Nehar islami menaxhment dhe informatikë- Mundësitë dhe sfidat e integrimit ekonomik

1. Mundësitë dhe sfidat e integrimit ekonomik, të
Kosovës
Hyrje :
Sipas konkluzioneve të Këshillit Evropian në Kopenhagë në qershor të vitit 1993, “anëtarësimi në
Bashkim kërkon praninë e një ekonomi funksionale të tregut dhe të kapacitetit për t’u ballafaquar me
presionin konkurrues dhe forcat e tregut përbrenda Bashkimit.Në raportin e progresit për 2007, Komisioni
erdhi në përfundim se ishte shënuar progres në transicionin për në ekonomi të suksesshme të
tregut,sidoqoftë caktimi i prioriteteve të shpenzimeve kyçe nuk ka ndodhur dhe ka pasur vështirësi në
sigurimin e një konsensusi tëpërgjithshëm politik për respektimin e përkushtimeve ndaj politikave Në
aspektin makroekonomik, Komisioni përfundoi se ka pasur vazhdim të moderuar të rritjes, llogaritë e
jashtme kanë mbetur të pasigurta dhe papunësia ka mbetur e lartë. Përshpejtimi i procesit të privatizimit ka
çuar deri te zgjerimi i sektorit privat, hyrja dhe dalja nga tregu për biznese ende ishte problematike dhe
sundimi i ligjit pengonte biznesin.
Sa i përket kapacitetit për t’u ballafaquar me presion konkurrues dhe forcat e tregut përbrenda Bashkimit,
Komisioni konkludoi se edhe pse rritja reale e Kosovës ishte gati katër për qind në 2007,
parashikueshmëria e klimës së biznesit dhe besueshmëria e mekanizmave për alokimin e tregut ishin
shumë të ulëta. Problemet në arsim ishin ende të pranishme, dhe në përgjithësi “baza e ulët teknologjike
dhe disponueshmëria e ulët me kapital të kualifikuar njerëzor mbeten pengesat kryesore për kapacitetin e
Kosovës që të ballafaqohet me presionin konkurrues dhe forcat e tregut”. Struktura sektoriale e ekonomisë
konsiderohej që ende është shumë e dobët. Partneri kryesor i tregtisë së Kosovës është BE‐ja, edhe pse
mosbalanci tregtar është shumë i lartë dhe baza e eksportit është njëmend e dobët.
Në fund, raporti konkludon se “bruto prodhimi vendor (GDP) për kokë banori është afro 1,100 euro që
korrespondon me vetëm 5 për qind të mesatares së BE‐së prej 27”.4
Më 17 shkurt 2008, Kosova shpalli pavarësinë. Procesi itransicioniti bartjes së përgjegjësiveprej
autoriteteve të UNMIK‐ut tek institucionet e qeverisë të Republikëssë Kosovës e ka preokupuar klasën
politike në Kosovë. Mungesa e statusit ka qenë pengesa kryesore për rritjen ekonomike në të kaluarën, siç
ishte identifikuar në shumë raporte mbi situatën ekonomike në Kosovë. Sidoqoftë, nuk ishte i vetmi.
Zgjidhja e statusit nuk i ka zgjidhur automatikisht të gjitha sfidat që janë përpara në procesin e integrimit
evropian të shtetit më të ri në botë. Kosova ende ka shifrat më të larta të varfërisë në rajon, dhe si pasojë
edhe në Evropë. Kosova ende ka shkallën më të vogël të rritjes ekonomike në rajon. Kosova ende ka një
prej shifrave më të larta të papunësisë në rajon. Një konkluzion është i qartë: ka shumë punë për t’u bërë.
Në raportin e fundit të Komisionit të Parlamentit Evropian për Ballkanin thuhet se “Sfidat kryesore për
Kosovën përfshijnë forcimin e sundimit të ligjit, në veçanti të gjyqësisë, luftimin e krimit të organizuar
dhe korrupsionit, mbështetjes së zhvillimit ekonomik dhe krijimit të vendeve të reja të punës, përmirësimit

2. të kushteve për kthim të refugjatëve dhe komuniteteve pakicë, dhe zhvillimin e dialogut dhe pajtimit në
mes të komuniteteve”.
Pothuajse të gjitha qeveritë e Kosovës në historinë e re kanë përcaktuar zhvillimin ekonomik si një prej
prioriteteve kryesore. Të gjitha institucionet ndërkombëtare financiare dhe agjencitë e tjera financuese
kanë theksuar se zhvillimi ekonomik është kyç për stabilitetin afatgjatë të Kosovës.
Kosova ka kapacitet të kufizuar për të mbuluar të gjitha prioritetet dhe reformat e kërkuara në këtë
transicion të dyfishtë nga një protektorat në shtet, dhe nga sovraniteti i ndarë në Evropë. Kosova ka nevojë
për investime në infrastrukturë, arsim, sundim të ligjit, bujqësi, shëndetësi, implementim të statusit,
transfere sociale etj; lista është shumë e gjatë. Me ekonominë dhe administratën publike të re Kosova ka
nevojë për mbështetje ndërkombëtare e cila tashmë është zotuar nga ana e bashkësisë ndërkombëtare. Pas
shpalljes së pavarësisë, mjedisi politik në Kosovë ka ndryshuar. Qasja e grupeve kryesore të interesit po
ashtu duhet të ndryshojë. Qeveria e Kosovës duhet të kuptojë se tani ka përgjegjësi për qeverisje në
Kosovë. Ajo ka përgjegjësi për reformat e vështira që janë të nevojshme në rrugën e zhvillimit dhe
integrimit në BE. Nuk duhet të ketë më arsyetime. Prania e re ndërkombëtare në Kosovë duhet ta
mbështesë qeverinë e Kosovës në përpjekjet
PENGESAT KRYESORE PËR ZHVILLIM
Pas shpalljes së pavarësisë nga parlamenti i Kosovës, dhe festimeve me dinjitet, ngadalë po vjen deri te
kuptimi se pjesa më e madhe e punës vetëm sa ka filluar. Autoritetet e Kosovës janë përkushtuar ta
implementojnë planin e Ahtisarit. Për më tepër, Kosova duhet t’i kompletojë shumë reforma në shumë
fusha për të mbështetur zhvillimin ekonomik që do të çojë te përmirësimi i cilësisë së jetës për një kosovar
mesatar. Ekziston një presion i madh publik mbi qeverinë dhe partitë politike në përgjithësi për të
përgatitur programe. Më poshtë janë vetëm disa nga problemet dhe reformat me të cilat ballafaqohet
Kosova.
Sipas raportit të KE‐së mbi Kosovën, rritja reale ekonomike në Kosovë për 2007 ka qenë gati 4 për qind.
Sipas Bankës Botërore, rreth 45 për qind të popullatës së Kosovës është e varfër, me 18 për qind që janë
në prag të varfërisë. “Rreth 15 për qind e populates vlerësohet të jetë në varfëri të skajshme, definuarsi
individë të cilët kanë vështirësi nëplotësimin e nevojave themelore për ushqim”.10 Statistikat zyrtare të
ESK‐së theksojnë se papunësia në Kosovë është rreth 45 për qind, edhe pse këto shifra mund të jenë edhe
më të larta.
Kosova ka nevojë për mbështetje
Vetëm implementimi i marrëveshjes së statusit do të shtojë ngarkesë në tashmë buxhetin e shtrënguar të
Kosovës dhe në administratën publike. Nëse këtu shtojmë edhe shpenzimet që nevojiten për investime
infrastrukturore në energji, transport, furnizim me ujë, investimet e nevojshme në reformat strukturore në
arsim dhe shëndetësi, si dhe shpenzimet për reformat gjithnjë e më të shtrenjta të shërbimeve sociale,
mbetet e qartë se Kosova ka nevojë për mbështetje ndërkombëtare në afat të mesëm
Kosova duhettë kalojë përmes një transicionisimultan – nga protektorati në shtet dhe nganjë situatë e

3. sovranitetittë ndarë në Evropë”.13 Kosova është rast unik, ku autoritetet e Kosovës do ta ndajnë
sovranitetin me BE‐në në rrugë drejt BE‐së. Pas më tepër se pesë viteve kur Institucionet e Përkohshme të
Vetëqeverisjes filluan të marrin përgjegjësi nga UNMIK‐u, ende ka shqetësime se qeveria e Kosovës nuk
ka kapacitet për t’ju ofruar këto shërbime qytetarëve të vet. Ekziston përshtypja se qeverisja e UNMIK‐ut
ka lënë një trashëgimi të varësisë në Kosovë. Kosova duhet të dëshmojë se është e gatshme të merr një
varg shumë më të gjerë përgjegjësish dhe bashkësia ndërkombëtare duhet ta mbështesë Kosovën në këtë
drejtim.
Autoritetet e Kosovës duhet të pajtohen dhe të zbatojnë politikat në fushat e identifikuara më sipër, si
infrastruktura (energjia), sundimi i ligjit dhe zhvillimi njerëzor. Kosova po ashtu ka nevojë për një
strategji konkurruese që është kyçe për rritjen ekonomike dhe krijimin e vendeve të punës në afat të gjatë.
Sistemi i llogaridhënies duhet të zhvillohet më tej për të përmirësuar mekanizmat e qeverisjes në Kosovë.
Autoritetet e Kosovës duhet të jenë përgjegjëse për implementimin e reformave të kërkuara. Agjenda e
integrimit në BE duhet të bëhet shtytësja e ndryshimeve për Kosovën. Kësisoj publiku mund t’i mbajë
vendimmarrësit përgjegjës për vendimet e tyre dhe ata mund të bëhen më përgjegjës ndaj problemeve të
njerëzve.
Përmbatje:
Disa nga ndryshimet :
Është fakt se Kosova sot posedon një fuqi punëtore të re, të edukuar e cila për shkak të standardit i cili
mbizotëron në vend është e gatshme të punojë më lirë sesa vendet e rajonit apo vendet tjera anëtare të BE-
së. Lidhur me ketë, mund të merret për shembull Kina, e cila është vend i njohur që ka bërë “bum”
ekonomik duke shfrytëzuar ndër të tjera fuqinë e lirë dhe të edukuar punëtore.
Statistikat ekonomike të Kinës të 20 viteve të fundit kanë magjepsur botën, por në anën tjetër është krijuar
përshtypje se nga një superfuqi Kina është shndërruar në supershërbyes, ku fuqia punëtore eksploatohet,
ndërsa punëtorët nuk kanë shumë të drejta. Duke marrë parasysh këtë, nëse Kosova përdorë fuqinë e lirë
punëtore si strategji, atëherë duhet të sigurojë mbrojtjen e saj nga ky “sindrom kinez” dhe si garanci për
këtë duhet të shërbejë Ligji i punës i cili duhet të jetë në harmoni të plotë me standardet e Bashkimit
Evropian.
Natyrisht, vetëm Ligji i punës i miratuar nga Parlamenti i Kosovës që synon të rregullojë të drejtat dhe
detyrimet nga marrëdhënia e punës nuk do të jetë garanci e mjaftueshme, por do të duhet të
implementohet në praktikë pa kurrfarë lëshimesh. Do të thotë, pronarët, menaxherët e firmave, duhet të
punojnë me një etikë të lartë pune, të respektojnë të drejtat dhe detyrimet e punëtorëve, të respektojnë
ligjin. Në anën tjetër, këtë garanci duhet ta sigurojë shteti me mekanizma të vetë të kontrollit dhe duke
ndërmarrë masa sanksionuese në rast të shkeljes së tij.Punësimi i të papunëve në Kosovë do të ketë efekt
pozitiv zinxhiror në procesin e zhvillimit ekonomik të vendit. Si rezultat të parë do të ketë zbutjen e
papunësisë. Pastaj, rritja e të ardhurave të amvisërive do të ndikojë në përmirësimin e standardit jetësor të
popullatës, e kjo do të ndikojë në rritjen e kërkesës për mallra dhe shërbime, ndërsa kjo e fundit do të
shtyjë firmat të rrisin prodhimin dhe ofrimin e shërbimeve etj.
Procesi i integrimit të Kosovës në Bashkimin Evropian, si dhe përfitimi i fondeve po ashtu do të jetë me
rëndësi jetike. Sidomos, përdorimi adekuat i fondeve për realizimin e projekteve të ndryshme zhvillimore
do të jetë vendimtar për të ardhmen e ekonomisë së Kosovës. Greqia për shembull të gjitha fondet dhe
kreditë e Bashkimit Evropian i ka përdorur për zhvillim dhe ngritje të standardit jetësor të qytetarëve, një
pjesë të vogël ka përdorur për infrastrukturë, një pjesë tjetër për turizëm të standardit të lartë etj. Këto

4. fonde e kanë shtyrë Greqinë në fiasko. Andaj, duhet mësuar nga ky shembull.Kosova fondet që do të merr
nga Bashkimi Evropian në të ardhmen, duhet t’i përdorë për zhvillim të ekonomisë, për mbështetjen e
ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme të cilat paraqesin boshtin kurrizor të ekonomive
bashkëkohore.Qeshtje tjera qe Kosova duhet ti adresoje jane edhe:
• Zhvillimi iprojekteve kapitale me potencial te larte te rritjes–rruget 6 dhe7 jane shembull i mire
• Zvogelimi i ekonomise joformale
• Krijimi i nje agjencie te vetme te te hyrave per tatim edhe dogana
• Bashkepunimi rajonal dhe evropian
• Permiresimi i politikave fiskale-rregulla fiskale e qeverise
• Te sigurohemi se po krijojme vlera per parat e investuara ne shpenzime
• Infrastruktura ligjore
• Zhvillimi i tregut financiar
• Legjislacioni te kete koston buxhetore te per llogaritur dhe te vleresohet ndikimi ekonomik
• Zhvillimi i shkathtesive per zhvillim te politikave dhe analiza e tyre
Përmbatje:
Kështu shihet që Kosova nuk mund të ketë të ardhme të qëndrueshme pa një zhvillim ekonomik të
qëndrueshëm. Ky raport shqyrton rrugët përarritjen e këtij zhvillimi. Pas analizimit tëgjendjes aktuale të
ekonomisë, raporti vlerësonpërpjekjet e deritanishme ndërkombëtare për tëhedhur themelet e mirëqënies së
ardhshme. Aigjithashtu shqyrton të ardhmen e sektorit ishshoqëror,si dhe planet e privatizimit dhemundësitë
për ristrukturim dhe investime.Me rënien e ekonomisë formale dhe me rritjen eshtypjes në vitet ‘90, tregu
joformal ishtehapësira e vetme ekonomike – me përjashtim tëbujqësisë – për shumicën e shqiptarëve. Kjo,
sëbashku me remitancat e të afërmve që punonin në emigrim, ishin rrugët e vetme të mbijetesës. Falë„sistemit
paralel“, aftësia sipërmarrëse eshqiptarëve ishte mjaft e zhvilluar para konfliktit të viteve 1998-99, dhe
përparoi menjëherë pasrënies së mbizotërimit serb në qershor 1999.Megjithatë, bumi i menjëhershëm në
ndërtimdhe tregëti i filluar në vitin 1999 ka kufizime tëdukshme. Ai nuk mund të plotësojë
boshllëqetstrukturore të ekonomisë. Një masë e madhe epopullsisë vazhdon të jetojë në varfëri.Mbështetja në
remitancat e emigrantëve dhe ndihmën e donatorëve nxjerr në pah mungesën e kapacitetit të brendshëm të
ekonomisë kosovare.
Poashtu ka mjaft pengesa qe Kosova i ka sa i perket integrimit Ekonomik te saj. Korrupsioni dhe krimi i
organizuar është njëra ndër pengesat kryesore të integrimit të shqiptarëve drejtë Bashkimin Evropian.
Ndërkohë që investitorët, prodhuesit privatë shtyllë kryesore e zhvillimin ekonomik nuk kanë
bashkëpunim të ndërsjellë mes Kosovës dhe Shqipërisë.
Korrupsioni dhe krimi i organizuar, mosinvestimi në përkrahje te bizneseve dhe arsim kualitativ si dhe
mungesa e mundësive dhe zgjedhjeve po hendikepojnë zhvillimin e shqiptarëve të cilët janë model botëror
dhe inspirim për liri.
“Qeveritë e pushtetet ne vend që të menaxhojnë dhe alokojnë resurset në interes të qytetarit ato kujdesen
kryesisht për xhepat e tyre përmes politikave te asfaltit dhe privatizimeve duke injoruar dhe kontrolluar
drejtësinë dhe sundimin e ligjit si një nder elementet me esenciale për funksionim të shtetit dhe shoqërive
demokratike.Përderisa interesat personale dhe te partive të caktuara mbizotërojnë interesin e përgjithshëm
publik qe është punësimi, zhvillim ekonomik, shërbime kualitative, drejtësi dhe mundësi te barabarta, ne
do vazhdojmë te mbesim në fund të mirëqenies europiane jo mirë të integruar dhe jokonkurrent në

5. ekonominë e BE-së.
“Nuk do të ishte mirë nëse presim që të krijojmë bashkim ekonomik vetëm kur të bëhemi pjesë e
Bashkimit Evropian. Nëse kjo vlen për politikë e nuk vlen për ekonomi sepse bota nuk të pret duke i
izoluar ata që sillen në mënyrë të vetëmjaftueshme”ka thënë ai. Rregullimi i sistemit të qarkullimit të
mallrave në mes të dy vendeve tona dhe heqja përfundimtare e barrierave, nxitja e investimeve nga njëri
në vendintjetër dhe anasjelltas, rregullimi i qarkullimit te kapitalit, krijimi i bursës së përbashkët Kosovë –
Shqipëri, brandimi i produkteve me etiketën – Albanian, harmonizimi i standardeve teknike dhe
legjislacionit, harmonizimi i sistemit te edukimit, krijimi i qendrave të përbashkëta për shërbime të
biznesit, si dhe implementimi i hapave për tregun e përbashkët.Jane disa nga hapat qe i paraprijne
integrimeve ekonomike.
Kosova dhe Shqipëria duhet të shmangin tatimin e dyfishtë, të zevendesojnë importin nga vendet e treta
me import nga Kosova dhe Shqipëria, kur kjo është e mundur, të përcaktojnë listën e produkteve ku të
dyja vendet kanë avantazh konkurrues dhe komplementar, të bëhet zgjidhja e problemeve në anën e
Shqipërisë për ndërtimin e linjës së interkonjeksionit, përgatitja e studimit për arsyeshmërinë ekonomike
për ndërtimin e hekurudhës Prishtinë-Tiranë-Durrës, zgjidhja e problemeve ujore në mes të dy vendeve si
dhe implementimi i vendimit mbi portin e Shëngjinit.Jane poashtu disa nga barrierat qe duhen eliminuar.
Asistenca e parë e anëtarësimit do të jepet nëpërmes të instrumentit para anëtarësimit që është (IPA).
Ndihma e fondeve sipas këtij instrumenti zvogëlon dallimet ekonomike dhe sociale të Kosovës në
krahasim me vendet tjera të BE-së.
Gjatë periudhës 2007 – 2013 instrumenti për asistencë para anëtarësimit bazohet në këta objektiva: në
fushën e politikës së zhvillimit, në krijimin e kapacitetit absorbues, në shfrytëzimin e përvojave
optimale, në krijimi i kushteve administrative institucionale për shfrytëzimin me efikasitet të fondeve të
mekanizmit para anëtarësimit (IPA) gjatë përgatitjes së pranimit të Kosovës në BE. Me realizimin e
këtyre instrumenteve Kosova do të marrë asistencë nga BE gjatë periudhës së ardhshme afatmesme dhe
afatgjate.
Fondet sipas IPA-së synojnë financimin e programeve në infrastrukturë, industri, ambient, shërbime
dhe zhvillime të bizneseve.
Synimi i IPA-së është që të përkrahë ndërtimin e institucioneve dhe sundimin e ligjit, të drejtat e
njeriut, liritë themelore, të drejtat e pakicave, barazinë gjinore dhe administrimin, reformat
administrative dhe ekonomike, zhvillimin ekonomik dhe social, rindërtimin dhe bashkëpunimin e mirë
rajonal dhe ndërkombëtar.
Nëpërmes të IPA-së do të jepet përkrahja për tranzicion dhe ndërtim të institucioneve funksionale
shtetërore, dhe për përkrahjen e bashkëpunimit ndërkufitar dhe rajonal.
Partneriteti evropian zhvillohet në mes të Shqipërisë, Bosnjës dhe Hercegovinës, Serbisë, Malit të Zi
dhe Kosovës.
Kosova duhet të angazhohet në zbatimin e standardeve të BE-së, të bashkëpunojë me vende tjera në
fushat e interesit të përbashkët, që të marrë ndihmë për zhvillimin e shoqërisë civile, për dogana,
sistemin e taksave, zhvillimin e statistikës si dhe për programet tjera që do të realizohen në
bashkëpunim në mes të vendeve anëtarë të BE-së, të cilat mund të përkrahin ndërmarrjet e vogla dhe të
mesme, financimin komunale dhe infrastrukturën komunale.
Asistenca nga IPA për Kosovën do të ndihmojë zhvillimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme,
infrastrukturën komunale, stabilizim-rindërtimin, promovimin e zhvillimit ekonomik, social dhe rural,
burimet njerëzore etj.

6. Asistenca duhet të jepet për përkrahjen e investimeve në pronat bujqësore, ndihma për zhvillimin e
mbrojtjes së ambientit dhe zhvillimin e zonave rurale, për përgatitjen dhe zbatimin e strategjisë së
zhvillimit të ekonomisë lokale, realizimin e programeve të trajnimeve etj.
Në vitin 2004 BE ka miratuar partneritetin e parë evropian me Serbinë dhe Malin e Zi ku ishte
përfshirë edhe Kosova.Për partneritet evropian për Kosovën është përgatitur në janar të vitit 2005,
ndërsa për partneritetin e dytë evropian Qeveria e Kosovës ka përgatitur me 9 gusht 2006 plan
veprimin e partneritetit evropian për Kosovën. Në këtë plan kryesisht janë përfshirë standardet për
Kosovën si pjesë e tij dhe janë përcaktuar prioritetet afatshkurtra dhe afatgjate. Në kuadër të
partneritetit për Kosovën janë përfshirë këto prioritete: demokracia dhe sundimi i ligjit; ofrimi i
shërbimeve publike; administrata publike; transporti; transparenca dhe llogaridhënia; vazhdimi i
reformave të vetëqeverisjes; respektimi dhe toleranca ndërmjet komuniteteve; luftimi i korrupsionit
dhe krimit të organizuar; krijimi i kushteve të favorshme për investime; tregti; punësim dhe zhvillim
ekonomik.
Këto prioritete përbëjnë kërkesa politike, ekonomike, standardet evropiane etj.
Në kërkesat ekonomike kanë hyrë: procesi i privatizimit; ristrukturimi dhe përtëritja e ndërmarrjeve
publike; ristrukturimi i shërbimeve komunale; qëndrueshmëria financiare publike; përcaktimi dhe
aplikimi i prioriteteve makroekonomike dhe buxhetore në bashkëpunim me Fondin Monetar
Ndërkombëtar (FMN); disiplina buxhetore dhe kontrolli i shpenzimeve; kapacitetet e sektorit
bankar; korniza që garanton investime për tregti dhe politikat e lidhura me të; politikat sociale
fleksibile që promovojnë punësim dhe kohezion social; luftim të varfërisë; përmirësim të kualitetit të
arsimit dhe trajnimit etj.
Integrimi i Kosoves ne Be do te sjelle zhvillim ekonomik,prosperitet dhe stabilitet
ekonomik.Zgjerimi i Be-se paraqet nje pike kthimi per Europen,nje mundesi qe duhet realizuar per
hir te sigurise,ekonomise,kultures dhe stabilitetit ne bote.
Disa tregues të zhvillimit ekonomik të disa vendeve botërore
Ekonomia botërore ka tregues së rënies. Japonia që prej fillimit të viteve 90-ta vazhdon të jetë në
rënie. Shumë ekonomi të vendeve aziatike po përjetojnë rënie ekonomike më të thellë që prej
gjysmës së shekullit të kaluar.
Shumë analistë e kanë parashikuar që rritja e bruto produktit botëror do të jetë më pak se 2%. Kjo do
të ishte e njëjtë me një vlerë e shënuar para gjatë viteve 1991, 1982 dhe 1975.
Nëse rënia do t’i prekte SHBA-të dhe Evropën bota do të përjetoj krizën më të madhe që nga
depresioni i viteve të 1930-ta.
Vendet në zhvillim llogaritet të mbajnë gati gjysmën e produkteve botërore, ndërsa SHBA-të
kontribuojnë me 1/5 e bruto produktit botëror.
Ekonomia botërore pas një zgjerimi të lartë 6 vjeçar me një normë mesatare vjetore 5% në vitin
2007 ka arritur në 4.7 %.
Kosova në vitin 2007 kishte rritje të PBB-së 3.5%, inflacion 4.9% dhe papunësi 45%.
Në vitin 2007 rritja e PBB-së në Kroaci ishte 6%, në Bosnje dhe Hercegovinë dhe Mal të ZI ishte
7.1%, në Maqedoni 5%, në Serbi 7.2%, në Turqi 5.1%.
Papunësia në vitin 2007 në Kroaci ishte 11%, në Mal të Zi 12%, në Maqedoni 34%, në Serbi 20%,
në Bosnje dhe Hercegovinë 43.3%.
Vlerësohet se Shqipëria rritjen ekonomike në vitin 2007 të ketë arritur në nivelin 6%. Kjo rritje i
përket sektorit të shërbimeve, industrisë, transportit dhe telekomunikacionit.

7. Shqipëria në vitin 2007 regjistroi një rritje të lartë të investimeve të huaja të cilat llogariten për 6%
në PBB, ka pasur ecuri pozitive në eksport për 28% në krahasim me vitin 2006.
Disa tregues karakteristikë të zhvillimit ekonomik dhe të biznesit në Kosovë
Zhvillimi i ekonomisë dhe i biznesit të Kosovës duhet të jetë pjesë kryesore e zhvillimit të proceseve
integruese evropiane duke u bazuar në investime dhe në ndihmë të drejtpërdrejtë nga jashtë.
Zhvillimi ekonomik i Kosovës duhet bazuar në projektet e gjenerimit të të ardhurave, taksave dhe
investimeve të reja. Për këtë arsye nevojitet krijimi i një rrjeti të përhershëm nga investimi në investim,
nga prodhimi në prodhim, nga hapja e vendeve të punës për zvogëlim të papunësisë dhe për
përmirësimin e gjendjes socio-ekonomike.
Vendet e zhvilluara duhet të dinë se investimi në Kosovë rrit fitimin e tyre. Mirëpo për t’u bërë investime
në Kosovë duhet të sigurohet ambienti i sigurt për investimet e jashtme. Vlen të theksohet se procesi i
Stabilizim-Asociimit ka tre qëllime kryesore: stabilizimin dhe tranzicionin e shpejtë në ekonominë e
tregut, promovimin e bashkëpunimit rajonal dhe perspektivën për anëtarësim në BE Kosova si shtet i ri i
cili pretendon të hyjë në Bashkim Europian kryesisht ballafaqohet me probleme të njëjta si të gjithë fqinjët
e saj, por në anën tjetër në masë të madhe ballafaqohet me problemin politik, posaçërisht në raport me
Serbinë, ku kjo e fundit refuzon të pranojë de jure shtetësinë e Kosovës dhe deri më tani është paraqitur si
pengesë në integrimet regjionale dhe ndërkombëtare të Kosovës. Marrëveshja e parë e parimeve që
rregullon normalizimin e raporteve në mes Beogradit dhe Prishtinës e arritur në Bruksel si dhe vazhdimi i
bisedimeve janë sinjal i parë në drejtim të krijimit të një stabiliteti politik për Kosovën, por efektet e para
të këtij stabiliteti pritet të shihen pas implementimit të marrëveshjes.
Pa implementim, marrëveshja vetëm në letër nuk premton shumë. Kjo për arsye se stabiliteti politik është
kusht i parë, fundamental për tërheqjen e investitorëve të huaj, ndërsa ai duhet të jetë real, në terren, jo
vetëm të jetë shkronjë e vdekur në letër. Prandaj duhet insistuar në implementim të plotë të marrëveshjeve
të arritura dhe në respektim të plotë të tyre. Problemi mes Kosovës dhe Serbisë në rrafshin e
bashkëpunimit regjional është paraqitur në kuadër të Marrëveshjes për Tregti të Lirë në Europën Qëndrore
(CEFTA) e cila njëherit është instrument i para-hyrjes në BE. Ndonëse edhe Kosova edhe Serbia janë
anëtare të CEFTA-së, për shkak të implikimit të statusit politik të Kosovës Serbia ka bllokuar të gjitha
mallrat dhe mjetet transportuese që hynin nga Kosova, gjë që e ka goditur eksportin e Kosovës. Në
pamundësi për të gjetur zgjidhje tjetër për këtë problem, Kosova ka filluar të përdorë masa të reciprocitetit
ndaj Serbisë. Veprimet e tilla nuk kanë shkuar në favor të ekonomive të të dyja vendeve. Një proverb i
vjetër thotë, "njerëzit e mençur mësojnë nga gabimet e huaja, budallenjtë nga të vetat". Kosova tani e ka
rastin të mësojë nga gabimet e shumë vendeve të tjera, jo vetëm brenda Bashkimit Europian por edhe
jashtë tij. Në rrafshin ekonomik problemi më i theksuar në Kosovë sot është papunësia e madhe. Sipas
Agjencionit të statistikave të Kosovës shkalla e papunësisë në vend është 35,1%, ndërsa kjo shkallë në
moshën prej 15 deri në 24 vjeç arrinë deri në 60.2%.
Ky është problem që kërkon vëmendje të lartë dhe zgjidhje graduale dhe i cili duhet të shndërrohet në
shans për Kosovën, posaçërisht për tërheqjen e investitorëve të huaj. Është fakt se Kosova sot posedon një
fuqi punëtore të re, të edukuar e cila për shkak të standardit i cili mbizotëron në vend është e gatshme të
punojë më lirë sesa vendet e rajonit apo vendet tjera anëtare të BE-së. Lidhur me ketë mund të merret për
shembull Kina, e cila është vend i njohur që ka bërë “bum” ekonomik duke shfrytëzuar ndër të tjera fuqinë
e lirë dhe të edukuar punëtore. Statistikat ekonomike të Kinës të 20 viteve të fundit kanë magjepsur botën,
por në anën tjetër është krijuar përshtypje se nga një superfuqi, Kina është shndërruar në supershërbyes,
ku fuqia punëtore eksploatohet, ndërsa punëtorët nuk kanë shumë të drejta.
Duke marrë parasysh këtë, nëse Kosova përdorë fuqinë e lirë punëtore si strategji, atëherë duhet të

8. sigurojë mbrojtjen e saj nga ky “sindrom kinez” dhe si garanci për këtë duhet të shërbejë Ligji i punës i
cili duhet të jetë në harmoni të plotë me standardet e Bashkimit Europian. Natyrisht, vetëm ligji i punës i
miratuar nga parlamenti i Kosovës që synon të rregullojë të drejtat dhe detyrimet nga marrëdhënia e punës
nuk do të jetë garancë e mjaftueshme, por do të duhet të implementohet në praktikë krejtësisht pa kurrfarë
lëshimesh. Do të thotë, pronarët/menaxherët e firmave duhet të punojnë me një etikë të lartë pune, të
respektojnë të drejtat dhe detyrimet e punëtorëve, të respektojnë ligjin. Në anën tjetër, këtë garancë duhet
të sigurojë shteti me mekanizma të vetë të kontrollit dhe duke ndërmarrë masa sanksionuese në rast te
shkeljes së tij. Punësimi i të papunëve në Kosovë do të ketë efekt pozitiv zinxhiror në procesin e zhvillimit
ekonomik të vendit. Si rezultat të parë do të ketë zbutjen e papunësisë.
Pastaj, rritja e të ardhurave të amvisërive do të ndikojë në përmirësimin e standardit jetësor të popullatës,
kjo do të ndikojë në rritjen e kërkesës për mallra dhe shërbime, ndërsa kjo e fundit do të shtyjë firmat të
rrisin prodhimin dhe ofrimin e shërbimeve etj. Procesi i integrimit të Kosovës në Bashkimin Europian si
dhe përfitimi i fondeve po ashtu do të jetë me rëndësi jetike. Sidomos përdorimi adekuat i fondeve për
realizimin e projekteve të ndryshme zhvillimore do të jetë vendimtar për të ardhmën e ekonomisë së
Kosovës.
Greqia për shembull të gjitha fondet dhe kreditë e Bashkimit Europian ka përdorur për zhvillim dhe ngritje
të standardit jetësor të qytetarëve, një pjesë të vogël ka përdorur për infrastrukturë, një pjesë tjetër për
turizëm të standardit të lartë etj. Këto fonde e kanë shtyrë Greqinë në fijasko. Andaj duhet mësuar nga ky
shembull. Kosova fondet që do të merr nga Bashkimi Europian në të ardhmën duhet t’i përdorë për
zhvillim të ekonomisë, për mbështetjen e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme të cilat paraqesin boshtin
kurrizor të ekonomive bashkëkohore dhe BE. Kjo aspiratë nuk është vetëm dëshirë, por një
domosdoshmëri për paqe dhe stabilitet afatgjatë.Kaluan njëmbëdhjetë vite në liri, dhe mbi dy vite nga
koha kur në mënyrë të koordinuar me bashkësinë ndërkombëtare, shpallëm Kosovën shtet të pavarur dhe
sovran.Deri tani shteti i Kosovës është njohur nga 69 shtete anembanë botës, është anëtarësuar në Fondin
Monetar Ndërkombëtar (FMN), në Bankën Botërore (BB), dhe jemi shumë afër anëtarësimin edhe në
Bankën Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH).Për fat të keq, ende ka shtete që sillen me
Kosovën thuajse ajo nuk ekziston.
Kosova po ndryshon- Gjatë këtyre pak viteve që ne jetojmë dhe punojmë të lirë, Kosova ka arritur progres
të konsiderueshëm në shumë fusha duke marrë në konsideratë mundësitë e kufizuara dhe situatën
komplekse politike.Në aspektin ekonomik, Kosova ka trashëguar një ekonomi të dobët si rrjedhojë e
menaxhimit nga sistemi i kaluar dhe dëmeve të shkaktuara gjatë luftës së fundit.Përkundër kësaj, në vitet e
fundit ne kemi punuar shumë që ta ruajmë një rritje ekonomike solide pavarësisht krizës së rëndë globale.
Ne po e ulim pjesëmarrjen e Qeverisë në ekonomi, për të stimuluar sektorin privat.
Kjo është arsyeja pse ne po i privatizojmë asetet kryesore të shtetit: Korporatën Elektro-energjetike të
Kosovës (KEK) dhe Postë-Telekomin e Kosovës (PTK).Muaj më parë e kemi përmbyllur me sukses të
plotë dhënien me koncesion të Aeroportit Ndërkombëtar të Prishtinës për 20 vitet e ardhshme një
kompanie prestigjioze ndërkombëtare.Për t’i stimuluar investimet e huaja, ne kemi marrë vendim për
fillimin e ndërtimit të autostradës së parë në Kosovë, që e lidh vendin tim me Shqipërinë dhe me
Serbinë.Kompania fituese e konsorciumit amerikano-turk, Bechtel & Enka, tashmë ka filluar punën,
ndërsa projekti pritet të përfundojë brenda një periudhe trevjeçare.Vetëm nga Projekti i ndërtimit të
autostradës po hapim rreth 4000 vende të reja të punës.Një ndër fushat më sfiduese për Kosovën ka qenë
dhe ende mbetet sundimi i rendit dhe ligjit. Jo vetëm për faktin se në pjesën veriore të Kosovës ende
veprojnë strukturat ilegale të sigurisë, të cilat financohen nga Serbia, mirëpo edhe për shkak se rezultatet
në luftë kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit ende nuk janë të kënaqshme. Për ta tejkaluar këtë
situatë, ne jemi duke punuar shumë ngushtë me EULEX-in dhe mekanizmat tjerë ndërkombëtarë në
Kosovë. Ne, respektivisht institucionet e Kosovës, do të vazhdojmë të jemi në ballë të luftës kundër

9. korrupsionit, krimit të organizuar dhe dukurive tjera negative. Kjo betejë po jep rezultatet e para pas 11
vitesh
.Beteja nuk është e lehtë, por i kam garantuar qytetarët e vendit se do të jemi të pakompromis dhe i siguroj
edhe miqtë tanë në Uashington se do të kemi sukses.Ne po ndërtojmë shtet ligjor dhe funksional, dhe kjo
është alternativa e vetme për ne. Për këtë qëllim, kemi filluar reformën rrënjësore në sistemin e drejtësisë,
dhe shumica e ligjeve të reja që rregullojnë këtë fushë janë në procedurë të miratimit në Parlamentin e
Kosovës.
Të gjitha sipas standardeve perëndimore.Këto reforma do ta mundësojnë krijimin e një sistemi gjyqësor
modern, efektiv dhe të pavarur. Drejtësia është në dispozicion në mënyrë të barabartë për të gjithë
qytetarët.
Përfundim:
Kosova përveq që ka përparësi të mëdha ka edhe sfidat e saj drejt integrimit ekonomik, një ndër to është
edhe se Kosova nuk prodhon shumë produkte në mënyrë që të jetë konkuruese ne Biznesin ndërkombëtar.
Nuk do të thotë që nuk mund të arrijmë një gjë të till por duhet shumë punë për të bër për të arritur drejt
suksesit. Nëse Kosova dëshiron të hyjë më shpejtë në BE, BE‐ja në Kosovë duhet të luajë një rol më
kuptimplotë.
Punoi : Nehar Islami
Departamenti : Menaxhment dhe Informatikë
Data: 25.12.2013