4. ONDER ZOEK STATUS EN ERVARINGEN INVOERING WABO
INHOUD
Samenvatting 3
Verantwoording 4
Status van de invoering 5
Doelstellingen 5
Impact op de organisatie 6
Handhaving 7
Knelpunten 8
Invoeringskosten 9
Slotwoord 11
2
5. ONDERZOEK STATUS EN ERVARINGEN INVOERING WABO
Samenvatting
Nu de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) per 1 oktober in
werking is getreden is de vraag gerechtvaardigd of de gemeenten daadwerke-
lijk in staat zijn om de omgevingsvergunning te verstrekken. Uit de resul-
taten blijkt dat 21% van de gemeenten niet in staat bleek om de Wabo per
1 oktober volledig in te voeren. Daar staat tegenover dat veel gemeenten de
Wabo hebben aangegrepen om de dienstverlening te verbeteren. Dit gebeurt
onder meer door de processen te vereenvoudigen en de doorlooptijden te
verkorten.
Gemeenten hebben diverse doelstellingen met het invoeren van de om-
gevingsvergunning. Ruim 70% van de gemeenten noemt het integraal
aanbieden of de één-loket-gedachte als belangrijke doelstelling. Andere
doelstellingen die hoog scoren zijn het vereenvoudigen van de processen,
het verkorten van de doorlooptijden en het digitaal aanvragen van een
vergunning. Frappant is dat het merendeel van de gemeenten aangeeft dat
deze doelstellingen ook zonder wetgeving gerealiseerd hadden kunnen
worden, de juridische implicaties daarbij buiten beschouwing latend. Verder
lijken gemeenten vooral geïnvesteerd te hebben in het vergunningsdeel van
de Wabo, want vier van de tien gemeenten heeft (nog) geen integraal hand-
havingsprogramma opgesteld.
Onderzocht is welke knelpunten de gemeenten nu het meest ervaren hebben
bij invoering van de Wabo. Uit de resultaten blijkt dat de grootte van de
gemeente sterk van invloed is op de soort knelpunten. Zo is bij kleinere
gemeenten (< 10.000 inwoners) het gebrek aan inhoudelijke kennis het groot-
ste struikelblok geweest. Bij grotere gemeenten (> 50.000 inwoners) wordt dit
knelpunt helemaal niet genoemd. Zij hebben vooral last gehad van externe
factoren, zoals het proces waarmee de landelijke wet- en regelgeving gereali-
seerd is, de samenwerking met ketenpartners en de implementatie van het
landelijke digitale loket (OLO).
Met de invoering van de Wabo zijn ook allerlei kosten gemoeid. De grootste
kostenpost bij bijna 90% van de gemeenten was de aanschaf en implementa-
tie van ICT-systemen, op gepaste afstand gevolgd door het herontwerpen van
processen en de externe inhuur. Ruim 40% van de gemeenten heeft 30.000
tot 100.000 euro geïnvesteerd in de invoering van de Wabo, en 30% van de
gemeenten zelfs meer dan 100.000 euro. Opvallend is dat één op de zes
gemeenten niet goed weet hoeveel tijd en geld invoering van de Wabo heeft
gekost.
Uit de resultaten komt naar voren dat de meeste gemeenten veel energie en
geld hebben gestoken in de invoering van de Wabo. Hierbij stond het ver-
beteren van dienstverlening centraal. De komende maanden zal duidelijk
moeten worden of de burgers en ondernemers ook daadwerkelijk voordeel
hebben van de Wabo.
3
6. Verantwoording
In juni 2010 publiceerde Telengy onder de titel NUP in uitvoering? Gemeenten aan de
slag de resultaten van een onderzoek naar de invoering van de NUP-bouwstenen bij de
gemeenten. In navolging van dit onderzoek is nu specifiek gekeken naar de implemen-
tatie van één belangrijke bouwsteen uit het NUP-programma bij gemeenten, de in-
voering van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Met het in werking
treden van de Wabo per 1 oktober 2010 maken de bouw-, kap-, monumenten-, gebruiks-
en milieuvergunning op basis van gemeentelijke verordeningen plaats voor één inte-
grale omgevingsvergunning. De gemeenten hadden de opdracht deze nieuwe wet-
geving in hun organisatie te implementeren vóór 1 oktober 2010.
Hoe zijn de verschillende gemeenten met de implementatie van deze NUP-bouwsteen
omgegaan? Welke aanpak hebben zij gekozen? Welke inspanning hebben de gemeen-
ten moeten verrichten en waar lagen de prioriteiten? Heeft invoering van de Wabo
geleid tot organisatorische veranderingen of zelfs een versnelling van de digitale
dienstverlening?
Dit rapport geeft op hoofdlijnen inzicht in de voortgang en aanpak van de implemen-
tatie van de Wabo bij gemeenten. Daarnaast geeft het inzicht in de lokale ambities,
succes- en faalfactoren en oorzaken van eventuele weerstanden. Telengy hecht veel
waarde aan de gemeentelijke ervaringen met de implementatie van de NUP-bouw-
stenen. Dit inzicht geeft namelijk een gedegen beeld van de daadwerkelijke problema-
tiek en maakt het mogelijk om in de toekomst de implementatiestrategie te verfijnen
en steeds meer af te stemmen op de ondersteuningsbehoefte van de gemeenten.
Aan het onderzoek hebben in totaal 86 gemeenten deelgenomen.
De uitgebreide onderzoeksresultaten zijn beschikbaar via www.telengy.nl.
4
7. ONDERZOEK STATUS EN ERVARINGEN INVOERING WABO
Status van de invoering
De invoering van de Wabo kent inmiddels al een geschiedenis van enkele
jaren. De oorspronkelijke invoeringsdatum was 1 januari 2009, maar deze
is vervolgens enkele malen uitgesteld. Nu de omgevingsvergunning er per
1 oktober eindelijk van is gekomen, lijkt de vraag gerechtvaardigd of het de
gemeenten gelukt is om alle Wabo-aspecten ook daadwerkelijk in te voeren.
Uit de resultaten blijkt dat 21% van de gemeenten niet in staat bleek om de
Wabo per 1 oktober volledig in te voeren. Nadere analyse maakt duidelijk
dat voor deze groep gemeenten vooral het tekort aan middelen (budget en
beschikbare interne uren), implementatie/aanpassing van het vergunning-
systeem en het gebrek aan draagvlak en prioriteit in de organisatie de groot-
ste knelpunten zijn. Overigens is het opmerkelijk dat 19% van de gemeenten
al op de oorspronkelijke invoeringsdatum van 1 januari 2009 gereed was.
Figuur 1: Datum invoering Wabo gereed in gemeenten in %
19 30 30 14 7
1 januari 2009
1 juli 2010
1 oktober 2010
1 januari 2011
Na 1 januari 2011
Doelstellingen
Zoals bij de meeste bouwstenen van de E-overheid is de implementatie van
een landelijke voorziening slechts een hulpmiddel om andere doelstellingen
te realiseren. Dit geldt ook voor de invoering van de Wabo. Gemeenten
hebben diverse doelstellingen met het invoeren van de omgevingsvergun-
ning. Ruim 70% van de gemeenten noemt het integraal aanbieden of de
één-loket-gedachte als belangrijke doelstelling. Andere doelstellingen die
hoog scoren zijn het vereenvoudigen van de processen, het verkorten van
de doorlooptijden en het digitaal aanvragen van een vergunning.
Zeer opmerkelijk is dat het merendeel van de gemeenten aangeeft dat de
beoogde doelstellingen van de Wabo ook zonder deze wetgeving gerealiseerd
had kunnen worden, de juridische implicaties daarbij buiten beschouwing
latend. Natuurlijk is de invoering van de wet wel een goede ‘stok achter de
deur’ geweest om deze doelstellingen ook daadwerkelijk te realiseren.
5
8. ONDER ZOEK STATUS EN ERVARINGEN INVOERING WABO
Impact op de organisatie
Met de invoering van de Wabo probeerde de Rijksoverheid het vergunning-
verleningsproces voor klanten te vereenvoudigen. Zo is naast het samen-
brengen van verschillende vergunningen ook getracht om een eenduidig
(digitaal) loket en aanspreekpunt voor de klant te creëren. De verwachting
was dat realisatie van deze doelstellingen tot organisatorische wijzigingen
zou (kunnen) leiden. Bij 88% van de gemeenten heeft de invoering van de
Wabo ook daadwerkelijk tot wijzigingen geleid. De grootste veranderingen
zijn dat de werkprocessen zijn aangepast, nieuwe functies zoals klantmana-
ger/regisseur zijn ingevoerd, of zelfs organisatiestructuren zijn aangepast.
Opvallend is dat er vooral bij kleinere gemeenten een verschuiving van taken
heeft plaatsgevonden tussen front- en backoffice.
Omdat de gemeentegrootte in Nederland nogal varieert zijn de resultaten
uitgesplitst naar gemeentegrootte.
Figuur 2: Organisatorische wijzigingen door de invoering van de Wabo in %
Aantal inwoners gemeente
< 10.000
17 17 17 33 16
10.000 – 25.000
15 23 30 19 7 2 4
25.000 – 50.000
4 25 35 24 8 3 1
50.000 – 100.000
10 20 40 10 20
> 100.000
12 17 29 18 12 6 6
Er hebben geen wijzigingen plaatsgevonden
Nieuwe functies (bijvoorbeeld regisseur/casemanager, klantcontactmanager)
Processen en werkwijzen opnieuw gedefinieerd
Verschuiving van taken tussen front- en backoffice
Organisatiestructuren aangepast
Overhevelen van taken van gemeente naar andere partijen (RUD, gemeente, milieudienst, enz.)
Overnemen van taken van andere partijen (RUD, gemeente, milieudienst, enz.)
Verder kan geconcludeerd worden dat de kleinere gemeenten (< 10.000
inwoners) de Wabo niet als aanleiding zagen om taken over te hevelen naar
andere partijen zoals bijvoorbeeld regionale uitvoeringsdiensten.
Een belangrijk aspect van de omgevingsvergunning is dat deze sinds 1 oktober
digitaal via www.omgevingsloket.nl kan worden aangevraagd. Maar liefst
37% van de gemeenten heeft dit aangegrepen om de volledige vergunning-
afhandeling digitaal te laten verlopen.
6
9. ONDERZOEK STATUS EN ERVARINGEN INVOERING WABO
Handhaving
Met de invoering van de Wabo is meer beoogd dan enkel en alleen het ver-
lenen van een integrale omgevingsvergunning. De beoogde doelstelling was
ook het organiseren van een integrale handhaving. Hiermee werd bedoeld
dat verschillende handhavingsdisciplines en taakvelden op elkaar zouden
worden afgestemd, met als doel voor de klant overzichtelijker te maken wie
verantwoordelijk is en de handhaving coördineert.
Figuur 3: Wel/geen integraal handhavingsprogramma opgesteld in %
Aantal inwoners gemeente
< 10.000
40 60
10.000 – 25.000
53 47
25.000 – 50.000
72 28
50.000 – 100.000
20 80
> 100.000
71 29
Wel een integraal handhavingsprogramma opgesteld
Geen integraal handhavingsprogramma opgesteld
Het expliciet opstellen van een integraal handhavingsplan blijkt bij ongeveer
de helft van alle gemeenten nog niet uitgevoerd te zijn. De vraag of de hand-
havingsprocessen door de komst van de Wabo zijn aangepast leverde verge-
lijkbare aantallen op.
Figuur 4: Werkprocessen wel/niet aangepast in %
Aantal inwoners gemeente
< 10.000
100
10.000 – 25.000
60 33 7
25.000 – 50.000
25 72 3
50.000 – 100.000
60 40
> 100.000
29 71
Werkproces wel aangepast, voor vergunningverlening
Werkproces wel aangepast, voor toezicht, handhaving en vergunningverlening
Werkproces niet aangepast
7
10. ONDER ZOEK STATUS EN ERVARINGEN INVOERING WABO
Deze resultaten bevestigen het beeld dat de helft van de gemeenten zich nog
niet heeft gebogen over integrale handhaving en toezicht. Wellicht hebben
de allerkleinste gemeenten (< 10.000 inwoners) deze processen niet aange-
past omdat zij deze handhavingstaken vaak hebben uitbesteed aan regionale
uitvoeringsdiensten.
Knelpunten
Onderzocht is welke knelpunten de gemeenten nu het meest ervaren hebben
bij de invoering van de Wabo. Uit de resultaten blijkt dat de gemeentegrootte
sterk van invloed is op de soort knelpunten. Zo is bij de gemeenten met
minder dan 10.000 inwoners het gebrek aan inhoudelijke kennis het grootste
struikelblok geweest. Bij gemeenten met meer dan 50.000 inwoners wordt dit
knelpunt echter helemaal niet genoemd; zij hadden vooral last van externe
factoren. Knelpunten die zij hebben ervaren zijn: het proces waarmee de
landelijke wet- en regelgeving gerealiseerd is, de samenwerking met keten-
partners en de implementatie van het landelijke digitale loket.
Figuur 5: Knelpunten in %
Aantal inwoners gemeente
< 10.000
8 8 8 8 8 23 8 7 7 15
10.000 – 25.000
1 13 3 6 10 10 14 5 20 18
25.000 – 50.000
1 7 14 3 2 7 10 12 4 23 17
50.000 – 100.000
19 13 6 13 12 31 6
> 100.000
5 9 19 24 5 19 19
Geen
Draagvlak
Middelen (tijd, geld)
Projectmanagement
Prioriteit bij management en bestuur
Samenwerking met ketenpartijen (provincie, waterschappen, milieudiensten, enz.)
Inhoudelijke kennis/expertise binnen de gemeente
Landelijke wet- en regelgeving (implementatie landelijke voorzieningen, wetgeving)
Herontwerp van werkprocessen
Veranderweerstand binnen de organisatie
ICT-systemen
Implementatie OLO (omgevingsloket online)
8
11. ONDERZOEK STATUS EN ERVARINGEN INVOERING WABO
Om de implementatie binnen de gemeenten te ondersteunen heeft de rijks-
overheid een aantal instrumenten landelijk ontwikkeld, zoals bijvoorbeeld
brieven en documenten. Maar liefst 79% van de gemeenten heeft hiervan
in de praktijk gebruik gemaakt.
Invoeringskosten
Via de VNG hebben gemeenten het Rijk in de afgelopen twee jaar veelvuldig
kenbaar gemaakt dat invoering van de Wabo veel geld en veel interne uren
vergt, een relatief grote investering. In de grafiek zijn de budgetten weerge-
geven zoals die door de gemeenten zijn begroot. Ruim 40% van de gemeen-
ten heeft tussen de 30.000 en 100.000 euro geïnvesteerd in de invoering van
de Wabo, en 30% van de gemeenten zelfs meer dan 100.000 euro. Hierbij
moet worden opgemerkt dat voor 21% van de gemeenten de begroting ontoe-
reikend bleek.
Figuur 6: Begroot budget in %
Aantal inwoners gemeente
< 10.000
20 80
10.000 – 25.000
3 13 57 20 7
25.000 – 50.000
6 10 50 28 6
50.000 – 100.000
80 20
> 100.000
71 29
Minder dan = 10.000
C
= 10.000 – =
C C 30.000
= 30.000 – =
C C 100.000
Meer dan = 100.000
C
Onbekend
Bij bijna 90% van de gemeenten was de aanschaf en implementatie van
ICT-systemen de grootste kostenpost, op gepaste afstand gevolgd door
het herontwerpen van processen en de externe inhuur.
9
12. ONDER ZOEK STATUS EN ERVARINGEN INVOERING WABO
Figuur 7: Kostenposten in %
Aantal inwoners gemeente
< 10.000
57 14 29
10.000 – 25.000
54 6 22 18
25.000 – 50.000
41 16 3 21 19
50.000 – 100.000
39 16 7 15 23
> 100.000
47 27 6 20
Aanschaf/aanpassing en implementatie ICT-systeem
Herontwerp processen
Communicatie (intern, extern)
Opleiding en kennisdeling
Externe inhuur
Ook heeft de invoering van de Wabo veel inzet van interne medewerkers
gevraagd. In onderstaande grafiek wordt deze inzet schematisch weergegeven.
Opvallend is dat één op de zes gemeenten niet goed in beeld heeft hoeveel
tijd en geld de invoering van de Wabo heeft gekost.
Figuur 8: Interne uren in %
Aantal inwoners gemeente
< 10.000
20 60 20
10.000 – 25.000
13 53 17 17
25.000 – 50.000
7 28 53 12
50.000 – 100.000
20 60 20
> 100.000
14 57 29
0 – 500 uur
5000 – 1.000 uur
Meer dan 1.000 uur
Onbekend
10
13. ONDERZOEK STATUS EN ERVARINGEN INVOERING WABO
Slotwoord
Uit de resultaten komt naar voren dat de meeste gemeenten veel energie
hebben gestoken in de invoering van de Wabo. Hoewel nog niet alle gemeen-
ten volledig klaar zijn, stond het verbeteren van dienstverlening wel centraal.
De komende maanden zal duidelijk moeten worden of de burgers en onder-
nemers ook daadwerkelijk voordeel hebben van de Wabo.
11
14. Telengy is een kennispartner voor gemeenten. Onze kennis stellen
we vrijelijk beschikbaar aan onze doelgroepen. Gebruikers mogen
ons werk kopiëren, verspreiden en doorgeven. Daarnaast mogen
gebruikers onze kennis gebruiken om afgeleid werk te maken.
Het beschikbaar stellen van onze kennis kent wel enkele voorwaarden:
Colofon • Naamsvermelding: De gebruiker dient bij het werk Telengy te
Onderzoek status en ervaringen invoering Wabo – Realisatie ver-melden (maar niet zodanig dat de indruk gewekt wordt dat Telengy
e-overheid in gemeenten is een uitgave van Telengy, oktober 2010. instemt met uw werk of uw gebruik van het werk).
• Niet-commercieel: De gebruiker mag onze kennis niet voor commer-
Aan deze uitgave werkten mee: ciële doeleinden gebruiken.
Eindredactie Jacob Ubbels • Gelijk delen: Indien de gebruiker ons werk bewerkt kan het daaruit
Tekstredactie Ruth Glastra van Loon, Peter ter Telgte, Ton de Wit ontstane werk uitsluitend krachtens dezelfde licentie als de onder-
Vormgeving DGO (www.dgo.nl) havige licentie of een gelijksoortige licentie worden verspreid.
