1. 1.0 Pengenalan
Pendidikan memainkan peranan yang penting dalam meningkatkan kualiti sumber manusia
supaya mempunyai daya saing yang tinggi dan mampu menghadapi cabaran di peringkat
global. Justeru itu, penilaian terhadap segala aspek yang berhubung kait dengan kualiti
pendidikan terus dipertingkatkan lagi. Salah satunya adalah penilaian yang dilakukan untuk
melihat pencapaian pelajar terutamanya di peringkat antarabangsa. Oleh itu, Malaysia telah
mengikuti suatu kajian antarabangsa yang menilai mutu dan pencapaian pelajar dalam
pendidikan iaitu Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS).
TIMSS adalah suatu penilaian dan projek penyelidikan yang dibentuk untuk mengukur
tahap pencapaian pelajar Tahun 4 dan Tahun 8 dalam pendidikan Matematik dan Sains di
peringkat antarabangsa. TIMSS ini telah dijalankan oleh International Association for the
Evaluation of Educational Achievement (IEA) dan diuruskan oleh International Study Centre,
Lych School of Education, Boston College di Amerika Syarikat. Kajian ini telah dilaksanakan
empat tahun sekali iaitu bermula pada tahun 1995, seterusnya pada tahun 1999, 2003, 2007
dan kini pada tahun 2011. Mesyuarat Penyelaras Pendidikan Nasional dijalankan dua kali
setahun dalam usaha merancang dan membuat laporan pada setiap peringkat proses,
melakukan perundingan dengan Statistik Kanada dan Pusat Pemprosesan Data IEA di
Hamburg.
1.1 Matlamat TIMSS
Matlamat TIMSS adalah untuk memberi maklumat perbandingan tentang pencapaian
pendidikan di seluruh negara yang menyertai TIMSS untuk meningkatkan pengajaran dan
pembelajaran (P&P) dalam Matematik dan Sains. Selain itu, kajian ini dapat memberikan
perbandingan perspektif mengenai trend pencapaian dalam konteks sistem pendidikan yang
berbeza, pendekatan organisasi dan amalan pengajaran setiap sekolah serta memahami
konteks pembelajaran pelajar yang berbeza.
Melalui TIMSS, setiap negara yang terlibat dapat mempelajari dengan mengenal pasti
kekuatan dan kelemahan pencapaian pelajar secara relatif kepada pelajar-pelajar di seluruh
dunia. Daripada hasil penilaian yang diperoleh, sesebuah negara yang terlibat dapat membuat
penambahbaikan dalam sistem pendidikan yang sedia ada terutamanya dalam kurikulum,
kaedah pengajaran dan bahan bantu mengajar yang bersesuaian diajarkan dalam Matematik
dan Sains. Di samping itu, TIMSS juga dapat menggalakkan persaingan pada peringkat
antarabangsa dalam bidang pendidikan.
1

2. 1.2 Penilaian TIMSS
Item-item yang dinilai dalam TIMSS mencakupi 2 domain iaitu domain konten dan domain
kognitif. Dalam ujian TIMSS, objektif dan kemahiran yang dinilai merupakan analisis asas
kurikulum yang diambil oleh kebanyakan setiap negara yang menyertai kajian tersebut.
Domain konten berbeza untuk pelajar Tahun 4 dengan pelajar Tahun 8 kerana mencerminkan
sifat dan tahap kesukaran Matematik dan Sains yang diajar. Domain konten yang diajarkan
kepada pelajar adalah seperti dalam jadual.
Content Domains Topic areas
Mathematics Year 4
Number Whole numbers
Fractions and decimals
Number sentences
Patterns and relationships
Geometric shapes and measurement Lines and angles
Two- and three-dimensional shapes
Location and movement
Data display Reading and interpreting
Organising and representing
Mathematics Year 8
Number Whole numbers
Fractions and decimals
Integers
Ratio, proportion and per cent
Algebra Patterns
Algebraic expressions
Equations/formulas and functions
Geometry Geometric shapes
Geometric measurement
Location and movement
Data and Chance Data organisation and representation
Data interpretation
Chance
Jadual 1: Domain Konten Matematik
2

3. Content Domains Topic areas
Science Year 4
Life science Characteristics and life processes of living things
Life cycles, reproduction and heredity
Interaction with the environment
Ecosystems
Human health
Physical science Classification and properties of matter
Physical states and changes in matter
Energy sources, heat, and temperature
Light and sound
Electricity and magnetism
Forces and motion
Earth science Earth’s structure, physical characteristics, and resources
Earth’s processes, cycles, and history
Earth in the solar system
Science Year 8
Biology Characteristics, classification, and life processes of
organisms
Cells and their functions
Life cycles, reproduction, and heredity
Diversity, adaptation, and natural selection
Ecosystems
Human health
Chemistry Classification and composition of matter
Properties of matter
Chemical change
Physics Physical states and changes in matter
Energy transformations, heat, and temperature
Light
Sound
Electricity and magnetism
Forces and motion
Earth science Earth’s structure and physical features
Earth’s processes, cycles, and history
Earth’s resources, their use and conservation
Earth in the solar system and the universe
Jadual 2: Domain Konten Sains
Manakala domain kognitif pula melibatkan daya pemikiran pelajar dalam
menyelesaikan masalah dalam Matematik dan Sains. Domain kognitif dibahagikan kepada 3
3

4. tahap iaitu mengetahui (knowing) di mana meliputi fakta, prosedur dan konsep yang perlu
pelajar ketahui, mengaplikasi (applying) iaitu memberi tumpuan kepada pelajar untuk
mengaplikasikan pengetahuan dan konsep kefahaman dalam menyelesaikan masalah atau
menjawab soalan dan tahap ketiga adalah penalaran dan analisis (reasoning and analysis) di
mana pelajar menyelesaikan masalah yang melibatkan konteks yang kompleks dan masalah
yang melibatkan pelbagai langkah (multi-step problems).
1.3 Panduan Soalan Penyelidikan TIMSS
Selaras dengan konsep kurikulum TIMSS seperti yang berlaku pada tiga peringkat, tiga
daripada empat soalan umum penyelidikan yang membimbing pembangunan kajian memberi
tumpuan kepada tahap kurikulum iaitu kurikulum cadangan (intended curriculum), kurikulum
yang dilaksanakan (implemented curriculum) dan kurikulum yang ingin dicapaikan (attained
curriculum).
Kurikulum cadangan adalah melibatkan keadaan pendidikan dan sosial negara.
Manakala kurikulum yang dilaksanakan adalah meliputi peranan guru kelas dan keadaan di
dalam bilik darjah. Kurikulum yang ingin dicapai adalah lebih kepada kesan kurikulum yang
dibentuk terhadap sahsiah dan pencapaian pelajar. Soalan penyelidikan umum yang keempat
adalah hubungan ketiga-tiga kurikulum terhadap sosial dan konteks pendidikan negara.
Pengetahuan dan pemahaman pelajar dalam Matematik dan Sains dinilai dalam setiap
soalan yang disediakan. Terdapat dua format soalan yang digunakan dalam penilaian TIMSS
iaitu soalan aneka pilihan dan soalan membina respon. Soalan aneka pilihan menyediakan
empat pilihan jawapan iaitu hanya satu sahaja jawapan yang betul. Bentuk soalan sebegini
adalah untuk menilai apa-apa tingkah laku dalam domain kognitif namun tidak beberapa
sesuai untuk menilai keupayaan pelajar dalam membuat lebih banyak tafsiran atau penilaian
yang lebih kompleks. Manakala soalan membina respon dibentuk untuk menilai aspek-aspek
pengetahuan dan kemahiran yang memerlukan pelajar menjelaskan fenomena atau mentafsir
data berdasarkan pengetahuan latar belakang dan pengalaman mereka.
1.4 Tahap Pengukuran Pencapaian TIMSS
TIMSS menggunakan penanda aras antarabangsa (international benchmarks) dalam
menentukan skala pencapaian pelajar dalam Matematik dan Sains melalui ujian yang
dijalankan. Penanda aras telah dikembangkan menggunakan scale anchoring techniques dan
4

5. data pencapaian pelajar daripada setiap negara yang menyertai TIMSS. Pada peringkat
antarabangsa, pencapaian pelajar mestilah diukur pada empat tahap.
Keempat-empat tahap yang merumuskan setiap pencapaian yang diperoleh oleh setiap
pelajar adalah:
1. the ‘advanced international benchmark’, which was set at 625;
2. the ‘high international benchmark’, which was set at 550;
3. the ‘intermediate international benchmark’, which was set at 475; and
4. the ‘low international benchmark’, which was set at 400.
Jadual 3: Penerangan Pencapaian Tanda Aras Antarabangsa (Matematik)
Tahun Low International Intermediate High Advanced
Benchmark International International International
Benchmark Benchmark Benchmark
(400) (475) (550) (625)
Tahun 4
Pelajar Pelajar boleh Pelajar boleh Pelajar dapat
mempunyai mengaplikasikan mengaplikasikan mengaplikasikan
sedikit pengetahuan pengetahuan dan kefahaman dan
pengetahuan asas asas Matematik kefahaman pengetahuan
Matematik. dalam soalan dalam menjawab dalam pelbagai
yang mudah. soalan. konteks soalan
yang kompleks
dan dapat
menjelaskan setiap
jawapan yang
diberikan.
Tahun 8
Pelajar Pelajar dapat Pelajar dapat Pelajar boleh
mempunyai mengaplikasikan mengaplikasikan mengorganisasikan
sedikit pengetahuan kefahaman dan dan membuat
pengetahuan asas Matematik pengetahuan kesimpulan
mengenai nombor dalam soalan dalam pelbagai daripada
bulat dan titik yang mudah. konteks situasi maklumat,
perpuluhan, yang kompleks. membuat
operasi dan graf generalisasi dan
asas. menyelesaikan
soalan non-rutin.
5

6. Jadual 4: Penerangan Pencapaian Tanda Aras Antarabangsa (Sains)
Tahun Low Intermediate High Advanced
International International International International
Benchmark Benchmark Benchmark Benchmark
(400) (475) (550) (625)
Tahun 4
Pelajar Pelajar boleh Pelajar boleh Pelajar boleh
mempunyai mengaplikasikan mengaplikasikan mengaplikasikan
sedikit peengetahuan dan pengetahuan dan pengetahuan dan
pengetahuan asas kefahaman untuk kefahaman dalam memahami
dalam Sains situasi yang menjelaskan proses saintifik
Kehidupan dan pratikal dalam fenomena harian. dan hubungan
Sains Fizikal Sains. dalam permulaan
penyiasatan
saintifik.
Tahun 8
Pelajar boleh Pelajar dapat Pelajar dapat Pelajar boleh
mengenal pasti mengenal pasti mendemostrasikan menunjukkan
sedikit fakta asas dan kefahaman kefahaman
daripada Sains berkomunikasi konseptual kitaran mengenai
Fizikal dan Sains tentang Sains, sistem dan beberapa
Kehidupan. pengetahuan prinsip- kompleks dan
saintifik asas prinsipnya. konsep abstrak
dalam pelbagai dalam Biologi,
topik. Kimia, Fizik dan
Sains Bumi.
2.0 Latar Belakang TIMSS 1995
TIMSS 1995 merupakan penilaian pertama dalam kitaran empat tahun dalam trend
pencapaian pelajar dalam Matematik dan Sains. Lebih daripada setengah juta pelajar diuji,
dan kajian melalui soal selidik telah mengumpul maklumat yang terperinci mengenai
pengajaran dan pembelajaran Matematik dan Sains termasuklah ribuan guru dan pengetua
sekolah. TIMSS 1995 juga menyiasat kurikulum Matematik dan Sains bagi negara-negara
yang mengambil bahagian melalui analisis panduan kurikulum, buku teks dan bahan
6

7. kurikulum lain. Sub-sampel pelajar Tahun 4 dan Tahun 8 yang menyertai sesi ujian utama
akan dipilih untuk penilaian prestasi dan mereka akan menjalankan eksperimen,
memanipulasikan material, menguji hipotesis dan mencatat dapatan apabila menyiapkan
tugasan Matematik dan Sains. Pengumpulan data utama dijalankan dalam tahun 1994 hingga
1995.
2.1 Target Populasi
TIMSS dijalankan pada lima tahap gred iaitu:
Pelajar yang didaftarkan dalam dua gred yang mengandungi jumlah besar pelajar
berumur 9 tahun (gred 3 atau gred 4 bagi kebanyakan negara).
Pelajar yang didaftarkan dalam dua gred yang mengandungi jumlah besar pelajar 13
tahun (gred 7 dan gred 8 bagi kebanyakan negara).
Pelajar dalam tahun akhir sekolah menengah. Sebagai pilihan tambahan, negara boleh
menguji dua sub-kumpulan khas pelajar-pelajar ini: pelajar yang mengambil jurusan
Matematik lanjutan dan/atau pelajar yang mengambil jurusan Fizik lanjutan.
Semua negara terlibat dalam penilaian pada gred 7 dan 8. Gred-gred lain adalah tidak wajib
untuk dinilai dalam TIMSS 1995. Negara-negara yang terlibat dalam TIMSS 1995 adalah
Argentina, Australia, Austria, Belgium (Flemish), Belgium (Perancis), Bulgaria, Kanada,
Colombia, Cyprus, Republik Czech, Denmark, England, Perancis, Jerman, Yunani, Hong
Kong, Hungary, Iceland, Indonesia, Iran, Ireland, Israel, Itali, Jepun, Korea, Kuwait, Latvia,
Lithuania, Mexico, Netherlands, New Zealand, Norway, Filipina, Portugal, Romania,
Persekutuan Rusia, Scotland, Singapura, Republik Slovak, Slovenia, Afrika Selatan,
Sepanyol, Sweden, Switzerland, Thailand, dan Amerika Syarikat.
2.2 Dapatan
2.2.1 Gred Rendah
Dalam Matematik, Singapura dan Korea merupakan antara negara yang paling menonjol.
Jepun dan Hong Kong antara negara yang terbaik di dunia, begitu juga Netherlands, Republik
Czech dan Austria. Bagi Sains pula, tahap pencapaian tertinggi yang dikenal pasti ialah
Korea, Jepun, Amerika Syarikat, Australia dan Austria.
Perbezaan jantina dalam pencapaian Matematik adalah sedikit atau tidak wujud. Bagi
Sains pula, lelaki lebih menonjol daripada perempuan bagi sesetengah negara, terutamanya
dalam Sains Bumi dan Sains Fizikal. Dalam hampir kesemua negara, majoriti lelaki dan
7

8. perempuan dilaporkan bahawa mereka menggemari subjek Matematik dan Sains. Kajian
mendapati pelajar mempunyai sumber pendidikan di rumah seperti komputer, memiliki meja
belajar sendiri, mempunyai 200 buku atau lebih merupakan faktor utama penyumbang utama
dalam pencapaian Matematik dan Sains dalam setiap negara.
Majoriti negara, kelas Matematik lazimnya dibuat hanya tiga hingga empat jam
seminggu. Bagi Sains pula, terdapat perbezaan yang ketara. Sesetengah negara, subjek Sains
diajar kurang dari dua jam seminggu dan dalam satu perlima negara, pengajaran Sains
digabungkan dengan subjek yang lain. Jika dilihat dalam keseluruhan negara, pendekatan
yang paling kerap digunakan adalah bekerjasama sebagai satu kelas dengan guru yang
mengajar dalam sebuah kelas, dan pelajar melakukan tugas secara individu. Buku teks
merupakan sumber bertulis yang utama digunakan dalam menentukan topik yang akan diajar
kepada pelajar.
2.2.2 Gred Pertengahan Sekolah
Sembilan daripada dua belas negara yang menunjukkan prestasi atas purata antarabangsa bagi
Matematik di tahap sekolah rendah juga di gred 8. Negara-negara tersebut adalah Singapura,
Korea, Jepun, Hong Kong, Netherlands, Republik Czech, Austria, Slovenia dan Hungary.
Dalam Sains pula, keadaan yang serupa juga berlaku pada Korea, Jepun, Austria, Australia,
Republik Czech, England, Singapura dan Slovenia.
Bagi kebanyakan negara, perbezaan jantina adalah sangat minimum dalam Matematik
tetapi tidak bagi Sains. Lelaki mempunyai pencapaian yang sangat tinggi, terutamanya dalam
Fizik, Kimia dan Sains Bumi. Juga seperti sekolah rendah, faktor-faktor persekitaran di rumah
seperti sumber-sumber pendidikan, buku-buku di rumah dan pendidikan dari ibu bapa
mempunyai kaitan rapat dengan pencapaian Matematik dan Sains dalam setiap negara
TIMSS.
Dalam hampir setiap negara, majoriti pelajar mengatakan mereka telah melakukan
yang terbaik dalam Matematik dan Sains. Menariknya, beberapa buah negara dengan
pencapaian yang tertinggi adalah pelajarnya yang mempunyai persepsi yang negatif terhadap
kejayaan, yakni Jepun, Korea dan Hong Kong.
Kedua-dua kelas Matematik dan Sains dalam kebanyakan negara dibuat hanya 2
hingga 3.5 jam seminggu. Bagi beberapa buah negara pula jumlah ini adalah jumlah yang
tertinggi, iaitu 5 jam ke atas seminggu tetapi tiada pola yang boleh dikenal pasti jumlah jam
8

9. dalam kelas pengajaran dengan pencapaian. Seperti mana sekolah rendah juga, bekerjasama
sebagai satu kelas dengan guru yang mengajar dan mempunyai pelajar yang melakukan
tugasan secara individu di bawah pengawasan guru merupakan kaedah pengajaran yang sering
digunakan. Dalam kebanyakan negara yang mengambil bahagian, guru dilaporkan
menggunakan buku teks bagi mengajar kedua-dua subjek Matematik dan Sains untuk lebih 95
peratus pelajar.
2.2.3 Tahun Akhir Sekolah Menengah
Netherlands dan Sweden merupakan negara yang menunjukkan prestasi yang terbaik dalam
bidang Matematik manakala bagi bidang Sains pula negara teratas dalam pencapaian tertinggi
adalah Sweden, Netherlands, Iceland dan Norway.
Dalam bidang Sains, pelajar lelaki menunjukkan pencapaian tertinggi yang ketara
berbanding pelajar perempuan bagi semua negara kecuali Afrika Selatan. Bidang Matematik
pula, tiada perbezaan jantina yang ketara dalam prestasi pencapaian Hungary dan Amerika
Syarikat. Pelajar yang mengikuti program akademik mencapai pencapaian purata yang tinggi
berbanding pelajar yang mengikuti program vokasional. Pencapaian purata pelajar dalam
program teknikal pula lazimnya di antara pencapaian pelajar yang mengikuti program
akademik dan vokasional.
Walaupun pendekatan pendidikan, struktur dan organisasi bagi keseluruhan negara
berlainan, ia jelas bahawa pendidikan ibu bapa berkait secara positif terhadap pencapaian
pelajar dalam bidang Matematik dan Sains.
2.2.4 Tahun Akhir Sekolah Menengah: Matematik dan Fizik Lanjutan
Diketuai oleh Perancis, negara yang menunjukkan prestasi atas purata antarabangsa dalam
Matematik lanjutan, juga melibatkan Persekutuan Rusia, Switzerland, Denmark, Cyprus, dan
Lithuania. Dalam Fizik lanjutan pula, pelajar Norwegian dan Sweden menonjol lebih baik
daripada pelajar negara lain yang mengambil bahagian. Persekutuan Rusia dan Denmark juga
menunjukkan prestasi atas purata antarabangsa.
Dalam Matematik lanjutan, pelajar lelaki lebih menonjol berbanding pelajar
perempuan bagi semua negara kecuali Yunani, Cyprus, Australia, Itali dan Slovenia. Dan
Fizik, pencapaian pelajar lelaki sememangnya tinggi daripada perempuan. Kebanyakan
pelajar akhir tahun yang mana telah mengambil Matematik lanjutan atau Fizik merancang
9

10. untuk memasuki universiti. Pilihan yang popular untuk jurusan masa depan termasuklah
kejuruteraan, perniagaan, dan Sains Kesihatan.
3.0 Latar Belakang TIMSS 1999
TIMSS 1999 merupakan siri kedua pelajaran IEA untuk mengukur trend-trend dalam
pencapaian Matematik dan Sains pelajar. TIMSS 1999 mengukur kemajuan pembelajaran
Matematik dan Sains pelajar gred 8, dan menyediakan data-data trend tahap pendidikan
untuk pelajar pada negara-negara yang terlibat dalam penilaian TIMSS 1995.
Tambahan, tempoh empat tahun dalam pengumpulan data yang pertama dan kedua
mengkaji populasi pelajar yang dinilai pada asalnya sebagai gred keempat ke gred lapan.
Pengembangan ini dibenarkan dalam beberapa negara yang mengambil bahagian dalam 1995
pada gred 4 berbanding prestasi pelajar gred 4 dalam tahun tersebut dengan prestasi sebagai
pelajar gred 8 dalam tahun 1999. Seperti mana dalam kajian 1995, TIMSS 1999 juga
menyiasat konteks pembelajaran Matematik dan Sains dalam menyertai negara menggunakan
soal selidik latar belakang. Maklumat telah dikumpul berkenaan dengan sistem pendidikan,
kurikulum, latihan pengajaran dan ciri-ciri pelajar, guru dan sekolah. Pengumpulan data
utama telah dijalankan dalam tahun 1998 hingga 1999.
3.1 Target Populasi
TIMSS 1999 telah menilai pelajar-pelajar dari gred 8 dan negara-negara yang menyertainya
adalah Australia, Belgium (Flemish), Bulgaria, Kanada, Chile, Taipei China, Cyprus,
Republik Czech, England, Finland, Hong Kong, Hungary, Indonesia, Iran, Israel, Itali, Jepun,
Jordan, Korea, Latvia, Lithuania, Macedonia, Malaysia, Moldova, Morocco, Netherlands,
New Zealand, Filipina, Romania, Persekutuan Rusia, Singapura, Republik Slovak, Slovenia,
Afrika Selatan, Thailand, Tunisia, Turkey dan Amerika Syarikat.
3.2 Dapatan
3.2.1 Pencapaian dan Sikap Pelajar
Lima negara Asia iaitu Singapura, Korea, Taipei China, Hong Kong, Jepun merupakan negara
yang teratas dalam pencapaian Matematik. Semua negara ini mempunyai kira-kira 65% atau
lebih pelajar mencapai Tanda Aras Suku Tinggi. Pelajar yang mencapai tanda aras ini berjaya
mengaplikasikan pemahaman dan pengetahuan Matematik mereka dalam pelbagai situasi
kompleks yang berkaitan yang melibatkan pecahan, perpuluhan, ciri-ciri geometri dan
ungkapan algebra.
10

11. Taipei China dan Singapura mempunyai lebih daripada separuh pelajar mereka
mencapai Tanda Aras Suku Tinggi dalam Sains, di mana pada tahap tersebut telah dicapai
hanya 25% oleh pelajar yang dinilai secara antarabangsa. Pelajar yang melepasi tanda aras ini
telah menunjukkan pemahaman konsepsi mereka berkenaan dengan kitaran Sains yang
pelbagai, sistem dan prinsip.
3.2.2 Perubahan Masa
Dalam tahun 1995 hingga 1999, negara-negara yang menunjukkan peningkatan dalam
pencapaian purata Matematik pada gred 8 adalah Latvia (sekolah yang menggunakan bahasa
Latvia sebagai bahasa pengantara), Kanada dan Cyprus. Bagi Sains pula, peningkatan
pencapaian dipantau di Latvia (sekolah yang menggunakan bahasa Latvia sebagai bahasa
pengantara), Lithuania, Kanada dan Hungary.
3.2.3 Perbezaan Jantina
Dalam Matematik, kebanyakan perbezaan jantina diabaikan kecuali di Israel, Republik Czech,
Iran dan Tunisia. Kajian melaporkan bahawa tiada negara yang menunjukkan peningkatan
setakat ini manakala Korea pula menunjukkan penurunan berbanding pada tahun 1995. Dalam
subjek Sains, lelaki lebih menonjol berbanding perempuan dalam 16 buah negara. Penurunan
yang ketara antara tahun 1995 hingga 1999 dalam perbezaan jantina berlaku di Hong Kong,
Slovenia, dan Israel. Konsep kendiri yang positif dalam kebolehan menyelesaikan Matematik
dan Sains berkait dengan pencapaian yang tinggi. Biasanya, lelaki lebih mempunyai konsep
kendiri yang positif berbanding perempuan.
3.2.4 Kurikulum dan Pengajaran
Dalam semua negara kecuali Australia, Kanada dan Amerika Syarikat, spesifikasi untuk
matlamat kurikulum pelajar dikembangkan dalam kurikulum kebangsaan. 17 negara
menawarkan kursus yang berasingan dalam subjek Sains yang berlainan iaitu Sains Bumi,
Biologi, Kimia dan Fizik.
Secara purata, peratusan masa pengajaran dirangka untuk pengajaran Matematik
dikekalkan sama dari gred 4 ke gred 8, tetapi menurun bila ke gred 8, iaitu dari 17% hingga
16% kepada 13%. Sebaliknya pula, masa pengajaran diperuntukkan bagi Sains pula
meningkat dari gred 4 ke gred 8, iaitu dari 11% ke 16%.
11

12. Dalam kelas Matematik, terdapat dua aktiviti utama bagi kebanyakan negara yang
digunakan iaitu kuliah dan tutorial yang mana akan diisi hampir separuh masa kelas. Guru
Sains dilaporkan meluangkan masa hampir 25% masa kelas mereka untuk kuliah, dengan
15% masa kelas memberi sepenuh perhatian kepada eksperimen pelajar dan 14% masa kelas
untuk tutorial. Pelajar-pelajar di sekolah dilaporkan dididik dengan baik biasanya mempunyai
purata pencapaian Matematik dan Sains yang tinggi.
4.0 Latar Belakang TIMSS 2003
TIMSS 2003 adalah kitaran peringkat yang ketiga untuk mengukur trend dalam Matematik
dan Sains di kelas Tahun 4 dan Tahun 8. TIMSS sangat membantu negara-negara yang
menyertai untuk memperoleh informasi mengenai prestasi pelajar mereka. IEA, TIMSS,
PIRLS, dan National Center for Education Statistics ( dari U. S Department of
Educations) bekerjasama dengan negara yang menyertai bagi menjelaskan secara terperinci
mengenai Matematik dan Sains tentang isi kandungan yang akan dinilai untuk memperbarui
hasil pembelajaran. Kerangka kerja yang diperbaharui telah diterbitkan dalam Kerangka
Penilaian TIMSS dan Spesifikasi 2003, 2nd Edition.
4.1 Aspek Yang Dinilai Dalam TIMSS 2003
4.1.1 Kurikulum
J.G Saylor dan W.M Alexander dalam buku Planning Curiculum for school (1974)
mentakrifkan kurikulum sebagai rancangan yang menyediakan semua peluang pembelajaran
dengan tujuan memperoleh maklumat dan objektif pendidikan di bawah bimbingan sekolah.
Kurikulum Matematik menekankan kemahiran menguasai asas memahami konsep dan prinsip
Matematik, mengaplikasikan Matematik dalam kehidupan sebenar dan pengalaman dengan
kehidupan kumpulan yang berbeza. Kurikulum Sains merangkumi pengetahuan asas fakta
Sains, memahami konsep Sains, mempelajari tentang Sains Kehidupan dan mengaplikasikan
Sains dalam kehidupan.
Contoh dalam subjek Matematik peratusan keseluruhan topik yang diajar kepada
pelajar dalam TIMSS 2003 seperti nombor 83%, algebra 59%, pengukuran 53%, geometri
51% dan data 55%. Laporan penuh dalam TIMSS 2003 International Mathematics Report,
Singapura adalah negara yang mempunyai pencapaian yang tinggi bagi kedua-dua grade iaitu
Tahun 4 dan Tahun 8. Bagi Tahun Republic of Korea, Hong kong SAR dan China Taipei
12

13. adalah antara negara yang mempunyai pencapaian tinggi termasuk Singapura. Bagi Tahun 4
Singapura, Hong Kong, Japan dan China juga mempunyai pencapaian tinggi.
4.1.2 Ciri-ciri Guru
Kebanyakan guru yang mengajar adalah berumur dalam lingkungan 20-an dan 30-an.
Kesannya separuh daripada pelajar diajar oleh guru yang muda dan tidak berpengalaman.
Guru-guru yang mengajar terdiri daripada pemegang ijazah, pendidikan tingkatan 6 dan
pendidikan sekolah menengah. Bagi pengajaran Sains kebanyakan guru Sains major dalam
Pendidikan Am diikuti major subjek Sains, Sains Kehidupan, Kimia dan Fizik, major
Pendidikan Sains, major Matematik dan major bukan Sains. Jelas menunjukkan para pelajar
diajar oleh guru yang yang kurang pengetahuan dalam Sains.
4.1.3 Strategi Pengajaran Guru
Sebagaimana yang sedia maklum bahawa para pendidik memainkan peranan penting dalam
proses pengajaran dan pembelajaran (Wiseman, D.L., Cooner, D.D., Knight, S. L 1999;
Tickle, L. 1999). Guru yang cemerlang berupaya memaksimum dan mengoptimumkan
penggunaan bahan dan sumber pengajaran pembelajaran, di samping memiliki pelbagai
koleksi bahan-bahan tersebut seperti buku rujukan, panduan guru, perisian komputer, audio
video, dan sebagainya (Wiseman, D.L., Conner, D.D. & Knight, S.L. 1999). Pada tahun 2003
kebanyakan para pelajar menggunakan buku teks sebagai sumber tambahan berbanding yang
menjadikan buku teks sebagai sumber asas utama. Hal ini disebabkan buku teks tidak sesuai
dengan kurikulum yang ditetapkan pihak sekolah.
5.0 Latar Belakang TIMSS 2007
TIMSS 2007 adalah TIMSS keempat dalam penilaian yang bertujuan untuk meningkatkan
pengajaran dan pembelajaran dalam Matematik dan Sains bagi pelajar di seluruh dunia.
Sebagai contoh, TIMSS 2007 mengumpulkan informasi terperinci tentang Matematik dan
Sains merangkumi kurikulum dan pelaksanaan, persiapan guru dan penggunaan teknologi.
5.1 Aspek Yang Dinilai Dalam TIMSS 2007
5.1.1 Kurikulum
Topik yang diajar dalam Matematik bagi Tahun 4 adalah seperti nombor, geometri,
pengukuran dan data manakala Tahun 8 pula merangkumi nombor, algebra, geometri dan
13

14. data. Subjek Matematik ini menekankan 3 kognitif domain iaitu mengetahui, aplikasi dan
sebab-sebab.
5.1.2 Ciri-ciri Guru
Kebanyakan umur guru yang mengajar bagi Tahun 4 dan Tahun 8 adalah 30-an hingga 40-an
serta lingkungan 50-an. Guru yang lebih tua lebih banyak pengalaman bagi kedua-dua grade
iaitu antara 15-17 tahun pengalaman. Kelayakan guru yang mengajar Tahun 4 adalah 70%
ijazah, 70% pendidikan sekolah menengah tanpa major dalam Matematik dan Sains, serta
83% pendidikan sekolah rendah major Sains. Manakala bagi guru yang mengajar Tahun 8
adalah 81% ijazah, 81% major Sains (Biologi, Fizik, Kimia, Sains Bumi), dan 39% major
pendidikan Sains.
5.1.3 Strategi Pengajaran Guru
Buku teks digunakan dalam pengajaran Matematik dan Sains bagi Tahun 4 dan Tahun 8.
Didapati 65% pelajar Tahun 4 dan 60% pelajar Tahun 8 menggunakan buku teks sebagai asas
utama dalam pelajaran. Manakala 30% pelajar Tahun 4 dan Tahun 8 menggunakan buku teks
sebagai sumber rujukan tambahan. Perbandingan pelajar Tahun 4 yang menggunakan buku
teks sebagai asas utama atau sumber rujukan tambahan memberi kesan yang berbeza terhadap
keputusan mereka. Contohnya di negara Armena dan Iran kebanyakan pelajarnya
menggunakan buku teks peratusannya meningkat daripada 83% kepada 100%. Manakala di
England dan New Zealand yang mana pelajarnya menggunakan teks sebagai sumber
tambahan peratusannya menurun daripada 15% kepada 5%.
6.0 Pencapaian Pelajar Mengikut Negara Berdasarkan Laporan TIMSS
Laporan TIMSS pada tahun 1995 menunjukkan, pencapaian pelajar pada Tahun 4, negara
yang mencapai purata pencapaian Matematik tertinggi ialan Singapura yang kemudiannya
diikuti oleh Korea (ke-2 tertinggi), Jepun (ke-3 tertinggi) dan Hong Kong (ke-4 tertinggi).
Manakala pencapaian murid bagi Tahun 8 pula, Singapura tetap menjadi negara yang
mencapai purata pencapaian Matematik tertinggi diikuti seterusnya oleh Jepun, Korea dan
Hong Kong.
Pada tahun 1999 pula, TIMSS melaporkan, sebanyak 38 buah negara telah mengambil
bahagian dalam kedua-dua penilaian iaitu penilaian untuk subjek Matematik dan Sains. Bagi
14

15. subjek Matematik, hanya dilaporkan pencapaian bagi Tahun 8 sahaja iaitu negara Singapura
yang sekali lagi menjadi negara yang mencapai purata pencapaian Matematik tertinggi dan
iikuti oleh Korea, Hong Kong dan Jepun. Bagi subjek Sains pula, negara yang mendapat
pencapaian Sains tertinggi ialah Taiwan (Taipei) dan Singapura diikuti kemudiannya oleh
Hungary, Jepun dan Korea.
Tahun penilaian TIMSS seterusnya iaitu tahun 2003, melaporkan untuk pencapaian
penilaian subjek Matematik yang dijalankan pada Tahun 4, negara yang menunjukkan
pencapaian tertinggi ialah Singapura dan kemudiannya diikuti oleh Hong Kong, Jepun dan
Taiwan (Taipei) pada ranking teratas. Manakala pencapaian bagi Tahun 8 pula, Singapura
kekal dalam tempat pertama, mendahului negara-negara lain dengan mencapai purata
pencapaian tertinggi diikuti oleh Korea, Hong Kong dan Taiwan (Taipei).
Laporan TIMSS 2003 juga turut menyatakan terdapat beberapa buah negara yang
menunjukkan peningkatan pencapaian sekiranya dibandingkan dengan pencapaian mereka
pada tahun 1995 dan 1999. Penilaian yang dilakukan pada Tahun 4, negara yang
menunjukkan peningkatan pencapaian ialah Hong Kong, Latvial (LSS), England dan New
Zealand manakala pada Tahun 8 pula, Korea, Hong Kong dan Amerika Syarikat turut
menunjukkan peningkatan yang baik bagi pencapaian pelajar-pelajar mereka. Walau
bagaimanapun, terdapat juga negara-negara yang menunjukkan penurunan pencapaian mereka
seperti Netherlands, Norway dan daerah Quebec (bagi Tahun 4) serta Jepun, Belgium dan
Sweden (bagi Tahun 8).
Pencapaian untuk subjek Sains dalam laporan TIMSS 2003 pula, pencapaian untuk
Tahun 4, Singapura tetap mencapai purata pencapaian tertinggi sekiranya dibandingkan
dengan negara-negara lain. Pencapaian untuk gred 8 pula, Singapura masih mengungguli
tempat pertama dalam rangking pencapaian diikuti dengan negara Taiwan (Taipei) dan Hong
Kong. Terdapat beberapa buah negara yang turut menunjukkan peningkatan pencapaian yang
signifikan seperti Korea, Hong Kong, Amerika Syarikat, Malaysia, Jordan, Maldova dan
Filipina. Selain itu, terdapat juga negara-negara yang menunjukkan penurunan pencapaian
seperti Hungary, Sweden, Republik Slovak, Belgium (Hemish), the Russian Federation,
Norway, Bulgaria, Iran, Cyprus, Indonesia dan Tunisia.
Berdasarkan laporan TIMSS 2007, sebanyak 37 buah negara yang menyertai penilaian
pada tahap Tahun 4 manakala 50 buah negara pada tahap Tahun 8. Mengikut pencapaian yang
direkodkan, penilaian pada tahap Tahun 4, Hong Kong dan Singapura mencapai purata
15

16. pencapaian Matematik tertinggi diikuti dengan Taiwan (Taipei) yang mempunyai purata
pencapaian Matematik tinggi di antara semua negara yang terlibat. Penilaian pada tahap
Tahun 8 pula, purata pencapaian Matematik tertinggi tetap disandang oleh Taiwan (Taipei),
Korea dan Singapura diikuti dengan negara Hong Kong beserta Jepun.
Mengikut pencapaian yang dilaporkan, pada tahap Tahun 4 bagi subjek Matematik,
sebanyak 10 buah negara menunjukkan purata pencapaian yang tinggi, 5 buah negara
mendapat pencapaian yang rendah dan 8 buah negara menunjukkan pencapaian yang tidak
berubah. Bagi gred 8 pula, 10 buah negara juga menunjukkan purata pencapaian yang tinggi,
15 buah negara menunjukkan purata pencapaian yang rendah dan 11 buah negara
menunjukkan pencapaian yang tidak berubah.
Keputusan pencapaian bagi subjek Sains pula, Singapura tetap menunjukkan purata
pencapaian yang tertinggi bagi kedua-dua Tahun iaitu Tahun 4 dan Tahun 8, diikuti Taiwan
(Taipei), Hong Kong, Jepun dan Korea. Penilaian pada Tahun 4, 11 buah negara
menunjukkan purata pencapaian yang tinggi, 5 buah negara menunjukkan pencapaian yang
rendah dan 7 buah negara menunjukkan pencapaian yang tidak berubah daripada penilaian
yang telah dibuat pada tahun-tahun sebelum ini. Pada Tahun 8 pula, 11 buah negara
menunjukkan purata pencapaian yang tinggi, 8 buah negara (purata pencapaian yang rendah)
dan 16 buah negara menunjukkan pencapaian yang tidak berubah.
7.0 Perbezaan Pencapaian Pelajar Dari Segi Gender Dari Tahun 1995 Hingga Tahun
2007
Perbezaan pencapaian antara jantina mula diberi perhatian pada 1970-an apabila pencapaian
rendah pelajar perempuan diketengahkan manakala sejak pertengahan 1990-an pencapaian
rendah pelajar lelaki mula diperkatakan. Trend perbezaan pencapaian antara pelajar lelaki dan
perempuan itu berterusan hingga kini dan menjadi fenomena menyeluruh serta masih relevan
untuk dikaji. Keputusan TIMSS (Trend International Issues In Mathematics and Science)
pada tahun 1995 hingga 2007 menunjukkan secara keseluruhannya pelajar perempuan
mempunyai pencapaian lebih baik berbanding pelajar lelaki dalam subjek mata pelajaran
Matematik dan Sains pada peringkat gred 4 dan gred 8.
Matematik dan Sains adalah suatu bidang ilmu yang sangat dinamik dengan pelbagai
inovasi dan penemuan baru berlaku hampir setiap hari melalui penyelidikan dan
pembangunan. Bidang ini merupakan asas penting kepada kemajuan dan pembangunan
16

17. negara. Namun begitu isu berkaitan pencapaian pelajar mengikut jantina turut menjadi
perbualan dalam pendidikan. Di negara ini, perbezaan pencapaian antara pelajar lelaki dan
perempuan tidak begitu ketara, namun banyak kajian menunjukkan pencapaian pelajar
perempuan mengatasi pelajar lelaki di Malaysia. Justeru itu, kumpulan kami memegang
pendirian bahawa pencapaian pelajar perempuan mengatasi pelajar lelaki dalam pencapaian
Matematik dan Sains di negara ini.
7.1 Faktor-Faktor Perbezaan Pencapaian Pelajar
Perbezaan pencapaian Matematik Dan Sains di antara pelajar lelaki dan pelajar perempuan
merupakan suatu isu yang sering diperkatakan pada masa kini. Terdapat beberapa faktor
penyebab berlakunya perkara ini. Antaranya ialah:
7.1.1 Bakat Atau Minat Mereka Dalam Subjek Matematik Dan Sains
Hasil kajian juga menunjukkan pelajar lelaki didapati lebih baik pencapaiannya dalam
kemahiran berkaitan dengan ungkapan pecahan tunggal, persamaan serentak, sudut dan
poligon, geometri koodinat dan melibatkan kecerunan. Ini disebabkan mereka lebih berminat
kepada kemahiran yang melibatkan unjuran ortogon pada garis satah dan sudut antara dua
satah, gabungan penjelmaan dan mencari luas di bawah pembesar, pelan dan dongakan,
latitud, longitud dan jarak dan melibatkan masa perjalanan. Mereka juga lebih kepada
melakukan apa yang mereka boleh lihat daripada membuat dongakan atau berfikir semata-
mata.
Pelajar lelaki lebih cenderung kepada gaya pembelajaran tidak berstruktur iaitu lebih
cenderung kepada visual, taktual dan kinestatik serta memerlukan pergerakan dalam suasana
tidak formal berbanding pelajar perempuan. Di mana sebagai contoh, pelajar lelaki lebih suka
sesi pembelajaran yang tidak terlalu formal dan membolehkan mereka bergerak. Pelajar lelaki
sukar memberi tumpuan dalam satu jangka masa yang lama untuk mendengar pengajaran
guru berbanding pelajar perempuan.
7.1.2 Sikap Pelajar Membuat Kerja Rumah
Menurut Dr. Zalizan Mohd Jelas (2001), dalam kajiannya tentang gaya pembelajaran, beliau
menyatakan bahawa pelajar perempuan mengamalkan gaya pembelajaran yang lebih concrete
sequential dalam proses pembelajaran berbanding pelajar lelaki. Pelajar perempuan dikatakan
lebih bersedia dari segi persediaan untuk menghadiri kelas, mengambil nota pelajaran,
17

18. menumpukan perhatian dan cuba memahami apa yang dipelajari dalam kelas berbanding
pelajar lelaki. Persediaan ini membuatkan mereka lebih mudah memahami pelajaran dan
membantu meningkatkan pencapaian Matematik dan Sains mereka berbanding pelajar lelaki.
Hasil daripada kajian, beliau menyatakan bahawa pelajar perempuan mempunyai skor min
yang lebih tinggi daripada pelajar lelaki. Hal ini bermaksud, pelajar perempuan lebih bersikap
positif dalam pembelajaran. Sikap ini membenarkan pelajar perempuan mempunyai kelebihan
dalam memahami dan menguasai pembelajaran dan boleh meningkatkan pencapaian mereka.
Sikap ini mempengaruhi pembelajaran Matematik dan Sains seseorang pelajar di mana
sikap yang positif seseorang pelajar terhadap Matematik dan Sains akan menyebabkan pelajar
tekun belajar Matematik dan Sains dan mempunyai pencapaian yang lebih baik berbanding
pelajar yang mempunyai sikap yang negatif.
7.1.3 Pendidikan Keluarga
Pendidikan keluarga di sini bermaksud keluarga yang mempunyai pendidikan yang baik dapat
membantu anak-anaknya mencapai kejayaan anak-anak mereka di masa hadapan. Ibu bapa
yang lepasan universiti dapat memberi pendapat dan idea kepada anak-anaknya dalam
membuat keputusan dan tugasan yang perlu disiapkan.
Status ekonomi keluarga juga mempengaruhi kejayaan anak-anak. Bagi keluarga yang
kaya, mereka lebih mampu dalam membiayai keperluan anak-anak mereka. Mereka sanggup
menghabiskan wang demi mendapatkan yang terbaik untuk anak-anak mereka seperti
menyara anak-anak mereka untuk melanjutkan pelajaran di luar negara, menghadiri kelas
tuisyen, membeli pelbagai rujukan. Tetapi sebaliknya bagi mereka yang bertaraf miskin,
mereka tidak mampu dalam menyediakan keperluan anak-anak mereka.
7.1.4 Sumber Rujukan Di Rumah
Sekarang ini, kemudahan internet amat penting bagi semua orang tidak kira tua atau muda.
Dengan adanya kemudahan internet, pelajar dapat mencari maklumat dengan cepat dan jimat
dari segi masa dan tenaga. Selain itu, untuk maklumat subjek Matematik dan Sains juga boleh
diperolehi sama ada dalam bentuk video, eksperimen dan kaedah atau teknik mengenai tajuk-
tajuk yang dipelajari. Buku rujukan di rumah yang masih boleh digunakan, janganlah kita
membuang begitu sehaja. Gunalah selagi masih boleh digunakan. Alat bantuan mengajar di
18

19. rumah seperti bahan-bahan yang maujud boleh digunakan seperti benda yang nampak dan
diaplikasikan dalam kehidupan seharian mereka.
7.1.5 Masa Yang Diluang Selepas Sekolah
Pelajar perempuan biasanya akan berkawan dengan rakan-rakan yang berada di sekeliling
mereka seperti rakan sekelas. Sikap pelajar perempuan yang mementingkan pelajaran, akan
mempengaruhi rakan-rakan mereka yang lain untuk sama-sama mementingkan pelajaran.
Menurut Zalizan bin Mohd Jelas (2001), pelajar perempuan akan belajar bersama dan
berkongsi pendapat sekiranya terdapat sebarang keraguan. Dengan aktiviti seperti ini, pelajar
perempuan lebih menguasai pelajaran yang dipelajari dan mendapat pencapaian yang lebih
baik.
Berbanding pelajar lelaki, mereka lebih gemar berkawan dengan rakan yang lebih tua.
Pergaulan sosial yang melampau seperti melepak, berlumba haram, dan macam-macam lagi
mudah diikut kerana bagi mereka perkara itu sesuatu yang bebas untuk dilakukan berbanding
mengulangi pelajaran. Menurut Syarifah Alwiah Alsagoff (1988), segala gerak-geri dan
tingkah laku akan ditiru atau diikuti oleh rakan sebaya. Disebabkan pergaulan dengan rakan-
rakan yang tidak minat untuk menimba ilmu, pelajar lelaki tidak menguasai pelajaran yang
dipelajari kerana tidak membuat latihan yang diberi dan hilang fokus dalam kelas. Maka,
pencapaian mereka adalah lebih rendah berbanding pelajar perempuan.
8.0 Kesimpulan
Secara keseluruhannya, pencapaian pelajar Malaysia masih berada pada tahap yang bawah
dan jurang pencapaian pelajar kita dalam bidang Matematik dan Sains semakin meluas
berdasarkan kajian TIMSS yang telah dilakukan. Keadaan ini perlu diberi perhatian utama,
kerana kualiti pendidikan tinggi berkorelasi terus dengan pertumbuhan ekonomi negara dalam
jangka panjang. Sekiranya tiada usaha dijalankan untuk melonjakkan standard pendidikan ke
tahap yang lebih tinggi, maka Malaysia menghadapi risiko ketinggalan dalam pendidikan
pada masa ini dan kurang berdaya saing pada masa hadapan.
Melalui kajian ini, para pendidik dan pemerhati perlu meneliti semula kurikulum
negara dan membuat perbandingan dengan negara maju yang mana pelajar mereka
memperoleh pencapaian yang tinggi dalam Matematik dan Sains. Justeru itu, kajian TIMSS
dapat memberi panduan kepada setiap negara yang terlibat dalam penilaian tersebut agar
dapat memperbaiki sistem pendidikan terutama dalam mata pelajaran Matematik dan Sains.
19

20. Bibliografi
Gonzalez, E.J., Chrostowski, S.J. et. al. (2004). Findings From IEA’s Trends in
International Mathematics and Science Study at the Fourth and Eighth Grades.
Diperoleh pada September 23, 2011 daripada
http://timss.bc.edu/timss2003i/scienceD.html.
International Science and Mathematics Report: Findings from IEA’s Trends in International
Mathematics and Science Study at Fourth and Eightth Grades (TIMSS 2007). TIMSS
& PIRLS International Study Center, Lynch School of Education, Boston College,
Chestnut Hill, Massachusetts, USA.
J.G Saylor dan W.M Alexander. 1974. Buku Planning Curiculum for school.
Martin, M.O., Mullis, I.V.S., et. al. (2000). TIMSS 1999 International Science Report:
Findings from IEA's Repeat of the Third International Mathematics and Science
Study at the Eighth Grade. Diperoleh pada September 20, 2011 daripada
http://timss.bc.edu/timss1999i/science_achievement_report.html.
Martin, M.O., Mullis, I.V.S., & Foy, P. et. al. (2008). TIMSS 2007 International Science
Report: Findings from IEA’s Trends in International Mathematics and Science Study
at the Fourth and Eighth Grades. Diperoleh pada September 22, 2011 daripada
http://timss.bc.edu/timss2007/sciencereport.html.
M.O., Gonzalez, E.J., Chrostowski, S.J., et. al. (2004). Findings From IEA’s Trends in
International Mathematics and Science Study at the Fourth and Eighth
Grades.Diperoleh pada September 20, 2011 daripada
http://timss.bc.edu/timss2003i/mathD.html.
Mullis, I.V.S., Martin, M.O., et. al (2008). TIMSS 2007 International Mathematics Report:
Findings from IEA’s Trends in International Mathematics and Science Study at
the Fourth and Eighth Grades. Diperoleh pada September 20, 2011 daripada
http://timss.bc.edu/TIMSS2007/mathreport.html.
Mullis, I.V.S., Martin, M.O., et al. (2000). TIMSS 1999 International Mathematics Report:
Findings from IEA's Repeat of the Third International Mathematics and Science
Study at the Eighth Grade. Diperoleh pada September 19, 2011
daripadahttp://timss.bc.edu/timss1999i/math_achievement_report.html.
Tickle, L. 1999. Teacher Induction: The Way Ahead. Buckingham: Open University Press.
Wiseman, D. L., Cooner, D. D., Knight, S. L. 1999. Becoming a Teacher in a Field-Based
Setting: An Introduction to Education and Classrooms.USA:Wadsworth Publishing
Company.
20

21. LAMPIRAN
21