Encéfalo, cerebro, evolución.

1. Por que somos máis listos?
Intelixencia e cerebro
Unidade 4

2. Índice
• O encéfalo humano
• O cerebro humano
• A encefalización
• Cerebro e alimentación
• Xenes e linguaxe
• A neotenia humana

3. Índice
• O encéfalo humano

4. O encéfalo
• Os seres humanos posuímos unha intelixencia
moito máis desenvolvida que o resto dos
animais.
• A rexión do noso organismo encargada de
realizar esas funcións é o encéfalo, que está
aloxada no interior da cavidade cranial e
componse de tres órganos, o cerebro, o
cerebelo e o bulbo raquídeo.

6. O encéfalo humano
• De xeito xeral pódese dicir
que as funcións superiores
relacionadas coa
intelixencia lévanse a cabo
no cerebro (por exemplo a
capacidade de abstracción,
a asociación de información
ou a habilidade para
codificar e descodificar
información nunha linguaxe
artillada), que está dividido
en dous hemisferios
(dereito e esquerdo).

7. O encéfalo humano
• O cerebelo encárgase
da coordinación
motora xeral e do
equilibrio do corpo.

8. O encéfalo humano
• O bulbo raquídeo
constitúe un auténtico
“piloto automático”
encargado de regular
funcións tales como o
ritmo respiratorio e o
latido cardíaco.

9. O encéfalo humano
• As investigacións dedicadas
a estudar a evolución do
encéfalo nos homínidos
enfocáronse en dous
aspectos básicos: cuantificar
o aumento de tamaño do
propio encéfalo ao longo da
evolución dos homínidos,
ou proceso de
encefalización, e analizar a
morfoloxía dos seus
órganos, especialmente a
dun deles: o cerebro.

10. Índice
• O cerebro humano

11. O cerebro humano
• En 1990 o Dr. Paul
Maclean desenvolveu a
teoría do cerebro
triuno:
1. O complexo
reptiliano.
2. O sistema límbico.
3. O neo-córtex

12. O cerebro humano

13. O cerebro humano
1. O complexo reptiliano.
• É a parte máis antiga e se
atopa na base do cerebro.
O seu motor é o instinto,
e esta parte controla a
nosa primitiva técnica de
supervivencia: fuxir ou
loitar. Esta reacción aínda
ocorre no noso cerebro
cando experimentamos
momentos de medo ou
de estrés.

14. O cerebro humano
2. O sistema límbico é a
parte do cerebro
responsable das
emocións, un sistema de
crenzas e valores, e da
memoria a longo prazo.

15. O cerebro humano

16. O cerebro humano
3. O neo-córtex situado
na parte de arriba do
cerebro, é a área do
pensamento cognitivo.
Divídese en:
• Hemisferio dereito
• Hemisferio esquerdo

18. O cerebro humano
• Hemisferio dereito: é o máis
intuitivo e é o responsable dos
traballos creativos e
imaxinativos, aínda que
necesita ver o panorama á
hora de recibir ideas novas.
• Hemisferio esquerdo: é máis
analítico e funciona dunha
maneira secuencial desde as
partes cara o total. A linguaxe,
a lóxica e os conceptos dos
números son as funcións
principais deste hemisferio.

19. Índice
• A encefalización

20. A encefalización expresada en peso-
Chimpancés: 400 g.
Gorilas: 500 g.
Ser humano: 1.250 g.
Elefante: 5. 700 g.
Balea: 6.800 g.
PROMEDIODAESPECIEENGRAMOS
O ser humano
non ten o
encéfalo maior
en termos
absolutos.

21. A encefalización expresada en peso
Chimpancés: 400 g.
Gorilas: 500 g.
Ser humano: 1.250 g.
Elefante: 5. 700 g.
O ser humano
non ten o
encéfalo maior
en termos
absolutos.

22. Alometría ou Lei da Disharmonía
• O tamaño do encéfalo aumenta máis despazo
que o tamaño do corpo, i.e., o encéfalo vaise
facendo proporcionalmente menor ao
aumentar o tamaño dos mamíferos.
• Este fenómeno recibe o nome de alometría
ou Lei da Disharmonía.

23. Alometría ou Lei da Disharmonía

24. Cociente de encefalización
• Dado que o encéfalo dos mamíferos crece
alometricamente respecto do tamaño
corporal, a única maneira de comparar o
encéfalo de especies de tamaños diferentes é
a de calcular o peso encefálico que debería ter
cada unha delas segundo o seu peso corporal
e comparar ditos “pesos encefálicos ideais”
cos seus pesos encefálicos reais. Aquela
especie que presente un maior superávit no
peso encefálico será a máis encefalizada.

26. As especies con maior cociente de
encefalización son sociais

27. Evolución e encefalización
• Ao longo da
evolución humana o
lóbulo frontal
experimentou unha
grande expansión,
tanto en termos
absolutos como en
proporción ao resto
do cerebro.

28. Evolución e encefalización
• Ademais doutras funcións (como o control
das funcións motrices primarias) é o
responsable dunha serie de capacidades
psíquicas que son exclusivas dos seres
humanos (establecer a secuencia de
movementos do aparato fonador que
compoñen a fala, o control das emocións, a
posibilidade de concentrarse nunha tarefa,
a planificación, a anticipación de
acontecementos, o mantenimento dunha
idea na mente durante longo tempo e o
control do uso da memoria para integrar
experiencias e aprendizaxes previos na
toma de decisións).

29. Evolución e encefalización
• Katerina Semendeferi
sostén que o grande
tamaño do cerebro da
nosa especie non é a
causa dos nosos grandes
lóbulos frontais senón a
súa consecuencia. Así, o
desenvolvemento do
lóbulo frontal foi o motor
da nosa encefalización.

30. Evolución e encefalización

31. Evolución e encefalización
Óso esfenoide

32. Evolución e encefalización
Óso esfenoide

33. Evolución e encefalización
• Fai 60 millóns de anos os prosimios tiñan un
esfenoides horizontal e plano como a inmensa maioría
dos demais animais con cerebro.
• Fai uns 40 millóns de anos, nos simios o esfenoides
tiñan unha primeira inclinación cara abaixo o que
permitía un aumento da capacidade encefálica. Os
lóbulos occipitais obtiveron máis espazo e así logrouse
un perfeccionamento da visión estereoscópica e
probablemente da memoria visual.
• Fai menos de 12 millóns de anos se produciu unha
nova inclinación cara abaixo, isto na liña evolutiva deu
orixe aos antropoides, o cal implica un cerebro aínda
maior en proporción ao resto do corpo.

34. Evolución e encefalización
• Fai uns 6 millóns de anos, cos Australopithecus, a inclinación do
esfenoides volveuse a acentuar, e con elo incrementouse a capacidade
neurocranial.
• Fai 2 millóns de anos se produciu a mesma inclinación cara abaixo do
esfenoides, coincidindo cun total bipedismo no Homo erectus. Tal
bipedismo, supón a necesidade dun cerebro voluminoso con redes
neuronais complexas como para manter esa posición oposta á gravidade.
É tamén probable que esa nova posición dos esfenoides permitiran unha
fala rudimentaria, cuns fonemas que eran chasquidos e tons guturais.
• Entre 200.000 e 160.000 anos atrás o esfenoides obtivo a inclinación que
se encontra no Homo sapiens. Este feito coincide cun aumento da
capacidade cerebral, (en especial dos lóbulos frontais) e unha maior
irrigación sanguínea para o cerebro.

35. Índice
• Cerebro e
alimentación

36. Cerebro e alimentación
• Sir Arthur Keith sinalou
en 1891 que nos
primates existía unha
relación inversa entre o
tamaño do cerebro e o
do estómago: canto
maior é o estómago
menor é o cerebro.

37. Cerebro e alimentación
• Leslie Aiello e Peter
Wheeler en 1995
sinalaron que o cerebro é
un dos órganos máis
custosos no metabolismo
dos individuos (queima
1/5 da comida que
consumimos), un
aumento do seu volume
só sería posible a cambio
da redución doutro
órgano con similar
consumo de enerxía.

38. Cerebro e alimentación
• Os órganos
enerxeticamente máis
custosos do corpo
humano son o corazón,
os riles, o cerebro e o
conxunto formado polo
tubo dixestivo máis o
fígado (representa o
15% da taxa metabólica
basal do organismo).

39. Cerebro e alimentación
• Se o ser humano ten un
cerebro bastante maior
do que lle corresponde a
un hipotético primate non
humano do noso tamaño,
tamén ten un tubo
dixestivo menor do que
lle correspondería. Logo,
a expansión cerebral
produciuse no Homo a
costa do acurtamento do
tubo dixestivo.

40. Cerebro e alimentación
• Co Homo habilis hai a hipótese
que relaciona o crecemento
evolutivo do cerebro co cambio
de dieta; consumían cantidades
maiores de carne e graxas
animais, que son de máis fácil
asimilación que os produtos
vexetais e gran poder calorífico.
A fabricación de utensilios de
pedra permitiulles desgarrar a
carne dos animais mortos; ao
carecer de caninos grandes e
cortantes, usaron estas pedras
talladas como ferramentas.
Tamén sabemos que el Homo
habilis consumía carraña.

41. Cerebro e alimentación
• Non quere dicir que o
cambio de dieta
producira
automaticamente un
aumento do tamaño do
cerebro, pero estes
autores insisten en que
era necesario que nos
fixéramos carnívoros
para poder ser
intelixentes.

42. Índice
• Xenes e linguaxe

43. Xenes e linguaxe
• En 2001 , científicos do
Centro Wellcome de
Xenética Humana da
Universidade de Oxford,
liderado por Fisher,
identificaron o primeiro
xene relacionado coa fala.
Este xene suponse foi el
primeiro impulso para
que o home puidera
empezar a desenvolver a
súa capacidade
lingüística.

44. Xenes e linguaxe
• Este xene denomínase FOXP2,
abreviatura en inglés de
Forkhead Box ( a caixa da
cabeza do garfo). Este xene se
require durante o
desenvolvemento embrionario
cedo para a formación das
rexións do cerebro asociadas
coa fala e a linguaxe. É
verdade que non está
demostrado que FOXP2 sexa
o principal xene implicado na
maioría dos trastornos da
linguaxe, pero a súa destrución
lévanos á incapacidade de
poder falar correctamente.

45. Xenes e linguaxe
• A identificación deste xene, foi a
través do estudo dunha familia ( a
familia KE) na que un 50 % dos seus
membros presentaban un trastorno
severo relacionado coa linguaxe. Os
membros afectados non eran quen
de executar coordinadamente, os
movementos da lingua e dos beizos
que son necesarios para falar con
claridade (dispraxia verbal) . Os
afectados, sen ser xordos son
incapaces de xesticular e de realizar
os movementos da boca
indispensables para pronunciar
calquera frase. Estes membros da
familia tamén presentaban síntomas
de dislexia e dificultades
gramaticais que lles impedían escribir
correctamente.

46. Índice
• Neotenia humana

47. Neotenia humana
• A neotenia (do grego
neo-, ‘xove’, e teinein,
‘estender’) é un
fenómeno que en
Antropoloxía describe a
retención das
características de
individuos inmaturos
(xoves) durante máis
tempo e alén da
madurez sexual.

48. Neotenia humana
• Un dos aspectos que
contribuíu a nosa
especiación foi a nosa
capacidade para reter
as nosas características
de neno durante máis
tempo e o
desenvolvemento do
encéfalo que elo
permite.

49. Neotenia humana
• Un cambio no noso ADN
permitiu un período de
desenvolvemento
posnatal máis longo: un
cranio con características
xuvenís máis tempo, unha
proliferación celular máis
prolongada e capacidade
durante máis anos de
variabilidade (plasticidade
neuronal) e
desenvolvemento do
encéfalo.