1. ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ
Τέθηκαν οι εξής διδακτικοί στόχοι
Α. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
 Να αντιληφθούν οι μαθητές ότι ο Ιουστινιανός στην εσωτερική του
πολιτική αποδεικνύεται καινοτόμος και ρηξικέλευθος
 Να κατανοήσουν ότι όλες οι πτυχές της πολιτικής του προσδιόρισαν το
νέο χαρακτήρα του κράτους, που αποδίδει ο όρος βυζαντινός
 να συλλάβουν οι μαθητές τα κύρια σημεία της εσωτερικής πολιτικής του:
ισχυροποίηση της απόλυτης μοναρχίας, επιβολή μιας θρησκείας και ενός
δόγματος, συστηματική κωδικοποίηση του Δικαίου, η οποία το 16ο αι.
έγινε γνωστή ως Corpus juris civilis, δηλαδή αστικό δίκαιο και αποτέλεσε
τη βάση της νεότερης νομοθεσίας των ευρωπαϊκών κρατών
 να αντιληφθούν ότι θεμελιώθηκε νέο διοικητικό σύστημα που απέτρεψε
τον εκφεουδαρχισμό της αυτοκρατορίας- ο ρόλος των Νεαρών,
γραμμένων στην ελληνική γλώσσα
Β. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
 Οι μαθητές να μπορούν να συντάσσουν διάφορων μορφών κείμενα που
απαιτούν αντίστοιχα μαθησιακά περιβάλλοντα ή πολιτιστικές
δραστηριότητες
 Να αποκτήσουν την ικανότητα κατανόησης των κειμένων και των ιδεών
που διαπνέονται, να εκφράζουν τις απόψεις τους, να τις τεκμηριώνουν
και να διατυπώνουν τις προσωπικές τους απόψεις
 Με τις ερευνητικές εργασίες και τις ομάδες να καλλιεργήσουν
ομαδοσυνεργατικό πνεύμα και δημιουργικότητα
 Να καλλιεργήσουν την κριτική σκέψη και να οικοδομήσουν ιστορική
σκέψη και συνείδηση
 Να επιχειρούν συγκρίσεις μεταξύ των εποχών, έστω και με
αναχρονισμούς, για να λάβουν τα απαραίτητα διδάγματα, που θα τους
ευαισθητοποιήσουν και θα τους καταστήσουν υπεύθυνους πολίτες, με
ατόφια εθνική συνείδηση και αντίληψη της δημοκρατίας και
συνειδητοποίηση των αγώνων για ελευθερία, ανεξαρτησία και
κατοχύρωση ανθρώπινων δικαιωμάτων
Γ. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
 Να κατανοήσουν τα επίπεδα του νέου και κριτικού γραμματισμού

2.  Να αποκτήσουν την ικανότητα κριτικής αντιμετώπισης των άμεσων αι
έμμεσων πηγών
 Να αποκτήσουν την ικανότητα παραγωγής λόγου και επίλυσης
ασκήσεων
 Να ασκηθούν στην προφορική συζήτηση και παρουσίαση στα πλαίσια της
ομάδας
Δ. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
 Να εξοικειωθούν οι μαθητές με τη τεχνολογία της πληροφορικής, ώστε
να μπορούν να επιλέγουν τις κατάλληλες ιστορικές πηγές και
πληροφορίες, να διαβάζουν και να γράφουν κείμενα μέσω Η/Υ και να
επικοινωνούν μέσω αυτών ως πομποί και δέκτες.
 Να γνωρίσουν και να χρησιμοποιήσουν τις διάφορες εφαρμογές των
Τ.Π.Ε.
Ε. ΜΕΘΟΔΟΣ
Συνεργατική, διερευνητική, μαθητοκεντρική
1. Πορεία διδασκαλίας
1η ώρα΅: Την πρώτη ώρα έγινε από τον διδάσκοντα κ. Νικόδημος
Μιχαηλίδη συνοπτική παρουσίαση της ενότητας με τη χρήση των ΤΠΕ σε
μορφή power point
Στη διάρκεια της παρουσίασης αναπτύχθηκε ζωντανός και
εποικοδομητικός διάλογος με τους μαθητές, ενώ λύθηκαν απορίες των
μαθητών σε αρκετά σημεία της παρουσίασης από τον διδάσκοντα λόγω
της συνοπτικής μορφής των πληροφοριών
 Αρχικά επιχειρήθηκε μια σύνδεση με τα προηγούμενα: θίχθηκε το
θέμα μεταφοράς της πρωτεύουσας και ρωτήθηκαν οι μαθητές για
τις προοιωνιζόμενες εξελίξεις
 Στη συνέχεια συζητήθηκαν οι λόγοι εξελληνισμού του Ανατολικού
Ρωμαϊκού Κράτους
 Τέθηκε το ερώτημα της χρονολογίας οριστικού χωρισμού του
Ανατολικού και δυτικού κράτους και οι μαθητές έδωσαν απάντηση
των λόγων αυτής της διαίρεσης και επισημάνθηκε η χρονολογία
ουσιαστικής έναρξης της Βυζαντινής ιστορίας
 Ο καθηγητής επισήμανε τις πολιτικές του Ζήνωνα, για να
προστατεύσει το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας από τις
βαρβαρικές επιδρομές
 Διατυπώθηκε η ερώτηση και απαντήθηκε από τους μαθητές για
ποιο λόγο η Κωνσταντινούπολη έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο
στον εξελληνισμό της αυτοκρατορίας

3.  Ακολούθησε συνοπτική παρουσίαση από τον κ. Μιχαηλίδη
Νικόδημο της εξωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού εμμένοντας
στο όραμά του της ανασύστασης της παλαιάς ρωμαϊκής
οικουμένης
 Στη συνέχεια παρουσιάστηκαν τα κύρια σημεία της εσωτερικής
του πολιτικής επιμένοντας στη σημασία της κωδικοποίησης του
δικαίου. Μοιράστηκε σε φωτοτυπία συνοπτικά η νομοθετική
προσπάθεια της εποχής του Ιουστινιανού και συζητήθηκαν
ιδιαίτερα οι Νεαρές, οι οποίες και γράφηκαν στην ελληνική
γλώσσα, ώστε να γίνονται κατανοητές από το λαό και συνδέθηκαν
με την αντιμετώπιση του ακανθώδους προβλήματος
εκφεουδαρχισμού της αυτοκρατορίας, πράγμα που με αυτό το
νομοθετικό εγχείρημα απετράπη
 επισημάνθηκαν οι βασικές αιχμές του νέου διοικητικού
συστήματος του Ιουστινιανού και δόθηκαν κάποιες λέξεις κλειδιά
στους μαθητές, οι οποίοι κλήθηκαν να τις υποστηρίξουν. Αυτές
ήταν: ελληνοχριστιανική οικουμένη, στάση του Νίκα, αστικό
δίκαιο, εκφεουδαρχισμός, δυνατοί
2η ώρα: μοιράστηκαν στις ομάδες τα φύλλα εργασίας, τα οποία
περιελάμβαναν ερωτήσεις εμπέδωσης της ύλης, παράθεση κειμένων με
ερωτήσεις επί των πηγών με σκοπό την κατανόηση εννοιών και ιδεών-
κλειδιών μέσα στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο και παράθεση
ιστότοπων για διερεύνηση στο διαδίκτυο με αποφυγή της πολύωρης
αναζήτησης από την πλευρά των μαθητών
3η ώρα: έγινε παρουσίαση των φύλλων εργασίας από τις ομάδες στην
τάξη. Ακολούθησε ανακεφαλαίωση, αξιολόγηση και αυτοαξιολόγηση του
σχεδίου διδασκαλίας και διατυπώθηκαν απόψεις ως προς τις δυνατότητες
επέκτασής του με δραστηριότητες
Τα φύλλα εργασίας:
1ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη Σ ή Λ
και να αιτιολογήσετε αυτές που θεωρείτε λανθασμένες
I. Οι θρησκευτικές επιλογές του Μ. Κωνσταντίνου και η μεταστροφή
του προς το χριστιανισμό απασχόλησαν τους ιστορικούς και
υπήρξαν θέμα επιστημονικής σύγκρουσης

4. II. Η ιστορία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας της Ανατολής άρχισε με
την υπογραφή του Διατάγματος των Μεδιολάνων
III. Ο Μεγάλος Κωνσταντίνος εδραίωσε το χριστιανισμό σε βάρος των
άλλων θρησκειών της αυτοκρατορίας
IV. Επί Μ. Κωνσταντίνου η Σύγκλητος δεν ήταν παρά μόνο ένα
τιμητικό σώμα
V. Ο Μ. Κων/νος από νωρίς εγκατέλειψε τον ειδωλολατρικό τίτλο του
Μεγίστου Αρχιερέως
2. Ποιες συνέπειες είχε η μεταφορά της πρωτεύουσας του Μ. Κων/νου στην
Κων/πολη
3. Πότε και από ποιον έγινε ο χωρισμός της αυτοκρατορίας σε ανατολικό
και δυτικό τμήμα
4. Να διαβάσετε την παρακάτω πηγή και να κρίνετε την πολιτική του Μ.
Θεοδοσίου σ’ όλες της τις εκφάνσεις. Θεωρείτε ότι υπήρξε σωτήριος για το
νέο πολιτισμό που αναφυόταν, το Βυζαντινό;
Μ. Θεοδόσιος(379-395 μ.Χ)
Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της
βασιλείας του Θεοδοσίου ήταν οι καταστροφικές επιδρομές των Γότθων. Ο
αυτοκράτορας σύναψε μαζί τους ειρήνη, επιτρέποντας στους
Οστρογότθους να εγκατασταθούν στην Παννονία (τη σημερινή Ουγγαρία)
και στους Βησιγότθους στην Κάτω Μοισία (τη σημερινή Βόρεια Βουλγαρία).
Στα εδάφη αυτά απολάμβαναν πλήρη φορολογική απαλλαγή και αυτονομία
και υποχρεούνταν να συμμετέχουν στην άμυνα του κράτους στην περιοχή
τους. Με τον τρόπο αυτό οι Γότθοι διείσδυσαν στην αυτοκρατορία, γεγονός,
του οποίου οι συνέπειες φάνηκαν αργότερα.
Σε ό,τι αφορά στη θρησκευτική πολιτική του, ο Θεοδόσιος Α' υπήρξε
ένθερμος υποστηρικτής του Χριστιανισμού, πράγμα στο οποίο οφείλεται
και ο χαρακτηρισμός του ως Μέγας. Ήδη από το 380 είχε ορίσει με
διάταγμα το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους. Συγκάλεσε
τη Β' Οικουμενική Σύνοδο το 381 στην Κωνσταντινούπολη, όπου καταδίκασε
τις αιρέσεις, συμπλήρωσε και επικύρωσε το Σύμβολο της Πίστεως. Έλαβε
επίσης αυστηρά μέτρα εναντίον των ειδωλολατρών και των αιρετικών. Με
τις αποφάσεις του σχετίζεται η καταστροφή πολλών αρχαίων ναών καθώς
και η απαγόρευση όλων των εκδηλώσεων που θεωρούνταν ειδωλολατρικές,
ανάμεσά τους και των Oλυμπιακών Αγώνων.
Στην εσωτερική πολιτική του ο Θεοδόσιος ενίσχυσε την τάξη των
βουλευτών καθώς και τη δύναμη των κρατικών υπαλλήλων, που ωστόσο,
όπως φαίνεται από τη νομοθεσία της εποχής, χαρακτηρίζονταν από
διαφθορά. Προσπάθησε να περιορίσει τη δύναμη των μεγαλογαιοκτημόνων

5. προς όφελος των φτωχών γεωργών. Οι αυξημένες δαπάνες του κράτους
λόγω της πολυδάπανης ζωής, αλλά και των φυσικών καταστροφών, των
βαρβαρικών επιδρομών και της πολιτικής του αυτοκράτορα ως προς τους
Γότθους, οδήγησαν σε σκληρή φορολογική πολιτική που προκάλεσε όχι μόνο
δυσβάσταχτο βάρος στους φορολογούμενους αλλά και αγανάκτηση. Κατά
καιρούς ξέσπασαν ταραχές και επαναστάσεις που ο αυτοκράτορας
κατάφερε να καταστείλει, αρκετές φορές με βίαιο τρόπο. Οι εξεγέρσεις
στην Αντιόχεια αλλά και την Αλεξάνδρεια ήταν ενδεικτικές της
κατάστασης.
Τον Ιανουάριο του 395 εξασθενημένος σωματικά και ψυχικά ο Θεοδόσιος
αρρώστησε και πέθανε.
5. Να ανοίξετε τον κάτωθι ιστότοπο, να μελετήσετε τα σχετικά με τη στάση
του Νίκα και να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα: ποια ήταν τα αίτια και
οι αφορμές της στάσης και τι σηματοδότησε για το μέλλον της
αυτοκρατορίας η κατάπνιξή της
http://www.odyssey.com.cy/main/modules/PrintDialog/PrintItem.aspx?src=h
ttp://www.odyssey.com.cy/main/default.aspx?tabID=140*itemID=4047*mid=2
858
http://www.ehw.gr/constantinople/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=1249
4
6. Ποιους πολιτικούς στόχους έθεσε ο Ιουστινιανός μετά την επιτυχημένη
στρατιωτική του σταδιοδρομία. Να λάβετε υπόψη σας τον παρακάτω
ιστότοπο:
http://www.ehw.gr/asiaminor/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaid=4
594&boithimata_State=&kefalaia_State=
ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ
2ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη Σ ή Λ
και να αιτιολογήσετε αυτές που θεωρείτε λανθασμένες
i. Στο ανατολικό τμήμα άργησε πολλά χρόνια να θεσπιστεί η
ανεξιθρησκία, η οποία θεσπίστηκε στο Δυτικό τμήμα το 313 μ.Χ. με
το διάταγμα των Μεδιολάνων
ii. Η μεταφορά της πρωτεύουσας έγινε, για να αποσυνδεθεί η
αυτοκρατορία από τον αρχαίο ρωμαϊκό κόσμο και την παράδοση,
έστω κι αν η νέα τοποθεσία δεν εξασφάλιζε καλή άμυνα

6. iii. Η Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος καταδίκασε την άιρεη του
μονοφυσιτισμού
iv. Το Ενωτικό διάταγμα του Ζήνωνος οδήγησε στο πρώτο σχίσμα
ανάμεσα στις εκκλησίες της Ανατολής και της Δύσης
v. Η ίδρυση του Πανδιδακτηρίου στην Κων/πολη ήταν έργο του
αυτοκράτορα Ιουλιανιού
2. Πώς αντιμετωπίστηκε ο κίνδυνος εκγοτθισμού του ανατολικού τμήματος
της αυτοκρατορίας;
3. Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στον εξελληνισμό του Ανατολικού ρωμαϊκού
κράτους;
4. Πώς θα κρίνατε το έργο του Ιουστινιανού λαμβάνοντας υπόψη σας την
παρακάτω πηγή;
Ο Ιουστινιανός γεννήθηκε το 482 και κυβέρνησε από το 527 έως το θάνατό
του το 565. Το 518 έγινε κόμης των δομέστικων και πήρε τον τίτλο του
πατρικίου ενώ το 521 ανέλαβε το αξίωμα του υπάτου, πράγμα που τον
βοήθησε να αποκτήσει κύρος και δύναμη μέσα στους κύκλους της
Πρωτεύουσας. Αργότερα έγινε ανώτατος αξιωματικός της αυτοκρατορικής
φρουράς. Το 527 ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας και την ίδια χρονιά, με το
θάνατο του Ιουστίνου, απέμεινε μονοκράτορας.
Η φυσική αντοχή του και ο ολιγόωρος ύπνος τού χάρισαν το χαρακτηρισμό
του "ακοίμητου βασιλιά" στην επιγραφή του ναού των Αγίων Σέργιου και
Βάκχου στην Kωνσταντινούπολη ή του "άρχοντος των δαιμόνων" σύμφωνα
με τον ιστορικό Προκόπιο. Ήταν άνθρωπος δεσποτικός, διέθετε μεγάλη
επιμονή, σύστημα και υπομονή για να πετύχει τους σκοπούς του. Yπήρξε
επίσης ιδιαίτερα δραστήριος και εργατικός, με καλούς τρόπους, χωρίς να
επιδίδεται σε ασυδοσίες, αλλά και αρκετά δύσπιστος.
Το πορτρέτο του αυτοκράτορα μας έχει σωθεί στον ψηφιδωτό διάκοσμο του
Αγίου Βιταλίου στη Ραβέννα (Iταλία) καθώς και σε νομίσματα της εποχής.
Στις 14 Nοεμβρίου του 565 ο Iουστινιανός πέθανε. Το μεγαλειώδες
πρόγραμμά του ήταν διαποτισμένο από το πνεύμα της παντοδυναμίας της
παλινορθωμένης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, καθώς και την προσπάθεια για
την επικράτηση της Ορθοδοξίας. Πολλοί ωστόσο ήταν εκείνοι που άσκησαν
αρνητική κριτική στο έργο του σε ό,τι αφορά στην οικονομία του κράτους,
καθώς θεώρησαν ότι οι μακροχρόνιοι πόλεμοι όπως και αρκετά από τα
μεγαλεπήβολα ανοικοδομητικά του έργα κόστισαν στο κράτος τεράστια
χρηματικά ποσά, αλλά και ότι δημιουργήθηκαν νέα προβλήματα στα βόρεια
και ανατολικά σύνορα, παράλληλα με τις εντάσεις που δημιουργήθηκαν με
τις ανατολικές επαρχίες. Παρόλα αυτά τόσο η αναδιοργάνωση του κράτους,
το νομοθετικό του έργο καθώς και η παλινόρθωση της ρωμαϊκής

7. αυτοκρατορίας, αλλά και η ακμή στις τέχνες και τα γράμματα
χαρακτηρίζουν
5. Ποιες μεταρρυθμίσεις επέφερε ο Ιουστινιανός στην αυτοκρατορική
διοίκηση και ποιες ήταν οι επιπτώσεις τους. Να λάβετε υπόψη σας τον
κάτωθι ιστότοπο:
http://constantinople.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaid=11
685&boithimata_State=&kefalaia_State=
6. Να τεκμηριώσετε την άποψη ότι το νομ θετικό έργο του Ιουστινιανού
αποτέλεσε τη βάση της νεότερης νομ οθεσίας των ευρωπαϊκών κρατών.
Να λάβετε υπόψη σας τον κάτωθι ιστότοπο: http://byzantin-
history.blogspot.gr/2009/12/blog-post.html
ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ
3ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη Σ ή
Λ και να αιτιολογήσετε αυτές που θεωρείτε λανθασμένες
i. Ο Ιουστινιανός προσπάθησε να μετριάσει τον απολυταρχικό
χαρακτήρα του πολιτεύματος
ii. Ο Ιουστινιανός συμπεριφέρθηκε με ιδιαίτερη σκληρότητα
απέναντι στους Εβραίους
iii. Ο Ιουστινιανός ακολούθησε σκληρή πολιτική απέναντι στους
δυνατούς
iv. Η Βασιλική Βιβλιοθήκη της Κων/πολης είναι έργο του
αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β΄
v. Η ρωμαϊκή οικουμένη επί Ιουστινιανού μετεξελίχθηκε σε
ελληνοχριστιανική
2. Ποιο γεγονός σηματοδοτεί το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους;
3. Α. Ποιο χαρακτήρα έλαβε το πολίτευμα στα χρόνια του Ιουστινιανού;
Β.Ποιες αιτίες και αφορμές οδήγησαν στη διαμόρφωση του
πολιτεύματος;
4. Για ποιους λόγους θεωρείται καταλυτική η επιρροή του Corpus juris
civilis στην εξέλιξη του δικαίου παγκοσμίως; Να απαντήσετε
λαμβάνοντας υπόψη την παρακάτω πηγή
Το καταπληκτικό νομοθετικό έργο του 6ου αιώνα, παρά τις φυσικές
ατέλειες που παρουσίαζε στην εκτέλεσή του και παρά τα μεθοδικά του
σφάλματα, υπήρξε πολύ σημαντικό. Ο Κώδικας του Ιουστινιανού διέσωσε το
Ρωμαϊκό Δίκαιο, το οποίο έδωσε τις βασικές αρχές για τους νόμους που

8. ρυθμίζουν τη ζωή της σύγχρονης κοινωνίας. Όπως λέει ο Diehl «η ισχυρή
θέληση του Ιουστινιανού πέτυχε ένα από τα πιο αποδοτικά έργα, για την
πρόοδο της ανθρωπότητας». Τον 12ο αιώνα, όταν άρχισε στη Δυτική
Ευρώπη η μελέτη των Ρωμαϊκού Δίκαιου το Corpus juris civilis του
Ιουστινιανού καθιερώθηκε ως το δίκαιο πολλών χωρών. «Το Ρωμαϊκό
Δίκαιο απέκτησε νέα ζωή και για δεύτερη φορά συνετέλεσε στην ενότητα
του κόσμου. Όλες οι νομοθετικές εξελίξεις της Δυτικής Ευρώπης, ακόμα
και αυτές των ημερών μας, υφίστανται την επιρροή του Ρωμαϊκού Δικαίου...
Τα πιο αξιόλογα περιεχόμενα της ρωμαϊκής νομοθεσίας έχουν εισαχθεί
στις παραγράφους και στα κεφάλαια των κωδίκων της εποχής μας, με το
όνομα των οποίων συνεχίζουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους» (I. A.
Pokrovsky).
Κατά τον 20ο αιώνα παρατηρήθηκε μια ενδιαφέρουσα μεταστροφή στις
απόψεις όσων μελετούσαν το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού. Μέχρι τότε
το έργο αυτό, με εξαίρεση τις Νεαρές, είχε χαρακτηριστεί ως βοήθημα για
την καλύτερη κατανόηση του Ρωμαϊκού Δίκαιου. Είχε χαρακτηριστεί
δηλαδή ως έργο δευτερεύουσας σημασίας. Ο Κώδικας δε μελετήθηκε ποτέ
ως αντικείμενο ανεξάρτητης έρευνας. Θεωρείτο ότι ο Ιουστινιανός, ή
μάλλον ο Τριβωνιανός, διέστρεψε το κλασικό δίκαιο συντομεύοντας ή
ευρύνοντας το κείμενο του πρωτότυπου. Τον προηγούμενο όμως αιώνα
εξετάστηκε κυρίως το κατά πόσο το έργο του Ιουστινιανού ανταποκρίθηκε ή
όχι στις ανάγκες της εποχής του και ποια υπήρξε η έκταση της συμβολής
του στις ανάγκες αυτές. Οι αλλαγές που έγιναν στο κλασικό κείμενο δεν
αποδίδονται πια στην αυθαιρεσία του συλλέκτη, αλλά στην προσπάθεια να
προσαρμοστεί το Ρωμαϊκό Δίκαιο στις συνθήκες που επικρατούσαν τον 6ο
αιώνα στην ανατολική αυτοκρατορία. Η επιτυχία του Κώδικα, στο σημείο
αυτό, πρέπει να μελετηθεί σε σχέση με τις κοινωνικές συνθήκες που
επικρατούσαν την εποχή εκείνη. Τόσο ο Ελληνισμός όσο κι ο Χριστιανισμός
πρέπει να επηρέασαν το έργο των συλλεκτών και οι συνήθειες της
Ανατολής πρέπει να αντανακλούνται στις αναθεωρήσεις του αρχαίου
Ρωμαϊκού Δικαίου. Μερικοί επιστήμονες μάλιστα μιλούν για τον ανατολικό
χαρακτήρα του νομοθετικού έργου του Ιουστινιανού. Συνεπώς μένει, για τη
σύγχρονη επιστήμη της ιστορίας του δικαίου, να καθορίσει και να
αξιολογήσει τις επιρροές του Βυζαντίου στον Κώδικα, στον Πανδέκτη και
στις Εισηγήσεις του Ιουστινιανού. Οι Νεαρές του, σαν έργο της τρέχουσας
νομοθεσίας, φυσικά, ανταποκρίνονται στις συνθήκες και τις ανάγκες της
σύγχρονής τους ζωής.
5. Ποια εκκλησιαστική πολιτική ακολούθησε ο Ιουστινιανός και γιατί;
Να λάβετε υπόψη σας τον παρακάτω ιστότοπο: http://byzantin-
history.blogspot.gr/2009/12/blog-post.html

9. 6. Για ποιο λόγο ο Ιουστινιανός έγραψε τις Νεαρές στην ελληνική
Γλώσσα; Να λάβετε υπόψη σας τον παρακάτω ιστότοπο:
http://byzantin-history.blogspot.gr/2009/12/blog-post.html
ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ
4ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
1. Ποια θρησκευτική πολιτική ακολούθησε ο Ιουστινιανός;
2. Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού
3. Ποιο διοικητικό σύστημα θεμελίωσε ο Ιουστινιανός και με ποιο
αποτέλεσμα;
4. Οι ιδιοκτήτες γης κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο μπορούσαν
να καλλιεργήσουν τα κτήματά τους με δυο τρόπους, άμεσα και
έμμεσα. Ο πρώτος τρόπος, που εφαρμοζόταν από τους μικρούς και
μεσαίους ιδιοκτήτες, συνίστατο στην καλλιέργεια των γαιών από
τους ίδιους ή με τη βοήθεια ίσως ελεύθερων εργατών και δούλων. Ο
δεύτερος τρόπος, που ακολουθούνταν από τη μεγάλη ιδιοκτησία,
σήμαινε την καλλιέργεια των γαιών από ελεύθερους ή
εξαρτημένους γεωργούς έναντι ορισμένου μισθώματος. Η έμμεση
καλλιέργεια γης γινόταν συνήθως βάσει συμβολαίου, που καθόριζε
τόσο το χρόνο εκμετάλλευσης όσο και το ποσό του μισθώματος και
συνεπαγόταν τη δημιουργία πολύπλοκων σχέσεων μεταξύ
ιδιοκτητών και καλλιεργητών, ανάλογα με την κατηγορία γης προς
καλλιέργεια. Για το λόγο αυτό αποτέλεσε μορφή εκμετάλλευσης
που επηρέασε σημαντικά τη διαμόρφωση της βυζαντινής κοινωνίας.
Στην περίπτωση των ιδιωτικών γαιών η εκμετάλλευση μπορούσε να
γίνει με απλή μίσθωση ή με μίσθωση εμφυτευτικού δικαίου. Όταν η
μίσθωση ήταν απλή, οι μισθωτές, που ήταν συνήθως ελεύθεροι
καλλιεργητές ή μικροϊδιοκτήτες, καλλιεργούσαν τη γη που
μίσθωναν με δικά τους μέσα έναντι ενοικίου σε χρήμα ή σε είδος. Η
μίσθωση ήταν συνήθως περιορισμένης διάρκειας. Η εκμετάλλευση
με βάση την εμφύτευση σήμαινε την καλλιέργεια της γης έναντι
μισθώματος, με την παράλληλη ευθύνη βελτίωσης των
ενοικιαζόμενων γαιών. Οι εμφυτευτές μπορούσαν να πουλήσουν τις
βελτιώσεις, ενώ σταδιακά ο χρόνος εκμετάλλευσης αυξήθηκε και η
εμφύτευση έγινε διηνεκής.
Στις αυτοκρατορικές γαίες ο τρόπος εκμετάλλευσης που
επικράτησε ήταν η διηνεκής εμφύτευση. Στις εκκλησιαστικές γαίες
εφαρμοζόταν τόσο η απλή μίσθωση όσο και η εμφύτευση. Επειδή
όμως μέσω της μακρόχρονης εμφύτευσης οι μισθωτές

10. προσπαθούσαν να καταχραστούν την εκκλησιαστική περιουσία, οι
αυτοκράτορες Λέων Α' (457-474), Αναστάσιος Α' (491-518), και
αργότερα ο Ιουστινιανός A΄(527-565) με νομοθετήματα περιόρισαν το
χρόνο μίσθωσης. Παρόμοιες καταχρήσεις παρατηρήθηκαν και στις
μισθώσεις των αστικών γαιών, που ήταν συνήθως διηνεκείς και
γίνονταν με πλειοδοσία. Οι καταχρήσεις αυτές, αλλά και οι
πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν συντέλεσαν στην εξαφάνιση
των αστικών γαιών.
Από τον 6ο αιώνα γνώρισε μεγάλη διάδοση η εκμίσθωση γαιών με
βάση το παροικικό δίκαιο. Σύμφωνα με αυτό, κάποιος ελεύθερος
ακτήμονας μπορούσε να εγκατασταθεί στις γαίες ενός γαιοκτήμονα
και να τις καλλιεργήσει, με αντάλλαγμα την καταβολή ενός μέρους
της παραγωγής στον κύριο της γης. Μετά την παρέλευση όμως μιας
περιόδου, συνήθως τριάντα χρόνων, το παροικικό μετατρεπόταν σε
μόνιμη σχέση εξάρτησης μεταξύ ιδιοκτήτη και καλλιεργητή. Η
παροικία ενσωμάτωσε στους μετέπειτα χρόνους όλες τις ομάδες της
εξαρτημένης εργατικής δύναμης, ενώ ο όρος πάροικος μπορούσε να
δηλώνει τόσο τον ιδιοκτήτη, όσο και το μισθωτή καλλιεργητή.
Με βάση το παραπάνω κείμενο να απαντήσετε στα παρακάτω
ερωτήματα:
 Ποιος ήταν ο οικονομικός ρόλος των ελεύθερων ή εξαρτημένων
γεωργών στην πρώιμη βυζαντινή περίοδο;
 Πόσα είδη γαιών σημειώνονται και ποιος ήταν ο τρόπος
εκμετάλλευσής τους;
 Πού οδήγησε η εκμίσθωση γαιών με βάση το παροικικό δίκαιο από
τον 6ο αι. μ.Χ.;
5. Με ποιο νομοθετικό έργο ο Ιουστινιανός προσπαθεί να
καταπολεμήσει τη φεουδαρχία και γιατί; Να λάβετε υπόψη σας
τον παρακάτω ιστότοπο:
http://byzantin-history.blogspot.gr/2010/09/blog-post_29.html
6. «Η Ανατολική αυτοκρατορία, με την πρωτεύουσά της
τοποθετημένη σε τόσο πλεονεκτική θέση, έγινε, χάρη στην
κατάλληλη διαμόρφωση της κατάστασης, ο μεσάζων μεταξύ
Ανατολής και Δύσης και κράτησε τη θέση αυτή μέχρι την περίοδο
των Σταυροφοριών»: να υποστηρίξετε την παραπάνω άποψη
λαμβάνοντας υπόψη σας τον παρακάτω ιστότοπο: http://byzantin-
history.blogspot.gr/2010/09/blog-post_29.html

11. ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ
5ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
1. Να απαντήσετε στην ερώτηση 6 της σελ. 252 και στις ερωτήσεις
3 και 4 της σελ. 258 του σχολικού σας βιβλίου. Για την ερώτηση
4 να λάβετε υπόψη σας και την πηγή 3 της σελίδας 258
2. Με ποιον τρόπο αντιμετώπισε ο Ιουστινιανός τα κατάλοιπα
των αρχαίων θρησκειών; Να λάβετε υπόψη σας τους
παρακάτω ιστότοπους:
http://www.oodegr.com/neopaganismos/diogmoi/sxoles1.htm
http://vizantinonistorika.blogspot.gr/2013/09/blog-post_17.html
http://www.apostoliki-
diakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/themata.asp?contents
=ecclesia_history/contents_1934.asp&main=1934&file=4.1.6.htm
http://www.pemptousia.gr/2014/03/%CF%87%CF%81%CE%B9%C
F%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE
%BC%CF%8C%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-
%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1-
%CF%84%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7-
%CF%81%CE%AE%CE%BE%CE%B7-%CE%AE/
3. Να τεκμηριώσετε την άποψη της επίδρασης της αρχαίας
ελληνικής γραμματείας κατά την περίοδο της ύστερης
αρχαιότητας στον πνευματικό πολιτισμό της εποχής. Να
λάβετε υπόψη σας την παρακάτω πηγή
Η πνευματική ανάπτυξη

12. Η αξία της κλασικής παιδείας και η επίδραση της αρχαίας
ελληνικής γραμματείας κατά την περίοδο της ύστερης
αρχαιότητας είναι έκδηλη τόσο στους λόγιους τους
εμπνευσμένους από το ελληνικό-εθνικό πνεύμα όσο και στους
Πατέρες της Εκκλησίας. Στα πνευματικά κέντρα της Ανατολής,
όπως ήταν η Αλεξάνδρεια, η Αντιόχεια και η Αθήνα, προστέθηκε
η νέα πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Στα κέντρα αυτά
καλλιεργήθηκε η φιλοσοφία και η ρητορική και εξελίχθηκε η
χριστιανική σκέψη. Από τα πρώτα βήματα του το Ανατολικό
κράτος κατανόησε την ανάγκη αποδοχής και υποστήριξης της
ελληνικής παιδείας. Αυτό γίνεται φανερό από την απόφαση του
αυτοκράτορα Κωνστάντιου να ιδρύσει στην Κωνσταντινούπολη
βασιλική βιβλιοθήκη, η οποία περιελάμβανε και εργαστήριο
αντιγραφής χειρογράφων βιβλίων. Εκεί εργάστηκαν
καλλιγράφοι για την αντιγραφή παλαιών χειρογράφων, που
συνέβαλαν με το έργο τους στη διατήρηση της αρχαίας
ελληνικής και ρωμαϊκής γραμματείας. Η ελληνική παιδεία
ενισχύθηκε από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β' με την ίδρυση
στην Κωνσταντινούπολη του Πανδιδακτηρίου (425 μ.Χ.), του
πρώτου κρατικού πανεπιστημίου. Στην ίδρυση του συνέβαλαν
δύο γυναίκες, η Αθηναίδα-Ευδοκία και η Πουλχερία, σύζυγος και
αδελφή αντίστοιχα του Θεοδοσίου Β', που διέθεταν ελληνική
παιδεία.
Ο Ιουστινιανός, αν και έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές των
Αθηνών, επειδή ήταν κέντρα της εθνικής-ειδωλολατρικής
παιδείας, εντούτοις διατήρησε τη φιλοσοφική σχολή της
Αλεξάνδρειας και παράλληλα ενίσχυσε τις νομικές σπουδές στο
Πανδιδακτήριο. Πρέπει να επισημάνουμε ότι, ανεξάρτητα από το
Πανδιδακτήριο, στο οποίο δε διδασκόταν η θεολογία, ιδρύθηκε
τον 5ο αι. μ.Χ. και λειτούργησε υπό την αιγίδα του πατριαρχείου
θεολογική σχολή. Είναι φανερό ότι υπήρχε διάκριση εξαρχής
μεταξύ των λογίων της «θύραθεν» (= από τη θύρα, από έξω)
παιδείας, δηλαδή της ειδωλολατρικής, και της εκκλησιαστικής.
Στην πρώτη ομάδα ανήκαν οι σπουδαίοι ρήτορες και φιλόσοφοι
Λιβάνιος και Θεμίστιος καθώς και ο αυτοκράτορας Ιουλιανός.
Στη δεύτερη οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι
αποδέχθηκαν την αξία της ελληνικής παιδείας και παράλληλα
με τις εκκλησιαστικές τους υποχρεώσεις φρόντισαν για την
πνευματική ανάπτυξη του λαού. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε σ'
αυτή την ομάδα το Μ. Βασίλειο, το Γρηγόριο Ναζιανζηνό, το

13. Γρηγόριο Νύσσης, τον Ιω. Χρυσόστομο και το Συνέσιο τον
Κυρηναίο.
Ο φιλόσοφος Λιβάνιος σε λόγο του στρέφεται κατά των
Χριστιανών που καταστρέφουν τους αρχαίους ναούς … Εσύ
βέβαια δεν έβγαλες διαταγή να μένουν κλειστά τα ιερά και να μη
συχνάζει κανένας σ' αυτά και δεν απαγόρεψες τη φωτιά και το
λιβάνι και τις τιμές από τα κάθε είδους θυμιάματα. Οι
μαυροφόροι όμως αυτοί που, ενώ τρώνε περισσότερο και από
τους ελέφαντες… το κρύβουν αυτό… Όσο υπάρχει, βασιλιά, ο
νόμος σου και είναι σε ισχύ, ορμούν επάνω στα ιερά με ξύλα,
πέτρες και σίδερα κι άλλοι χωρίς αυτά, με τα χέρια και τα
πόδια. Έπειτα τα πάντα γίνονται λεία των κατοίκων της Μυσίας,
αφού καταστραφούν οι στέγες, κατεδαφιστούν τα σπίτια,
κομματιαστούν τα αγάλματα, αναποδογυριστούν οι βωμοί, ενώ οι
ιερείς πρέπει να σωπαίνουν ή να πεθάνουν. Λιβάνιος, Προς
Θεοδόσιον. Υπέρ των ιερών, §6.
Οι ιστοριογράφοι της ύστερης αρχαιότητας αναζήτησαν τα
πρότυπα τους στους ιστορικούς της κλασικής εποχής.
Χρησιμοποίησαν την αττική διάλεκτο και έγραψαν σύγχρονη με
την εποχή τους ιστορία. Ο σπουδαιότερος είναι ο Προκόπιος, ο
οποίος έζησε τους χρόνους του Ιουστινιανού και παρέδωσε σε
τρία έργα την ιστορία της δράσης και της προσωπικής ζωής του
μεγάλου αυτού αυτοκράτορα. Εκτός από τους ιστορικούς,
ιστορικού περιεχομένου πονήματα έγραψαν και άλλοι, οι οποίοι
εξιστορούν γεγονότα όχι μόνο σύγχρονα με την εποχή τους αλλά
ξεκινώντας από την κτίση του κόσμου. Αυτοί ονομάζονται
χρονογράφοι. Ο πιο γνωστός χρονογράφος του 6ου αιώνα είναι ο
Ιωάννης Μαλάλας, ο οποίος εξιστορεί στη χρονογραφία του
γεγονότα από τη μυθική ιστορία των Αιγυπτίων έως και τη
βασιλεία του Ιουστινιανού.
Ένα είδος ιστοριογραφίας που άρχισε να διαμορφώνεται αυτή
την εποχή και έκτοτε αναπτύχθηκε ιδιαίτερα ήταν οι «Βίοι
Αγίων». Οι συγγραφείς αυτών των έργων ήταν μοναχοί ή
Πατέρες της Εκκλησίας, που σκοπό είχαν να προβάλουν το έργο
και τη ζωή ενάρετων χριστιανών που αγίασαν. Έγραψαν σε
λαϊκή κυρίως γλώσσα και θέλησαν με το συγγραφικό τους έργο
να τονώσουν το θρησκευτικό συναίσθημα του λαού. Ο πιο

14. γνωστός εκπρόσωπος αυτού του είδους, τον 6ο αιώνα, ήταν ο
Ιωάννης Μόσχο
4. Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή
απάντηση
-Ο Ιουστινιανός ισχυροποίησε την απόλυτη μοναρχία
Α. μετά τους επιθετικούς πολέμους
Β. κατά τη διάρκεια των αμυντικών πολέμων
Γ. μετά την καταστολή της στάσης του Νίκα
Δ. μετά την εισβολή των Σλάβων
-Οι αρχαίες θρησκείες αντιμετωπίστηκαν από τον Ιουστινιανό
με:
Α. σκληρότητα
Β. ανοχή
Γ. επιείκεια
Δ. ιεραποστολικό έργο
Να αιτιολογήστε την απάντησή σας
5. Γιατί το έτος 476μ.Χ. θεωρείται το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού
κράτους;
6. Να γράψετε κατατοπιστικά σημειώματα για τους όρους:
αντιγοτθική κίνηση, Πανδιδακτήριο
ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ
6ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
1. Μέχρι τον 20ο αι. το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού, με εξαίρεση τις
Νεαρές, είχε χαρακτηριστεί ως βοήθημα για την καλύτερη κατανόηση του
Ρωμαϊκού Δίκαιου. Σήμερα δεν ενστερνίζονται οι ερευνητές την ίδια
άποψη; Που στηρίζεται η διαφοροποίηση; Βλ. http://byzantin-
history.blogspot.gr/2009/12/blog-post.html

15. 2. Να τεκμηριώσετε την άποψη ότι η Αγία Σοφία ανήκει στις κορυφαίες
δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας, πρωτοποριακού σχεδιασμού, και
υπήρξε σύμβολο της πόλης, τόσο κατά τη βυζαντινή όσο και κατά την
οθωμανική περίοδο. Βλ. http://e-didaskalia.blogspot.gr/2014/02/blog-
post_145.html
3. Να κυκλώσετε τη σωστή απάντηση
Α. Ο αυτοκράτορας που ήταν υποστηρικτής του Αρειανισμού ήταν:
-ο Μ. Κωνσταντίνος
-ο Κωνστάντιος
-ο Ιουλιανός
-ο Μαρκιανός
Β. Το Ενωτικό Διάταγμα εκδόθηκε από τον αυτοκράτορα:
-Κωνστάντιο
-Μ. Θεοδόδιο
-Μαρκιανό
-Ζήνωνα
Γ. Ο Ιουστινιανός
-απέφυγε τη χρήση της ελληνικής γλώσσας στο νομοθετικό του έργο
-θεωρούνταν θεός
-έκλεισε τη νεοπλατωνική σχολή των Αθηνών
-έπληξε με τις Νεαρές τις κατώτερες τάξεις ευνοώντας την ανάπτυξη των
μεγαλογαιοκτημόνων
4. Ο νικηφόρος αυτοκράτορας και αναστηλωτής του ρωμαϊκού κόσμου
προπαγάνδιζε τις επιτυχίες του με παραστάσεις αυτοκρατορικών
θριάμβων. Να τεκμηριώσετε την άπο ψη λαμβάνοντας υπόψη τον
παρακάτω ιστότοπο:
http://www.ime.gr/chronos/projects/justinian/gr/general/g3c.html
5. Για ποιο λόγο συγκλήθηκαν οι Οικουμενικές σύνοδοι, ποια σύνοδος
συγκλήθηκε την εποχή του Ιουστινιανού και με ποιο σκοπό; Να λάβετε
υπόψη σας τους εξής ιστότοπους: http://www.im-
glyfadas.gr/01/03/01030016.asp,
http://www.ime.gr/chronos/projects/justinian/gr/general/g4a.html,
http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=153747
Να αναφέρετε τους βασικούς στόχους της εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής
του Ιουστινιανού και να εξηγήσετε σε ποιον από τους δύο υπήρξε
αποτελεσματικός. Να λάβετε υπόψη σας τις εξής ιστοσελίδες:
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE%BF%CF%85%CF%83%CF%84%CE%B9%
CE%BD%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82_%CE%91%C2%B4,
http://history-gymelliniko.blogspot.gr/2012/10/blog-post.html,
http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=158592,

16. http://greek_greek.enacademic.com/217066/%CE%99%CE%BF%CF%85%CF%83%CF
%84%CE%B9%CE%BD%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82