เทคนิคหัตถการขั้นพื้นฐานในการดูดเสมหะ

1. การดูดเสมหะ
วิชา เทคนิคหัตถการขั้นพืนฐาน
้
สาขาเวชกิจฉุ กเฉิน
คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม
อาจารย์นันทวรรณ ทิพยเนตร
สอนวันที่ 29 ตค 2556

2. วัตถุประสงค์ การเรี ยนรู้
บอกความหมายการดูดเสมหะได้
 ประเมินสภาพผูป่วยที่ควรได้รับการดูดเสมหะได้
้
 ระบุขอวินิจฉัยทางการพยาบาลเพื่อการดูดเสมหะได้
้
 วางแผนการพยาบาลเพื่อการดูดเสมหะได้ถกต้อง
ู
 ปฏิบติการดูดเสมหะได้ถูกต้อง
ั
 ประเมินผูป่วยที่ได้รับการดูดเสมหะได้ถูกต้อง
้


3. หลักการ
เสมหะ เป็ นสิ่ งคัดหลังที่ถูกสร้างจาก submucal gland วันละ 10่
100cc
 เป็ นกลไกการป้ องกันตัวของร่ างกาย โดยเก็บกักสิ่ งแปลกปลอม
หรื อฆ่าเชื้อโรคที่ระคายเคืองต่อเซลในทางเดินหายใจ
 ในผูที่ใส่ ท่อหลอดลมเทียม (ETT,TT ) เนื่ องจากการแลกเปลี่ยน
้
กาซลดลง อันเนื่องมาจากพยาธิสภาพของโรคเช่น เนื้องอก
ทางเดินหายใจเป็ นอัมพาต ท่อเหล่านี้กระตุนให้หลัง mucous มาก
้
่
ขึ้น +ไอออกเองไม่ได้+ทางเดินหายใจส่ วนบนแห้ง เสมหะอุดกั้น
ได้


4. ความหมายของการดูดเสมหะ






การเอาเสมหะออกจากทางเดินหายใจ ในกรณี ที่ไอออกเองไม่ได้ ทา
โดยใส่ สายยางดูดเสมหะที่สะอาดปราศจากเชื้อ ผ่านเข้าหลอดลม
เทียม หรื อทางเดินหายใจส่ วนบน
ท่อหลอดลม (ETT) ท่อยางที่ใส่ เข้าไปในปากจนถึงหลอดลมคอ เป็ น
่
การใส่ ชวคราว เพื่อเป็ นทางผ่านออกซิเจน ปลายด้านที่อยูในหลอดลม
ั่
จะมีกระเปาะ (cuff)
ETT1 เทคนิคการใส่ ETT sniffing position
ETT2 ตัวอย่าง case difficult airway
ETT3 เทคนิคการใส่ ETT
ETT4 เทคนิค ETT suction

5. ความหมายของการดูดเสมหะ 2
ท่อเจาะหลอดลม (TT) ท่อที่ใส่ เข้าไปในหลอดลมคอทางแผล
ผ่าตัดเปิ ดผิวหนังจากบริ เวณคอเข้าไปในหลอดลมคอ ท่อทาด้วย
วัสดุหลายชนิด ขนาดเบอร์ต่างๆกัน เช่น โลหะเงิน พลาสติกชนิด
ซิลิโคน มี inner, outer tube
 TT1 เทคนิ คเจาะคอ cricoid thyroidotomy
 TT2 เทคนิ ค tracheostomy suction
 แนะนาตัว-check pt.-บอกวัตถุประสงค์-ปั ญหาที่พบ-บอกหายใจ
ลึกๆ-ล้างมือ-ใส่ ถุงมือ-เปิ ดเครื่ องเช็ค-ประเมินผูป่วยอีกก่อนทา้
วางผ้าสะอาด-เริ่ มปฏิบติ
ั


6. ความหมายของการดูดเสมหะ 3
ทางปากและจมูก เมื่อมีน้ ามูก น้ าลาย เลือด และสิ่ งคัดหลัง หรื อ
่
คลื่นไส้อาเจียน
 Nasotracheal suction
 ล้างมือ-ปรับหัวสู ง- เตรี ยมพร้อมอุปกรณ์-O2100%-RRลึกๆ-วาง
พื้นที่สะอาด-เปิ ดสายaseptic tech-NSS-KY jelly-เปิ ดsuction-มือ
ข้างaseptic ถือสายดูด 10-15 sec/timeพร้อมหมุนมือ-ล้างสายด้วย
NSS
 Oral suction
 เพิม v/s, Ox sat
่


7. หลักการ
เพื่อลดการคังค้างของเสมหะ ทาให้หายใจโล่ง
่
 ไม่มีการติดเชื้อทางเดินหายใจ
 ไม่เกิดวิตกกังวล
 โดยใช้กรอบแนวคิดกระบวนการพยาบาล คือ
: ประเมินสภาพผูป่วย-ตั้งข้อวินิจฉัยทางการพยาบาล-วางแผนการ
้
พยาบาล-ปฏิบติกิจกรรมการพยาบาล-ประเมินผลการพยาบาล
ั


8. การประเมินสภาพผู้ป่วยที่ต้องได้ รับการดูดเสมหะ
assessment clients need
ข้อบ่งชี้
 หายใจเสี ยงดัง มีเสี ยงเสมหะภายในท่อหลอดลม ฟังปอดมี rhonchi
 PR,RR เพิมโดยไม่มีสาเหตุอื่น
่
 สี หน้าท่าทางไม่สุขสบาย กระสับกระส่ าย
 ผิวหนังเขียวคล้ า จากพร่ องออกซิ เจนอย่างรุ นแรง
 ผูป่วยไม่รู้สึกตัว ก่อนจัดท่าต้องดูดเสมหะให้
้
 ก่อนใส่ NG tube
 ก่อนและหลัง off cuff ETT,TT
 ภายหลังกระตุนไอ ไอไม่มีประสิ ทธิ ภาพ
้
 ต้องการให้ดูดให้

9. การตังข้ อวินิจฉัยทางการพยาบาล
้
nursing diagnosis

ผูป่วยใส่ ท่อ +มีเสมหะ+ ขับออกไม่ได้ = การแลกเปลี่ยนกาซของ
้
ระบบหายใจไม่มีประสิ ทธิภาพ เนื่องจากเสมหะในลาคอ

10. การวางแผนการพยาบาล 1
เปาหมาย
้
 ช่วยขจัดเสมหะ ทาให้ทางดินหายใจโล่ง
 ป้ องกันการติดเชื้อ ระบบทางเดินหายใจผูป่วย
้
 เพื่อความสุ ขสบายลดวิตกกังวล
 เก็บเสมหะส่ งตรวจ

11. การวางแผนการพยาบาล II
การวางแผน nursing plan
 เตรี ยมผูป่วย
้
◦ ให้การพยาบาลแบบองค์รวม ทั้งกาย จิต สังคม
◦ คานึงถึงความสุ ขสบายผูป่วย
้
◦ ป้ องกันภาวะแทรกซ้อน
เตรี ยมอุปกรณ์ ครบถ้วน ถูกต้อง
 ปฏิบติการตามขั้นตอน ถูกวิธี
ั


12. การปฏิบัติการกิจกรรมการพยาบาล
nursing intervention
1.ให้การพยาบาลผูป่วยแบบองค์รวม ทั้งร่ างกายจิตใจ อธิบายให้
้
ทราบวัตถุประสงค์
2.คานึงถึงความสุ ขสบาย
◦ บรรเทาความเจ็บปวดจากการดูดเสมหะ โดยการประเมินสัญญาณต่างๆ
การ keep warmทารก
◦ จัดท่าให้สะดวกในการใส่ สายเพราะเป็ นการกระตุน gag reflex
้
 Consciousness : semi fowler’s position กระบังลมเคลื่อนเต็มที่
ตะแคงหน้ามาทางพยาบาลลิ้นจะตกมาทางหน้า
 Unconsciousness : นอนราบ เอียงหน้ามาทางพยาบาล เสมหะออก
ง่าย ป้ องกันสาลัก

13. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลIII
ิ
3.ป้ องกันภาวะแทรกซ้อน
3.1ป้ องกันการติดเชื้อ เทคนิคการทาอุปกรณ์ตองaseptic technique+
้
mouth care
3.2 ป้ องกันเกิดภาวะhypoxemia, hypoxia, anoxia
3.2.1 ระยะเวลาการดูดเสมหะ
 ผูใหญ่ 10-15 วินาที, เด็ก 5-10 วินาที
้
 ก่อนดูดซ้ า ให้หายใจนาน 3-5 ครั้งก่อน
 แต่ละรอบดูดไม่เกิน 3 ครั้ง
 เนื่องจากvagus n.ในcarinaลด HR, BP drop, irr.ไอ
,bronchospasm

14. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลIII
ิ
3.2 ป้ องกันเกิดภาวะhypoxemia, hypoxia, anoxia_II
3.2.2 กรณี on respirator/ventilator
 Volume ventilator ก่อน/หลัง suction ต้องให้ออกซิ เจนความเข้มข้น
เพิ่ม: hyperoxygenate 20% นาน 1-2min.
 Pressure control ให้ออกซิ เจน 100% แล้วบีบ self inflating bag/ambu
bag นาน2-3 ครั้ง ป้ องกัน PaO2 ลดลง ลดการเกิด atelectasis
่
 Secretion อยูส่วนบน trachea ห้ามบีบ ambu bag
 ถ้ายังคง restless, HR ช้าลง ต้องหยุด แสดงว่าขาดออกซิ เจนO2
100% ทาง ambu bag จนดีข้ ึน
 ในเด็กเล็ก ก่อน/หลัง suction ต้อง hyper inflate ปอด >=3 ครั้งด้วย
O2 100% ทาง mask/ท่อช่วยหายใจ

15. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลIV
ิ
3.2 ป้ องกันเกิดภาวะhypoxemia, hypoxia, anoxia_III
3.2.3 ถ้ามีอาการหายใจไม่ดี dyspnea, cyanosis
 Ambu bag+ resevoire bag+ O2 100% นาน10-20minnotify Dr.
 On O2 10 lpm นาน10-20minnotify Dr.
3.2.4 ขณะใส่ สายดูดเสมหะเข้า trachea อย่าให้มีแรงดูด เพราะจะดูด
อากาศออกไปด้วย

16. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลV
ิ
3.3 ป้ องกันเกิดเซลเยือบุหลอดลมอักเสบ เลือดออก
่
3.3.1 ถ้าOn ETT with cuff ต้อง deflate cuff ก่อนดูด ลดแรงกดของ
กระเปาะต่อเยือบุหลอดลมลด tissue necrosis, เสมหะบนท่อไหลลง
่
3.3.2 ปรับ negative pressure ให้ถกต้อง เหมาะสม เพราะแรงดูดมากไป
ู
hypoxia
-pipeline suction :
Adult 80-120 mmHg.,เด็กโต 80-100 mmHg.,เด็กเล็ก 60-90 mmHg.,ทารก
แรกเกิด 40-60 mmHg.
-mobile suction:
Adult 10-15mmHg.,เด็กโต 5-10 mmHg., เด็กเล็ก 2-5 mmHg.

17. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลVI
ิ
3.4 ป้ องกันเกิดภาวะปอดแฟบ (lung collapse)
 เลือกใช้สายดูดให้เหมาะสม ควรมีขนาดเส้นผ่าศก.ภายนอกไม่
เกินครึ่ งหนึ่งของ เส้นผ่าศก.ภายในของ trachea เพราะสาย
ขนาดใหญ่เกินไปช่องว่างที่เหลือไม่พอสาหรับอากาศภายนอก
เข้าไปแทนที่
 Adult #14-16Fr.,เด็ก 8-10Fr., ทารก 5-8 Fr.

18. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลVII
ิ
4. เตรี ยมอุปกรณ์ ครบถ้วนถูกต้อง
4.1 อุปกรณ์ suction
4.1.1 Stethoscope
4.1.2 เครื่ อง suction + ท่อยาง + joint รู ปตัว Y ควบคุมแรงดัน(ถ้าไม่มีให้
หักพับสายเมื่อไม่ตองการดูด)
้
4.1.3 สายดูดเสมหะปลอดเชื้อ ยาว 50-60 cms. ควรใช้แล้วทิ้งหาก reuse
อาจพบสิ่ งตกค้าง+สายไม่นิ่ม
4.1.4 ถุงมือปราศจากเชื้อ 1 ข้าง/คู่

19. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลVIII
ิ
4.1 อุปกรณ์ suction_II
4.1.5 Transfer forceps
4.1.6 ขวดน้ า sterile
4.1.7 ภาชนะใส่ น้ ายาระงับเชื้อแช่สายยาง ถุงมือใช้แล้ว/ถังขยะติดเชื้อ
4.1.8 กระปุกสาลี Alc (ปราศจากเชื้อ)
4.1.9 syr.2cc +NSS (ปราศจากเชื้อ)
4.1.10 syr.10cc deflate cuff

20. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลIX
ิ
4.1 อุปกรณ์ suction_III
4.1.12 ชามรู ปไตใส่ inner tube
4.1.13 กรณี เปลี่ยนแผล TT: set dressing, y gauze, น้ ายาทาแผล,plaster, ถุง
มือ dispose, เชือกผูกท่อ TT
4.1.14 กรณี เก็บเสมหะ: กรรไกรตัดไหม, ขวด sputum c/s

21. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลX
ิ
5. ปฏิบติการ suction อย่างถูกวิธี
ั
5.1 ประเมินเสี ยงหายใจ ปริ มาณเสมหะ
5.2 แจ้งผูป่วยทราบเพื่อลดวิตกกังวล
้
5.3 จัดท่าให้เหมาะสม
5.4 ล้างมือ
5.5 ใช้สาลีAlc.เช็ด joint วางสายไม่ให้ contaminate
5.6 เตรี ยมสาย suction ฉี กถุงยาวประมาณ 1.5 cms ไม่ให้ contaminate
5.7 สวมถุงมือปราศจากเชื้อข้างที่ถนัด
5.8 หยิบสายดูดเสมหะด้วยมือที่สวมถุงมือsterile ระวัง contaminate มืออีก
ข้างหยิบjoint มาต่อ

22. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลXI
ิ
5. ปฏิบติการ suction อย่างถูกวิธี
ั
5.9 ใช้หลัก aseptic technique สอดสายยางผ่านช่องทางเดินหายใจ
5.9.1 กรณี on ETT, TT ห้ามใส่ ขณะกลืน เพราะท่อจะลงหลอดอาหาร
ขณะใส่ สายไม่เปิ ดแรงดูด ใส่ ลึกถึง carina หากรู ้สึกมีสิ่งกีดขวางให้ดึง
สายขึ้น 1cm.
5.9.2 กรณี nasopharynx suction ให้กะระยะความยาวสายจากปลายจมูกถึง
ติ่งหู: adult=13cms,เด็กโต 8-12cms, เด็กเล็ก 4-8cms ใช้นิ้วมือข้างที่
sterile ทาเครื่ องหมายไว้ หล่อลื่นสายด้วย jelly สอดสายเข้าชิดผนังจมูก
ด้านล่าง

23. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลXII
ิ
5. ปฏิบติการ suction อย่างถูกวิธี_II
ั
5.9.3 oropharynx suction สอดสายดูดเข้าทางข้างๆปาก(กันการขย้อน)
จนถึง oropharynx ลึกประมาณ 10 cms
5.10 เริ่ มดูดเสมหะโดยใช้มือข้างไม่sterile ปิ ดปาก joint / ปล่อยสายที่พบ
ั
ขณะดึงสายขึ้นให้หมุนสาย 360 องศาเพื่อให้ดูดได้มากที่สุด
5.11 กรณี ยงเหลือเสมหะค้าง
ั
 เว้นระยะให้ผป่วยหายใจลึกๆ 3-5 ครั้งหรื อ 30วินาที- 2นาที หรื อให้
ู้
ออกซิ เจน
 ไม่ดูดเกิน 3 ครั้ง

24. การปฏิบัตการกิจกรรมการพยาบาลXIII
ิ
5. ปฏิบติการ suction อย่างถูกวิธี_II
ั
5.12 ขณะดูดสังเกต สี จานวน อาการแสดงผูป่วย
้
5.13 หากเสมหะเหนียวมากกระตุนการไอ และช่วยละลายเสมหะ ด้วย NSS:
้
adult 2cc, เด็ก 0.5-1cc, ทารก 0.5cc ต้องบีบambu bag 3-5 ครั้ง
5.14 เมื่อเลิกsuction ล้างสายป้ องกันเสมหะอุดตัน
5.15 ทาความสะอาด joint ด้วยสาลี alc.
5.16 กรณี ถอด inner tube ล้างด้วยผงซักฟอก ต้มน้ าเดือด 30 นาที
5.17 เมื่อต้องการส่ ง sputum c/s ต่อสายดูด เมื่อดูดได้เสมหะแล้วปลดสายแล้วตัด
ด้วยกรรไกรตัดไหม
5.18 บันทึกผล อาการ อาการแสดง สี กลิ่นเสมหะ
ตัวอย่าง suction 1

25. การประเมินผลการsuction
1. หายใจเสี ยงปกติ ทรวงอกขยายเท่ากัน ไม่ได้ยนเสี ยงเสมหะจาก
ิ
ภายในปอด
2. สัญญาณชีพปกติ อัตราการหายใจสม่าเสมอ (5cc.BP ปป. 5
mmHg.)
3. ผิวหนังสี ปกติ
4. สี หน้าสุ ขสบาย
5. เสมหะไม่มีลกษณะติดเชื้อ สี ใส ไม่มาก ไม่มีกลิ่น
ั
6. แผลหลอดคอไม่ติดเชื้อ บวมแดง

26. อ้ างอิง