı ve
ayrıntılarına girilmez.
3.3 Boşaltım organları etkinliğinde bu
ünitedeki akciğer ve deri (egzersizde terleme
olayı) ile ilgili olarak 4.sınıf “Vücudumuz
Bilmecesini Çözelim” ünitesi ile
ilişkilendirilir.
[!] 3.3 Böbreklerin dışında atık maddelerin
atılmasını sağlayan organlar: Deri, akciğer ve
sindirim kanalıdır.
Anlam Çözümleme Tablosu
Sağlık Kültürü (3.1 ve 3.4 – 4 .)

161
4. İnsan ve toplum sağlığına
sigara ve alkolün olumsuz
etkileri ile ilgili olarak
öğrenciler;
4.1. Sigaranın ve alkol
kullanımının vücuda
verdiği zararlarla ilgili
bilgi toplar ve sunar
(BSB-19, 20, 24).
4.2. Sigara ve alkol kullanan
kişilerin çevreye verdiği
zararları fark eder (BSB-
1; FTTÇ-18).
4.3. Sigara ve alkol içilen
ortamlardan uzak durur.
4.4. Sigara ve alkol gibi
zararlı alışkanlıkları
önlemek için çeşitli spor
faaliyetlerine katılmanın
önemini fark eder.
Misafirimiz Var
Sınıfa davet edilen uzman kişi alkol veya sigaranın zararları hakkında bilgi
verir. Öğrenciler uzmana konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler (4.1;
4.2; 4.3; 4.4), (FTTÇ-10).
Poster Hazırlama
Öğrenciler sigara veya alkolün zararı ile ilgili bir slogan oluştururlar. Bu
sloganı destekleyen bir metin ve/veya değişik kaynaklardan (kitap, dergi,
gazete, internet gibi) resimler, yazılar toplayarak bir poster hazırlarlar (Bu
posterler ailelerin de görebileceği biçimde veli toplantılarında sergiye açılır.)
(4.1; 4.2; 4.4), (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-18).
İnanmıyorum!
Öğrenciler; günde bir paket sigara içen bir insanın bir ay, bir yıl ve on yıl
süreyle, i) attığı sigara paketi, izmarit vb. atıkların çevreye etkilerine ilişkin, ii)
bu kişinin bu sürelerde parasal açıdan ne kadar zarar gördüğü, içmediğinde
tasarruf edebileceği para miktarı ve bu parayla nelere sahip olabileceğine
ilişkin bir araştırma yapar. Araştırma sonuçlarını sınıfta sunar (4.2), (BSB-8, 9,
19, 20, 24; FTTÇ-18).
Sigaradaki Zehir
Sigaradaki zararlı maddeleri göstermek amacı ile içine küçük bir parça pamuk
yerleştirilmiş plastik şişenin ağzına içinden pipet (veya lastik boru) geçirilmiş
mantar tıpa yerleştirilir. Pipetin dışarıda kalan ucuna sigara takılır. Sigara
yakıldıktan sonra plastik şişe sıkılıp gevşetilir. Bu işlem 3 adet sigara bitene
kadar sürdürülür. Öğrenciler şişedeki ve pamuktaki renk değişikliğini
gözlemleyip tartışırlar. Bu etinlik açık havada yapılmalıdır (4.1), (BSB-1, 2,
15, 22, 23).
[!] 4.1 Rehberlik servisinden ve Yeşilay
kolundan, sigara ve alkol zararları ile ilgili
broşürler istenir ve dağıtılır.
[!] Anne ve/veya babası sigara tiryakisi ya da
alkol bağımlısı olan çocuklar için hassas
davranılır.
[!] 4.4 Boş zamanları değerlendirmede çeşitli
oyun salonları (atari vb.) yerine sportif faaliyetlere
katılmanın yararlı olduğu vurgulanır.
4.1 kazanımı için Türkçe dersi Görsel
Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı: Görsel
Okuma (Kazanım 14), Görsel Sunu (.Kazanım
1, 9)
Açık Uçlu Soru
Doğru Yanlış
İnsan Hakları ve Vatandaşlık (4.1. ve 4.3 – 46
ve 47)
Rehberlik ve Psikolojik Danışma (4.1 ve
4.3 – 2 ve 8)

162
F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri
Etkinlik Numarası : 1
Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.6
Sandviç üreten bir yemek şirketinin patronu olduğunuzu hayal edin. Lezzetli ve sağlıklı
“harika bir sandviç” hazırlamak için hangi besin maddelerini kullanırsınız? Bu harika sandviç için
nasıl bir reklam hazırlarsınız?
Sigara veya alkol alışkanlığının kişiye ve çevreye verdiği zararla ilgili düşüncelerinizi belirten
bir kompozisyon yazınız.
Bir diş hekimi olduğunuzu hayal edin. Arkadaşlarınıza diş sağlığı ile ilgili ne gibi önerilerde
bulunurdunuz?
Etkinlik Adı : Doğru -Yanlış
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.5; 4.2; 4.3
Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Doğru ise D, yanlış ise Y harfini daire içine alınız.
1) Vücudumuzda su ve mineraller düzenleyici görev yapar D Y
2) Diyetin anlamı dengeli beslenmedir D Y
3) Sigara içilen ortamlarda bulunan sigara içmeyen kişiler de en az içenler kadar
zarar görür D Y
4) Sigara ve alkol vücudumuzda sadece akciğere zarar verir D Y

163
Etkinlik Adı : Kavram Haritası
Öğretmen aşağıdaki kelimeleri öğrencilere bir kâğıda yazdırarak her bir kelimeyi kesmelerini
ister. Sonra bu kelimeleri kullanarak kâğıt üzerinde genelden özele doğru kavram haritası biçiminde
düzenlemelerini söyler. Bu kelimeler arasındaki ilişkileri göstermek için ok işaretlerini kullanmalarını
sağlar (Not: Bu etkinlik 4 kişilik gruplar oluşturularak yaptırılabilir.).
Etkinlik Adı : Bulmaca
Yanda verilen kelimeleri tabloda verilen bulmacada sırasıyla işaretleyiniz.Bazı kelimelerin
yazılışı tersten verilmiştir. Bulmacada tüm kelimeleri işaretledikten sonra kalan harfleri
birleştiriniz. Ne buldunuz?
S L A R E N İ M T Ü S A T
T E T K O Ş U Ğ L I K U A
L E I O L M A Y K İ Ç S R
İ N N S P O R Ü B Y A P D
R B M İ A L N R A I L Y İ
İ A Y I S İ Z Ü S Y O U H
N L V E E T D Y K Ü B M N
Y I E T R N K Ü E Z Y U O
E K O U G E A Ş T M E R B
P R Ğ L Ğ İ Y B B E L T R
P O E S A L A E O N O A A
Y M E L Y İ K Y L İ V Z K
YOĞURT KOŞU
YÜRÜYÜŞ PEYNİR
YUMURTA VOLEYBOL
TENİS BALIK
MİNERAL SÜT
PROTEİN YAĞ
BASKETBOL ET
YÜZME KAYAK
KARBONHİDRAT SU
Besinler
Yapıcı-onarıcı
Enerji verici
Düzenleyici
Vitamin Havuç
Protein
Karbonhidrat
Yumurta
A vitamini

164
Etkinlik Adı : Tabloda Boşluk Doldurma
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 1.4; 1.5
Dengeli beslenme sağlıklı bir yaşam için son derece önemlidir. Dengeli bir beslenme
için temel besin maddelerini bilmemiz gereklidir.
a- Aşağıdaki tabloyu tamamlayınız.
Besin
maddesi
Niçin ihtiyaç duyarız? En çok bulunduğu besinler
Et, süt yumurta, kuru baklagiller
Yağlar
Unlu mamuller (ekmek, pasta vb.)
Vücutta düzenleyici rolleri vardır.
Mineraller
Vücudumuzun yaklaşık %70’ini
oluşturur ve hayatî faaliyetler için
gereklidir.
b- Aşağıda verilen kartlardaki vitaminleri, bulunduğu besinler açısından eşleştiriniz.
Eşleştirme için ok işaretlerini kullanınız.
Vitamin adı Bulunduğu besinler
c. Son 24 saat içerisinde neler yediniz? Bir tablo içinde son 24 saat içinde yediğiniz besinleri
ve bu besinlerin içerdikleri maddeleri yazınız. Sizce bugün dengeli beslendiniz mi?
C vitamini
D vitamini
E vitamini
A vitamini
Patates, portakal, kuşburnu
Mısır, baklagiller, fındık
Karaciğer, havuç, yeşil sebzeler
Peynir, tereyağı, süt,

165
Etkinlik Adı : Anlam Çözümleme Tablosu
Aşağıdaki tabloda boşaltımda görev alan organ ve yapılar verilmiştir. Bu organ ve
yapıların ilgili ifadelerle kesiştiği yere (X) işaretini koyunuz.
Etkinlik Adı : Eşleştirme
Yandaki resimde sindirim ile ilgili yapı ve
organlar yer almaktadır. Bunlar A, B, C ve D
olarak harflendirilmiştir. Aşağıda verilen
görevlerin yanına ilgili yapı veya organa ait harfi
yazınız.
I) Besinlerin mideye doğru yol almasında rol oynar.
.……..
II) Besinlerin dişler yardımıyla parçalanıp tükürük
salgı ile ıslatıldığı yerdir……..
III) Besinlerin en küçük parçalara ayrılıp kana
geçtiği yerdir. ………
IV) Besinlerin çeşitli salgılarla çorba gibi kıvamlı
hale gelmesini sağlayan yerdir………….
Boşaltım
ile İlgili
Yapı ve
Organlar
İdrarın dışarı atıldığı
kanaldır.
Kanın süzüldüğü
yerdir.
İdrarın toplandığı
yerdir.
İdrarı böbreklerden
idrar kesesine
taşıyan kanaldır.
Böbrek
Üretra
Üreter
(İdrar
borusu)
İdrar
kesesi

166
Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim
2. Ünite : Maddenin Değişimi ve Tanınması
A. Genel Bakış
Öğrenciler, 4. sınıf Fen ve Teknoloji Dersinde madde, cisim, malzeme ve eşya
kavramlarını öğrenmiş, bunların duyusal özelliklerini, miktar ölçüsü olarak kütle ve hacim
niceliklerini ve bunların nasıl ölçülüp ifade edildiğini kavramıştır. Ayrıca saf madde, karışım,
çözünme, çözelti ve ayırma kavramları hakkında yerine göre seziş, keşif ve tasarlama
düzeyinde bilgi edinmiş ve sıcaklık kavramına aşinalık kazanmış durumdadır. Bu ünitede bir
enerji türü olarak ısı kavramı, doğada su döngüsü ve bu döngüyü besleyen güneş enerjisi
teması etrafında sunulacak, sonra ısının madde üzerine etkilerinden, genleşme-büzülme ve hâl
değişimleri konuları işlenecek, maddenin ayırt edici özelliklerinden erime-donma noktası,
kaynama noktası ve yoğunluk ele alınarak, maddelerin tanınması alanına bir giriş yapılacaktır.
Ünite boyunca, veri toplama, veri kaydetme, veri yorumlama, tahmin yapma, yapılan
tahminleri sınama, bilinen özelliklerden muhtemel endüstriyel uygulamaları çıkarma vb. BS
ve FTTÇ becerilerine katkıda bulunur nitelikte öğrenme etkinlikleri yer almaktadır.
Ünite işlenirken uygun aralıklarla, öğrencilerin, öğrenecekleri kavramlar için alt yapı
oluşturur nitelikteki bilgi ve deneyimlerini hatırlamaları, yeniden düzenlemeleri ve hazır oluş
düzeylerinin tespiti amacıyla, ön bilgi yoklama etkinlikleri öngörülmüştür. Özellikle ısının
madde üzerindeki etkileri ve yoğunluk kavramları işlenirken sınıf ortamına uygun, zihnin
yaşayarak yapılandırılması hedefli, bireysel farklılıkları da gözeten etkinlikler önerilmektedir.
Öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında kavram ilişkilendirme, kavram haritası öğrenci
gözlem formu, akran değerlendirme formu, poster, proje, yapılandırılmış grid, V diyagramı
tipleri ağırlıktadır. Grafik okuma becerisini geliştirmeye yönelik etkinliklere de yer
verilmiştir.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitenin amacı, öğrencilerin doğada su döngüsü ve güneş temaları etrafında ısının
bir enerji türü olduğunu ve başka enerjilere dönüşebileceğini sezdirdikten sonra, ısı-sıcaklık
kavram ikilisini ilişkilendirmek; ısının madde üzerindeki etkilerini gözden geçirirken bu
ilişkiyi içselleştirmek; genleşme-büzülme ve hâl değişimi olgularının gündelik hayattaki
anlam ve önemini vurgulamak ve maddenin kendi özgün nitelikleri kullanılarak nasıl
tanınabileceği konusuna bir giriş yapmaktır.
C. Ünitenin Odağı
Bu ünite, enerji ve ısı kavramlarının sınıf içi ve dışı deneyimlerle sezdirilmesi, bu
deneyimler sırasında bilimsel bakışın bazı temel yönlerinin hissettirilmesi, ölçmelerin
sonucunda verilerin toplanması, kaydı, sunumu ve yorumlanması ve öğrencinin belki ilk defa
karşılaştığı ısı ve yoğunluk gibi, doğrudan ölçülmediği hâlde bir birim ile ifade edilen
büyüklüklerin tanıtımı odaklıdır.

167
• Su Hâlden Hâle Girer
Doğada Su Döngüsü
Enerji Kaynağı Güneş
• Isı-Sıcaklık
Isı Alan Maddenin Sıcaklığı Artar
Isı Enerjidir Harekete Dönüşebilir
• Isı Maddeleri Etkiler (Maddenin Isı İle Etkileşimi)
Genleşme
Buharlaşma-yoğuşma-kaynama
• Maddenin Ayırt Edici Özellikleri
Kaynama sıcaklığı
Erime-donma sıcaklığı
Yoğunluk

168
D. Ünitenin Kavram Haritası
türüdür
birimidir
farklı niceliklerdir
kaynağıdır
depolanır
etkiler
uğrar
sebebidir
ilişkilidir
birimidir
dönüştürülebilir
yandığında verir
sağlar
oluşturur
arttırır
oluşturur
tersidir
uğrar
yol açar
yol açar
tersidir
yol açar
yol açar
sahiptir
tersidir
örnektir
MADDE
Sıcaklık
ISI Enerji
Joule (J)
Güneş
Yakıt
Genleşme/Büzülme
Kalori (cal)
Su döngüsü
Buharlaşma
Yoğuşma
Hal
değişimi
Kaynama
Erime
Donma
Kaynama noktası
Erime noktası
Donma noktası
Yoğunluk
Ayırt edici
Özellikler
Doğal Gaz
Petrol
Kömür
Örnektir
* BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR.

169
E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER
ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALARMADDENİNDEĞİŞİMİVETANINMASI
1. Yağmur ve karın oluşumu ve
yer yüzünde suyun uğradığı
değişimlerle ilgili olarak
öğrenciler;
1.1 Yağmur, kar, buz, sis ve
bulutun su olduğunu fark eder
(BSB-7, 8; FTTÇ-15, 16).
1.2 Suyun ısınınca buharlaştığını,
buharın da soğuyunca
yoğuştuğunu gösteren deney
tasarlar (BSB-14, 15, 19).
1.3 Buharlaşma ile suyun havaya
döndüğü ve yağışlarla
buharlaşmanın birbirini
dengelediği çıkarımında
bulunur.(BSB-7, 8, 22, 23;
FTTÇ-15, 16).
1.4 Su döngüsü ile yağış–
buharlaşma dengesi arasında
ilişki kurar (BSB-7, 8, 22, 23;
FTTÇ-15, 16).
1.5 Su döngüsünün gerçekleşmesi
için enerji kaynağı gerektiği
çıkarımında bulunur (BSB-7,
22, 23; FTTÇ-15, 16).
Gökten İnen Su
Öğrenciler, sağanak yağmur, yoğun kar yağışı, sis, sel, vb. deneyimlerini sınıfta anlatırlar.
Yağmurun ve karın ne zaman yağdığını, sisin hangi mevsimde ve hangi şartlarda daha çok
oluştuğunu irdelerler. Yağan yağmurun nereye gitmiş olabileceği tartışmaya açılarak yağışlar,
buharlaşma ve bulutlar arasında ilişki kurulur (1.1; 1.2; 1.3; 1.4).
Yukarılarda Hava Nasıl?
Yaz ortasında uçağın yük bölmesine kaçak binen ve yolda donma tehlikesi geçiren maceracı bir
gencin hikâyesi anlatılır. Havada yükseldikçe sıcaklığın düştüğü gerçeği vurgulanır. Yüksek dağ
tepelerinde karın geç erimesi, bunu destekleyen bir bilgi olarak kullanılır. Öğrenciler, havada
yükselen su buharının sıcaklığının nasıl değişeceğini ve sonuçta ne olacağını tahmin ederler (1.2),
(BSB-22, 23).
Çaydanlık İle Bulut Ve Yağmur
Her öğrenci evinde, çaydanlıkta kaynayan su üzerine, soğukta bekletilmiş metal bir tabak tutarak
gözlemlerini yazar, bu gözlemler sınıfta tartışılır. Yağmur ile öğrencileringözlemleri arasında bir
benzerlik olup olmadığı irdelenir.
Öğrenciler, ısıtıcıyı güneşe, çaydanlıktaki suyu göl, akarsu, deniz gibi yüzey sularına, çıkan buharı
bulutlara benzeterek bu gözlemlerin, yeryüzündeki su döngüsü ile ilgisini açıklarlar. Doğadaki
yağmur ile tabak yüzeyindeki su damlaları karşılaştırılır. Doğada soğutma işini neyin yaptığı
açıklanır (1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5).
Kâsede Su Döngüsü
Düz ağızlı bir cam kâse içine bir miktar kaynar su konarak ortasına boş küçük bir fincan yerleştirilir.
Büyük kâsenin ağzı saydam plastik (streç) film ile kapatılır. Fincanın tam üstüne gelecek şekilde
film üzerine buz yerleştirilir. Kâse, mum veya ispirto lambası alevinden biraz yükseğe (15-20 cm)
yerleştirilir. Öğrenciler buzla soğutulan plastik film yüzeyinde su damlalarının oluşup damlamasını
gözlemlerler. Damlayan suyun nereden geldiği tartışılır. Isıtma kesilince yoğuşmanın yavaşladığı ve
durduğu gösterilir. Su döngüsünün devam etmesi için ısıtma aracının gerekliliği vurgulanır. Isıtma
aracının bir enerji kaynağı olduğu hatırlatılır. Isıtma ve soğuma sağlandıkça kâsedeki su döngüsünün
de süreceği vurgulanır. Tabiattaki su döngüsünün hangi enerji kaynağıyla yürüdüğü tartışılır (1.4;
1.5), (BSB-10, 11, 12, 13, 14, 15).
Öğrenci Değerlendirme Formu
Akran değerlendirme formu
Yapılandırılmış grid
Bu konu 4. sınıfta yer alan hâl
değişimi konusu ile ilişkilendirilir.
1.3,1.4,1.5 Resim dersinde,
yeryüzündeki su döngüsünü konu
alan resim çalışması yaptırılabilir.
[!] Su buharının soğuk bir ortamla
karşılaşınca yoğuşacağı gerçeği
tartışılır.
[!] Öğrencilere, etkinliği
büyüklerinin gözetiminde yapmaları
gerektiği söylenir.
[!] Etkinliğin küçük öğrenci grupları
tarafından öğretmen öncülüğünde
yapılması sağlanır.
Su Nereden Gelir, Nereye Gider?
Sosyal Bilgiler 5. sınıf
“Bölgemizi Tanıyalım” Ünitesi
(2. kazanım)
İlişkilendirme (Parantez içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

170
MADDENİNDEĞİŞİMİVETANINMASI
1.6. Kökeni güneş olan enerji kaynaklarını
açıklar (BSB-7, 23).
1.7. Güneş enerjisinin yeryüzüne ışınlarla
ulaştığını bilir.
1.8. Güneş ışınlarının ulaştıkları maddeyi
ısıttığını deneyle gösterir (BSB-14, 15,
19).
1.9. Güneş enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğü
sonucunu çıkarır (BSB-7, 22, 23; FTTÇ-
15).
İYa Güneş Olmasaydı!
Güneş dışında enerji kaynaklarımız nelerdir, sorusu sorulur. Öğrenciler bildiklerini
yazılı ve sözlü ifade ederler. Eksik yönler öğretmen tarafından tamamlanır. Her bir
enerji kaynağının nasıl oluştuğu basitçe tartışmaya açılır. “Güneş olmasaydı hangi
enerji kaynaklarımız olabilirdi?” sorusu sorulup, bilinen yaygın enerji
kaynaklarının her birinin güneş ile ilintisi vurgulanır. Güneş enerjisinin bize nasıl
ulaştığı irdelenir.Yakıt olarak kullanılan maddeleri ve güneş enerjisinin bu hâle
dönüşüm evrelerini bir poster ile sunarlar (1.6; 1.7).
Güneş Hem Aydınlatır Hem Isıtır
Etkinliğe başlamadan önce öğrencilere “gölgede mi yoksa güneşli havada mı daha
çok ısındıkları” sorularak bu konuda tartışmaları sağlanır.
Güneşli bir havada, içi boş, eşit boyutlu iki karton kutudan birinin bir yüzü
çıkarılarak saydam bir plastik film ile kapatılır. Kutuların her ikisinin üst yüzeyleri
ortadan delinerek birer termometre yerleştirilir. Her iki kutu içindeki havanın
sıcaklıklarının aynı olduğu okunup kaydedildikten sonra kutuların saydam olan
yüzü güneşi görecek şekilde açık havaya bırakılır. On dakika beklendikten sonra
her iki kutunun sıcaklıkları yeniden okunup kaydedilir. Aradaki fark tartışılır.
Güneş ışınlarının ulaştıkları ortamı ısıttıkları vurgulanır (1.8; 1.9).
Yüzmek İçin Yazı Bekle!
Deniz, göl, ırmak, dere sularının yazın ılıkken kışın neden soğuk olduğu tartışılır.
Güneş enerjisinin suda ısıya dönüştüğü vurgulanır. Katıların ve gazların da güneş
tarafından ısıtılmasına örnekler verilir. Öğrenciler, bir ısı kaynağı olmayınca
soğumanın gerçekleştiğini sezer (1.9).
1.7 Fen ve Teknoloji Dersi “Işık ve
Ses” ünitesi ile ilişkilendirilir.
Güneş panellerinin nasıl yapıldığı ve
nasıl çalıştığı ile ilgili proje veya poster
çalışması yapılabilir.
??? Öğrenciler, soğuk cisimlerin ortama
ısı vermeyeceği çıkarımını yapabilir.
Öğrenciler bu çıkarımı yapmışlarsa,
soğuk olarak düşünülen bir cismin
kendinden daha soğuk bir cisim ile temas
ettirilmesi sağlanabilir. Örneğin havlu,
buza dokundurularak buzun erimesi
gözlemlenir.
??? Öğrenciler, sıcaklığı farklı olan
maddeler temas ettirilince akan şeyin
sıcaklık olduğunu düşünebilir. Sıcaklığın
ısı etkisiyle oluştuğu, akanın ısı olduğu
özellikle vurgulanır.
Proje ve Poster Çalışması
İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

171
ADDENİNDEĞİŞİMİVETANINMASI
2. Isı ve sıcaklık kavramlarının farkını
kavramak için öğrenciler;
2.1 Sıcaklığı yüksek olan maddelerin temas
ettiği soğuk maddeleri ısıttığını gösteren
deney tasarlar (BSB-14, 15, 19; FTTÇ-5,
31)
2.2 Aynı maddenin, az ısı verilince az, çok ısı
verilince çok ısındığını deneyle gösterir (BSB-
14, 15, 19; FTTÇ-4, 5).
2.3 Aynı miktar ısı verilince miktarı az olan
maddenin çok, miktarı çok olan maddenin az
ısındığını deneyle gösterir (BSB-14, 15, 19;
FTTÇ-4, 5
2.4. Maddelerin yandığında ısı verdiğini gösteren
deney tasarlar (BSB-14, 15, 19; FTTÇ- 14 ).
2.5. Isı ve sıcaklığın farkını gözlemlerine
dayanarak açıklar (BSB-1, 5 ).
2.6. Isınmak için kullanılan yakıtları listeler (BSB-
3, 6; FTTÇ-29).
Ütü Isıtır ve Düzeltir
Öğrenciler, büyüklerinin yardımını alarak hafif ısıtılmış ütüyü, bir havlu üzerinde gezdirirler.
Havlunun ütüleme işlemi öncesi ve sonrasındaki sıcaklıklarını elle kontrol edip
karşılaştırırlar. Gözlemlerini yazılı ve sözlü olarak sınıftaki arkadaşlarına anlatırlar. Ütüden
havluya ne geçtiği tartışılır (2.1), (BSB-22, 23).
Ne Kadar Isı , O Kadar Isınma
Öğrenciler küçük gruplara ayrılarak her gruptan, ısıtma süresi ile sıcaklık arasında nasıl bir
ilişki olduğunu tahmin etmeleri istenir. Her grup, ikişer tane ispirto ocağı (veya mum) ve eşit
hacimde su bulunan iki ayrı kap alırlar. Isıtmaya başlamadan önce her iki kaptaki suyun
sıcaklığını termometre ile ölçerek kaydederler. Birinci kaptaki su 5 dakika, ikinci kaptaki su
ise 10 dakika ısıtılır. Isıtma işleminin sonunda tekrar sıcaklık ölçülüp tahminleri ile
gözlemlerini karşılaştırırlar. Daha uzun süre ısınan maddenin daha çok ısı aldığı ve daha çok
ısı alan maddenin sıcaklığının daha fazla arttığı vurgulanır ( 2.2, 2.5).
İspirto ocağında yakıt olmazsa ocağın tek başına ısı verip veremeyeceği, öğrenciler
tarafından tartışılır. İspirtonun yanmadan da ısı verip vermediği irdelenir. Yapılan deneyde
sıcaklık yükselmesini sağlayan ısının, ispirtonun yanması sonucu oluştuğu vurgulanır.
Öğrenciler, ispirto yerine kullanılabilecek başka sıvı örnekleri verirler (2.4), (BSB-7).
Isı Aynı Sıcaklık Farklı
Öğrenciler, özdeş iki beherden birine yaklaşık 50 mL diğerine yaklaşık 100 mL su doldurup
her ikisini, aynı ispirto ocağı ile beşer dakika ısıtır ve ısıtma sürelerinin sonunda, her iki
beherde su sıcaklığını okuyup kaydederler. Gerek duyarlarsa deneyi tekrarlarlar. Isınan
madde miktarları ve verilen ısı miktarlarını aralarında karşılaştırırlar. Aynı miktar ısıyı alan
az maddenin mi yoksa çok maddenin mi sıcaklığının daha yüksek olduğunu belirlerler.
Verilen ısı miktarı aynı olunca, az maddenin, çok maddeden daha çok ısınacağı vurgulanır
(2.3,2.5), (BSB-22, 23).
Güneş Hep Bize Çalışır
Mümkünse, yakın çevredeki hidroelektrik santraline, kömür ocağına, kömür deposuna,
odun deposuna bir gezi düzenlenir. Gezi esnasında gidilen yerdeki enerji kaynağının
önemi, fiyatı, nereden temin edildiği konularının öğrencilerce tartışılması teşvik edilir.
Barajdaki suyu yükseğe çıkaran, kömürün esası olan ağacın büyümesini sağlayan,
petrole dönüşmüş eski zaman hayvanlarının besininin aslı olan güneş enerjisinin,
gözlemlenen son hâline dönüşünceye kadar uğradığı dönüşümler, öğretmenin
yönlendirmesi ile, öğrenciler tarafından tartışılır (2.4; 2.5, 2.6), (BSB-7, 24; FTTÇ-15,
16, 17, 29).
Akran Değerlendirme Formu
Su Nereden Gelir, Nereye Gider?
Kavram Eşleştirme
Grafik Okuma
Yapılandırılmış Grid
Bu konu 4. sınıfta yer alan
“Maddelerin ısı etkisi ile değişimi” konusu
ile ilişkilendirilir.
“Isıtmada neleri kullanırız?”, “Isıtmada
kullanılan yakıtlar nelerdir?”, “Isıtmada
kullanılan yakıtlar nasıl oluşur?” gibi
konularda proje ya da poster çalışması
yapılabilir.

172
ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI
2.7. Yakıtlardan elde edilen ısının harekete
dönüşebildiğini deneyle gösterir (BSB-14,
15, 19; FTTÇ-4, 24, 29).
2.8. Isı birimlerinin joule ve kalori olduğunu
bilir (BSB-18; FTTÇ-1).
2.9. 1 joule ve 1 kalorinin büyüklüğünü günlük
hayattan örnekler vererek açıklar.
2.10. Joule ve kalori cinsinden verilmiş
enerjileri birbirine dönüştürür (BSB-18;
FTTÇ-1).
Isıdan Harekete
Öğrenciler, ince bir kartondan 10-15 cm çaplı bir daire keserek üzerine
merkezden başlayıp yaklaşık 1 cm aralıklarla genişleyen bir spiral çizerler.
Spiralin merkezinde küçük bir delik açılarak uzun bir iplik bu delikten geçirilir
ve bir ucuna, ipin delikten çıkmasını engelleyecek büyüklükte düğüm atılır.
Karton, spiral hattı boyunca bir makas ile kesilir. İpin serbest ucundan spiral,
yanan bir mum veya ocak alevi üzerinde, sabit bir desteğe tutturulur. Öğrenciler
ısı etkisi ile spiralin hareketini gözlemlerler ve gözlemlerini kaydederek
sonuçları tartışırlar. Spiralin, vida gibi dönerken hareket enerjisi kazandığı, bu
enerjinin yanan mumun sağladığı ısıdan kaynaklandığı vurgulanır (2.7), (BSB-
22, 23).
Enerji Birimleri
Öğrenciler ambalajlı gıda maddelerinin besin değerlerini, ambalajlarından
okurlar; her gıdanın verdiği enerjiyi, birimleri ile birlikte bir tabloya
kaydederler. Tabloda farklı enerji birimleri olduğuna dikkat çekilir. Enerji
birimleri olan kJ ve kcal arasındaki büyüklük ilişkisi (1 cal≈ 4 J), ayrıca 1000 J=
1 kJ ve 1000 cal= 1 kcal ilişkileri verilir. Verilen birimler cinsinden enerjileri
başka birimlerle ifade etme alıştırmaları yapılır. Enerji birimleri olan kcal ve kJ,
bir dilim ekmeğin verdiği enerji, bir gram kömürün yanma enerjisi gibi
değerlerle tanıtılır (2.8; 2.9; 2.10).
Fen ve Teknoloji Dersi içinde enerji
birimleri konusu 5. sınıf “Vücudumuz
Bilmecesini Çözelim” ünitesi ile
ilişkilendirilir.
[!] Bu etkinlikte amaç, kJ birimini
tanıtmaktır. Gündelik hayatta hâlen yaygın
kullanılan kcal biriminin de iletişimi
kolaylaştırmak bakımından tanıtılması
uygundur. 1 kJ’ ün nasıl bir büyüklük
olduğu konusunda bir seziş vermek için
düşünülen “bir dilim ekmeğin enerjisi” veya
“bir gram kömürün yanma enerjisi”
değerleri asli bilgiler gibi
düşünülmemelidir.
2,9 kazanımı için Matametik dersi
Doğal sayılarla çarpma işlemi alt öğrenme
alanı (Kazanım 3)
2.8 1 kalori ≈ 4 Joule olduğu verilir.

173
3. Isının madde üzerindeki etkileri ile ilgili
olarak öğrenciler;
3.1 Isı-sıcaklık ilişkisi deneyimlerinden, ısının
maddeler üzerindeki en belirgin etkisinin
ısınma-soğuma olduğu çıkarımını yapar
(BSB-1, 5, 7).
3.2 Isı etkisiyle maddelerin hacimlerinin
arttığını, gündelik hayattan örneklerle
doğrular (BSB-1, 5, 7; FTTÇ-5).
3.3 Isı alma-verme ile genleşme-büzülme
arasında ilişki kurar (BSB-5; FTTÇ-7).
3.4 Genleşmenin çevremizdeki olumlu ve
olumsuz etkilerinin farkına varır (BSB-1, 2,
7; FTTÇ-4, 5, 6, 7).
Isı Aldı Isındı-Isı Verdi Soğudu
Öğrenciler, ısı aldıkları için sıcaklığı yükselen (ısınan) ve ısı verdikleri için
sıcaklığı düşen (soğuyan) maddelere gündelik hayattan örnekler verir (3.1).
Köprüler ve Yollar da Yaza Hazırlanır
Öğrenciler, karayolu köprülerinde bloklar arası boşlukların neden bırakıldığını,
demir yolu raylarının neden tam uç uca bağlanmadığını, yaz aylarında, telefon
ve elektrik tellerinin neden sarktığını vb. tartışırlar. Öğrencilerin eksik bıraktığı
hususlar öğretmen tarafından tamamlanır. Isınan maddelerin boyutlarının
büyüdüğü vurgulanır. Genleşme kavramı tanıtılır (3.1; 3.2; 3.3).
Bir Bilene Soralım
Öğrenciler , açılmayan kavanoz kapaklarının nasıl açıldığını, kışın su
borularının neden patladığını, büyükleri ile tartışarak öğrenirler, öğrendiklerini
sınıfta sunarlar (3.3; 3.4).
Gravzant Halkası
Gravzant halkası ile etkinlik yapılır; çember ve kürenin ısınması-soğuması
sırasında hangi durumlarda kürenin çemberden geçeceği tahmin ettirilir;
tahminlerle sonuçlar karşılaştırılır (3.3), (BSB-22, 23).
“Termometrenin nasıl yapıldığı ve
sıcaklığı nasıl ölçtüğü” ile ilgili poster
hazırlanabilir.
[!]3.2 Isı alıp-verme ile genleşme-büzülme
ilişkisi verilirken, suyun özel durumu
dikkate alınır.

174
4. Buharlaşma-yoğuşma ve kaynama ile ilgili
olarak öğrenciler;
4.1 Sıvıların ısı alarak buharlaştığını ve buharın
yoğuşurken ısı verdiğini deneyle gösterir (BSB-
15; FTTÇ-15).
4.2 Buharlaşmanın her sıcaklıkta olabileceğini
gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15, 19;
FTTÇ-4).
4.3 Deney sonuçlarını kullanarak sıcaklık arttıkça
buharlaşmanın hızlanacağı çıkarımında bulunur
(BSB-1, 7, 8, 16, 22, 23; FTTÇ-4, 5).
Buharlaştı Soğuttu-Yoğuşurken Isıttı
Öğrenciler, ellerinin üzerine kolonya dökerler. Kolonya buharlaşırken ne
hissettiklerini rapor ederler. Birkaç dakika sonra, kolonyanın ıslaklığından iz
kalmayışını buharlaşma ile ilişkilendirirler. Buharlaşma sırasında kolonyanın
deriden ısı mı aldığını, yoksa deriye ısı mı verdiğini irdelerler. Buharlaşan sıvıların
ısı aldığı vurgulanır. Buradan, ısının bir hâl değişimine yol açtığı gerçeğine işaret
edilir.
Bir erlene yaklaşık üçte biri dolacak şekilde su konur. 80 o
C civarına ısıtılır. Uygun
çapta ortası delik bir mantardan geçirilen termometre, erlen içine, sıvıya
dokunmayacak şekilde sarkıtılır. Sıvı yüzeyine yakın bir yerde buharın sıcaklığı
okunur. Termometrenin konumu değiştirilmeden erlen bir soğuk su kabına
daldırılırken termometredeki değişim izlenerek sıcaklık değerleri kaydedilir.
Sıcaklık yükselmesinin yoğuşmaya bağlı olduğu vurgulanır. Böylece, yoğuşan
buharın ısı verdiği sonucuna varılır (4.1), (BSB-19, 22).
Haydi Cümle Kuralım
Öğrenciler buharlaşma ve yoğuşma terimlerini cümle içinde kullanarak kelime
makale oluşturma çalışması yaparlar (4.1).
Sıcakta Hızlı-Soğukta Yavaş
Dört parça bez, su ile ıslatılarak iyice sıkılır. Öğrenciler bezleri dört ayrı tabağa
yerleştirerek tabaklardan birini sobaya veya radyatöre yakın bir yere, birini sınıfın
bir köşesine, birini pencerenin iç önüne ve sonuncusunu da pencere dışına koyarlar.
Her noktanın sıcaklığını termometre ile okuyup kaydederler. Bezler her 15 dakikada
bir kontrol edilerek 3 saat bu halde tutulur. Her kontrolde bezlerin kuruyup
kurumadığı not edilir. Hangi bezin ilk önce kuruduğu ve hangisinin en son
kuruduğu tutulan kayıtlardan tespit edilir. Öğrenciler, tabakların konuldukları
yerlerin sıcaklıkları ile kuruma süreleri arasında ilişki ararlar. Buharlaşma
hızlandıkça kuruma süresinin kısalacağı hatırlatılır. Kuruma hızıyla sıcaklık
arasında bir ilişki aranır. Sıcaklık yükseldikçe buharlaşmanın hızlanacağı verilerle
desteklenip vurgulanır. Kuruma her sıcaklıkta gerçekleştiğine göre her sıcaklıkta
buharlaşma olması gerektiği çıkarımı yapılır (4.1; 4.2; 4.3).
4. sınıfta işlemiş olan “Maddelerin ısı
etkisi ile değişimi” konusu hatırlatılır.
[!] Termometre ve mantar, erlenin ağzına,
ısıtma işlemi tamamlandıktan sonra
yerleştirilmeli, termometre suya
değmemelidir.
[!] Kuruma deneyi yapılırken termometre
yardımıyla ortam sıcaklıkları ölçülür.
Tablo Yapalım, Grafik Çizelim
Kavram Eşleştirme
Grafik Okuma
Bulmaca

175
4.4 Bir sıvı kaynarken gözlemlerini ifade eder
(BSB-1, 19, 22, 24).
4.5 Kaynayan sudan çıkan kabarcıkların su
buharı olduğunu gösteren deney tasarlar
(BSB-14, 15, 19).
4.6 Kaynama ve buharlaşma arasındaki farkı
açıklar (BSB-5, 19, 22).
Her Isıtılanın Sıcaklığı Artar mı?
Öğrenciler, bir cam çaydanlık veya beherde ısıtılan suyu gözlemleyerek
buharlaşma ve kaynama süreçlerini gözlemlerler. Isıtma sırasında kabarcıkların
çıkmasına dikkat çekilerek, bu kabarcıkların ne olduğunu tahmin etmeleri ve
yazmaları istenir. Öğrenciler, kaynamadan önce ve kaynama sırasında suyun
sıcaklığını dörder dakika ara ile en az 8-10 defa ölçerek kaydederler.
Kaynamanın başladığı an ayrıca kaydedilir. Kaynama başlayınca öğretmen,
buhar kabarcıklarının kabın neresinden çıktığının not edilmesini ister.
Kaynama sırasında buharlaşmanın çok hızlandığına dikkat çekilerek
buharlaşma ile kaynamanın farkı vurgulanır. Öğrenciler, emzikten çıkan buhara
soğuk bir metal tutarlar ve tekrar su oluşumunu gözlemlerler. Öğrencilerin
etkinliğin başında kabarcıklarla ilgili yaptıkları tahmin ile gözlemlerini
karşılaştırması istenerek, kabarcıkların su buharı olduğu vurgulanır (4.4; 4.5;
4.6).
[!] Suyun buharlaşması ve kaynaması
gözlenirken öğrencilerin zarar görmemesi
için gerekli önemler alınır.
??? Öğrenciler, genellikle kaynayan sudan
çıkan kabarcıkları hava olarak
düşünmektedir. Kabarcıkların hava olmadığı,
su buharı olduğu gözlemlerinden de
faydalanarak vurgulanır.
Kaynama olayı tanımlanırken buhar
basıncı ve atmosfer basıncına girilmez.

176
5. Saf maddelerin kaynama sıcaklıkları ile
ilgili olarak öğrenciler;
5.1 Saf maddelerin kaynama sıcaklıklarının sabit
olduğunu gösteren deney tasarlar (BSB-14,
15, 16, 19).
5.2 Kaynama sıcaklıklarına bakılarak sıvıların
tanınabileceğini fark eder (BSB-5; FTTÇ-5,
13).
5.3 Bilimsel ölçme sonuçlarının yer ve zaman
değişse de birbirine yakın çıkacağını
doğrular (BSB-22, 23, 24; FTTÇ-2).
5.4 Ölçmenin ve akılcılığın zan ve tahminden
farkını açıklar (BSB-7, 8; FTTÇ-2).
Veri Yorumlama
Öğrenciler, “Her Isıtılanın Sıcaklığı Artar mı?” etkinliğinde kaydettikleri
verilerle bir grafik çizerler. Çizdikleri grafiği ve oluşturdukları tabloyu
incelerken kaynama başladıktan sonra okunan sıcaklıkların birbirine eşit veya
çok yakın oluşuna dikkat çekilir. Aynı deney sudan başka sıvılarla (alkol,
aseton) tekrarlanır. Su gibi, diğer sıvıların da kaynama sıcaklıklarının sabit,
fakat sudan farklı olduğuna dikkat çekilir. Deney yapılan sıvıların, kaynama
sıcaklıklarına bakılarak tanınıp tanınamayacağı tartışılır. Sıvıları tanımanın bir
yolunun kaynama sıcaklığını ölçmek olduğu vurgulanır (5.1; 5.2), (BSB-20,
21).
Başka Yerde Ölçseydik-Başka Zaman Ölçseydik
“Veri Yorumlama” etkinliği, aynı amaçla başka bir sınıfta yapılmış ise, o
sınıfta tutulan kayıtlar öğrenciler tarafından temin edilerek kendi kayıtları ile
karşılaştırılır. Bu imkan yoksa, öğrenciler, aynı deneyi birkaç gün sonra
tekrarlarlar. İlk deneylerinde elde ettikleri sonuçlar ile ikinci deneyin
sonuçlarını karşılaştırırlar. Verilerin birbirinden çok farklı olup olmadığı
tartışmaya açılır. Bilimsel ölçmelerde, şartlar çok değişmedikçe sonuçların da
fazla değişmeyeceği vurgulanır.
Öğrenciler, ölçmeye ve akla dayanan verilerin neden zan ve tahminden daha
önemli olduğunu tartışır. Bilime ve akla uyarak başarılı olmuş tarihsel
şahsiyetlere örnekler verilir. Atatürk’ün akla ve bilime verdiği önemi
vurgulayan sözlerinden örnekler verilir (5.3; 5.4), (BSB-7, 8, 20; FTTÇ-2).
[!]Etkinlik yapılırken uçucu ve yanıcı sıvıların
tehlikesi belirtilir.
[!]Her grup kaynama deneylerini sınıfın farklı
bölümlerinde yapar
Akran Değerlendirme
Bulmaca
5.3 kazanımı için Türkçe dersi Yazma
öğrenme alanı: Kendini Yazılı Olarak İfade
Etme ( kazanım 17)
[!] 5.3 Farklı grupların yaptığı ölçme
sonuçları karşılaştırılır, kaynama sıcaklığının
basınçla değişimi, kazanımın kapsamı
dışında tutulmuştur.
[!]Atatürkçülük ile ilgili konular (5.4-1)

177
6. Saf maddelerin erime ve donma
sıcaklıkları ile ilgili olarak öğrenciler;
6.1 Katıların ısı alarak eridiğini, sıvıların ısı
vererek donduğunu fark eder (BSB-15;
FTTÇ-15).
6.2 Saf bir maddenin erime-donma
sıcaklığının sabit olduğunu deneyle
gösterir (BSB-15).
6.3 Aynı maddenin, erime sıcaklığının donma
sıcaklığına çok yakın olduğunu deney
sonuçlarından çıkarır
(BSB-7, 19).
6.4 Erime-donma sıcaklıklarına bakarak,
maddelerin tanınabileceğini bilir (FTTÇ-
5).
Ne Zaman Erir,Ne Zaman Donar?
Bir deney tüpüne yaklaşık 2 g beyaz mum konur. Hafif bir alev üzerinde yavaş yavaş
ısıtılırken mumun görünümünü öğrenciler kontrol ederler. Mum eriyince ısıtma kesilir.
Mumun ısı alması ile erimesi arasında ilişki kurulur.
Tüpteki eriyen mum, soğuk su bulunan bir kapta soğutulurken görünümü kontrol edilir.
Mum donuncaya kadar bu işlem sürdürülür. Mumu soğutmak ile mumun ısı kaybetmesi
arasındaki ilişki irdelenir, ısı verme ile donma arasında ilişki kurulur (6.1).
Buzdan Suya
Öğrenciler buz parçalarını bir cam kaba (beher) koyarak oda sıcaklığında bir süre
bekletirler. Başlangıçta beşer dakika arayla sıcaklık ölçümü yaparak erime esnasındaki
ve sonrasındaki sıcaklığı belirlerler. Ölçülen sıcaklık değerlerini ve zamanı içine alan bir
tablo düzenleyerek tablodaki veriler yardımıyla sütun grafik çizilir.Öğrenciler, bu
grafikten erime sıcaklığının sabit olduğu çıkarımını yaparlar (6.1; 6.2; 6.3), (BSB-14, 15,
20, 21, 22).
Sudan Buza
Öğrenciler bir deney tüpüne az miktarda su alarak içine termometre daldırırlar. Bu tüpü
içinde tuz,buz karışımı bulunan (erimemiş olmalı) bir başka kabın içine yerleştirip, 3’er
dakika aralıklarla sıcaklık ölçümleri yaparken tüpteki suyu arada bir kontrol ederek
donma anını belirlerler. Donma anından sonra 12 dakika daha sıcaklık kaydına devam
edilir. Öğrenciler, zamanı ve sıcaklıkları içine alan bir tablo düzenleyerek tablodaki
veriler yardımıyla bir sütun grafik çizerler. Sütun grafikten donma sıcaklığını tespit
ederler. Suyun donma sıcaklığını erime sıcaklığı ile karşılaştırırlar. Saf bir maddenin
erime ve donma sıcaklıklarının birbirine çok yakın (aslında eşit) olduğu vurgulanır (6.1;
6.2; 6.3), (BSB-20, 21, 22, 23).
Her Madde Erir mi?
Öğretmen demir, kalay, bakır, altın gibi katıların çok yüksek sıcaklıklarda eridiğini,
mazot, benzin gibi sıvıların da düşük sıcaklıklarda donduğunu gündelik hayattan
örnekleri ile anlatır. (Kışın mazotlu araçların yakıtlarının donması, demirin eritilip kalıba
dökülmesi gibi) Her maddenin erime-donma sıcaklığının kendine özgü olduğu, örneğin,
mazot donarken benzinin donmadığı vurgulanır. Erime-donma sıcaklığının maddeleri
ayırt etmek için kullanılıp kullanılamayacağı tartışılır (6.4).
[!]Isıtma işi öğretmen tarafından yapılır.
6.2- 6.4 Matematik dersi “Ondalık
Kesirler” alt öğrenme alanı
“Kutuplarda Eskimo’ların evlerinin nasıl
olduğu”, “evlerini nasıl ısıttıkları” ile ilgili
poster/ proje çalışması yapılabilir.
Bulmaca
[!] Tuz-buz karışımı tuzlu suyun buz dolabında
dondurulmasıyla hazırlanabilir.

178
7. “Ağır” ve “yoğun” kavramları ile ilgili olarak
öğrenciler;
7.1 Deneyimlerini kullanarak, suda batan ve suda
yüzen maddelere örnekler verir (BSB-1).
7.2 Suda yüzme-batma olayının tek başına kütle
veya hacim ile açıklanamayacağını deneyle
gösterir (BSB-5, 7).
7.3 Eşit hacimli, biri suda batan diğeri yüzen iki
maddenin hangisinin kütlesinin daha büyük
olacağını tahmin eder (BSB-8).
7.4 Batan maddenin yüzen maddeden daha yoğun
olduğunu ifade eder (BSB-5).
7.5 Yoğunluk tanımını ve birimini bilir
(BSB-18).
7.6 Yoğunluğun ayırt edici bir özellik olduğunu
bilir.
7.7 Yoğunluklar listesine bakarak farklı
maddelerden yapılmış eşit hacimli cisimlerin
kütlelerini karşılaştırır (BSB-22, 23).
Yüzenler-Batanlar
Metal, plastik, ahşap, cam, taş gibi malzemeden yapılmış farklı cisimlerin suda yüzme-
batma özellikleri öğrenciler tarafından denenir. Yüzme-batma olaylarıyla kütle veya
hacim arasında doğrudan bir ilişki olup olmadığı öğretmen öncülüğünde tartışılır.
Öğrenciler yüzme-batmanın kütle ile ilişkili olduğunu tahmin ederse, farklı kütlelerde
tahta ve alüminyum parçaları ile deney tekrarlanır. İlişkiyi hacimde ararlarsa, o zaman
farklı hacimlerde tahta ve alüminyum parçalar kullanılır. Öğretmen, yüzme-batmanın tek
başına kütle veya hacimle değil, ikisi ile birden ilişkili olacağı çıkarımına yönelecek
şekilde tartışmaları yönlendirir. Batma şartı olarak “kütle büyük olacak-hacim küçük
olacak” tarzında basit bir çıkarıma ulaşmaya çalışılır (7.1; 7.2).
Hangisi Daha Yoğun?
Silgiden ve beyaz mumdan, eşit hacimli iki prizmatik parça kesilir. Bunların hacimlerinin
eşit olduğu belirtildikten sonra ikisi birden suya atılır. Batan silgi ve yüzen mum
parçasının kütleleri tahmin ettirilir. Sonra bu parçalar sudan çıkarılıp kurulandıktan sonra
tartılır. Tahmin ile tartım karşılaştırılır. Silginin “daha yoğun” olduğu vurgulanır.
Mumdan, kütlesi silgi parçasına göre daha büyük bir parça kesilir; terazide tartılarak
kütlesinin silgi parçasından daha büyük olduğu belirlenir. Daha ağır olan bu parçanın suda
yüzüp yüzmeyeceği öğrenciler tarafından tahmin edilir. Suda batma için “daha ağır”
olmanın önemli olmadığı, “daha yoğun” olmak gerektiği yeniden vurgulanır (7.3; 7.4).
Yoğun Var Yoğuncuk Var
Sudan daha yoğun olan maddelerin kendi aralarında bir yoğunluk sırasında dizilip
dizilemeyeceği irdelenir. Öğretmen, bunun en kestirme yolunun, her maddeden eşit
hacimde alıp kütlelerini tartmak ve karşılaştırmak olduğu sonucuna götürecek bir tartışma
için uygun sorular sorar. Her maddenin 1 mL’sinin kütleleri tartılarak oluşturulmuş
çizelgeler verilip, bu çizelgelerde en yoğun madde seçilir. Yoğunluk “birim hacmin
kütlesi” diye tanımlanır. Çizelgeden de yararlanılarak yoğunluk biriminin öğrencilerce
kavranması sağlanır. Her maddenin yoğunluğu farklı olduğuna göre, maddelerin,
yoğunlukları ile ayırt edilebileceği gerçeği vurgulanır (7.5; 7.6; 7.7).
??? Öğrenciler, kayığın batması
deneyiminden hareketle, delik cisimlerin
suda batacağını düşünüyor olabilir.
Gerekiyor ise deney yapılarak bu yanılgı
düzeltilir.
Öğrencilere, 4. sınıfta işlenen yüzme
ve batma konusu hatırlatılır.
Dereceli silindir ve diğer hacim ölçü
kaplarında hacmin nasıl okunacağı
hatırlatılır.
[!] 7.5 Yoğunluk birimi bu düzeyde
g/mL olarak verilebilir.
Bulmaca
V Diyagramı

179
7.8 Suyun katı ve sıvı hâllerinin yoğunluk
farkının suda yaşayan canlılar için önemini
açıklar (FTTÇ-16).
7.9 Yoğunluklar listesine bakarak farklı
gereçlerin yapımı için uygun malzemeler
önerir (FTTÇ-4).
İyi ki Buz Dipte Değil!
Bir cam bardaktaki suya bir buz parçası atılır. “Buz suda yüzdüğüne göre, buz mu
daha yoğun yoksa su mu?” şeklinde sorular sorulur. Öğrencilerin çoğunluğu
doğru cevabı kolayca bulacaktır. Arkasından, “Bu bardağı buzluğa koysak
buzlanma üstten mi başlar, alttan mı başlar?” sorusu yöneltilir. Öğrenciler
cevaplarını not ederler. Doğru cevap belirtilmeden aynı deneyi evde
tekrarlamaları ve bardaktaki suyu buzluğa koyup her 15 dakikada bir kontrol
ederek buzlanmanın nereden başladığını belirlemeleri istenir. Herkesin bulduğu
sonuç tahminiyle karşılaştırılır.
Öğrenciler filmlerde veya gerçek hayatlarında gördükleri, buz altında balık
avlayan insanlarla ilgili gözlemlerini anlatırlar. “Suyun dibi donsaydı balıklar ne
olurdu?” sorusu tartışılır. Yüzeydeki buzun,suyu çok soğuk havaya rağmen ılık
tutup tutmayacağı irdelenir (7.8).
Nerede Ne Kullanmalı?
Öğrenciler, kitaplarındaki yoğunluklar listesine ve her maddenin diğer
özelliklerine bakarak kayık, uçak, vinç denge yükü, bir katlı bina, yüz katlı bina
vb. yapmak için hangi malzemenin daha uygun olacağını irdelerler. İrdeleme
sırasında, yoğunlukların yanı sıra, malzemelerin fiyatlarına, açık havada ve suda
yıpranma özelliklerine ve yüke dayanma niteliklerine de dikkat etmeleri istenir.
Uçaklarda demir veya magnezyum yerine alüminyum kullanmanın neden uygun
olacağı irdelenir (7.9).

180
Etkinlik Adı : Su Nereden Gelir, Nereye Gider?
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5
Öğrenci, parmağını aşağıdaki veya buna eşdeğer bir resim üzerinde hareket ettirirken
doğadaki su döngüsünü sözlü olarak ifade eder. Öğretmen, gerekli yerlerde düzeltme yaparak
veya soru sorarak öğrencinin ifade hevesini kırmadan, bir yandan öğrencinin ardışık süreçleri
birbirine bağlama becerisini geliştirirken bir yandan da o öğrencide eksik görünen zihin
yapılanmalarını tespit eder ve uygun fırsatlar yaratarak düzeltir.
Ayrıca, öğrencilerin tümünden aşağıdaki soruları boş bırakılan yerlerde
cevaplandırmaları istenir:
1. Resimde; yüzey suyu, deniz, göl, yağmur, bulut, bitki, dağ, ve güneşi (X) ile gösteriniz.
2. Resimdeki hangi olay suyun yoğuşması sonucunda oluşmuştur?
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3. Yere düşen su damlaları hangi olay sonucu gökyüzüne geri döner?
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4. Bulutlar nasıl oluşur?
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
5. Dağlara yağan yağmurlar, akarsu hâlinde denize ulaşırken beraberlerinde neleri taşırlar?
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6. Yağmur suları tuzlu değildir. Ancak deniz suları tuzludur. Deniz suyunun tuzlu oluşunun
sebebi ne olabilir?
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

181
Etkinlik Adı : Kavram Eşleştirme
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 4.1; 5.1; 6,1; 7.5
Aşağıdaki resimler çerçevelenerek duvara asılacaktır. Her resmin bir adı ve açıklaması
olsun istiyoruz. Verilenler arasından uygun olan isimleri ve açıklamaları yerine yazınız.
Resim İsimleri Açıklamalar
1. Donma a- Gaz hâlden sıvı hâle geçme
2. Yoğunluk b- Birim hacmin kütlesi
3. Yoğuşma c- Sıvı halden katı hale geçme
4. Erime d- Sıvının her yerinden gaz çıkışıyla hızlı
5. Buharlaşma buharlaşması
6. Kaynama e- Katının sıvıya dönüşmesi
f- Maddenin sıvı halden gaz hâle geçmesi
Resmin adı:......................... Resmin adı:......................... Resmin adı:.........................
Açıklama:............................. Açıklama:............................. Açıklama:.............................
.............................................. .............................................. .............................................
Resmin adı:......................... Resmin adı:......................... Resmin adı:.........................
Açıklama:............................. Açıklama:............................. Açıklama:.............................
.............................................. .............................................. .............................................

182
Etkinlik Adı : Grafik Okuma
İlgili Olduğu Kazanımlar : 5.1; 5.2
Öğretmen, öğrenci gruplarına, aşağıdaki grafiği vererek bu grafiğin, ısıtılmakta olan
bir kaptaki suyun, zamana bağlı sıcaklık değişimini gösterdiğini ve bu grafik üzerinde yandaki
soruların cevaplandırılacağını belirtir. Gruplar, sorular üzerinde çalışırken öğretmen
öğrencilerin kişisel katkılarını gözlemler; grafik okuma becerisi gelişmemiş öğrencileri not
eder. Uygun zamanlarda bu öğrencilerle grafik okuma çalışması yapar.
0
2 0
4 0
6 0
8 0
10 0
12 0
1 2 3 4 5 6 7
z a m a n (d a k ik a )
sıcaklık
o
C
1 2 3 4 5 6 7
A- 4. dakikada suyun sıcaklığını
grafikte bulunuz.
B- 80 o
C’ye kaçıncı dakikada
ulaşılmıştır.
C- Su kaçıncı dakikada
kaynamıştır.
D- Suyun kaynama sıcaklığını
bulunuz.
E- 6 ve 7. dakikalarda sıcaklık
neden sabittir?

183
Etkinlik Adı : Bulmaca
İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.5; 2.7; 4.5; 5.4; 6.1
1.Aşağıda verilen kavramları, harfler çizelgesinde, yatay satırlarda veya dikey sütunlarda bulunuz.
Yoğunluk
Erime
Kaynama
Buharlaşma
Yoğuşma
Donma
Ağır
Yoğun
Genleşme
Güneş
2.Burada verilen kavramların her biri için uygun bir soru yazın.
Örnek:
Kullandığımız enerji kaynakları, gerçekte hangi enerjinin depolanmış hâlidir? (Güneş)
“Kütlesi büyük” demek yerine hangi kelimeyi kullanabiliriz? (Ağır)
Bu etkinlikte, öğrenciler bir bulmaca düzenlemeye teşvik edilerek belli kavramları
tanımlama yetilerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Asıl olan, öğrencilerin hazır bulmacada
tanımlanmış kelimeleri bulması değil, böyle hazır bir bulmacanın çözülebilir hâle gelmesi için
gerekli tanımlamaları yapmasıdır.
Öğrencilerin önerdikleri tanımlamaların karşılıkları, ilgili kavramın tam kendisi değil
de ek almış hâlleri ise, öğretmen tanımlamayı düzeltmede yardımcı olur. Örneğin, “genleşme”
kavramı için, öğrenci tarafından, “ısınan cisimler böyle olur” anahtar cümlesi verilmişse
öğretmen bunu okuyanın “genleşir” diyeceğini, hâlbuki istenen kelimenin “genleşme”
olduğunu hatırlatır.
B B U H A R L A Ş M A H Ş R Ş
U A S E T H M C V B N Ç İ L A
Y T A I Z G H J U I Y O P Ğ Ğ
A Y K K K A Y N A M A A R T I
S O F Ğ O M A N I O F G Ğ Ü R
Y Z E R T Y O O Y İ P E O A J
O N Y O Ğ U N N C O R N E R C
Ğ T S A I O R İ H I Ğ L O R N
U K N I D O N M A J N E R P I
Ş K E R N A M B A E O Ş Ş Y A
M A Y G M E I O T R Ü M T M Ğ
A R Ç Ü U M A R P H J E R E A
N B O N O M P V C Z E R İ M E
I D P E A S D F G H H J L Ş İ
Ş İ O Ş Z Y O Ğ U N L U K Ö Ç

184
Etkinlik Adı : V Diyagramı ile Bir Araştırmanın Planlanması ve Yorumu
İlgili Olduğu Kazanımlar : 7.1-7.4
Bu etkinlikte; öğrenciler, bilimsel bir soruya bilimsel yaklaşım ile cevap arama çabası
sergileyecektir. Soruyu öğrenciler kendileri soracak, doğru cevap için yapılacak işlemleri planlayacak,
gerekli deneyleri yapacak, gözlemlerini kaydedecek, sonuçları yorumlayacaktır.
Bu süreç, basit sorular için bile, disiplin isteyen, uzun zamanda ve deneyim ile yerleşen bir
beceri gerektirir. İlk örnek olması bakımından, bu aktivitede, anahtar soru hazır verilmiş, öğretmene
kolaylık için, bilinenler, sorunun mümkün cevapları, yapılması gereken ilave araştırmalar ayrı ayrı, V
diyagramı düzeninde sunulmuştur. Öğrenciler, sınıftaki gereçlerle, burada verilen cevaplardan doğru
olanı gösterecek araştırmaları yaparak, kendi çıkarımlarına ulaşacaklardır.
Anahtar Soru:
Suda yüzen
cisimlerin şekli
nasıldır?
Doğru cevabı bulmak için neler yapabiliriz?
1. Suda yüzdüğünü bildiğimiz tahtadan, farklı
biçimlerde cisimlerle, yüzme-batma deneyi.
2. Suda batan silgiden, farklı biçimlerde parçalar
keserek onlarla yüzme-batma deneyi.
3. Her cismin yüzme-batma özelliklerini gösteren
bir çizelge
Bildiklerimiz:
1. Sudan daha yoğun cisimler
suda batar.
2. Yüzen cismin yoğunluğu
suyun yoğunluğundan daha
küçüktür.
3. Suda batan cisimler suda
yüzenlerden daha yoğundur.
Sorunun cevabı ne olabilir?
1. Çubuk gibi silindirik veya sivri uçlu
cisimler suda yüzmez batar.
2. Yassı cisimler suda yüzer.
3. Ortası delik cisimler suda yüzer.
4. Yuvarlak cisimler yüzer, köşeli
cisimler batar.
Neler gözlemledik?
1. Ağaçtan yapılmış
çubuklar yüzdü.
2. Yassı silgi parçaları
battı.
3. ....................................
4. ....................................
Sonuç
...........................................
...........................................

185
Etkinlik Adı : Proje ve Poster Çalışması
İlgili Olduğu Kazanımlar :1.1-1.9
Öğrenciler araştırmalarında;
• Çok soğuk kış günlerinde derinlere inildikçe deniz suyunu donmaktan neyin
koruduğu,
• Buz, sudan daha yoğun olsaydı, kutuplarda deniz suyunun tamamen donup
donmayacağını anlatan bir proje/poster çalışması hazırlarlar.
Ayrıca aşağıdaki soruların cevabını bulmaları istenir,
• Soğuk bir havada öfkeli bir boğanın nefesini ve/veya kışın oynanan bir futbol maçında
oyuncuların nefesini gösteren resim araştırırlar. Bu resimlerde nefesin görünür hâle
gelmesinin sebebini açıklarlar.
• Kara yollarında sis tehlikesinin yazın hiç olmaması, kışın ve hiç rüzgâr yokken
olması durumunu açıklayan bir kompozisyon ev ödevi olarak verilebilir.

186
Etkinlik Adı : Yapılandırılmış Grid
İlgili Olduğu Kazanımlar :1.2; 2.6; 2.8; 3.3; 4.1; 4.6; 6.1
Değişik kavramlar aşağıdaki örneğe uygun şekilde numaralanıp bir gride yerleştirilir.
Öğrenciler, bu yapılandırılmış küme içinde, sorulan soruların cevabını bulurlar.
Örnek:
Isınmak için hangi maddeleri kullanırız? (5, 9, 10)
1 2 3 4
JOULE KAYNAMA YOĞUŞMA DONMA
5 6 7 8
KÖMÜR ERİME BUHARLAŞMA KALORİ
9 10 11 12
DOĞAL GAZ ODUN GENLEŞME BÜZÜLME
Sorular
1. Maddeler ısı alınca gerçekleşen olaylar hangileridir?
2. Buzdan buhara dönüşüm sırasında sırasıyla hangi olaylar olur?
3. Madde dışarıya ısı verince hangi olaylar gerçekleşir?
4. Hangileri ısı birimidir?
5. Hâl değişim olayları hangileridir?
Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir:
C1 C3 C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı C2= Toplam doğru kutucuk sayısı
C2 C4 C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı
Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1, 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı on üzerinden
değerlendirmek için negatif sonucu ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen sayı 5 ile
çarpılır.
Not:Verilen formül doğru cevap olmadığında kullanılmaz.

187
Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar
3. Ünite : Kuvvet ve Hareket
A. Genel Bakış
Öğrenciler dördüncü sınıfta; hareketi, kuvvetin cisimler üzerindeki etkilerini (yön
değiştirme, harekete geçirme, hızlandırma-yavaşlatma, durdurma şekil değişikliği vb.), kuvvet
kavramının genel özelliklerini ve hareket-kuvvet kavramlarının birbirleriyle olan temel
ilişkileri hakkında bilgileri almışlardır. Bu aşamadan sonra öğrenciler doğada temas
gerektiren ve gerektirmeyen şeklinde sınıflandırılabilecek kuvvet çeşitlerinin var olduğunu
anlamalıdır.
Bu ünitede öğrenciler, 4. sınıfta öğrendikleri kuvvet ve hareket ile ilgili kazanımları
kullanarak, doğada var olan kuvvet çeşitlerini ve bu kuvvetlerin günlük hayatımızdaki
etkilerini ve uygulamalarını fark eder. Öğrenciler, bir cismi harekete geçirmek için uygulanan
kuvvetin her zaman cisme dokunması gerekmediğini farklı etkinliklerle keşfeder. Böylelikle
doğada var olan çeşitli kuvvetlerin varlığından haberdar olur. Temas gerektirmeyen
kuvvetlerin bir uygulayıcısı olan mıknatısların temel özelliklerini tanır ve kullanıldığı yerleri
bilir. Sürtünme kuvvetinin temas gerektiren bir kuvvet çeşidi olduğunu anlar ve farklı
yüzey/ortamlardaki sürtünme kuvvetlerini karşılaştırarak bu kuvvetin hareketi zorlaştırıcı ya
da engelleyici olduğu sonucuna ulaşır. Sürtünme kuvvetinin günlük yaşantımızdaki yeri ve
önemini fark eder. Ayrıca bu ünite, daha üst sınıflarda ele alınacak olan kuvvetin ölçülmesi ve
nicel olarak ifade edilmesi, kütle ve ağırlık arasındaki farkın algılanması ve yerin manyetik
özelliği konularının anlaşılmasına yardım eder.
Verilen etkinlikler tavsiye niteliğinde olup fizikî şartlar dikkate alınarak tüm
öğrencilerin aktif katılımının sağlanacağı uygun bir öğretim ortamı hazırlanabilir. Daha
değişik materyaller kullanılarak öğrencilerde istenilen kavramsal değişim ve gelişim
sağlanabilir. Ayrıca tüm öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini kullanmaları ve bu
becerilerini geliştirmeleri sağlanmalıdır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede öğrencilerin; doğada var olan çeşitli kuvvetleri fark etmeleri, mıknatısların
temel özelliklerini anlamaları ve kullanıldıkları yerleri keşfetmeleri, farklı yüzey/ortamlardaki
sürtünme kuvvetlerini anlamaları ve günlük yaşantımızdaki yeri ve öneminden haberdar
olmaları amaçlanmaktadır.
Ünitenin odağını, deney yapma, araştırma, gözlemleme, karşılaştırma ve sınıflandırma
bilimsel süreç becerileri oluşturmaktadır. Öğrencilerin bilgiye ulaşmada, bu becerileri
kullanmaları ve geliştirmeleri beklenir.
Ç. Ünitede Önerilen Konu Başlıkları
• Temas Gerektirmeyen Sihirli Kuvvetler
• Mıknatıslarla Oynayalım
• Sürtünmenin Hayatımızdaki Yeri

188

189
E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER
ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET
KUVVETVEHAREKET
1. Temas gerektirmeyen kuvvetleri anlamak
amacıyla öğrenciler;
1.1. Cisimler arasında fiziksel temas sonucu
ortaya çıkan kuvvetleri “temas kuvvetleri”
olarak belirler.
1.2. Fiziksel temas olmadan da cisimlere bazı
kuvvetlerin etki edebileceğini fark eder.
1.3. Kuvvetleri, “temas kuvvetleri” ve “temas
gerektirmeyen kuvvetler” olarak
sınıflandırır (BSB- 4, 5, 6).
1.4. Fiziksel temas olmaksızın cisimleri
hareket ettirebilecek bir düzenek kurar ve
çalıştırır (BSB-14).
Topları Çarpıştıralım
Öğrenciler, bir topu yuvarlayarak durmakta olan başka bir
top ile çarpıştırırlar. Yuvarlanan topu ilk harekete geçiren
ve çarpışma sonucu diğer topun hareketini sağlayan
kuvvetin niteliğini (fiziksel temas sonucu ortaya çıkıp
çıkmadığını) tartışırlar (1.1).
Sihirli Kuvvetler
Öğrenciler, temas gerektirmeyen kuvvetlere örnek olarak;
bir mıknatısın toplu iğneleri uzaktan çekmesi, saça sürtülen
plastik bir tarağın küçük kâğıt parçacıklarını uzaktan
çekmesi ve belirli bir yükseklikten serbest bırakılan bir
cismin yere düşmesi etkinliklerini yaparak sonuçları
tartışırlar (1.2; 1.3).
Fark Nerede?
Topların hareketini sağlayan kuvvet ile toplu iğneleri, kâğıt
parçalarını çeken ve cismin yere düşmesine neden olan
kuvvetler karşılaştırılarak aralarındaki temel farkın ne
olduğu kısaca tartışılır (1.1; 1.2; 1.3).
1.1 4. sınıfta kuvvetle ilgili
incelenen kavramlar hatırlatılır.
[!] 1.2, 1.3 “Alan kuvveti” yerine bu
seviyede “temas gerektirmeyen
kuvvet” ifadesi kullanılır.
1.2 Saçımıza sürdüğümüz bir
tarağın küçük kâğıt parçalarını
çekmesi ve serbest bırakılan bir cismin
yere düşmesi etkinliği, elektrostatik
kuvvet ve kütle çekim kuvvetinin
temas gerektirmediğini sezdirmek
amacıyla yapılır. Ancak bu konularla
ilgili ayrıntıya girilmez.
??? 1.3 Cisimleri hareket ettiren
rüzgârın (hava akımının) temas
gerektiren bir kuvvet olduğu
vurgulanır.
Kuvvet Çeşitlerini Belirleyelim

190
ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET
KUVVETVEHAREKET
2. Mıknatısların özellikleriyle ilgili olarak
öğrenciler;
2.1. Mıknatısların birbirini çektiğini veya
ittiğini gözlemler (BSB-1).
2.2. Mıknatısların farklı iki kutbu olduğunu
fark eder.
2.3. Mıknatısların farklı kutuplarından birinin
N ve diğerinin S olarak isimlendirildiğini
ifade eder.
2.4. Mıknatısların aynı kutuplarının birbirini
ittiği, zıt kutupların ise birbirini çektiği
sonucuna ulaşır (BSB -23).
2.5. Bazı maddelerin mıknatıslardan
etkilendiğini ifade eder.
2.6. Mıknatısların maddelere uyguladığı
kuvvetin, temas gerektirmeyen bir kuvvet
olduğunu açıklar.
2.7. Günlük hayatta mıknatısların kullanım
alanlarını listeler (BSB-24).
Mıknatısı Tanıyalım
Öğrenciler sınıfa getirilen çeşitli şekillerdeki mıknatısları (çubuk,
U, halka vb.) kullanarak iki mıknatısın birbirini çektiğini veya
ittiğini çeşitli denemeler yaparak keşfeder. Bu denemeler
esnasında öğrenciler mıknatısların uçlarının (kutuplarının) farklı
davrandığını gözlemler. Bu kutuplardan birinin N, diğerinin S
kutbu olarak isimlendirildiğini öğrenirler. Hangi kutupların
birbirini ittiğini, hangilerinin birbirini çektiğini deneyerek tespit
ederler. Sonuçları tartışırlar (2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2,6).
Kaybolmayan Kutuplar
Bir çubuk mıknatısa çekiçle vurularak mıknatıs iki parçaya ayrılır.
Öğrenciler bu iki parçanın yine itme veya çekme özelliği
gösterdiğini, her bir parçada yine N ve S olarak isimlendirilen
kutuplarının varolduğunu gözlemler (2.2; 2.3; 2.4).
Mıknatısları Nerelerde Kullanırız?
Mıknatısların günlük hayatta kullanım alanlarını araştırmaları
istenir (2.7).
2.1 4. sınıfta mıknatısların
bazı maddelerle etkileşimlerinden
faydalanarak birbiri içerisine
karışmış olan maddeleri ayırmada
nasıl kullanıldıkları işlenmişti.
[!] 2.5 Öğrenciler, mıknatısların
elektronik donanımlı bazı
eşyalara (televizyon, bilgisayar
ekranı, bankamatik kartı, cep
telefonu, bilgisayar disketi, CD
vb.) yaklaştırıldığında, bu
eşyalara zarar verebileceği
konusunda uyarılır.
2.7 Öğrenciler, araştırma
yaparken İnterneti etkili şekilde
kullanmaya teşvik edilir.
[!]2.7 Pusula tanıtılır.
Dünyamızın bir mıknatıs gibi
davrandığından bahsedilir.

191
ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE : KUVVET VE HAREKET
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALARKUVVETVEHAREKET
3. Sürtünme kuvvetini ve hayatımızdaki önemini
anlamak amacıyla öğrenciler;
3.1. Çeşitli yüzeylerin (halı, beton, buz vb.), cisimlerin
hareketlerine etkilerini karşılaştırır (BSB-5).
3.2. Bir cismin kaygan bir yüzeyde daha kolay, pürüzlü
bir yüzeyde ise daha zor hareket ettirilebileceğini
gözlemler (BSB-1).
3.3. Bir cismin kaygan bir yüzeyde daha kolay, pürüzlü
bir yüzeyde ise daha zor hareket ettirilmesinin
sebebini, sürtünen yüzeylerin farklılığı ile açıklar
(BSB-7).
3.4. Yüzey ile cisim arasında, cismin hareketini
zorlaştıran veya engelleyen kuvveti, sürtünme
kuvveti olarak tanımlar.
3.5. Sürtünmenin bir temas kuvveti olduğunu ifade eder.
3.6. Hava ortamında, hareket eden cismin hareketini
zorlaştıran kuvveti hava direnci olarak tanımlar.
3.7. Su içerisinde, hareket eden cismin hareketini
zorlaştıran kuvveti su direnci olarak tanımlar.
3.8. Hava ve su direncinin cisimlerin hareketlerine
etkilerini karşılaştırır (BSB-4, 5, 6).
3.9. Teknolojik tasarım aşamalarını uygulayarak havada
uzun süre kalabilecek bir paraşüt geliştirir (FTTÇ-
6, 14).
3.10.Sürtünmenin günlük yaşamdaki etkilerine örnekler
verir (FTTÇ-4).
Tartışalım
Öğrencilere, buzlu yollarda yürümekte neden zorlandıkları, bazı araçların
(bisikletlerin, kapı menteşelerinin vb.) hareketli aksamlarının neden yağlanması
gerektiği sorulur ve alınan cevaplar tartışılır (3.1).
Hareketi Zorlaştıran Nedir?
Öğrenciler bir cismi önce kaygan, sonra da pürüzlü bir yüzeyde harekete geçirmeye
çalışırlar. Her iki durumda da hareketi zorlaştırıcı veya engelleyici kuvvetin ne
olabileceğini ve hangi yüzeyde cismi daha kolay hareket ettirebildiklerini tartışırlar
(3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5).
Bir Paraşüt Yapalım
Öğrenciler, küçük cisimleri (kibrit kutusu, silgi vb.) taşıyabilecek bir paraşüt modeli
tasarlayıp yaparak hava direncinin harekete etkisi tartışırlar. Konuyla ilgili olarak; jet
uçaklarının, kısa pistlere inerken durmalarını kolaylaştırmak için, paraşüt açmalarıyla
ilgili bir video film izlettirilebilir (3.6; 3.9).
Öğrenciler, sürtünmenin bilimsel olarak anlaşılmasının teknoloji uygulamalarındaki
yerini tartışır. Bu bağlamda, Atatürk’ün bilim ve teknoloji hakkındaki görüşlerini
araştırırlar.
Su İçerisine Bırakılan Bilye
Öğrenciler, özdeş iki cam bilyeden birini su dolu derin bir cam kap içerisine, diğerini
de hava ortamında aynı anda, aynı yükseklikten serbest bırakarak bilyelerin aynı
mesafeyi ne kadar sürede geçtiklerini karşılaştırır ve bunun sebeplerinin neler
olabileceğini açıklarlar (3.7).
Sürtünmesiz Bir Yaşam Nasıl Olurdu?
“Eğer sürtünme olmasaydı hayatımızda ne gibi değişiklikler olurdu?” sorusuna
öğrencilerle birlikte cevap aranır. Bu konu ile ilgili simülasyonlar gösterilebilir. Bazı
durumlarda sürtünmeyi azaltmak, bazı durumlarda ise artırmak için önlemler alındığı
örneklerle tartışılır (3.9).
??? Bisikletin frenine basıldığında
yavaşlamasının asıl nedeni tekerlek ile
yüzey arasındaki sürtünmeden ziyade,
tekerlek ile fren pabuçları arasındaki
sürtünmedir.
[!] Atatürkçülük ile ilgili konular
(3.9,3.10- 1)
Bu Yarış Nasıl Kazanılır?
Nasıl Daha Yavaş Düşer?
İlişkilendirme (Ayıraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

192
Etkinlik Adı : Kuvvet Çeşitlerini Belirleyelim
İlgili Olduğu Kazanımlar: 1.1; 1.2: 1.3; 1.4
Aşağıdaki resimlerde bazı cisimlere kuvvetler etki ettiği görülmektedir. Bu kuvvetlerin hangi
çeşit kuvvet olduğunu düşünerek aşağıdaki tabloda ilgili seçenekleri belirtiniz.
a) b) c) d)
Etkinlik Adı : Bu Yarış Nasıl Kazanılır?
İlgili Olduğu Kazanımlar: 3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5
Öğrenciler için sınıfta bir oyuncak araba yarışı düzenlenir. Yarışmaya katılan her öğrenci
grubuna özdeş bir araba verilir fakat her grup bir metre uzunlukta ve aynı eğime
sahip olan yarış pistini kendi inşa eder. Oyuncak arabaların ne tür bir yüzeyde
hareket edeceklerine gruplar karar verir. Sonra tüm gruplar sırasıyla arabalarını kendi inşa
ettikleri pistte rampadan aşağı serbest bırakırlar. Arabası en uzağa, en kısa sürede giden grup
yarışmayı kazanır. Yarışma sonunda pistin yüzeyi ile arabanın tekerleri arasındaki sürtünme
kuvvetinin harekete etkileri tartışılır ve aşağıdaki sorulara cevap aranır.
Oyuncak arabaların mümkün olan en uzak mesafeye en kısa zamanda gitmesi için
hangi yüzey tipini kullanmak daha uygun olur? Gruplar sürtünme kavramını
kullanarak yaptıklar pist seçiminin nedenlerini açıklarlar.
Öğrenciler farklı yüzeyler üzerinde cisimlerin hareketi ile ilgili tecrübelerini
düşünür (örneğin asfalt yolda veya çimde bisiklet sürerken, buz üzerinde paten
yaparken ya da bir cismi hareket ettirirken). Öğrenciler bu deneyimleri hakkında
konuşarak cisimleri hareket ettirmek için harcanan kuvvetlerin farklı yüzeylerde
aynı olup olmadığını açıklarlar (Örneğin bir kutuyu toprak zeminde sürüklemek
buz üzerinde sürüklemeye göre daha fazla kuvvet gerektirir.).
Temas Gerektiren Kuvvetler Temas Gerektirmeyen Kuvvetler

193
Etkinlik Adı : Nasıl Daha Yavaş Düşer?
İlgili Olduğu Kazanımlar: 3.5; 3.6; 3.8; 3.9
Amaç
Basit araç-gereç ve malzemeler kullanarak düşmeyi geciktirecek bir
paraşüt geliştirmek.
Ön Araştırma
Öğrenci, paraşütlerin düşme üzerindeki etkisini araştırır. Farklı paraşüt
şekillerinin işlevini öğrenir. Daha yavaş düşmenin nelere bağlı olduğunu
belirler.
Tasarım ve yapım
Elli gramlık küçük bir cismin olabildiğince yavaş düşmesini sağlayacak bir paraşüt
geliştirmeye yönelik düşünce geliştirir. Çizim yaparak taslak(lar) geliştirir.
Seçtiği taslağı gerçekleştirmek üzere hangi malzeme ve araç-gereçlere ihtiyacı olduğunu
belirler.
Malzemeyi işleyerek istenen şekli verir.
Değerlendirme
Paraşütü dener ve arkadaşları ile paylaşır.

194
Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar
4. Ünite : Yaşamımızdaki Elektrik
A. Genel Bakış
Bu ünite, 4. sınıfta yer alan elektriğin tehlikelerinden sakınma ve gereken önlemleri
alma konusu ile basit elektrik devre uygulamalarını temel alıp daha da genişleterek
öğrencilerin günlük hayattaki elektrik devre uygulamaları hakkında daha derin bir bilgi sahibi
olmalarını hedefleyen bir içeriğe sahiptir. Ünite aynı zamanda, öğrencilerin derste elektrikle
ilgili öğrendikleri kavramları, sahip oldukları ön bilgileri ile ilişkilendirmeyi ve elektriğin
tehlikelerinden sakınarak gereken önlemleri alma konusunda önceki bilgilerini pekiştirmeyi
amaçlar.
Bu ünite işlenirken soyut bir kavram olan akım kavramına girilmemiş, dolayısıyla
direnç kavramı ile devrelerin seri-paralel bağlanması konularına yer verilmemiştir.
Öğrenciler, bir ampulün parlaklığını pil sayılarını değiştirerek artırıp-azaltabileceklerini ya da
pil sayısını sabit tutup ampul sayısını artırarak ampullerin parlaklığını değiştirebileceklerini
keşfederler. Böylece öğrenciler deneysel uygulamalarda bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen
değişkenleri tanımlama ile ilgili bilimsel süreç becerilerini kazanırlar. Ünitede değinilmeyen
akım, direnç, potansiyel gibi kavramlara ve uygulamalara daha üst sınıflarda yer verilecektir.
Bu ünite, öğrencilerin deney yapmalarını ve problem çözmelerini teşvik edecek
öğrenme etkinliklerini içermektedir. Bu etkinlikler sayesinde birçok deney yapan öğrenciler,
bilimde deneme-yanılma ile sonuca ulaşmanın yerini kavrarlar.
Verilen öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğinde olup fizikî
koşullar da dikkate alınarak tüm öğrencilerin etkin ve verimli katılımının sağlanacağı uygun
bir öğrenme ortamı hazırlanabilir. Ayrıca ünitenin “Etkinlik Örnekleri” bölümünde
öğrencilerin ön bilgilerini tespit etmek için, “Devredeki Hatayı Bulalım” etkinliğinde ilk
olarak hatalı bir kurulu devre, daha sonra hatalı bir devre resmi verilir. Öğrenciler devreler
üzerindeki eksiklikleri bulmaya çalışırlar. Böylece, 4. sınıfta gördükleri konuları hatırlayarak
üniteye hazırlık yapmış olurlar.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede, öğrencilerin, farklı elektrik devreleri oluşturarak, devre elemanlarının
işlevlerini tanıma, bir devre elemanın değişiminin devrede ne gibi etki yaratacağı konusunda
bilgilenme ve devrelerin şematik gösterimini öğrenmeleri amaçlanmaktadır. Böylece
öğrencilerin farklı elektrik devrelerindeki pil ve ampul sayısını değiştirerek değişimin devre
üzerinde yaratacağı etkileri keşfetmeleri, devre elemanlarını semboller ile göstererek devre
şeması çizmeleri sağlanacaktır.
Bu ünitenin odağı, farklı basit elektrik devreleri oluştururken, devre elemanlarının
birbirleri ile ilişkisini deney, araştırma ve gözleme dayalı etkinliklerle araştırmak olmalıdır.
Sonuçta oluşturulan bir devrenin herkes tarafından kabul edilen sembollerle şemasını çizmeye
geçilmelidir.

195
• Basit Elektrik Devreleri Oluşturalım
• Ampullerin Parlaklığını Değiştirelim
• Devre Resimlerimizi Sembollerle İfade Edelim

196

Ek fenü.5

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (17)

En vedette

En vedette (8)

Similaire à Ek fenü.5

Similaire à Ek fenü.5 (20)

Ek fenü.5