De winter van 1890-91 was een barre winter. Deze winter kende een vorstperiode van ongeveer twee maanden, waarin het ijs tot ongekende dikte aangroeide. Het vervoer en de visserij kwamen tot stilstand. Werkeloosheid (landarbeiders) was groot, met alle ellende daarvan. Maar het was ook een winter van veel schaatsplezier: schaatsen langs elf Friese steden werd populair. Een lezing over verdriet en plezier in een van de langste en meest koude winters in de geschiedenis. Met dank aan het formidabele boek van Hans de Jong over deze winter

1. De barre winter van 1890-1891

2. Kunnen wij ons kou nog voorstellen?

3. WoundedKnee,Bloedbadonderindianenaangerichtdoor
AmerikaanseCavalerieopdecember1890

4. 1890RobertKochontdektTuberceline–eerderalontdektehijde
bacteriedietuberculoseveroozaakt.

5. KoningWillemIIIoverlijdtop23november,begrafenisop4
december1890

6. TreinvervoerdlichaamvanWillemIIIvanHetLoonaarDen
Haag

7. HendrideToulouse-Lautrec,LadanceauMoulinRouge,1890

8. 7 januari: hoogste maximumtemperatuur ooit op deze dag: 12.3 °C.
februari: februari met laagste neerslagtotaal: 5,4 mm (normaal 52,9 mm).
2 maart: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: -5.9 °C en laagste minimumtemperatuur: -9.1 °C.
3 maart: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: -6.9 °C en laagste minimumtemperatuur: -10.7 °C.
4 maart: laagste minimumtemperatuur ooit op deze dag: -10.5 °C.
19 maart: hoogste etmaalsom van de neerslag ooit op deze dag: 21.5 mm.
18 mei: hoogste etmaalsom van de neerslag ooit op deze dag: 34,4 mm.
10 augustus: hoogste etmaalsom van de neerslag ooit op deze dag: 44,4 mm.
31 augustus: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: 10,5 °C.
augustus: augustus met hoogste relatieve vochtigheid: 88 % (normaal 79,4 %).
1 september: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: 10,8 °C en laagste minimumtemperatuur: 5,9 °C.
2 september: laagste minimumtemperatuur ooit op deze dag: 5,6 °C.
16 oktober: hoogste etmaalsom van de neerslag ooit op deze dag: 18,2 mm.
22 oktober: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: 2,6 °C.
22 november: hoogste etmaalsom van de neerslag ooit op deze dag: 22,1 mm.
24 november: hoogste etmaalsom van de neerslag ooit op deze dag: 15,5 mm.
27 november: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: -9,1 °C en laagste minimumtemperatuur: -12,3 °C. Dit is de
koudste dag ooit in de maand november.
28 november: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: -8,4 °C en laagste minimumtemperatuur: -11,2 °C.
29 november: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: -5,8 °C en laagste minimumtemperatuur: -9,8 °C.
1 december: laagste minimumtemperatuur ooit op deze dag: -7,6 °C.
16 december: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: -9,3 °C en laagste minimumtemperatuur: -12,4 °C.
29 december: laagste etmaalgemiddelde temperatuur ooit op deze dag: -10,7 °C.
december: december met laagst aantal neerslagdagen: 6 (normaal 20).

10. -20
-15
-10
-5
0
5
10
25 26 27 28 29 30
Temperatuur eind november 1890
Hoogste laagste 10 cm

11. 25 november
Utrecht 17.00 uur: vorst bereikt de Domstad
27 november
Op de Zaan voorbereidingen voor ijsfeest/-kermis

12. -25
-20
-15
-10
-5
0
5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
Temperaturen december 1890: hoogste, laagste en 10cm boven grond
hoogste laagste 10cm

13. -6
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
1890 1879 1853 1933 1969 1870 1996
Koudste December maanden + 1996 = gemiddelde temperatuur
Reeks 1

14. -12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
Gemiddelde temperatuur januari 1891
Reeks 1

15. 0
50
100
150
200
250
300
350
400
1740 1745 1789 1823 1830 1838 1845 1940 1942 1947 1963
De 10 koudste winters
koudegetal ijsdagen

16. 280
290
300
310
320
330
340
350
360
370
1789 1963 1947 1942 1830 1838 1795 1823 1740 1845
Top tien koudste winters (Hellmann) naar Hans de Jong
Reeks 1

17. 0
10
20
30
40
50
60
6 12 18 24 30 6 12 18 24
IJsdikten IJmuiden en Hembrug (Hans de Jong)
Ijmuiden Hembrug

18. 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1936 1947 1942 1855 1891 1940 1929 1871/1979 1956 1865
Strengste winters op basis vorstgetal
Reeks 1

19. December 1890
Zwakke oostelijk wind
Van 8 t/m 18 december strenge vorst; enkele dagen zeer strenge vorst
Laagste temperatuur: 30 december – 15,8
Laagste hoogste temperatuur: 30 december – 12,3
Gemiddelde gehele maand: hoogste -2,1 | laagste – 7,1
December is droog: alleen op 19, 20, 25 en 27 december een beetje
sneeuw (Midden-Nederland)

29. Zomaar een aantal berichten (Haarlemsche Courant)
5 december A. van Beugen, bij Boxmeer doodgevroren
8 december: sneeuwstormen in Parijs
10 Dienst van de Gebr. Zürmuhlen over Noord-Hollands Kanaal met schroefstoomboot wordt gestaakt
11 december: Veerdienst Enkhuizen – Stavoren wordt gestaakt
12 december: spiering vissen op Zuiderzee
13 december: hond redt jongen van onder het ijs
14 december: meisje op de schaats tussen Amsterdam (Sloten) en Haarlem verdwenen
17 december: Jongen rijdt in Smilde tegen een brug en “wordt direct een lijk”

32. Binnenvaart ligt in 1890-91
gestremd 53 dagen
Vissers (Urk) kunnen niet
uitvaren
Vissen op spiering of
botkloppen op Zuiderzee

34. December 1890 is – door de bank genomen - goed schaatsweer op goed ijs, pas
januari dooi en sneeuw, daarna beduidend mindere ijs kwaliteit

36. De barre winter van 1890-91: ontberingen,
moeilijkheden en zorgen
• Vorst betekent werkeloosheid voor (land)arbeiders, schippers, vissers
• Vorst betekent geen vervoer over water: scheepvaart gestremd (kolen, turf, water,
voedsel).
• Stijgende prijzen van brandstof en voedsel
• Brandgevaar (geen water)

37. Barre winter 1890-1891
• Spekrijderijen
• Baanveger

49. Schaatsen in Haarlem
Feesten, schoonrijden en hardrijderij

56. 20 december 1890
Pim Mulier rijdt langs de elf Friese steden
Eerste? Nee, het werd een rage.
Circa 500 vooral in groepen. Ook vrouwen.
De weg vinden was niet altijd gemakkelijk

57. Wereldkampioenschap schaatsen in Amsterdam
6 en 7 januari 1891
Amsterdamse IJsclub
Museumplein – oktober 1890 - nieuwebaan

66. schaatser land ½ mijl kwalificatie ½ mijlvfinale2 mijlvvvvv1 mijl 5 mijl
Goud Joe Donoghue Vlag van Verenigde Staten (1891-1896) 1.25,4 (1) 1.25,6 (1) 6.10,8 (1) 3.00,4 (1) 16.02,2 (1)
(2) Klaas Pander Vlag van Nederland Nederland 1.34,0 (2) 1.30,2 (2) 6.38,6 (2) 3.11,2 (2) 17.04,0 (2)
(3) August Underborg Vlag van Duitse Keizerrijk Duitse Rijk 1.36,0 (4) 1.32,4 (4) 6.52,4 (4) 3.14,2 (3) 17.04,4 (3)
(4) A. Couvée Vlag van Nederland Nederland 1.36,6 (5) 7.19,4 (8) 3.18,0 (5) 17.04,8 (4)
(5) M. Cartier van Dissel Vlag van Nederland Nederland 1.37,0 (6) 6.52,2 (3) 3.27,4 (7) 17.56,0 (5)
(6) G. Couvée Vlag van Nederland Nederland 1.44,2 (9) 6.53,4 (5) 3.46,0 (10)18.30,0 (8)
(7) Wim de Boer Vlag van Nederland Nederland 1.49,6 (10) 7.38,6 (9) 3.35,0 (9) 18.26,4 (7)
(8) N. Kampers Vlag van Nederland Nederland 1.52,4 (13) 7.19,4 (7) 3.29,0 (8) 18.13,0 (6)
(9) Dirk Fenenga Vlag van Nederland Nederland 1.55,2 (14) 8.27,4 (12)3.56,4 (11)20.54,0 (9)
NF4 Jaap Houtman Vlag van Nederland Nederland 1.40,0 (7) 7.04,4 (6) 3.21,0 (6) NF
NF3 C. Henny Vlag van Nederland Nederland 2.02,0 * (15) 9.04,4 (13)NF
NS3 B. van Rijkevorsel Vlag van Nederland Nederland 1.42,4 (8) 8.01,4 (11)NS
NS3 Pim Mulier Vlag van Nederland Nederland 1.51,6 (12) 7.34,4 (10)NS
NS2 Jaap Eden Vlag van Nederland Nederland 1.35,2 (3) 1.31,2 (3) NS 3.15,2 * (4)
NS2 B. Jansen Vlag van Nederland Nederland 1.49,6 (10) NS
Wereldkampioenschap 1891 - Amsterdam

73. Dooi zet door: 23 januari
• Kruiend ijs
• Overstromingen
• Breken van het ijs
• Regen, regen….