1. PonemaPonema
sa Filipinosa Filipino
Filipino 1 – 2Filipino 1 – 2ndnd
topictopic

2. IntroduksyonIntroduksyon
 Ang pag-aaral ng mahalagang yunit ngAng pag-aaral ng mahalagang yunit ng
tunog o ponema ay binubuo ng mgatunog o ponema ay binubuo ng mga
segmental at suprasegmental.segmental at suprasegmental.
 Segmental ang mga tunay na tunog atSegmental ang mga tunay na tunog at
ang bawat tunog ay kinakatawan ng isangang bawat tunog ay kinakatawan ng isang
titik sa ating alpabeto.titik sa ating alpabeto.
 Ang suprasegmental ay pag-aaral ng diinAng suprasegmental ay pag-aaral ng diin
(stress), pagtaas-pagbaba ng tinig (tune o(stress), pagtaas-pagbaba ng tinig (tune o
pitch), paghaba (lenghtening) at hintopitch), paghaba (lenghtening) at hinto
(juncture).(juncture).

3. Ponemang SegmentalPonemang Segmental
 Ang Filipino ay may 21 ponemangAng Filipino ay may 21 ponemang
segmental – 16 sa mga ito ay katinig atsegmental – 16 sa mga ito ay katinig at
lima naman ang patinig.lima naman ang patinig.
 Mga Katinig - /b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r,Mga Katinig - /b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r,
s, t, w, y, ?/s, t, w, y, ?/
 Sa ating palabaybayan ang /?/ ay hindiSa ating palabaybayan ang /?/ ay hindi
binigyan ng katumbas na titik. Sa halip,binigyan ng katumbas na titik. Sa halip,
isinama ito sa palatuldikan at tinumbasanisinama ito sa palatuldikan at tinumbasan
ng tuldik na paiwa /’/ sa dahilang ito’y hinding tuldik na paiwa /’/ sa dahilang ito’y hindi
normal na tulad ng ibang ponema.normal na tulad ng ibang ponema.

4. Ponemang SegmentalPonemang Segmental
 Mahalaga ang /?/ o tuldik na paiwa /’/ sapagkatMahalaga ang /?/ o tuldik na paiwa /’/ sapagkat
nakapagpapaiba ito ng kahulugan ng salitanakapagpapaiba ito ng kahulugan ng salita
kapag inilagay sa huling pantig ng salitangkapag inilagay sa huling pantig ng salitang
nagtatapos sa patinig. Ang tawag sa /?/ aynagtatapos sa patinig. Ang tawag sa /?/ ay
glotal o impit na tunog.glotal o impit na tunog.
 Ang impit na tunog o glotal ay itinuturing naAng impit na tunog o glotal ay itinuturing na
isang ponemang katinig sa Filipino bagama’tisang ponemang katinig sa Filipino bagama’t
hindi ito ipinakikita sa ortograpiya ng ating wika.hindi ito ipinakikita sa ortograpiya ng ating wika.
Mahalaga ito sa isang salita sapagkatMahalaga ito sa isang salita sapagkat
nakapagbabago ito ng kahulugan ng dalawangnakapagbabago ito ng kahulugan ng dalawang
salita na pareho ang baybay.salita na pareho ang baybay.
 Hal: bataHal: bata/h//h/
=robe, bata=robe, bata/’//’/
=child=child

5. Ponemang SegmentalPonemang Segmental
 Mga Patinig - /i, e, a, o, u/Mga Patinig - /i, e, a, o, u/
 Itinuturing ang mga patinig na siyangItinuturing ang mga patinig na siyang
pinakatampok o pinakaprominentengpinakatampok o pinakaprominenteng
bahagi ng pantig. Walang pantig sabahagi ng pantig. Walang pantig sa
Filipino na walang patinig.Filipino na walang patinig.
 Halimbawa:Halimbawa:
bbaa – h– haay,y, bbaa – b– baa –– ee,, uu – l– loo, d, dii - l- laa

6. Ponemang SegmentalPonemang Segmental
 May kani-kaniyang tiyak na dami o bilangMay kani-kaniyang tiyak na dami o bilang
ng makabuluhang tunog ang bawat wika.ng makabuluhang tunog ang bawat wika.
Makabuluhan ang isang tunog kapag nag-Makabuluhan ang isang tunog kapag nag-
iba ang kahulugan nito sa sandaling alisiniba ang kahulugan nito sa sandaling alisin
o palitan ito. Halimbawa’y mag-iiba ango palitan ito. Halimbawa’y mag-iiba ang
kahulugan ng salitangkahulugan ng salitang basobaso kapag inaliskapag inalis
ang /s/ at ito’y nagigingang /s/ at ito’y nagiging baobao. Kapag. Kapag
pinalitan naman ang /s/ ng /l/, ito’ypinalitan naman ang /s/ ng /l/, ito’y
nagigingnagiging balobalo. Samakatwid, ang /s/ ay. Samakatwid, ang /s/ ay
makabuluhang tunog sa Filipino atmakabuluhang tunog sa Filipino at
tinatawag itong ponemang segmental otinatawag itong ponemang segmental o
ponema.ponema.

7. Ponemang SuprasegmentalPonemang Suprasegmental
Ang Diin, bilang ponemang suprasegmental, - ayAng Diin, bilang ponemang suprasegmental, - ay
lakas, bigat o bahagyang pagtaas ng tinig salakas, bigat o bahagyang pagtaas ng tinig sa
pagbigkas ng isang pantig sa salitangpagbigkas ng isang pantig sa salitang
binibigkas. Halimbawa: sa salitang /kamay/,binibigkas. Halimbawa: sa salitang /kamay/,
ang diin ay nasa huling pantig na /may/.ang diin ay nasa huling pantig na /may/.
- ay isang ponema sapagkat sa mga salitang- ay isang ponema sapagkat sa mga salitang
may iisang tunog, ang pagbabago ng diin aymay iisang tunog, ang pagbabago ng diin ay
nakapagbabago sa kahulugan nito.nakapagbabago sa kahulugan nito.
Halimbawa:Halimbawa:
1. Hiram lamang ang /BUhay/ ng tao.1. Hiram lamang ang /BUhay/ ng tao.
2. Sila /LAmang/ ang /buHAY/ sa naganap2. Sila /LAmang/ ang /buHAY/ sa naganap
na sakuna, kaya masasabing /laMANG/siya.na sakuna, kaya masasabing /laMANG/siya.

8. Ponemang SuprasegmentalPonemang Suprasegmental
Tono o intonasyon – pagtaas at pagbaba ng tinigTono o intonasyon – pagtaas at pagbaba ng tinig
na iniuukol sa pagbigkas ng pantig ng isangna iniuukol sa pagbigkas ng pantig ng isang
salita, parirala o pangungusap upang higit nasalita, parirala o pangungusap upang higit na
maging mabisa ang ating pakikipag-usap samaging mabisa ang ating pakikipag-usap sa
kapwa.kapwa.
- Parang musika ang pagsasalita nang may tono- Parang musika ang pagsasalita nang may tono
– may bahaging mababa, katamtaman at– may bahaging mababa, katamtaman at
mataas.mataas.
- Maaaring makapagpahayag ng iba’t ibang- Maaaring makapagpahayag ng iba’t ibang
damdamin, makapagbigay ng kahulugan odamdamin, makapagbigay ng kahulugan o
makapagpahina ng usapan ang pagbabago ngmakapagpahina ng usapan ang pagbabago ng
tono/tinig.tono/tinig.

9. Ponemang SuprasegmentalPonemang Suprasegmental
Halimbawa:Halimbawa: 33
Pahayag:Pahayag: 22 haha 22
ka ponka pon
44
Patanong:Patanong: 33 ponpon
22 haha
kaka
Antas ng tono:
4= pinakamataas
3= mataas
2= katamtaman
1 = mababa

10. Ponemang SuprasegmentalPonemang Suprasegmental
Hinto o Antala – saglit na pagtigil ng atingHinto o Antala – saglit na pagtigil ng ating
pagsasalita upang higit na maging malinawpagsasalita upang higit na maging malinaw
ang mensaheng ibig nating ipahayag sa atingang mensaheng ibig nating ipahayag sa ating
kausap.kausap.
Ang hinto ay paghahati ng salita na gumagamit ngAng hinto ay paghahati ng salita na gumagamit ng
sumusunod na mga pananda.sumusunod na mga pananda.
PanloobPanloob
a.a. Maikling hinto: /I/=, (kuwit), /+/= isang krus naMaikling hinto: /I/=, (kuwit), /+/= isang krus na
panandapananda
b.b. Mahabang hinto: ;=tuldok-kuwit, :=tutuldok,Mahabang hinto: ;=tuldok-kuwit, :=tutuldok,
_______=isang mahabang guhit, //=dalawang_______=isang mahabang guhit, //=dalawang
guhit pahilis, >=palaso, -=gitling, …=tulduk-guhit pahilis, >=palaso, -=gitling, …=tulduk-
tuldok.tuldok.

11. Ponemang SuprasegmentalPonemang Suprasegmental
 Halimbawa:Halimbawa:
1.1. Padre, Martin, ang tatay ko. (IpinakikilalaPadre, Martin, ang tatay ko. (Ipinakikilala
mo ang iyong ama sa isang pari at samo ang iyong ama sa isang pari at sa
kaibigan mo.)kaibigan mo.)
2.2. Hindi, si Cora ang may sala. (ipinaalamHindi, si Cora ang may sala. (ipinaalam
na si Cora ang may kasalanan.na si Cora ang may kasalanan.
3.3. Magalis (puno ng galis)Magalis (puno ng galis)
mag-alismag-alis (maghubad, magtanggal at iba pa)(maghubad, magtanggal at iba pa)

12. Ponemang SuprasegmentalPonemang Suprasegmental
Haba – paghaba o pag-ikli ng bigkas ngHaba – paghaba o pag-ikli ng bigkas ng
nagsasalita sa patinig ng isang pantig sanagsasalita sa patinig ng isang pantig sa
salita. Ginagamit ang ganitong notasyonsalita. Ginagamit ang ganitong notasyon
/./ at /:/ na siyang nagsasaad ng/./ at /:/ na siyang nagsasaad ng
kahulugan ng salitakahulugan ng salita
1. Likas na haba1. Likas na haba
Halimbawa:Halimbawa:
a.a. /asoh/ - usok/asoh/ - usok
/a:soh/ - isang uri ng hayop/a:soh/ - isang uri ng hayop
b.b. /pitoh/ - bilang na 7/pitoh/ - bilang na 7
/pi:toh/ - silbato/pi:toh/ - silbato

13. Ponemang SuprasegmentalPonemang Suprasegmental
2.2. Panumbas na habaPanumbas na haba
a. /’aywan/ - /e.wan/a. /’aywan/ - /e.wan/ c. /tayo nah/- /te.nah/c. /tayo nah/- /te.nah/
b. /taingah/ - /te.nga/b. /taingah/ - /te.nga/ d. /kaunti/ - /kon.ti/d. /kaunti/ - /kon.ti/
3. Pinagsama na haba3. Pinagsama na haba
a. magsasaka = /magsasa : ka/ = magbubukida. magsasaka = /magsasa : ka/ = magbubukid
magsasaka = /magsa . sa : ka/ = magtatanimmagsasaka = /magsa . sa : ka/ = magtatanim
b. Mananahi = /manana : hi/ = modistab. Mananahi = /manana : hi/ = modista
mananahi = /mana . na : hi/ = magtatabas atmananahi = /mana . na : hi/ = magtatabas at
bubuo ng kasuotan.bubuo ng kasuotan.