1. ź to !
yra łów
W zs
be
WYRAŹ TO BEZ SŁÓW!
Inspiracje dla amatorskich
zespołów teatralnych
Publikacja powstała w ramach programu
„Dilettante – teatr w ruchu”
2. WYRAŹ TO Wydaje się, że mówienie to najprostszy sposób ko-
munikacji, jest precyzyjne, zazwyczaj konkretne. Jeśli
zrezygnujemy z mówienia, będzie nam o wiele trud-
BEZ SŁÓW! niej przekazywać pewne informacje (np. medyczne),
jednocześnie zaś o wielu rzeczach będziemy mogli po-
wiedzieć w inny, bogatszy sposób: kolory mogą odda-
wać stan naszych emocji, ruch opowiedzieć zabawną
historyjkę, a rysunek rozbawić do łez.
Wielu twórców teatralnych świadomie zrezygnowało
ze słów, m.in. po to, by ich dzieła były bardziej uni-
wersalne i zrozumiałe także przez widzów, którzy mó-
wią w innych językach. Niektórzy z nich (np. wybitna
tancerka i choreografka Pina Bausch czy znakomity
mim Marcel Marceau) byli znani na całym świecie
właśnie dzięki temu, że ich prace były dla wszystkich
zrozumiałe.
Tworząc teatr amatorski, również możemy próbować
rezygnować z mówienia, zastąpić je działaniem, re-
kwizytem, scenografią czy pięknym obrazem. Wyrazić
bez słów można komiczne opowieści, dziwne sytuacje,
2
3. nasze emocje i wiele innych pomysłów, jakie przyjdą Jest jeszcze jedna sprawa, o której dobrze pamiętać:
nam do głowy. Podjęcie decyzji o całkowitej rezygnacji rezygnując z mówienia w przedstawieniu, zyskujemy
ze słów w przedstawieniu otwiera reżysera i aktorów absolutną pewność, że nikt nie zapomni tekstu!
na pracę z ciałem (spróbujcie zatańczyć ból zęba), rodzi
nowe pomysły scenograficzne (scenografia może stać Hubert Michalak
się bardziej wieloznaczna), każe na nowo odnajdywać
sens i znaczenie każdego gestu scenicznego (wystar-
czy tupnąć nogą, by pokazać zniecierpliwienie, nie
trzeba o nim opowiadać). Nowego znaczenia nabiera
również muzyka: przestaje być tylko podkładem, staje
się, w pewnym sensie, dodatkowym aktorem.
Czasem może się okazać, że jakieś słowo lub zdanie
jest w przedstawieniu niezbędne – wtedy nabiera
wielkiego znaczenia, brzmi z nową siłą, ponieważ jest
otoczone milczącym ruchem.
I widzowie, i twórcy są przyzwyczajeni do tego, że
w życiu codziennym w wielu sytuacjach posługują się
słowami. Teatr, rezygnując ze słowa, daje wyraźny
sygnał, że nie chce naśladować codzienności, że chce
być sztuką.
3
4. NA RRR… ROZGRZEWKĘ Dźwięki rozchodzą się i są coraz wyższe – dotykamy
rękami nieba, nutki opadają i przybierają tony – po-
wracamy na ziemię. (Weronika Idzikowska)
→ NutKi
Ćwiczenie indywidualne dla najmłodszych. Rozgrzewa
ciało i wyobraźnię.
Jeśli masz do dyspozycji salę z pianinem i potrafisz na
nim grać, możesz śmiało wykorzystywać to ćwiczenie
w ramach rozgrzewki. Każdy uczestnik jest solistą
ćwiczącym muzyczną gamę, którą należy śpiewać cia-
łem. Uczestnicy rozpoczynają śpiew z pozycji przysia-
du, są skuleni. Twoim zadaniem jest wygrywanie na
pianinie gamy „do, re, mi, fa, sol, la, si, do”. Uczestni-
cy w tym czasie pokazują dźwięki ciałem, podnosząc
się i coraz bardziej rozciągając wraz z coraz wyższym
dźwiękiem. Na nutce „do” uczestnicy mają być jak
naciągnięta struna, starając się wysunąć ręce jak naj-
wyżej. Następnie, śpiewając gamę z góry na dół: „do,
si, la, sol, fa, mi, re, do”, muszą ściągnąć całe ciało do
dołu, kucając i kuląc się na najniższej nutce.
4
5. BŁYSKOtLiWE ĆWiCZENiA • nie rozmawiają, wykonując zadania,
iNtEGRACYJNE • nikt nie otwiera oczu (nie zdejmuje opaski).
Zachęć do wykonania pierwszego zadania – utworze-
→ FiGuRY GEOmEtRYCZNE nia z liny np. kwadratu, trójkąta czy rombu. Po jakimś
czasie zapytaj grupę, czy ukończyli działanie. Jeśli
Co jest niezbędne: padnie odpowiedź twierdząca, wszyscy otwierają
• dużo wolnej przestrzeni, oczy i przyglądają się temu, co stworzyli.
• długa lina związana na końcach Przed kolejnym zadaniem grupa może przedyskuto-
(ok. 1,5 m na każdego uczestnika), wać koncepcję tworzenia nowej figury, a potem znów
• grupa uczestników. w milczeniu i z zamkniętymi oczami wykonuje kolejne
zadanie.
Poproś uczestników, aby stanęli w kole. Na czas za-
bawy zamykają oczy (lub zakładają opaski). Połóż linę Jeśli grupa świetnie daje sobie radę z figurami geo-
na ziemi. Uczestnicy szukają jej i podnoszą do góry. metrycznymi, można pokusić się o trudniejsze zadania
i ułożyć np. samochód czy domek. (Monika Filipowicz)
Zadaniem grupy jest formowanie z liny zarysu figur
geometrycznych zleconych przez Ciebie.
Obowiązują trzy reguły:
• wszyscy uczestnicy trzymają linę podczas trwania
zabawy,
5
6. → WSpóLNY tON
Poproś, aby uczestnicy stanęli w kole i zamknęli oczy.
Grupa stoi w ciszy tak długo, aż ktoś ośmieli się wy-
dobyć z siebie ciągły dźwięk na samogłosce „o”. Inni
uczestnicy mają za zadanie dołączyć do tej osoby,
starając się dopasować do zaproponowanego dźwię-
ku. Jeżeli ktoś poczuje potrzebę zmiany samogłoski,
robi to: proponuje barwę, intensywność dźwięku itp.
Grupa musi usłyszeć zmianę i się do niej dopasować.
Wygląda to jak przepływanie jednego dźwięku w inny.
(Mateusz Paw)
6
7. 2 RAZY R, czyli RYtm itp. – chowa za siebie tę rękę, która się pomyliła. Zo-
i REFLEKS staje więc w grze z jedną ręką. Jeżeli pomyli się drugi
raz – odpada z gry. Zabawa trwa do czasu, aż zosta-
nie dwóch graczy. Wtedy grają oni na cztery ręce do
→ impuLS pierwszego błędu.
Zaproponuj, aby uczestnicy zabawy usiedli w kręgu. Uwagi dla Ciebie: Ty również uczestniczysz w tej
Każdy kładzie przed sobą dłonie na podłodze, trawie grze, ponadto pilnujesz reguł zabawy oraz sędziujesz.
itp., po czym prawą dłoń zakłada za lewą dłoń uczest- Impuls powinien być przekazywany w sposób płynny
nika po swojej prawej stronie. Efektem powinno być i w miarę szybki. (Tomasz Tylka)
wzajemne przeplatanie się dłoni.
→ SEmAFORY
Jedna osoba puszcza impuls, czyli lekko odrywa dłoń
od powierzchni i uderza tą samą dłonią o nią. Na po- Poproś, aby uczestnicy dobrali się w pary i stanęli na-
czątku impuls wędruje zawsze w prawą stronę. Inni przeciw siebie. Ich zadanie będzie polegać na jedno-
uczestnicy po kolei przekazują impuls, uważając, aby czesnym wykonywaniu ruchów rękami. Pierwszy ruch
nie oderwać ręki za wcześnie bądź za późno. Jeśli to uderzenie dłońmi o kolana, kolejnym ruchem może
ktoś szybko uderzy o powierzchnię dwa razy, impuls być do wyboru:
zmienia swój kierunek. 1) obie ręce wędrują w prawo,
2) w lewo,
Jeśli któryś z graczy się pomyli – spóźni się z prze- 3) obie ręce unoszą się w górę.
kazaniem impulsu, zagapi, oderwie za wcześnie dłoń
7
8. Następnie znowu uderzamy dłońmi o kolana itd. Je- wskazaniami uczestnicy klaszczą w dłonie. Druga
żeli zdarzy się, że po klepnięciu w kolana obie osoby osoba próbuje naśladować ruchy pierwszej, koncen-
pokażą jednocześnie to samo, następnym ruchem po trując uwagę na partnerze. W razie pomyłki ćwiczący
uderzeniu dłońmi o kolana będzie uderzenie dłońmi ,,przybijają sobie piątki” i ćwiczą dalej. Ćwiczenie
o dłonie przeciwnika, po czym, nie przerywając, konty- wykonujemy rytmicznie, w sposób ciągły. Z czasem
nuujemy zabawę, czyli uderzamy dłońmi o kolana itd. zamieniamy się rolami, tworzą się nowe dwójki.
Podczas zabawy uczestnicy wypracowują wspólny (Tadeusz Dylawerski)
określony rytm i tempo, w którym są pokazywane
ruchy. Zabawę przerywamy w momencie pomyłki któ- → KWADRAt
regoś z uczestników i możemy przyznać punkt temu
z pary, który się nie pomylił. Wyznacz na podłodze (sznurkiem/kredą/piłeczkami)
kwadratową przestrzeń, powinna być na tyle duża,
W większej grupie można przeprowadzić zabawę na aby wszyscy się zmieścili na jej krawędziach. Po bo-
zasadzie eliminacji po jednej osobie z pary po każdej kach powinno zostać trochę miejsca, tak aby można
przegranej. W ten sposób wyłoni się wielki zwycięzca. było swobodnie biegać dookoła kwadratu. Każdemu
(Tomasz Tylka) z boków przypisz jakąś cyfrę. Ich suma powinna
być większa od liczby uczestników zabawy, np. jeśli
Drugi wariant ćwiczenia: w grupie jest 12 osób, to możemy tak rozdzielić:
Poproś, aby uczestnicy dobrali się dwójkami i stanęli bok A – 4, bok B – 5, bok C – 4, bok D – 6 (razem 19)
naprzeciwko siebie. Jedna osoba z pary jako pierwsza lub A – 3, B – 6, C – 4, D – 5 (razem 18);
wskazuje kierunki wyprostowanymi rękoma, mając jeśli jest 8 osób, np. tak:
do wyboru górę, dół, prawą i lewą stronę. Pomiędzy A – 3, B – 4, C – 3, D – 2 (11)
8
9. Ustaw zespół tak, aby przynajmniej dwa boki były modyfikacje dla zaawansowanych:
zapełnione: czyli, idąc za pierwszym przykładem: na Na boku A muszą być ustawione 4 osoby, ale tylko
jednym boku 4 osoby, na drugim 5, na trzecim mogą dwie idą. Nie można się umawiać, trzeba wyczuć, czy
być tylko 3, na boku D nie ma nikogo. kolega pójdzie, czy zostanie.
Zadanie polega na tym, aby odpowiednia liczba osób Ufff. Powodzenia! (Dagmara Żabska)
równym krokiem przemaszerowała 4 kroki do przodu,
na środek kwadratu i cztery do tyłu. Najpierw idzie
bok A, potem B, potem C i D. Ponieważ uczestni-
ków jest mniej niż osób potrzebnych do wypełnienia
wszystkich boków, muszą się szybko przemieszczać.
Czyli: po zakończeniu marszu na boku A, ktoś musi
przebiec na C, bo tam brakuje jednej osoby (mamy 3,
a powinno być 4), pozostali biegną na D i jeszcze cze-
kają na tych z B, żeby dołączyli (na D potrzebujemy
6 osób).
Głośno liczymy kroki.
Ruch musi mieć stały, wyznaczony rytm.
Nie wolno przebiegać przez środek kwadratu.
Nie wolno mówić.
Walczymy tak długo, aż nabierzemy wprawy w prze-
mieszczaniu się lub uczestnicy padną z wyczerpania.
9
10. → AKCENtY Ponieważ stoimy w kręgu, iskierka się zapętla. Poni-
żej w tabeli jest zapisane, co która osoba wyklaskuje.
Na kartce piszemy kolejne cyfry:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Gdy grupa dobrze sobie radzi, można dowolnie zmie-
niać kolejność, a jeszcze później rozejść się po sali
Najpierw całą grupą spokojnie klaszczemy do 12, pró- i w ruchu przekazywać sobie kolejność akcentowania
bując wyakcentować wartości zaznaczone na poma- (czyli A do F ten do G, ta do B itd.).
,
rańczowo: 1, 4, 5, 7, 9, 10.
Próbujemy na różne sposoby: klaszcząc, cicho liczy- Miłego klaskania! (Dagmara Żabska)
my, a akcentujemy głośno; liczymy w głowie, klasz-
czemy tylko akcenty. Kiedy grupa zapamięta rozłoże-
nie akcentów, ustawia się w kole. Prowadzący pusz-
cza w krąg iskierkę, czyli cała grupa równo, cichutko
wyklaskuje 12, a akcenty wyklaskują po kolei stojące
obok siebie osoby.
Załóżmy, że w kręgu stoi 7 osób, nazwę je literkami
ABCDEFG
A B C D E F G A B C D E F G A B C...
1 4 5 7 9 10 1 4 5 7 9 10 1 4 5 7 9...
10
11. W JAK WYOBRAŹNiA od Ciebie. Będzie to krótka dźwiękowa rozmowa
o emocjach. (Natalia Koza)
→ pOROZmAWiAJmY pOWAżNiE
Podziel uczestników na dwie grupy i zaproponuj każ-
dej z nich po jednym uczuciu, emocji, którą będą mu-
siały zaprezentować kolegom. Najlepiej jeśli będą to
uczucia zbliżone do siebie, np. nadzieja i oczekiwanie.
Żadna z grup nie wie, co otrzymała druga. Grupy stają
naprzeciwko siebie, po przeciwległych stronach sali.
Wszyscy zamykają oczy.
Grupy kolejno prezentują swoje emocje. Pierwsza
wciąga nosem jak najwięcej powietrza (jakby wą-
chała kwiatki) i delikatnie otwiera usta. Następnie
wydycha powietrze, wydając jednocześnie dźwięk,
w którym będzie zawarta nasza emocja. Powtarza-
my tę czynność trzy razy. Gdy jedna grupa skończy,
druga wykonuje tę samą czynność ze swoją emocją
w głosie. Robimy kilka powtórzeń ćwiczenia, aby
grupy mogły odgadnąć, jakie emocje otrzymały
11
12. → WSpóLNiE pOZNAJEmY śWiAt Zadanie może trwać ok. 15 min., aby osoba B miała
możliwość uruchomić wszystkie zmysły. Po tym cza-
Ćwiczenie najlepiej wykonać w plenerze, ciekawym sie osoby w parach zamieniają się rolami.
miejscem może się także okazać zamknięte pomiesz- (Ewa Woźniak)
czenie, w którym jest dużo różnych, przypadkowych
przedmiotów.
Łączymy się w pary. Jedna osoba (nazwijmy ją oso-
bą A) będzie prowadzącą, druga prowadzoną (osoba
B). Osoba A zasłania oczy osobie B i trzyma swoją
dłoń na jej plecach. Będzie ją teraz prowadzić w kie-
runku różnych obiektów znajdujących się w najbliż-
szym otoczeniu, przystając przy każdym z nich na
dłuższą chwilę. Wówczas osoba A nakierowuje dłonie
B tak, aby ta mogła znajdujący się przed nią obiekt
dotknąć, powąchać, usłyszeć (osoba A może np. stu-
kać w powierzchnię tego przedmiotu lub rysować po
nim paznokciem). Partnerzy nie mogą zamienić z sobą
ani jednego słowa w czasie ćwiczenia.
12
13. GRuNt tO WSpóŁpRACA → DROGA
Wybierz jedną osobę z grupy, która będzie wędrow-
→ ChóR cem. Pozostali stają blisko siebie, przyjmując różne
pozycje (sytuacja wyjściowa). Będą oni symboliczną
W ćwiczeniu bierze udział cała grupa, która pełni rolę drogą dla osoby wędrowca. Zarówno cały zespół two-
chóru, oraz Twoja skromna osoba, która zamieni się rzący drogę, jak i osoba A są ciągle w ruchu, ciągle
w dyrygenta. Poproś grupę, aby stanęła naprzeciwko blisko siebie. Zadaniem osób z grupy jest tworzenie
Ciebie, tak by każdy dobrze Cię widział. Unoszeniem ciekawej drogi. Droga to zbiór różnych rzeźb, które
i opuszczaniem dłoni lub batuty będziesz wyznaczać wędrowiec musi zdobywać, pokonywać, musi się
natężenie dźwięku, jaki będzie wydawać chór – od między nimi przeciskać, przechodzić pod nimi. Ważne,
kompletnej ciszy (dłoń przy podłodze) do ogłuszające- żeby droga była ciągle przed wędrowcem. Nie ma
go wrzasku (dłoń uniesiona jak najwyżej nad głową). drogi, nie ma podróży. (Justyna Sobczyk)
Przed rozpoczęciem ćwiczenia możecie ustalić naj-
mniejsze, średnie i największe natężenie dźwięku, jed-
nak nie jest to konieczne. Gdy grupa wykaże oznaki
zmęczenia, zakończ ćwiczenie.
Taka zabawa w chór może się okazać skuteczną me-
todą na „okiełznanie” grupy na początku zajęć. Z pew-
nością uczy słuchania siebie nawzajem i wspólnego
reagowania na polecenie. (Hubert Michalak)
13
14. → SKOJARZENiA
Zadanie najlepiej sprawdzi się w grupie 6-, 8-osobowej.
Wyznacz 3 osoby, które wybiorą sobie przedmiot lub
element przyrody. Wspólnie zbudują go ze swoich ciał
i zaprezentują innym (np. autobus, las lub plac zabaw).
Przed rozpoczęciem zadania osoby te mogą na 3 min.
wyjść z sali, aby się naradzić. Zadaniem pozostałych
osób będzie odgadnięcie, co przedstawiają ich koledzy.
Nie wolno im się jednak komunikować z sobą, każdy
musi zaufać swoim skojarzeniom. Daj im chwilę na za-
stanowienie, po czym wyznacz osoby, które mają się
kolejno włączać w tworzenie ruchomej rzeźby.
Gdy wszyscy uczestnicy staną się już poszczególnymi
elementami tajemniczego obiektu, zapytaj ich, co pre-
zentują. Jeśli wszyscy będą jednomyślni, pogratuluj
im i zapytaj, co było dla nich najczytelniejszą wska-
zówką. Jeśli grupie nie udało się odgadnąć, zapytaj,
co wprowadziło ich w błąd. Trening czyni mistrza,
próbujemy dalej. Zadanie rozpoczynają osoby, które
poprzednio zgadywały. (Natalia Koza)
14
15. JAK ONi tO ROBiĄ, CZYLi Po powrocie, nieobecny wcześniej aktor wchodzi do
KRótKi tRENiNG AKtORSKi środka koła i musi zgadnąć, co pozostali chcą przeka-
zać mu oczami.
→ mOWA OCZu W obu ćwiczeniach ważne jest, aby uczestnicy na-
uczyli się wyrażać oczami (bez przerysowania) emocje
Poproś grupę, aby usiadła na podłodze, w kole. Te- i myśli bez użycia gestów, słów i dźwięków.
raz niech każdy postara się spojrzeniem – bez słów, (Alla Maslovskaya)
gestów i mimiki – wyrazić zdania, które im zasuge-
rujesz, np.: „kocham cię”, „nie lubię cię” itp. Poproś,
aby w trakcie wykonywania tego ćwiczenia uczestnicy
obserwowali pozostałych.
Czy dostrzegają zmianę w wyrazie twarzy kolegi wraz
z kolejnym wypowiadanym przez Ciebie zdaniem?
→ ZGADNiJ, CO DO CiEBiE móWiĘ
Poproś, aby jeden z aktorów wyszedł z sali, a pozo-
stali stanęli w kole i umówili się, co wszyscy jedno-
cześnie będą mówić oczami po powrocie aktora, np.:
„jesteś wspaniały/a” lub „jesteś okropny/a” itp.
15
16. impROWiZACJA – CO tAm Ostatni etap to prezentacja etiudy:
KOmu W DuSZY GRA… • przedstawienie za pomocą ruchu, gestu, mimiki hi-
storii poprzedzającej to, co widzimy na zdjęciu;
• przybranie postawy z fotografii i wytrzymanie kilku
→ KRótKA hiStORiA sekund w tzw. stop klatce;
• dokończenie opowieści, czyli wyjście z pozy i panto-
Przygotuj dla grupy kilka lub kilkanaście reprodukcji mimiczne zaprezentowanie finału wymyślonej opo-
z zakresu malarstwa lub rzeźby, mogą być też współ- wiastki. (Monika Filipowicz)
czesne zdjęcia. Powinny przedstawiać jedną postać,
najlepiej w dynamicznej pozie. → ZDANiE iNACZEJ
Niech każdy z uczestników wylosuje jedno zdjęcie Napisz na kartce własne, niepowtarzalne, wyjątkowe
i uważnie mu się przyjrzy, starając się zebrać jak naj- zdanie, np. „Wczoraj, z moim przyjacielem, Różowym
więcej informacji o postaci, którą wylosował, jej osobo- Słoniem, zrobiliśmy wypad na Marsa, gdzie sprzedają
wości, sposobie poruszania się, patrzenia itp., stworzy najlepszą w całej galaktyce cukrową watę”. Następ-
w wyobraźni historię, która doprowadziła bohatera do nie każdy wyraz zastąp ruchem CAŁEGO ciała (staraj
pozy i stanu emocjonalnego prezentowanych na ob- się nie pokazywać znaczenia słów, niech ruch będzie
razku. Następnie przybierze identyczną pozę jak osoba abstrakcyjny). Ruch musi być bardzo precyzyjny, tak
na fotografii. Wykonawca etiudy tworzy również ciąg jak precyzyjne są słowa, a w nich głoski. Jeśli mówimy
dalszy historii dotyczącej postaci z fotografii, czyli niewyraźnie, nikt nas nie rozumie. Kiedy już wszystkie
w wyobraźni wychodzi z pozycji, którą przybrała osoba słowa zastąpisz odpowiednio wyćwiczonymi ruchami,
na zdjęciu i wymyśla jej dalsze losy. zaprezentuj widzom zdanie w nowej wersji. Będzie to
16
17. arcyciekawy układ choreograficzny. Po zakończeniu → pODAJ DALEJ
wypowiedz zdanie na głos. (Jakub Snochowski)
Do wykonania ćwiczenia będzie potrzebny niewielki
→ NiEmY CYRK przedmiot codziennego użytku, np. sznurek czy kart-
ka. Na potrzeby opisu przyjmijmy, że jest to zapałka.
W cyrku zawsze jest tłoczno i głośno. Pełno tam roz- Zadanie wykonuje się w ciszy. Zaproponuj grupie, aby
maitych dźwięków. Ale czy tylko dźwięki przekazują stanęła w kole. Osoba, która rozpoczyna ćwiczenie,
nam stany i emocje aktorów? Zatkajmy uszy i prze- pokazuje, w jaki niecodzienny sposób można wyko-
nieśmy się w świat ciszy, w ruchu, tańcu i uśmiechach rzystać ten przedmiot: zapałka może stać się laską
odnajdźmy prawdziwy przekaz. do podpierania się. Kolejna osoba w kole również
otrzymuje zapałkę, przez chwilę używa jej jako laski,
Rozdaj uczestnikom po jednej kartce papieru. Oso- potem prezentuje własny pomysł na jej niecodzienne
by, które dostaną pustą kartkę, będą grać widownię użycie. Jeśli osoba otrzymująca zapałkę nie potrafi
(usiądą, będą bić brawo). Na części kartek znajdują rozpoznać, jaka jest jej funkcja, osoba przekazująca
się role do odegrania. Wszystkie zadania dotyczą jed- musi postarać się jeszcze wyraźniej pokazać, do cze-
nego tematu, np. cyrku. Poinformuj uczestników, że go zapałka służy. Ważne, by przekazując i odbierając
po sygnale startu każdy z nich jednocześnie z innymi przedmiot, nie zatracić jego tymczasowej funkcji.
ma odegrać swoją rolę: słonia, pogromcę, lwa, tresera Zapałkę trzeba sobie przekazać jak prawdziwą laskę.
psów (3 psy, 1 treser), klauna, dyrektora cyrku, lino- Zadanie kończy się, gdy zapałka obejdzie całe koło.
skoczka. Każdy z uczestników powinien zwracać uwa- (Hubert Michalak)
gę na role innych i niektóre odegrać wspólnie.
(Justyna Junga)
17
18. → śWiAt BEZ SŁóW wstają i rozchodzą się. Przedmiot z drugiego losowa-
nia chowamy w kieszeni lub ściskamy w dłoni – tak
Do przeprowadzenia tego ćwiczenia potrzeba dużo aby nikt nie zauważył, co wylosowaliśmy.
małych przedmiotów. Powinny to być rzeczy, któ-
re zmieszczą się w dłoni, np.: kostki do gry, guziki, Teraz zaczyna się cała zabawa! Wymaga ona jednak
szklane kulki, agrafki. Przedmiotów musi być tyle, ilu od uczestników podzielności uwagi i skupienia. Zada-
uczestników zajęć. Ćwiczenie powinno przebiegać niem każdego z nich jest przedstawienie w zabawny
w przestrzeni, w której uczestnicy będą się mogli i niemy sposób przedmiotu z pierwszego losowania.
swobodnie przemieszczać. Na początku poproś, aby Jednocześnie musi obserwować pozostałych i szukać
wszyscy usiedli w kręgu. W środku kręgu umieść wo- osoby, która pokazuje przedmiot wylosowany przez
reczek z przedmiotami. niego za drugim razem. Przykładowo: w pierwszym
losowaniu wybraliśmy szklaną kulkę – będziemy ją
Ćwiczenie ma przebiegać w milczeniu. Każdy pod- pokazywać. W drugim losowaniu – agrafkę, którą
chodzi do woreczka i losuje jedną rzecz, nie pokazuje wciąż trzymamy w dłoni – to jej będziemy szukać
jej nikomu. Uczestnik zastanawia się, w jaki sposób w ruchach, gestach, dźwiękach innych osób.
przedstawić ją bez użycia słów. Można używać dźwię- Uczestnicy przemieszczają się i próbują skomuni-
ków, ruchu ciała, min, tupania – nie można mówić ani kować bez słów. Nie wolno im przy tym pokazywać
pisać. Po chwili, kiedy już wszyscy przyjrzą się swoim nikomu przedmiotów, chyba że podejrzewają, że
przedmiotom, zbierz rzeczy z powrotem do woreczka. agrafka w ich dłoni znalazła swojego agrafkowego
W kolejnym etapie każdy z uczestników po raz drugi właściciela. Kto odnalazł swój przedmiot i właściciela
losuje z woreczka przedmiot (jeśli wylosuje ten sam, drugiego przedmiotu, wraca do kręgu. Kiedy wszyscy
odrzuca go i bierze kolejny). Po losowaniu wszyscy już siedzą, prowadzący przerywa milczenie. Może
18
19. zadać uczestnikom pytania podsumowujące: co było ii etap (z tekstem)
najłatwiejsze i najtrudniejsze podczas tej zabawy? Ja- Główny bohater z pierwszej części ćwiczenia rozpo-
kich używaliście sposobów, żeby porozumieć się bez czyna od wylosowanego zdania, mówi je głośno, np.
słów? Czy możemy sobie wyobrazić świat bez słów? „Wygrałem 500 PLN!”, „Muszę jechać do szpitala…!”,
Jak mógłby wyglądać? (Piotr Idziak) „Jadę do Paryża!”, „Udało mi się!”, „Dostałem kozę!”,
„Będę miał braciszka!”, „Zostałem królem!”, „Wypro-
→ mASZ WiADOmOśĆ wadzam się do Warszawy!”. Pozostałe osoby reagują
tak jak wcześniej, ale tym razem dokładają jedno zda-
W całej przestrzeni znajdują się rozsypane karteczki nie do tego, co powiedział główny bohater. (Justyna
z nieoczekiwanymi wiadomościami: „Wygrałeś 500 Sobczyk)
PLN!”, „Musisz jechać do szpitala, miałam telefon, że
twój przyjaciel miał wypadek rowerowy!”, „Pakuj się,
jutro jedziemy do Paryża!”, „Udało się!”, „Kupiliśmy
dla Ciebie kozę!”, „Będziesz miał braciszka!”, „Zosta-
łeś królem!”, „Wyprowadzamy się do Warszawy!”.
Wyznacz pierwszą osobę, która wybierze sobie miej-
sce w przestrzeni, wylosuje karteczkę i zareaguje na
to, co przeczytała. Pozostałe osoby podchodzą do
głównego bohatera i reagują na jego zachowanie tak,
jak je odebrali.
19
20. ZABAWY DLA mAŁEGO Zabawa trwa tak długo, aż ochotnik zorientuje się, że
i DużEGO gwizdek wcale nie krąży wśród uczestników zabawy,
lecz jest zawieszony na Twoich plecach. Jeśli ochotnik
będzie miał przez dłuższy czas z tym problemy, moż-
→ GWiZDEK na wcześniej zakończyć zabawę.
Do wykonania ćwiczenia jest nam potrzebny gwizdek Uwagi: kiedy jesteś wewnątrz koła, zawsze musisz
zawieszony na sznurku. być zwrócony twarzą do ochotnika, aby ten nie za-
uważył gwizdka. Twoim zadaniem jest także komen-
Uczestnicy zabawy tworzą koło, stojąc twarzami do towanie jego poszukiwań. (Tomasz Tylka)
środka i trzymając ręce za sobą. Ty, wraz z ochot-
nikiem, znajdujesz się w środku koła. Zadaniem → BuRZA EmOCJi
ochotnika jest zlokalizowanie gwizdka, który rze-
komo krąży wśród uczestników z ręki do ręki i co Czasem zdarza się, że nie potrafimy się szczerze za-
jakiś czas wybrzmiewa. Ochotnik może wskazać do- śmiać czy zapłakać. Czasem w życiu brakuje czasu na
wolną osobę, aby pokazała ręce w celu odszukania powiedzenie komuś: „tak bardzo Cię kocham”; „do-
gwizdka. brze, że jesteś”; „wracaj!”. Obraz, gest, ruch, dotyk
potrafią wyrazić więcej niż słowo, zostają w pamięci
Tak naprawdę gwizdek jest zawieszony na Twojej na dłużej. Spróbujmy nauczyć się tego razem.
szyi (pasku) tak, że zwisa na Twoich plecach. Podcho-
dzisz co jakiś czas tyłem do kogoś z kręgu, aby osoba Podziel grupę na 2–3-osobowe podgrupy. Niech każ-
dmuchnęła w gwizdek i zmyliła ochotnika. da z nich ma do dyspozycji: nożyczki, klej, dużo kolo-
20
21. rowych czasopism oraz jeden zrolowany karton.
Na każdym kartonie jest zapisana emocja, uczucie,
np. miłość, radość, spokój. Do emocji grupa wyszuku-
je i dobiera obrazki z czasopism, wycina je i przykleja
na karton. W ten sposób powstaje obrazkowa burza
skojarzeń danej emocji. (Justyna Junga)
21
22. SŁOWOKRESNE EtiuDY → mOJE miEJSCE
Czy jest na świecie takie miejsce, w którym byłeś/łaś
→ tAJEmNiCZA SiŁA (EtiuDA impROWiZOWANA) i chcesz tam jak najczęściej wracać? Zdecydowana
większość z nas bez wahania je wskaże. Może to
Na określonej przestrzeni dowolnie liczna grupa osób morska plaża o poranku, puszcza z prześwitującymi
porusza się, naśladując wyznaczonego wcześniej lide- plamami słońca na ziemi, kawałek muru zamazany
ra. Każda sekwencja ruchowa składa się z kilku trzy- graffiti, na którym sobie siedziałeś/łaś wczesnym
krokowych podejść w określonym kierunku, przy czym popołudniem, polne ścieżki, ruchliwe ulice, kawiarnia,
ruch zaczyna się od wybranej przez lidera części ciała a może własne podwórko albo dom rodzinny,
(np.: nos, ramię, brzuch). Impulsem do wykonania w którym już nie mieszkasz. Miejsce, za którym
ruchu ma być ,,niewidzialna, tajemnicza lina”, która tęsknisz, w którym zawsze czułeś/łaś się dobrze.
ciągnie lidera za wybraną część ciała. Masz takie miejsce. Teraz zamknij oczy. Postaraj się
Zadaniem ćwiczących w grupie jest dyskretne kontro- przywołać z pamięci jak najwięcej szczegółów z tego
lowanie ruchów lidera, tak by obserwujący etiudę nie miejsca. Co Cię otacza, co masz na wyciągnięcie
domyślali się, kto jest „nadawcą ruchu”. Dodatkowym ręki i czego możesz dotknąć? (Spróbuj to zrobić
zadaniem dla grupy jest świadome wypełnianie wy- i naprawdę poczuć.) Jaka jest temperatura, czy wieje
znaczonej przestrzeni, tak by powstająca choreogra- wiatr, świeci słońce? Co słyszysz? Dźwięki miasta,
fia nie była przypadkowa. (Tadeusz Dylawerski) przyrody, wsi? Niech wszystkie Twoje wspomnienia
będą rzeczywiste, prawdziwe. Poczuj zapach tego
miejsca. Niech Twoje dłonie przypomną sobie, co
czuły, kiedy siadałeś/łaś na ziemi, opierając się
22
23. o nią. Jeśli czujesz to wszystko, możesz zacząć się swoją wielką wygraną. Pokaż innym, że to nie ma dla
poruszać. Wstań, przejdź się, rozejrzyj (spróbuj już Ciebie znaczenia. Pamiętaj o oczach, w których od-
z otwartymi oczami). Sprawdź, czy wszystko jest na bijają się Twoje emocje. Widz nie może zobaczyć, że
swoim miejscu. Niech wyobraźnia karmi Twoje zmysły utrata wygranej ma dla Ciebie jakiekolwiek znaczenie.
wspomnieniem Twojego Miejsca. Cały czas bądź tam, (Mateusz Paw)
w Twoim Miejscu. A może wolisz po prostu stać lub
siedzieć i tylko tak przeżywać, wspominać. W tej
etiudzie nie pokazujesz widzom Swojego Miejsca,
tylko JESTEŚ wobec widzów w Twoim Miejscu.
(Jakub Snochowski)
→ NiESpODZiEWANA RADOśĆ
Etiuda pantomimiczna. Weź kawałek papieru. Jest
to Twój szczęśliwy los. Zagraj sytuację, w której, sie-
dząc przed telewizorem, dowiadujesz się, że właśnie
wygrałaś/eś niezłą sumę pieniędzy na loterii. Wyraź
swoją radość. Pokaż innym, że masz największe na
świecie szczęście, że ono ci sprzyja. Następnie spróbuj
zrealizować swój los. Podchodząc do okienka wypłat
okaże się, że pomyliłaś/eś się. Owszem, wygrane nu-
mery zgadzają się, lecz data gry już nie. Utraciłaś/eś
23
24. CZYM JEST „Dilettante – teatr w ruchu” to program działający
w ramach Małopolskiego Instytutu Kultury i realizo-
wany we współpracy z Teatrem Figur Kraków, prowa-
„DILETTANTE dzony przez pasjonatów dla pasjonatów.
Nazwa programu wywodzi się z włoskiego dilettare,
– TEATR co znaczy „lubować się”, i określa osoby, które zaj-
mują się czymś ze względu na zamiłowanie, a nieko-
niecznie wykształcenie. Pracujemy właśnie z miłośni-
W RUCHU”? kami teatru (instruktorami teatralnymi, nauczycielami,
animatorami kultury, pedagogami), którzy prowadzą
amatorskie zespoły teatralne, w swojej pracy wyko-
rzystują elementy teatru albo uczą o teatrze. Zależy
nam na tym, by przekazać im wiedzę i umiejętności,
które ich rozwiną i pomogą im w pracy teatralnej.
Jak to robimy?
Na warsztatach z pedagogiki teatru pracujemy
z uczestnikami nad teatrem cieni, improwizacjami,
tworzeniem lalek teatralnych, głosem, techniką aktor-
ską, reżyserią etiud czy tworzeniem całego spektaklu.
Dodatkowo prowadzimy konsultacje indywidualne
24
25. w szkołach, świetlicach wiejskich, domach kultury, by
tworzone tam przedstawienia były inspirujące i co-
raz ciekawsze – zarówno dla aktorów, jak i widzów.
Posiadamy również stronę internetową, na której
gromadzimy bezcenne skarby: materiały edukacyjne,
scenariusze, opisy ćwiczeń itp., przydatne w indywi-
dualnych zmaganiach z materią teatru, a co najważ-
niejsze: raz w roku organizujemy Festiwal Teatrów
Amatorskich „Wózek Tespisa” – trzydniowe źródło
inspiracji teatralnych dla instruktorów i ich grup
oraz dla nas – praktyków i teoretyków teatru.
„Dilettante” jest miejscem wspólnych poszukiwań.
Wierzymy w pracę z nieprofesjonalistami, pasjonata-
mi teatru oraz w możliwość rozwoju, jaką każdemu
może dać teatr. Bo dobry teatr nie musi powstawać
w pięknych wnętrzach, nie musi być bardzo kosztow-
ny. By powstał, potrzebni są przede wszystkim pięk-
ni ludzie i pasja. Potrzebni jesteście Wy – teatralni
dilettanti.
25
26. teatrakcje – wydarzenia Festiwal teatrów
teatralne, happeningi, pokazy amatorskich „wózek
spektakli itp. przygotowywane tespisa” – wielkie trzydnio-
przez uczestników aktualnej we święto teatru w jednej
edycji „Dilettante” i realizowa- z miejscowości w Małopolsce
ne w ich rodzinnych miejscowo- podsumowujące roczną pracę
ściach, będące szansą zapre- instruktorów i grup teatral-
zentowania swoich osiągnięć nych w ramach programu
lokalnej publiczności „Dilettante”
www.dilettante.pl
strona internetowa
programu – dla tych, którzy
w swojej pracy teatralnej czują Dilettante – pasjo-
się opuszczeni; można tutaj naci i idealiści w imię
znaleźć m.in.: opisy ćwiczeń powszechnej edukacji
teatralnych, propozycje reper- teatralnej
tuarowe, adaptacje sceniczne
literatury, materiały warsztato-
we i edukacyjne
26
27. kurs mistrzowski – cykl
weekendowych spotkań warszta-
towych prowadzony przez wybra- kulisy – comiesięczne
nych praktyków teatru z całego otwarte spotkania warsz-
świata, podnoszący kwalifikacje tatowe, prowadzone przez
kadry programu oraz środowisk zaproszonych artystów
teatralnych zainteresowanych (aktorów, reżyserów,
pracą pedagogiczną i tworzeniem plastyków itp.), na których
ambitnej propozycji dla młodego rozwijamy kreatywność
widza i zgłębiamy tajniki teatru;
dla byłych uczestników
„Pracowni” i nie tylko
warsztaty
z peDagogiki
teatru pracownie – dwu- inDywiDualne
letni kurs warsztatowy konsultacje – dla
dla instruktorów pro- instruktorów i ich grup
wadzących amatorskie teatralnych, w poszcze-
zespoły teatralne gólnych miejscowo-
ściach
27
28. KiLKA SŁóW O AutORACh piOtR iDZiAK
tEKStóW Aktor Teatru Figur Kraków,
współpracownik Małopolskiego
Instytutu Kultury. Etnolog, spe-
cjalista ds. teatru cieni, muzeów
i gier.
tADEuSZ DYLAWERSKi
Aktor, lalkarz, mim, pedagog WERONiKA iDZiKOWSKA
teatru i cyrku, przez wiele lat Absolwentka kulturoznawstwa,
związany z Wrocławskim Te- studentka etnologii, przyszły
atrem Pantomimy, obecnie aktor teatrolog. Redaguje stronę
Teatru Figur Kraków. W ramach programu „Dilettante”. Nie wy-
programu „Dilettante” udziela konsultacji indywidual- obraża sobie życia bez teatru
nych oraz prowadzi warsztaty z pedagogiki teatru. i sztuk performatywnych.
mONiKA FiLipOWiCZ JuStYNA JuNGA
Absolwentka Akademii Teatral- Od 2009 roku zawodowo i uczu-
nej w Warszawie Wydziału Sztu- ciowo związana z Teatrem Figur
ki Lalkarskiej w Białymstoku, Kraków. Na finiszu studiów za-
aktorka krakowskiego Teatru rządzania kulturą UJ, na starcie
Lalki Maski i Aktora „Groteska”, organizacji reklamy przy Instytu-
wykładowca AWF w Krakowie. cie Doradztwa i Szkoleń CTI. W „Dilettante” rozkocha-
28 28
29. na od roku, zajmuje się koordynacją poszczególnych huBERt miChALAK
modułów programu. Doktorant teatrologii UJ, współ-
pracownik czasopism teatral-
NAtALiA KOZA nych, aktor i impresario Teatru
Absolwentka teatrologii UJ oraz Figur Kraków, udziela konsultacji
Studium Terapii przez Sztukę indywidualnych dla uczestników
przy Teatrze Ludowym w Krako- programu „Dilettante” oraz wspiera organizacyjnie
wie, w ostatnich latach praktyk działania towarzyszące Festiwalowi „Wózek Tespisa”.
i teoretyk tańca historycznego.
Redaguje stronę programu „Dilettante”. mAtEuSZ pAW
Prawie absolwent dramatolo-
ALLA mASLOVSKAYA gii UJ, od trzech lat współpracuje
Absolwentka Mińskiego Insty- z programem „Dilettante” przy or-
tutu Kultury, specjalizacja: reży- ganizacji Festiwalu „Wózek Tespi-
seria teatru dzieci i młodzieży. sa”. Na co dzień prowadzi spółkę
Aktorka Teatru Figur Kraków, handlową, w której odpowiada za jej organizację.
instruktorka teatralna. Dla „Di-
lettante” udziela konsultacji indywidualnych oraz pro-
wadzi warsztaty z pedagogiki teatru.
29
30. JAKuB SNOChOWSKi Bierze udział w realizacji wiosek tematycznych w woj.
Aktor teatralny i filmowy, in- zachodniopomorskim.
struktor teatralny. Związany
z warszawskimi i krakowskimi EWA WOŹNiAK
teatrami (TR Warszawa, Teatr Aktorka, lalkarka, pedagog
Dramatyczny, Teatr Ludowy). teatru, scenograf. Ukończyła
również Akademię Praktyk Te-
JuStYNA SOBCZYK atralnych Gardzienice; obecnie
Pedagożka teatru, członkini Sto- studentka scenografii na DAMU
warzyszenia Pedagogów Teatral- w Pradze, wiceprezes Stowarzyszenia De-Novo.
nych. Obecnie związana z Insty-
tutem Teatralnym im. Zbigniewa DAGmARA żABSKA
Raszewskiego w Warszawie. Teatrolog, aktorka i szefowa
Prowadzi „Teatr 21”, w którym grają osoby z zespo- Teatru Figur Kraków, wieloletnia
łem Downa i autystyczne. koordynatorka programu „Dilet-
tante”. W ramach programu pro-
tOmASZ tYLKA wadzi dwuletni kurs „Pracowni”
Astrofizyk, didżej, producent oraz warsztaty z pedagogiki teatru.
muzyczny. Członek zespołu
„Dubska”, współtwórca „Posi-
tive Ferment Sound System”,
niestrudzony animator kultury.
30
31. SpiS tREśCi JAK ONI TO ROBIĄ, CZYLI KRÓTKI TRENING AKTORSKI
WYRAŹ TO BEZ SŁÓW............................................... 2 → MOWA OCZU .................................................... 15
NA RRR… ROZGRZEWKĘ → ZGADNIJ, CO DO CIEBIE MÓWIĘ ................... 15
→ NUTKI .................................................................4 IMPROWIZACJA – CO TAM KOMU W DUSZY GRA
BŁYSKOTLIWE ĆWICZENIA INTEGRACYJNE → KRÓTKA HISTORIA .......................................... 16
→ FIGURY GEOMETRYCZNE ............................... 5 → ZDANIE INACZEJ .............................................. 16
→ WSPÓLNY TON ................................................. 6 → NIEMY CYRK ..................................................... 17
2 RAZY R, CZYLI RYTM I REFLEKS → PODAJ DALEJ ................................................... 17
→ IMPULS .............................................................. 7 → ŚWIAT BEZ SŁÓW ............................................ 18
→ SEMAFORY ....................................................... 7 → MASZ WIADOMOŚĆ ........................................ 19
→ KWADRAT .......................................................... 8 ZABAWY DLA MAŁEGO I DUŻEGO
→ AKCENTY ......................................................... 10 → GWIZDEK .......................................................... 20
W JAK WYOBRAŹNIA → BURZA EMOCJI ................................................ 20
→ POROZMAWIAJMY POWAŻNIE .................... 11 SŁOWOKRESNE ETIUDY
→ WSPÓLNIE POZNAJEMY ŚWIAT .................. 12 → TAJEMNICZA SIŁA (ETIUDA
GRUNT TO WSPÓŁPRACA IMPROWIZOWANA) ............................................ 22
→ CHÓR ................................................................ 13 → MOJE MIEJSCE ................................................. 22
→ DROGA ............................................................ 13 → NIESPODZIEWANA RADOŚĆ .......................... 23
→ SKOJARZENIA ................................................. 14 CZYM JEST „DILETTANTE – TEATR W RUCHU”? .... 24
KILKA SŁÓW O AUTORACH TEKSTÓW .................. 28
31
