1. "ЭКОЛОГИЙН ЭРХ ЗҮИ" ХИЧЭЭЛИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙН БҮТЭЦ
I. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн тодорхойлолт
1. "Экологийн эрхзүй" хичээлийнтанилцуулга
2. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн судлах хэрэгцээ, шаардлага
3. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн зорилго
4. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн зорилт
5. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн багшид тавигдах шаардлага
6. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн залгамж холбоо
II. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн агуулга
1. Ерөнхий анги
2. Тусгай анги
3. Семинарын хичээл
III. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн заах арга, аргачлал, арга зүйд тавигдах
шаардлага
1. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн арга зүйд тавигдах шаардлага
2. Мэдээлэл түгээх арга, аргачлал
3. Оролцооны арга, аргачлал
4. Загвар хичээл/лекц, семинар, дасгал/
IV. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн үнэлгээ
1. Үнэлгээний зорилго
2. Үнэлгээнийжурам ,
3. Үнэлгээний шалгуур
4. Бүлэг, сэдвийн жишиг үнэлгээ

2. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн тодорхойлолт
Хичээлийн нэр:
"Экологийн эрх зүй"
Кредит цаг:
2
Нийт цаг:
40 / лекц 24 цаг, семинар 16цаг/
Орох улирал:
1 улирал
Экологийн эрх зүй нь байгалийн тэнцаэрт байдлыг хангах, байгаль
нийгмийн харипцан үйлчлэлийн явцад хүн байгальтай харыдах, түүний нөөц
баллагийг зүй зохистой ашиглах, эзэмших, өмчлөх, хамгаалах, нөхөн сэргээхтэй
болон хүний экологийн эрх, үүрэг, түүнийг хамгаалах, хангах, хэрэгжүүлэхтэй
холбогдон үүсэх харилцааны эрх зүйн үндсийг тодорхойлсон, эрх зүйн
тогтолцоонд тодорхой байр суурьтай бие даасан салбар эрх зүй мөн. Байгаль
орчныг хамгаалах тухай асуудал нь өнөөдөр зөвхөн нэг- улс орны төдийгүй,
дэлхий нийтийн өмнө бий болоон тулгамдсан асуудал болсон билээ.
Экологийн
аюулгүй
байдлыг
хангах,
бүх
нийтийн
эколо гийн
боловсролыг дээшлүүлэх улмаар дэлхий нийтийн тогтвортой хөгжлийн үзэл
баримтлалд нийцүүлэн нийгэм нь* байгаль орчиндоо зохицон хөпжих явдал нь
Монгол улсын төрийн чиг үүргийн салшгүй нэг бүрэлдэхүүн хэсэг юм.
"Экологийн эрх зүй" хичээл нь нь Монгол улсад хэрэгжиж буй эрх зүйн
шинэчлэлийн хүрээнд хууль зүйн сургалтыг боловсронгуй болгох, нийгэмд
өндөр, мэдлэг чадвартай дээд болвсролтой, хуульч. мэргэжилтэнг бэлтгэх
зорилгод хүрэх учиртай бөгөөд Монгол улсад хүмүүнлэг иргэний 'ардчилсан
нийгэм цощлуулан хөгжүүлэх зорилгыг тунхагласан Монгол улсын Үндсэн
хуулийн үзэл санаа, "Монгол улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл
баримтлал"
болон
"Төрөөс
экологийн
-талаар
баримтлах
бодлого"-
г
хэрэгжүүлэхэд чиглэгдэнэ.
Байгаль орчны зүй тогтолыг танин мэдэх ерөнхий нийтлэг зорилтоос гадна
экологийн эрх зүй нь байгаль орчныг хамгаалахжурмын эсрэг гэмт хэрэг,
экологийн эрх зүйн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, түүнчлэн байгалийн
нөөц баялагийг эзэмших, ашиглах, өмчлөх эрх олгох үйл ажиллагааг хууль
ѐсны дагуу ил тод явуулах, төр, иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хууль ѐсны
эрх, ашиг сонирхолыг хангах, хамгаалахын тулд байгаль орчныг хамгаалах
болон холбогдох бусад салбар хуулиудын зохицуулалтыг судлан тодорхой
мэдлэг, чадварыг эзэмшсэн байвал зохино.

3. Эрх зүйч мэргэжлийг эзэмших оюутан нь эрх зүйн бие даасан нэг салбар
болох "Экологийн эрх зүй" хичээлийг судлахгүйгээр, экологийн эрх зүйн
онолын мэдлэг, болон тодорхой чадвар эзэмшихгүйгээр.эрх зүй судлалын талаар
цогц мэдлэгтэй болох, сургалтынгагуулгыг бүрэн хангаж чадахгүйд хүрнэ.
Иймд "Экологийн эрх зүй" хичээл нь эрх зүйч мэргэжлээр хууль зүйн дээд
боловсрол олгож буй хуулийн их, дээд сургуулиудын оюутны заавал судалбал
зохих мэргэжлийн суурь хичээл юм.
"Экологийн эрх зүй" хичээлийн зорилго:
Суралцагсдад экологийн эрх зүйн онолын үндсэн асуудлууд, болон
байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх, байгалийн тэнцлийг хангах
уламжлал, шинэчлэлийн асуудал, байгалийн объект болон тэдгээрийг эзэмших,
ашиглах, өмчлөх, хамгаалах эрхийн агуулга, эрх зүйн зохицуулалтын талаар
онолын
мэдлэг
олгож,
экологи,
байгаль
орчин,
туүний
нөөц
баялаг,
объектуудтай холбоотой харилцааг зохицуулсан эрх, зүйн хэм хэмжээг зөв
тайлбарлах, сонгож хэрэглэх чадвар эзэмшүүлэх, амьдрал дээр бий болсон
экологийн эрх зуйн зохицуулалттай холбогдсон аливаа харилцаанд хууль зүйн
үндэслэлтэй унэлэлт, дүгнэлт өгөх, шийдэл гаргах зөв хандлагатай, байгаль
орчноо хайрлах, хамгаалах, экологийн тэнцлийн талаар өөрийн гзсэн үнэлэмж
бүхий эрх зүйн үхамсар, соѐл төлөвшүүлэхэд оршино.
"Экологийн эрх зүй" хичээлийн зорилт
1. Экологийн
эрх
зүйн
зохицуулалтын арга,
тухай
ойлголт,
мөн
чанар,
зарчим, тогтолцоо /эрх зуйн,
зохицуулах
зүйл,
шинжлэх ухааны,
хичээлийн/, бусад салбар эрх зүйгээс ялгагдах болон төсөөтэй байдлыг
тодорхойлох,
2. Экологийн эрх зүйн харилцаа, оролцогч субъетүүд, тэдгээрийн эрх зүйн
байдал,
экологийн
эрх
зүйн
хэм
хэмжээний
бүтэц,
төрөл,
түүний
онцлогийн талаар онолын мэдлэг олгох,
3. Байгаль орчинг хамгаалж ирсэн түүхэн уламжлал, үе шат, онцлогийг
судлах, экологийн эрх зүйн аливаа асуудлыг уламжлал, шинэчлэлд нь авч
үзэн үнэлэлт дүгнэлт өгөх,
4. Үндсэн хууль болон бусад хууль тогтоомж дахь хуний экологийн эрх,
үүрэг,
түүнийг
хангах,
хамгаалах
арга
хэрэгсэл,
түүнчлэн
төрийн
экологийн удирдлага, түүний онцлог, тухайн салбар дахь хяналт,
5. Байгалийн
нөөцийн баялагийн ойлголт, төрөл,
онцлог болон байгалййн

4. тодорхой төрлийн нөөц баялгийг эзэмших, ашиглах, өмчлөх, хамгаалах
эрхийн агуулга,
иргэний эрх зүйн зохицуулалтад хамаарах объектоос
ялгаатай болон төсөөтэй байдлын талаар мэдлэголгох,
6. Экологийн эрх зүйн зөрчил, түүнд хүлээлгэх хууль зүйн хариуцлага,
түүний
мөн
чанар,
зорилго,
терөл,
хариуцлага
хүлээлгэх
үндэслэл,
онцлогийг судлах,
7. Байгалийн
обьектууд,
тэдгээрийн
харилцан
хамаарал,
эрх
зүйн
зохицуулалт, онцлог шинжийн талаар мэдлэг, чадвар олгох,
8. Байгаль орчныг хамгаалах салбар дахь олон улсын хамтын ажиллагаа,
эрх зүйн
зохицуулалтын тухай ойлголт, зарчим,
орчныг хамгаалах салбар дахь олон улсын
эх сурвалж, байгаль
байгууллагуудын
талаар
мэдлэг олгох,
-Практикт бий болсон экологи, байгаль орчинтой холбоотой эрх зүйн
харилцаанд экологийн эрх зүйн зохицуулалтын ууднээс үнэлэлт дүгнэлт өгөх,
түүнчлэн хууль зүйн үндэслэлтэй шийдэл гаргах, тухайн салбарт үйлчилж буй
хууль тогтоомжийн хэм хэмжээг тайлбарлах, хэрэглэх, чадвар эзэмшуүлэх
зэрэгболно.
"Экологийн эрх зүй" хичээлийн багшид тавигдах шаардлага
Мэргэжлийн талаар: Хууль зүйн магистр, түүнээс дээш зэрэгтэй, багшлах
эрхийн үнэмлэхтэй байх
Заах арга зүйн чиглэлээр:
1. Лекц унших, семинар болон оюутнуудын бие даалтын ажлыг удирдах арга
зүйг эзэмшсэн, сурган, заах арга зүйн талаар зохих мэдлэг, дадал, чадвартай
байх, Хууль зүйн дээд боловсрол олгох сургалт, сурган, заах арга зүйд гарч
буй орчин үеийн хандлага, шинэчлэл, өөрчлөлтийг өөрийн хичээг/заах
арга зүйд байнга нэвтрүүлж, цаг ямагт бүтэзлчээр ашиглаж чаддаг байх,
2. Оюутны
лөкцээр
олж авсан
мэдээлэл
болон
бие
даан
судалсан
мэдлэгт нь үндэслүүлэн Экологийн эрх зүйн онолын мэдлэгийг олгох үйл
явцыг удирдаж чаддаг байх,
3. Сургуулийн удирдлага, сургалтын алба, бусад багш болон оюутнуудтай
хамтран багаар ажиллах чадвартай байх,
4. Мэдээлэл түгээх болон оролцооны идэвхитэй аргуудыг хэрэгжүүлэх зохих
мэдлэг, дадалтай байх,
5. Тухайн хичээлийн сэдэвт тохирсон заах арга, аргачлалыг зөв сонгож

5. хэрэглэх чадвартай байх,
Бусад чиглэлээр:
1. Сургалтын
материал
/сурах
бичиг,
тараах
материал,
үлгэрчилсэн
ажилбар зэрэг сургалтын хэрэглэгдэхүүн/-г шинэлэг хэлбэрээр бэлтгэх,
тэдгээрийг ашиглах аргыг оюутнуудад зааж сургах,
2. Оюутнуудад
зориулсан
гарын
хялбаршуулсан аргаар бэлтгэх,.
3. Орчин үеийн
авлагыг
товч,
тодорхой,
энгийн
:
сургалтын техник,
хэрэгслийг ашиглах чадвартай байх
/комьпютер, проектор, кодоскоп, видео, аудио техник хэрэгсэл/
4. Хичээлээр олсон мэдлэг, чадварыг үнэлэх зохистой шалгуурыг сонгон авч
оюутан бүрийг хичээлийн оролцоог бодитойгоор үнэлэх чадвартай байх,
5. Амралт, аялал жуулчлалаар байгаль орчны төлөв байдалтай танилцсан,
байгалийн узэсгэлэнт байдал, элэгдэл,
эвдрэлийг биечлэн үзэж, зохих
мэдлэг, мэдээлэл, туршлагатай болсон байх.
"Экологийн эрх зүй" хичээлийн залгамж холбоо
1. Экологи - Хүн, нийгэм, экологи, байгаль орчны зүй тогтол, хоорондох
харилцан
байгаль
хамаарал,
байгалийн обьектууд,
орчныг хамгаалах талаар үндсэн
тэдгэзрийн
суурь
онцлог
шинж,
мэдлэг олгодог тул
"Экологийн эрх зүй" хичээлийг судлах гол тулгуур ерөнхий эрдм ийн хичээл
болно.
2. Эрх зүйн онол - Эрх зүйн ойлголт, мөн чанар, түүний шинж, эрх зүй, хууль,
төрийн
хоорондын
харилцан
хамаарал,
нийгмийн
тодорхой
төрлийн харилцааг эрх зүйгээр зохицуулах шаардлага, түүнийг хэрхэн ямар
арга
замаар
хэрэгжүүлэх
зэрэг
эрх зүйн онолын үндсэн ойлголтуудыг
судалсан байх нь бусад салбар эрх зүй, түүний дотор "Экологийн эрх зүй"
хичээлийг судлах онолын үндсэн суурь хичээл болж өгнө.
3. Үндсэн хуулийн эрх зүй - Монгол
Улсын түсгаар тогтнол, бүрэн эрхт ба
үндэсний аюулгүй байдал, хүний эрх, эрх чөлөө,төрийн байгууламж,
төрийн эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх байгууллагуудын тогтолцоо, бүтэц, зохион
байгуулалт,
терийн
үйл
ажиллагааны
зарчим,
нутгийн удирдлагатай
холбогдсон нийгмийн суурь' харилцааны эрх зүйн зохицуулалтад тулгуурласан
экологийн эрх зүйн харилцаанд оролцох төрийн байгууллагуудын чиг үүрэг,
иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын экологийн эрх үүрэг, түүнийг хэрэгжүүлэх
баталгаа экологий'; аюулгүй байдал, нийгэм нь байгаль орчиндоо зохицон

6. хөгжих төрийн бодлогын мөн чанар зэрэг асуудлыг тусгайлан судлахад дөхөм
болох хичээл юм.
4. Логик - Аливаа юмс, үзэгдэл тэдгээрийн зүй тогтол, мөн чанар, харилцан
хамаарлыг
онолын
харилцан
адилгүй
эзэмшсэн
байх
түвшинд,
хэрэгцээг хууль
арга
нь
зүйì
категорчилсан
зүйгээр
экологийн
танин
байдлаар
мэдэх
хичээлийн
шинжлэх ухааны
судалгааны
мэдлэг,
агуулга,
түвшинд
чадварыг
мөн
үнэлэхэд
чанар,
чухал"
ач
холбогдолтой ерөнхий эрдмийн суурь хичээл мөн.
5. Иргэний эрх зүй Иргэдийн эд хөрөнгийн болон эдийн бус хөрөнгийн эрх,
ашиг сонирхлыг хамгаалахтай холбогдсон эрх зүйи зохицуулалт болон
иргэний
эрх
зүйн
бусад
баялагийг эзэмших,
онолын
ашиглах,
асуудлууд'
өмчлөх,
нь
байгалийн
хамгаалах эрхийн
нөөц
агуулгыг
гүнзгийрүүлэн судлах суурь болох учраас иргэний эрх зүй хичээлийг
урьдчилан судалсан байх шаардлагатай.
6. Захиргааны эрх зүй - Нийгмийн трдорхой салбарт хэрэгжүүлэх төрийн
удирдлагын
мөн
чанар,
агуулга,
захиргааны
эрх
зүйн
харилцаанд
оролцогч субъектүүд, захиргааны байгууллагын тогтолцоо, захиргааны
хариуцлага, түүнийг ногдуулах үндэслэп, мөн хууль ѐсыг хангах арга
хэрэгсэл,
захиргааны
ойлголтод
тулгуурлан
төрийн
экологийн
хамгаалах
хэмжээ,
акт,
захиргааны
экологийн
удирдлага,
журмыг
зөрчсөн
эрх
захиргааны хариуцлагын
зүйн
байгаль
этгээдэд
гэрээний
тухай
зэрэг
зохицуулалтын
орчны
хүлээлгэх
'хяналт,
арга,
байгаль
албадлагын
мѐн чанарыг танин
арга
мэдэх суурь
тавигдана.
7. Эрүүгийн эрх зүй - Байгаль хамгаалах талаар тогтоосон журам, энэхүү
журмыг
зөрчсөн
этгээдэд хүлэýлгэх
эрүүгийн
хариуцлагыг авч
үзэхийн тулд эрүүгийн эрх зүйн хичээлийг судласан байвал зохино.
8. Гадаад хэл - Лекцээр олсон мэдлэгийг бататган гүнзгийрүүлэх, нэмэлт
мэдээлэл
олох,
бие
даан
суралцах,
семинарыи
хичээлд
бэлтгэх,
экологийн эрх зүйн гадаад хэл дээрх ном, сурах бичиг, сонин сэтгүүл,
цахим хуудсыг ашиглахад дөхөм болох тул гадаад хэлний хичээлийг
судласан байх шаардлагатай.
Үнэлгээний журам:
Оюутныг үнэлж, дүгнэхдээ доорхи үсгэн дүнг хэрэглэнэ.

7. "А" үнэлгээ: Сурлагын дээд амжилтыг илтгэх дүн:
"Экологийн эрх зүй" хичээлийг бүрэн дүүрэн ойлгосон, хөтөлбөрт
тусгагдсан мэдлэгийг онцсайн эзэмшсэн, бие дааж ном сурах бичиг эх зохиол
унших, нэр томьѐог оновчтой зөв хэрэглэх, бодлого, тохиолдлыг зөв шийдвэрлэх,
үнэлэлт, дүгнэлт өгөх чадвартай, хичээлд жигд идэвхи, санаачлагатай оролцдог,
явцын шалгалтанд амжилттай дүн үзүүлсэн болон тодорхой сэдвээр илтгэл тавьсан
нийтлэл, өгүүлэл бичсэн байна.
"В үнэлгээ: Амжилттай суралцсаныг илтгэх дүн: "Экологийн эрх зүй"
хичээлийн ухагдахуун, агуулгыг сайн ойлгосон, тэдгээрийн гэн чанарыг зөв
тайлбарлах, бодлого, тохиолдол бодох, чадвар эзэмшсэн, семинарын хичээлд
байнга идэвхитэй оролидог, явцын шалгалтанд амжилттай дүн үзүүлсэн.
"С" үнэлгээ: Хичээлийн агуулгыг дундаж төвшинд эзэмшсэн байгааг илтгэх
дүн: "Экологийн эрх зүй" хичээлийн үндсэн ойлголт, ухагдахууны ихэнх хэсгийг
хангалттай ойлгосон, хялбар бодлого, тохиолдлуудыг шийдвэрлэх чадвартай,
семинарын хичээлд идэвхитэй оролцожявцын шалгалтанд хангалттай дүгнэгдсэн.
"D"
үнэлгээ:
Дундаж
төвшнөөс
доогуур
амжилтыг
илтгэх
дүн:
"Экологийн эрх зүй" хичээлийн үндсэн ойлголт, ухагдахууныг жигд ойлгоогүй
асуултанд бүрэн бус хариулсан, семинарын хичээлд жигд бус оролцож явцын
шалгалтанд хамрагдсан, хялбар асуулт болон бодлогыг бодох чадвар эзэмшсэн
боловч хариулт нь оновчтой бус байна.
"F" үнэлгээ: Мэдлэг, чадвар хангалтгүйг илтгэх дүн: тухайн хичээлийн
агуулгыг эзэмшиж чадаагүй, хялбархан асуултанд хариулах, бодлого тохиолдол
шийдвэрлэх чадваргүйг илтгэнэ.
Үсгэн, процентон болон тоо /оноо/-н дүнгүүдийг дараахь жишгээр нэгээс
нөгөөд шилжүүлнэ.
Үсгэн дүн
Тоон дүн
Процессын дүн
А
4.0
90-100
В
3.0
80-89
С
2.0
70-79
0
1.0
60-69
Р
0
0-59
Жич:
Оюутан
үнэлгээ
авсан
тохиолдолд
тухайн
хичээлийг

8. хангалтгүй
судалсанд тооцох,
2 удаа "F" үнэлгээ авсан тохиолдолд дахин
хичээлийн агуулгыг дахин судлуулна.
Жишиг үнэлгээ:
Ирц
10
Идэвхи
20
Явцын шалгалт
20
Бие даалт
10
Явцын оноо 70, семөстрийн шалгалтын оноо 30 байх, үүнээс босго оноо 42
байвал зохино.

9. "Экологийн эрх зүй" хичээлийн агуулга
Ерөнхий анги
Бүлгийн зорилго: Экологийн эрх зуйн онолын үндсэн асуудлууд болон
байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх, байгалийн тэнцлийг хангах
уламжлал, шинэчлэлийн асуудал, байгалийн нөөц баялаг тэдгээрийг эзэмших,
ашиглах, өмчлөх, хамгаалах эрхийн агуулгын, талаар онолын мэдлэг олгох,
;тэдгээрийн эрх зүйн зохицуулалтыг судлах, экологийн эрх зүйн нийтлэг хэм
хэмжээг хэрэглэх, ерөнхий ангийн бусад институт болон экологийн эрх зүйн
тодорхой төрлийн харилцааг зохицуулах хэм хэмжээг зөв тайлбарлах, сонгож
хэрэглэх
чадвар
эзэмшүүлэх,
экологийн
эрх
зүйтэй
холбоотой
харилцаануудад хууль зүйн үндэслэлтэй үнэлэлт дүгнэлт егөх, шийдэл гаргах
зөв хандлага төлөвшүүлэхэд оршино.
Сэдэв: 1. Экологийн эрх зүй бие даасан салбар
эрх зүй болох нь, зарчим
Сэдвийн зорилго нь: Экологийн эрх зүйн ойлголт, зохицуулах зүйл,
зохицуулалтын арга, зарчим, тогтолцоо, экологийн эрх зуй болон бусад салбар
эрх зүйн харилцан хамаарал, экологийн эрх зүйн харилцаа, хэм хэмжээний
тухай ойлголт/мөн чанар, онцлогийн талаар онолын суурь мэдлэг олгох, дээрх
ойлголтуудыг зөв ялгаж тодорхойлох, экологийн эрх зүйн нийтлэг хэм хэмжээг
зөв тайлбарлах, сонгож хэрэглэх чадвар эзэмшүүлэхэд оршино.
Нэр томъёо:
Тогтвортой хөгжил - Экологи
Экологийн эрх зүй
Экологийн эрх зүйн зохицуулах зүйл, зохицуулалтын арга
Экологийн эрх зүйн зарчим
Экологийн эрх зүйн тогтолцоо
Экологийн эрх зүйн харилцаа, элемөнтүүд, хууль зүйн факт
Экологийн эрх зүйн хэм хэмжээ, бүтэц, ангилалт

10. Агуулга
Экологийн эрх зүйн ойлголт, зохицуулах зүйл, зохицуулалтын арга, зарчим:
•
Экологийн нэр томъѐоны агуулга, экологийн эрх зүйн ойлголт, мөн чанар,
зорилт, чиг үүрэг,
•
Экологийн эрх зүйн зохицуулах зүйл, зохицуулалтын арга
•
Экологийн эрх зүйн зарчим
•
Экологийн эрх зүйн тогтолцоо, ач холбогдол:
•
Экологийн эрх зүйн шинжлэх ухааны тогтолцоо, судлах зүйл, судалгааны
арга
•
Экологийн эрх зүйн хичээлийн тогтолцоо, түүний онцлог
•
Эколотйн эрх зүй бусад салбар эрх зүйн уялдаа холбоо
•
Экологийн эрх зүйн ерөнхий ба тусгай ангийн ойлголт, тздгээрийн уялдаа
холбоо
•
Экологийн эрх зүйн харилцаа:
•
Экологийн эрх зүйн харилцаа, түүний онцлог
•
Экологийн эрх зүйн харилцааны элемент-агуулга, рбъект, субъект, хууль
зүйн факт
•
Экологипн эрх зуйн хэм хэмжээ:
•
Экологмйн эрх зүйн хэм хзмжээний тухай ойлголт, зорилго
•
Экологийн эрх зуйн хэм хэмжээний ангилал, тэдгээрийн төрөл агуулга
Хяналтын асуулт:
•
Экологи ба экологийн эрх зүйн гэсэн нэр томъѐог агуулга талаас нь
тайлбарлана уу?
•
Экологийн эрх зүй бие даасан салбар болохыг, жишээн дээр нотолно уу?
•
Экологийн эрх зүйн зорилтыг тодорхойлно уу?
•
Экологийн эрх зүйн зохицуулах зүйл, түүний онцлогийг тодорхойлно óó?
•
Эколошйн
эрх
зуйн
зохицуулалтын
арга,
түүиий
онцлогийг
тодорхойлно уу?
•
Экологийн эрх зүйн тогтолцоо гэж юу вэ?
•
Экологийн эрх зүйн хичээлийн тогтолцооны ангèлалт, тэдгээрийн онцлог
•
Экологийн эрх зүйн харипцаа, түүний үндсэн шинжийгтодорхойлно уу?
•
Экологийн
эрх
зүйн
харилцааг
ямар
элементүүд
бүрдүүлэх
вэ,

11. тэдгээрийн агуулгыг тодорхойлно уу?
•
Экологийн харилцааны хууль зүйн факт, түүний
ангилалтыг жишээ
гарган тайлбарлана уу?
•
Экологийн эрх зүйн хэм хэмжээг тодорхой жишээ аван тайлбарлана
уу, түүний зорилго юунд орших вэ?
•
Экологийн
эрх зүйн
хэм
хэмжээг юу
гэж ангилах
вэ,
жишээ аван
тэдгээрийн агуулгыг тодорхойлно уу?
Сэдэв: 2. Экологийн эрх зүйн эх сурвалж,
түүхэн, хөгжил
Сэдвийн зорилго: Монгол орны байгаль орчны төлөв байдал, түүнд эх
сурвалжийн гүйцэтгэх үүрэг, экологийн эрх зүйн эх сурвалжийн ойлголт, ангилалт,
төрлийн талаар онолын цэгцтэй мэдлэг олгох, байгаль орчныг хамгаалах түүхэн
уламжлал, шинэчлэл, онцлогийн талаар танин мэдэхүйн.
Ойлголт өгөх,
экологийн эрх зүйн эх сурвалж, түүний нэр томъѐ, хэм хэмжээг з ө в
тайлбарлах,
сонгож
хэрэглэх
чадвар
эззмшүүлэх,
байгаль
орчноо хайрлаж, хамгаалж ирсэн түүхэн уламжлалаараа бахарах, хүндýтгэх зөв
хандлага төлөвшүүлэхэд оршино.
Нэр томъёо:
Экологийн эрх зүйн эх сурвалж
Монголын хууль цаазын экологийн уламжлал
Байгаль хамгаалах уламжлалт зан заншил
Энэрэл хүндэттэлийн уламжлал
Хорио цээрлэлийн уламжлал
Сургаал номлолын уламжлал
Сүсэг бишрэлийн улаíжлал
Ажиглалт, танин мздэхүйн уламжлал
Агуулга:
•
Монгол орны бапзал орчны төлөв байдал:
•
Байгаль орчны төлөв байдал, түүнмй объектш ба субъектив шалтгаанууд
•
Экологийн эрх зуйн эх сурвалжипн онолын асуудлууд:
•
Экологийн эрх зүйн эх сурвалжийн ойлголт, онцлог Экологийн эрх сурвалжийн
ангилалт

12. •
Эколозийн эрх зүйн эх сурвалжипн төрөл, т¿үхэн хөãжил:
•
Монголын хууль цааэын экологийн уламжлал,
•
Уламжлалт зан заншлын эх сурвалж, түүний ангилал
•
Үндсэн хууль экологийн эрх зүйн эх сурвалж болох үндэслэл
•
Экологийн хуулиуд эх сурвалж болох ундэслэл
•
Бусад хуулиуд экологийн эрх зүйд хамаарах нь.
•
Олон улсын эрх зүйн хэм хэмжээ экологийн эрх зүйн эх сурвалж болох нь
•
Хуульчилсан актууд экологийн эрх зүйн эх сурвалж болох үндэслэл
Хяналтын асуулт:
•
Экологийн эрх зуйн эх сурвалж гэж юуг хэлэх вэ?
•
Экологийн эрх зүйн эх сурвалжийн онцлогийг тодорхойлно уу?
•
Экологийн эрх зүйн эх сурвалжийг хэрхэн ангилах вэ, тэдгээрт хамаарах эх
сурвàлжийг нэрлэнэ үү?
•
Монголын байгаль орчны хууль тогтоомжийн түүхэн хөгжлийг хэрхэн
ангилах вэ, түүний ач холбогдол?
•
Монголын хууль цаазын экологийн ýрх зүйн түүхэí эх сурвалжид ямар
хуулиуд орох вэ?
•
Их засаг хуулин дахь байгаль орчны холбогдолтой заалтууд, тэдгээрийн
онцлог, жишээн дээр тайлбарла?
•
Халх
журам
хуулин
дахь
байгаль
орчны
холбогдолтой
заалтууд,
тэдгээрийн онцлог, жишээн дээр тайлбарла?
•
Монгол-Ойрдын цаазан дахь байгаль орчны холбогдолтой заалтууд,
тэдгээрийн онцлог, жищээн дээр тайлбарла?
•
Байгаль орчныг хамгаалах уламжлалт зан заншлын эх сурвалж гэж юу вэ,
т¿үний ангилалт ?
•
Уламжлалт зан заншил яагаад хууль ч болдог, ажил үйл ч болдог,
ухаарал хүмүүжил ч төлөвшүүлдэг билээ?
•
Үндсэн хууль экологийн эрх зүйн эх сурвалж болох нь?
•
Экологийн
хуулиуд
экологийн
эрх
зүйн
эх
сурвалж
болох
шинж,
тэдгээрийн онцлогийг дурьдана уу?
•
Бусад хуулиуд экологийн эрх зүйн эх сурвалж үндэслэл, жишээн дээр
тайлбарла?

13. •
Олон улсын эрх зүйн хэм хэмжээ яагаад экологийн эрх зүйн эх сурвалж
үндэслэл, жишээн дээр тайлбарла?
•
Хуульчилсан актууд экологийн эрх зүйн эх сурвалж болох нь, тэдгээрийн
онцлогийг дурьдана уу?
Сэдэв: 3. Байгалийн нөөц баялгийг өмчлөх, ашиглах,
хамгаалах эрх зүйн зохицуулалт
Сэдвийн зорилго: Байгалийн нөөц баялгийг эзэмших, ашиглах,
өмчлөх хамгаалах эрхийн тухай ойлголт, агуулга хэлбэр, объект, субъект, эрх зүйн
зохицуулалтын талаар онолын мэдлэг олгох, байгалийн нөөц баялгийг эзэмших,
ашиглах, өмчлөх хамгаалах эрхийн "агуулгыг зөв тодорхойлж, улмаар түүний
нэр томъѐ, хэм хэмжээг зөв тайлбарлах, сонгож хэрэглэх чадвар эзэмшүүлэхэд
оршино.
Нэр томъёо:
Байгалийн нөөц баялаг
Байгалийн нөөц баялгайг эзэмших эрх
Байгалийн нөөц баялгийг ашиглах эрх
Байгалийн нөөц баялгийг өмчлөх эрх
Байгалийн нөөц баялагийг өмчлөх эрхийг хангах
Байгаль нөөц баялгийг хамгаалах эрх
Агуулга:
•
Байгалийн нөөц баялгийг эзэмших эрх
•
Байгалийн нөөц баялгийг эзэмших эрхийн тухай ойлголт
•
Байгалийн нөөц баялгийг эзэмших эрхийн субъект, объект, агуулга
•
Байгалипн нөөц баялгийг ашиглах эрх:
•
Байгалийн нөөц баялгийг ашиглах эрхийн тухай ойлголт
•
Байгалийн нөөц баялгийг ашиглах эрхийн субъект, объåêт, агуулга
•
Байгалийн нөөц баялгийг өмчлөх эрх:
•
Байгалийн нөөц баялгийг өмчлөх эрхийн тухай ойлголт, түүний агуулга
хэлбэр
Байгалийн
иөөц
баялгийгемчлех
эрхийн
объект, субъект
Байгалийн нөөц баялгийг өмчлөх эрхийт хангах нь Байгалийн нөөц баялгийг
өмчлөх эрх үүсэх, дуусгавар болох үндэслэл 4 Байгаль орчныг хамгаалах эрх

14. •
Байгаль орчныг хамгаалах эрхийн тухай ойлголт, эрх зүйн зохицуулалт
•
Байгаль орчныг хамгаалахад төр, аж ахуйн нэгж, хуулийн этгээд, иргэдийн
оролцоо
Хяналтын асуулт:
•
Байгалийн нөөц баялгийг эзэмших эрх, түүнийг жишээн дээр тодорхойл?
Байгалийн баялгийг ашиглах эрх, түүнийг ямар хэлбэрээр хэрэгжүүлзх вэ?
Өмчийн эрх зүй ба байгалийн нөөцийг өмчлөх эрхийн онцлог, ялгааг
тодорхойлно уу?
•
Байгалийн нөөц баялгийг өмчлөх эрхийн субьектийг тодорхойлно уу?
•
Иргэн байгалийн баялгаас өмчлөх эрхтэй юу, энэ эрх нь хэрхэн хангагдаж
байна вэ, жишээн дээр тайлбарла?
•
Байгалийн баялагийг хэн емчилвөл, илүү сайн захиран зарцуулж чадах
вэ?
•
Байгалмйн нөөц баялгийг өмчлөх эрх ямар үө шатаар хэрэгжих вэ?
•
Байгалийн нөөц баялгийг хамгаалах эрхийг тодорхойлох, түүний илрэх
хэлбэр, тодорхой хуулийн зүйл заалт, хэм хэмжээн дээр тайлбарла?
•
Байгалийн
нөөц
баялгийг
хамгаалах
эрхийн субьектүүд, онцлог, харилцаа холбоо?
•
Байгалийн баялагийг ашиглаж хамгаалах уу; эсвэл хав дарж хамгаалах
уу?
Сэдэв: 4 Хүний экологийн эрх, үүрэг
Сэдвийн зорилго: Хүний экологийн эрхийн тухай ойлголт, туүний агуулга,
хүний экологийн эрхийг хангах баталгаа, байгаль орчноо хамгаалах иргэний
үүргийн тухай ойлголтын талаар онолын мэдлэг олгож, дээрх харилцааг
зохицуулсан эрх зүйн хэм хэмжээг зөв тайлбарлах, сонгож хэрэглэх чадвар
эзэмшүүлэх, хүний экологийн эрх, үүргийг хэрхэн хангаж хэрэгжүүлэх, үр нөлөөг
нь дээшлуүлэхэд хуулъ зүин үндэслэлтэй үнэлэлт, дүгнэлт өгөх, шиидэл гаргах зөв
хандлагатай,
байгаль
төлөвшүүлэхэд оршино.
Нэртомъёо:
орчноо
хайрлах,
хамгаалах
эрх
зүйн
ухамсар

15. Хүним экологийн эрх
Хүний экологийн үндсэн эрх
Хүний экологийн бусад эрх
Хүний экологийн эрхийгхамгаалах
Хүний экологийн эрхийг хангах
Байгаль орчноо хамгаалах иргэний үүрэг
Журамтүүрэг
Агуулга:
•
Хүний экологийн эрхийн тухай:
•
Хүний экологийн эрхийн тухай ойлголт
•
Хүний экологийн эрхийн төрөл, түүний агуулга
•
Хүний экологийн эрхийг хамгаалэх, хангах баталгаа, арга хэрэгсэл
•
Хүний экологийн эрхийг хамгаалах баталгаа, түүний төрлүуд
•
Хүний
экологийн
эрхийг
хангах
арга
хэрэгсэл
Байгаль орчныг хамгаалах иргэний үүрэг
•
Байгаль орчноо хамгаалах иргэний үүргийн тухай
ойлголт
•
Байгаль
орчныг
хамгаалах
иргэний
үүргийг
хууль
тогтоомжуудад
хуульчилсан нь
Хяналтын асуулт:
•
Хүний экологийн эрх гэж юуг хэлэх вэ, тодорхой жишээн дээр тайлбарла?
•
Хүний
экологийн
эрхийг
ямар
хууль
тогтоомжуудад
хуульчилж
баталгаажуулсан, хууль тус бүр дээр жишээн авч тайлбарла?
•
Хүний экологийн эрхийг тереөс хангах ямар арга хэрэгсэл байдаг вэ?
•
Хүний
экологийн
эрхийг
зөрчсөн
тодорхой
тохиолдлыг жишээн
дээр
тайлбарла?
•
Хүний экологийн эрхийг хамгаалах баталгааг дурьдана уу?
•
Хүний экологийн эрх хэрхэн хангагдаж, хамгаалагдаж байгаа тал дээр
үнэлэлт, дүгнэлт өгнө үү?
•
Хүний
экологийн
эрхийг хангаж хамгаалахын төр хэрхэн анхаарал,
санаачлага тавьдаг вэ,?
•
Хувь хүн өөрөө юуг эрхэмлэх вэ?

16. •
Байгаль орчноо
хамгаалах иргэний үүрэг
гэж юу вэ, жишээн дээр
тайлбарла?
•
Байгаль
орчноо
хамгаалах
иргэний
үүргийг
хуульчлан
баталгаажуулсан нь, хуулийн тодорхой зүйл заалт, хэм хэмжээн дээр
тайлбарла?
Сэдэв: 5. Төрийн экологийн удирдлага, байгаль
орчны хяналт
Сэдвийн зорилго: Төрийн удирдлага, түүний дотор байгаль орчны салбар
дахь төрийн удирдлага, түүнийг хэрэгжуүлэх байгууллагуудын тогтолцоо,
бүрэн эрх, баримтлах зарчим, байгаль орчны хяналтын төрийн байгууллага, албан
тушаалтан тэдгээрийн бүрэн эрх, олон нийтийн хяналтын тухай онолын мэдлэг
олгох, энэ төрлиин харилцааг зохицуулж буй эрх зүйн хэм хэмжээг зөв тайлбарлах,
сонгож хэрэглэх чадвар эзэмшүүлэхэд оршино.
Нэр томъёо:
Тºрийн удирдлага
Тºрийн экологийн удирдлага
Төрийн байгаль орчны чиг үүрэг
Бүрэн эрх
Байгаль орчны салбар дахь хяналт
Байгаль орчны мэргэжлийн хяналт
Байгаль орчны төлөв байдлын хяналт шинжилгээ
Олон
нийтийн
хяналт
Агуулга:
•
Байгаль орчны салбар дахь төрийн удирдлагын тухай ойлголт:
•
Байгаль орчны салбар дахь төрийн удирдлагын тухай ойлголт
•
Төрийн экологийн удирдлагын зарчим, түүíий агуулга
•
Байгаль орчны салбар дахь төрийн удирдлагын тогтолцоо, түүний бүрэн
эрх:
•
Удирдлагыг хэрэгжүүлэх субъектын тухай ойлголт, тогтолцоо
•
Иõ төрийн экологийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх нь, түүний бүрэн эрх
•
Засгийн газар,«төрийн экологийн удирдлагыгхэрэгжүүлэх нь, бүрэн эрх
•
Байгаль
орчны
асуудал
эрхэлсэн
төрийн
захиргааны
байгууллагууд

17. төрийн экологийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх нь, бүрэн эрх
•
Нутгийн
өерөө
удирдах
ѐсны
болон
орон
нутгийн
захиргааны
байгууллагууд төрийн экологийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх нь
•
Байгаль орчны салбар дахь хяналт:
•
Байгаль
орчны
салбар
дахь
хяналтын
тухай
ойлголт,
зорилго,
ач
холбогдол
•
Байгаль
орчны
хяналтыг
хэрэгжүүлэх
төрийн
байгууллага,
албан
тушаалтан, тэдгээрийн бүрэн эрх үүрэг
•
Олон
нийтийн
хяналт,
онцлог
Хяналтын асуулт:
•
Төрийн байгаль орчны чиг үүрэг гэж юу вэ, хэрхэн үүсэж, хэрэгжих болов?
•
Монгол орны хувьд байгаль орчны салбарт төрийн удирдлага тэргүүлэх
байрь суурьтайн учир юунд оршино вэ?
•
Төрийн экологийн удирдлагыг ямар субъектүүд хэрэгжүүлэх вэ, жишээн
дээр тайлбарлаж,
бүрэн
эрхээ хэрэгжүүлж чадаж байгаа
эсэх дэг
үнэлэлт, дүгнэлт өгнө үү?
•
Төрийн
экологийн
удирдлагыг
хэрэгжүүлэгч
УИХ,
Засгийн
газар,
Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны тев байгууллага
ямар бүрэн
эрхтэй
оролцох вэ, тодорхой хуулийн
зүйл
заалт,
хэм
хэмжээн дээр тайлбарла?
•
Нутгийн
өөрөө
байгууллага
хэрэгжүүлэх
удирдах
төрийн
вэ,
ѐсны
болон
экологийн
тодорхой
орон
удирдлагыг
хуулийн
зүйл
нутгийн
ямар
заалт,
захиргааны
бүрэн
хэм
эрхтэй
хэмжээн
дээр
тайлбарла?
•
Байгаль
орчны
салбар
дахь
хяналтын
объөкт,
арга,
хэлбэрийг
тодорхойлно уу?
•
Байгаль
орчны
мэргэжлийн
хяналтын
чйглэлийгтодорхойлно
уу,
хяналтын чиг үүргээ бүрэн хэрэгжүүлж байгаа эсзх дээр үнэлэлт дугнэлт
өгнө үү?
•
Байгаль орчны төлөв байдлын хяналт шинжилгээний зорилго, хэлбэр,
онцлог?
•
Байгаль орчны талаарх олон нийтийн хяналтын тухай, хяналтын чиг

18. үүргээ бүрэн хэрэгжүүлж байгаа эсэх дээр үнэлэлт, дүгнэлт өгнө үү?
Сэдэв: 6. Экологийн эрх зүйн зөрчил, хууль
зүйн хариуцлага
Сэдвийн зорилго: Экологийн зөрчил ба экологийн эрх зүйн зөрчлийн
тухай , ойлголт, тэдгээрийн уялдаа холбоо, экологийн эрх зүйн зөрчлийн
төрлүүд, тздгээрийн хэлбэрүүд, экологийн эрх зүйн зөрчилд хүлээлгэх хууль зүйн
хариуцлага, түүний төрлуүдийн талаар онолын мэдлэг олгох, экологийн зөрчил,
түүнд хүлээлгэх хууль зүйн хариуцлагыг зөв тодорхойлох, эдгээр харилцааг
зохицуулсан эрх зүйн хэм хэмжээг зев тайлбарлах, сонгож хэрэглэх чадвар
эзэмшүүлэхэд оршино.
Нэр томъёо:
Экологийн зөрчил
Экологийн эрх зүйн зөрчил
Экологийн эрх зүйи зөрчлийн төрөл
Экологийн эрх зүйн зөрчилд хүлээлгэх хууль зүйн хариуцлага
Сахилгын хариуцлага
Захиргааны хариуцлага
Иргэний эрх зүйн хариуцлага
Эрүүгийн хариуцлага
Агуулга:
Экологийн зөрчил ба экологийн эрх зүйн зөрчил;
•
Экологийн зөрчлийн тухай ойлголт
•
Экологийн эрх зүйн зөрчлийн тухай ойлголт
•
Экологийн зөрчил, экологийн эрх зүйн зөрчлийн уялдаа холбоо
Экологийн эрх зүйн зөрчлийн төрөл, т¿үний шалтгаан нөхцөл:
•
Экологийн эрх зүйн зөрчлийн тºрөл
•
Экологийн эрх зүйн зөрчлийн төрөлд гарч буй хэлбэрүүд
•
Экологийн эрх зүйн зөрчил гарч буй шалтгаан нөхцөл
Экологийн эрх зүйн зөрчилд хулээлзэх хууль зүйн хариуцлага, түүний төрлүүд
•
Экологийн эрх зүйн хариуцлагын тухай ойлголт, түүний үр нөлөө
•
Экологийн эрх зүйн зөрчилд хүлээлгэх сахилгын хариуцлага
•
Экологийн эрх зүйн зөрчилд хүлээлгэх захиргааны хариуцлага

19. •
Экологийн эрх зүйн зөрчилд хүлээлгзх иргэний эрх зүйн хариуцлага
•
Экологийн эрх зүйн зөрчилд хүлээлгэх эрүүгийн хариуцлага
Хяналтын асуулт:
•
Экологийн зөрчил юунаас үүдэлтэй вэ?
•
Экологийн зөрчил гарсан тохиолдолд төрийн албадлагаар хамгаалах уу?
Яагаад?
•
Экологийн эрх зүйн зөрчил гэж юуг хэлэх вэ?
•
Экологийн эрх зүйн зөрчил гарах үндэслэл нь юу вэ? Мөн шалтгаан
нөхцлийг тодорхойл?
•
Экологийн эрх зүйн зөрчилд хүлээлгэх сахилгын хариуцлагыг тодорхой
тохиолдол жишээн дээр тайлбарлана уу?
•
Экологийн
эрх
зүйн
зөрчилд
хүлээлгэх
захиргааны хариуцлагыг
тодорхой жишээн дээр тайлбарлана уу? Жишээлбэл. Та өөрийгөө
байгаль орчны байцаагч гэж бод.
•
Экологийн эрх зүйн зөрчилд хүлээлгэх иргэний эрх зүйн хариуцлагыг
тодорхой тохиодол, жишээн дээр тайлбарлана уу?
•
Экологийн эрх зүйн зөрчилд хүлээлгэх эрүүгийн хариуцлагыг тодорхой
жишээн дээр тайлбарлана уу?
•
Өгөгдсөн нөхцөл эрүүгийн хуулийн ямар зүйл ангид хамааруулах вэ?
•
Экологийн эрх зүйн зөрчил, түүнд хүлээлгэх хууль зүйн хариуцлагын
эрх зүйн зохицуулалтын талаар, тодорхой жишээн дээр үнэлэлт дүгнэлт
өгнө үү?
Бүлгийн ном зүй, Хууль, эрх зүйн актууд, Эртний хуулиуд;
•
Алтан хааны цаазын бèчиг. МУИС-н ХЗС, 1992.
•
Арван буянт номын цагаан түүх. "Монгол хууль" Э. Авирмэд, Д.
Дашцэдэн, Г. Совд.,УБ., 1997.
•
Зарлигаартогтоосон Монгол улсын хууль зүйлийн бичиг. УБ., 1994.
•
Их Засаг хууль. "Эзэн богд Чингисийн Их засаг" И. Дашням нар., УБ.,
1995.
Монгол-Ойрдын
цааз."1У1онголын
түүх,
соѐл,
түүх
бичгийн
судалгаа" Токио, 1994.
•
Халхжурам. С. Жалан-Аажив, УБ., 1995.
•
Халхын үйсэн дээр бичсэн цааз, эрхэмжийн бичиг. "Монгол хууль"

20. Э.Авирмэд, Д.Дашцэдэн, Г. Совд., УБ., 1997.
•
Хутагтай Сэцэн хун тайжийн цааз бичиг, "Монгол хууль" Э. Авирмэд,
Д.Дашцэдэн, Г.Совд.,УБ., 1997.
Үндсэн хуулиуд:
•
БНМАУ-ын Үндсэн хууль, 1924,1940,1960 он.
•
Монгол улсын Үндсэн хууль, 1992.
Хуулиуд;
•
Байгаль орчныг хамгаалахтухай хууль, 1995.
•
Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээнийтухай хууль, 1998.
•
Засгийн Газрын тухай хууль, 1993
•
Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай
хууль,1992
•
Иргэний хуóль, 2002
•
Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хууль, 1994
•
Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль, 1.994
•
Төрийн хяналт, шгглгалтын тухай хууль, 2003
•
УИХ-ын тухай хууль, 1997
•
Эрүүгийн
хууль,
2002
Эрхзүйн актууд:
•
Дүрэм батлах тухай, Засгийн газрын тогтоол, 2003, N 37, Хавсралт:
Улсын мэргэжлийн хяналтын албаны нийтлэг дүрэм.
•
Төрийн захиргааны
байгууллагыи бүтцийн ерөнхий бүдүүачмйг батлах
тухай УИХ-ын тогтоол, 2004, №43.
•
УМХГ-ын бүтэц, удирдлагын орон тооны тухай, Ерөнхий сайдын 2002 оны
94-р захирамж
Ном сурах бичиг, гарын авлага
Мэргэжпийн ном сурах бичиг, гарын авлага
•
О.Амархүү "Хүрээлэн байгаа орчныг хамгаалах тер эрхийн онолын зарим
асуудал", УБ.1979.
•
О.Амархүү "Байгаль орчныг хамгаалах Монгол зан заншил, хууль цааз:
уламжлал,шинэчлэлийн асуудалд", УБ., 2000.
•
Амархүү "Орчин цагийн экологийн эрх зүй", УБ., 2004

21. •
М. М. Бринчук "Экологическое право: право окружающей среды". М., 1998.
•
Ж. Вингард "Монголын байгаль орчны хуулмуд: онол, практик" УБ., 2000
•
Б. В. Ерофеев "Экологическое право", Новый юрист, М., 1998
•
Б. В. Ерофеев "Зөмөльное право России", М., 1994.
•
Б. В. Ерофеев Экологическое право: учебноө пособие. М., 2002
•
С. Колбасов "Правовая охрана природы" М., 1984.
•
И. 0. Краснова Экологическое право и управление в США" М., 1992.
•
Д.
Лүндээжанцан
"Экологийн
эрх
зүй;
хууль
тогтоомж,
зөрчил,
хариуцлага" УБ., 1995.
•
П. Оюунтунгалаг "Экологийн эрх зүй" /үзүүлэн, схем/, УБ., 2003.
•
И. 0. Петрова "Экологическое право Росии", БЕК, М., 1995.
•
Сэнгэдорж"Экологийн эрхзүй", УБ., 1995, 1997,2001.
•
Т. Сэнгэдорж "Экологийн эрх зүйн уламжлал, шинэчлэл", УБ., 1999.
•
Г. В. Чубуков, Н. А. Духно "Экологическое право России",Учебник для
юридических вузов. М-,2000
Онолын ном, сурах бичиг
•
Г. В. Атаманчук"Теория государственного управления" Курслекций. М.,
1997
•
Д. Баярсайхан "Эрхзүйн онол" УБ., 1996,
•
Ж.
Болдбаатар., Д. Лүндээжанцан " МонгоЛын төр,
эрх зүйн түүхэн
уламжлал"
•
Н. Гантулга "Төр, эрх зүйн ерөнхий онол" УБ., 1998
•
Ц. Дашцэдэн "Монгол Улсын Захиргааны эрх зүй", УБ., 2000.
•
Ж. Долгорсүрэн. "Монгол Улсын захиргааны эрхзүй", УБ., 1998.
•
М. Дүгэрсүрэн "Олон Улсын эрх зүй", УБ., 1999.
•
Н. Лүндэндорж"Төрийн ерөнхий онол" УБ., 2005.
•
С. Нарангэрэл "Монгол Улсын эрүүгийн эрх зүй" Тусгай анги, УБ., 1998.
•
Ч. Нямсүрэн "Эрх зүй, төрийн ерөнхий онол" УБ., 2000.
•
Т. Сэнгэдорж "Хууль зүйн шинжлэх ухааны судалгааны арга" УБ., 2002,
2005.
Үзэл баримтлал, хөтөпбөр, олон улсын гэрээ
•
Байгаль орчныг хамгаалах хөтºлбөр

22. •
Биологийн төрөл зүйлийг хамгаалах хөтөлбөр
• Бүх дэлхийн Байгалийн Харти, 1982
•
Бүх нийтийн экологийн боловсрол үндэсний хөтөлбөр, УБ., 1997
•
Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрүүд
•
Монгол улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, УБ., 1994
•
Монгол улсын 21-р зууны тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал, УБ., 1998
•
Монгол орны байгаль орчны төлөв байдлын тайлан, БОЯ., 2004
•
НҮБ-ын
Ерөнхий Ассамблейн тогтоол "Эдийн засгийн хөгжил, байгаль
хамгаалал" 1962.
•
Төрөөс экологийн талаар баримтлах бодлого, УБ., 1998.
•
Хүрээлэн байгаа орчны талаарх Стокгольмын тунхаглал
•
Хүрээлэн байгаа орчны талаарх Рио-Де-Жанейрын тунхаглал, 1992.
•
Хүрээлэн байгаа орчны талаарх Йоханнесбургийн тунхаглал, 2002.
«
Цөлжилттэй тэмцэх тухай конвенци. 1994.
Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл
•
Э. Батбаяр "Экологийн зөрчил гарч буй шалтгаан" МУИС, Эрх зүй, 2001,
№ 4-5.
•
Э. Батбаяр "Экологийн зөрчилд оногдуулах хариуцлага ба түүнийг
боловсронгуй болгох МУИС, Эрхзүй, 2001, №6-7.
•
Т. Сэнгэдорж " Монголын хууль цаазны экологийн шинэчлэл", Монголын
төр эрх зүй 1996, №3.
•
Т. Сэнгэдорж" Экологи ба хүний эрх", Монголыи төр эрх зүй, 1999, № 1.
Эрдэм шинжилгээний бүтээл
•
О.Амархүү "Хүрээлэн буй орчныг хамгаалах нь социалист төрийн үндсэн
үүрэг мөн" докторын бүтээл, 1976.
•
О.Амархүү "Байгаль орчныг хамгаалах хууль тогтоомжийн түүхэн хөгжил,
тогтвортой хөгжилд тэдгээрийн эзлэх байр суурийн асуудал" шинжлэх
,хааны докторын бүтээл 1999.
•
Д.
Лүндээжанцан
"Байгаль
орчныг хамгаалах
хууль тогтоомжийг
зөрчихөд хүлзэлгэх захиргааны арга хэмжээний нөлөөллийг дээшлүүлэх
асуудал" дэд докторын бүтээл 1990.
•
Т. Сýнгэдорж "Байгал орчныг хамгаалах эрхзүйн асуудлууд: уламжлал,

23. шинэчлэл шинжлэх ухааны докторын бүтээл, 1994.
•
Э. Батбаяр "Экологийн эрх зүйн зөрчил, түүнд хүлээлгэх хууль зүйн
хариуцлага" магистрын дипломын ажил,2000.
•
О.Амархүү “Монголын орчин цагын экологийн эрх зүй” 2009он
Тусгай анги
Бүлгийн зорилго: Байгалийн тодорхой төрлийн объект, түүнийг
хамгаалах, нөхөн сэргээх, өмчлөх эрхтэй холбогдсон нийтлэг үндэслэлийн
талаар онолын мэдлэг олгох, тэдгээрийн эрх зүйн зохицуулалтыг судлах,
тухайн харилцааг зохицуулсан эрх зүйн хэм хэмжээг зөв тайлбарлах, сонгож
хэрэглэх .чадвар эзэмшүүлэх, байгалийн объектуудтай холбоотой тодорхой
төрлийн эрх зүйн харилцаанд хууль зүйн үндэслэлтэй үнэлэлт, дүгнэлт өгөх,
шийдэл гаргах зев хандлага, байгалийн объектуудыг хайрлах, хамгаалах,
нөхөи сэргээх, зүй зохистой ашиглах талаар өөрийн гэсэн үнэлэмж бүхий эрх
зүйн ухамсар, срѐл төлөвшүүлэхэд оршино.
Сэдэв: 7. Газрын эрх зүй ашиглалт хамгаалалт тусгай хамгаалалттай газар
нутгийн эрх зүйн зохицуулалт
Сэдвийн зорилго: Газрын тухай ойлголт, түүний мөч чанар, төлөв
байдал, үндсэн шинж, газрын нэгдмэл сан, түүний ангилал, газрыг хамгаалах,
нөхөн сэргээх, зүй зохисто.й ашиглах, эзэмших, өмчлөх, хамгаалах талаар
онолын мэдлэг олгох, түүний эрх зуйн зохицуулалтыг судлах, газартай
холбогдсон харилцааг зохицуулсан эрх зүйн хэм хэмжээг зөв тайлбарлах,
сонгож хэрэглэх чадвар эзэмшүүлэх, газартай холбоотой эрх зүйн аливаа
харилцаа, маргаанд экологийн эрх зүй ба газрын эрх зүйн зохицуулалт талаас
нь хууль зүйн үндзслэлтэй үнэлэлт, дүгнэлт өгөх, шийдэл гаргах зөв
хандлагатай болгоход оршино.
Нэртомъѐо:
Газар,
Газрын төлөв байдал,
Газар эзэмших,
Газар ашиглах,
Газар өмчлөх,
Газрын нэгдмэл сан,

24. Газрын сервитут,
Тусгай хамгаалалттай газар нутаг,
Дархан цаазат газар,
Байгалийн цогцолбор газар,
Байгалийн нөөц газар,
Дурсгалт газар,
Орчны бүс
Агуулга:
Газрын тухай ойлголт, газрын нэгдмýл сан, ангилал:
•
Газрын тухай ойлголт, түүнийг экологи болон хууль зүйн талаас нь
тайлбарлах нь
•
Газар нь улс орны тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдлын баталгаа
болох нь
•
Төрөөс газрын талаар баримтлах бодлого, зарчим
•
Газрыг хамгаалж ирсэн хууль цаазын уламжлалаас
•
Газрын нэгдмэл сангийн тухай ойлголт, онцлог
•
Газрын нэгдмэл сангийн ангилал, зорилго, терөл, ач холбогдол
Газар эзэмших, ашиглах, өмчлөх эрх:
•
Газар өмчлелийн зүйл болох иь
•
Төр газар өмчлөх эрхийг хэрэгжүүлэх нь
•
Монгол
улсын
иргэнд
газар
өмчлүүлзх
үндэслэл,
журам,
эрх
зүйн
зохицуулалт
•
Газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах үндэслэл
•
Газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах хэлбэр
•
Газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах үндэслэл, журам, эрх зүйн зохицуулалт
Газар хамгаалах арга хэмжээ, түүний төрөл;
•
Газар хамгаалах ажиллагааны зорилго',
•
Газрын харилцаанд оролцогчдоос газар хамгаалах, нөхөн сэргээх талаар
хүлээх үүрэг
Тусгай хамгаалалттай
газар нутгийн тухай ойлголт, ангилал,
эрх зүйн
дэглэм:
•
Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн дэлхий нийтийн жишиг, хандлага

25. •
Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн талаар төреөс явуулж буй бодлого,
хэрэгжүүлэх үе шат, үр дүн
•
Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн Газар нутгийг дархлан хамгаалж
ирсэн уламжлалаас
•
төлөв байдал, эрх зуйн үндэс
•
Дархан цаазат газар, дотоод бус, түүнийг тогтоох шалгуур, эрх зүйн
дэглэм
•
Байгалийн цогцолбор газар, дотоод бүс, түүнийгтогтоох шалгуур, эрх зүйн
дэглэм
•
Байгалийн нөөц газар, дотоод бүс, эрх зүйн дэглэм
•
Дурсгалт
газар, ангилал, түүний
шалгуур,
зрх зүйн дэглэм
Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн орчны бусийн тухай ойлголт:
•
Тусгай хамгаалалттай газар нутагт орчны бүс тогтоох шалгуур, түүнийг
тогтоох шаардлага, ач холбогдол
•
Орчны бүсэд үйл ажиллагаа явуулах эрх зүйн дэглэм, онцлог
Тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглуулах үндэслэл, журам:
•
Тусгай хамгаалттай газар нутагт газар ашиглуулах үндэслэл
•
Газар ашиглуулах эрх олгох ажиллагаа, үе шат
Хяналтын асуулт:
Газар гэсэн ойлголтыг хууль зүй, экологи, эдийн засаг, улс төрийн талаас нь
тайлбарлана уу?
Газар өмчлөх эрхийн агуулгыг тайлбарлана уу?
Газар эзэмших, ашиглах, өмчлех эрх зүйн дэглэм амьдрал, хөгжлийн шинэ
боломж нээж байна уу?
Газар
өмчлүүлэх,
ажиллагааны
эзэмшүүлэх,
ашиглуулах
зорилго, үе шатыг тодорхойлж,
эрх
олгох
процессийн
ялгаатай болон адил талыг
тодорхойлно уу?
Газрыг
дайчлан
авах,
нөхөн
олговортойгоор
солих
буюу
эргүүлэн
авах
ажиллагаань хууль зүйн үндэслэл, журам, ялгаатай болон тесөөтэй талыг
харьцуулан тайлбарлана уу?
Газартай холбогдсон маргааныг шийдвэрлэх харъяаллыг тодорхойлно уу?
Газартай
холбогдсон
маргааны
талаар
тодорхой
тохиолдол
жишээ
авч,

26. тайлбарлаж үнэлэлт, дүгнэлт өгч, шийдэл гарга?
Газраар амьдрал ахуйгаа тэтгэхдээ бид түүнд хэрхэн хандах учиртай вэ?
Газар нутгийгтусгайлан хамгаалах шаардлага, ирээдүйн учир холбогдол юу вэ?
Газар нутгийгтусгай хамгаалалтанд авах шийдвэр, мөн тухайн газар нутагт
явуулах үйл ажиллагааны эрх зүйн дэглэмийг ямар субъект тогтоох вэ?
Дархан цаазат газар, байгалийн цогцолбор газрын ялгаа юунд орших вэ, эрх
зүйн дэглэмийн онцлог нь юу вэ?
Байгалийн
нөөц
газар,
дурсгалт газрын
ялгаа
юунд орших вэ,
эрх зүйн
дэглэмийн гон онцлог нь юу вэ?
Орчны бүсийг тусгай хамгаалалттай газар нутгийн аль ангиллын газарт тогтоох вэ?
Сэдэв: 8. Газрын хэвлий, ашигт малтмалын
эрх зүйн зохицуулалт
Сэдвийн зорилго: Газрын хэвлий, ашигт малтмалын тухай ойлголт,
тэдгээрийь экологи ба хууль зүйн агуулга, газрын хэвлий, ашигт малтмалыг
ашиглах, хамгаалах, ìөхөì сэргээх ажиллагааны талаар мэдлэг олгох, газрын
хэвлий, ашигт малт.малын хууль тогтоомжийн хөгжил, ашигт малтмалыг хайх,
ашиглах журам, түүний эрх зүйн зохицуулалтыг судлах, газрын хэвлий,
ашигт малтмалтай холбоотой харилцаа! зохицуулсан эрх зуйн хэм хэмжээг зөв
тайлбарлах,
сингож
хэрэглэх
чадвар
эзэмшүүлэх
газрын-хэвлий,
ашигт
малтмалтай холбогдсон зөрчил маргаанд хууль зүйн үндзслэлтэР үнэлэпт,
дүгнэлт егөх, шийдэл гаргах зөв хандлага төлөвшуүлэхэд оршино. Нэр томъѐо:
Газрын хэвлий
Лиценз
Ашигт малтмал
Тогтвортой байдлын гэрээ
Нөхөн сэргээлт
Агуулга:
Газрын хэвлийн тухай ойлголт, ашиглах зориулалт:
•
Газрын хэвлийн тухай ойлголт, ашиглах зориулалт, хугацаа
•
Газрын хэвлийгхамгаалаж ирсэн уламжлалаас
•
Газрын хэвлийг өмчлөх эрхийн агуулга,, эрх зуйн үндэс
•
Газрын хэвлийг ашиглах эрхийн субъект, эрх зуйн ундэс

27. •
Газрын хэвлий ашиглагчдадтавигдах нийтлэг шаардлага
•
Газрын
хэвлийн
хууль
тогтоомжийн
хэрэгжилтэнд
тавих
хяналт,
түүний онцлог
Ашигт малтмалын тухап ойлголт, ашиглах зориулалт
•
Ашигт малтмалын тухай ойлголт, ангилал
•
Ашигт малтмалыг ашиглаж ирсэн уламжлалаас
•
Ашигт малтвдалыг ашиглах эрхийн субъѐкт, эрх зүйн үндэс
•
Ашигт малтмал ашиглагчдад тавигдах нийтлэг шаардлага
•
Ашигт малтмалын хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэнд тавих хяналт
Ашиг
малтмалыг
лицензипн
үндсэн
дээр
ашиглуулах үндэслэл,
журам:
•
Лицензийн төрөл, лиценз олгох эрх бүхий субъект, эрх зүйн үндэс
•
Ашигт
малтмалыг
хайх
болон
ашиглахзориулалтаар
ашиглах
эрх
бүхий субъект, эрх зүйн байдал, онцëîг
•
Лицензийн эрх олгох лроцессийн ажиллагаа, үе шат, онцлог
•
Лиценз барьцаалах, шилжүүлэх үндэслэл, журам
•
Лиценз эзэмшигчдэд тавигдах нийтлэг шаардлага
Хяналтын асуулт:
•
Газрын хэвлий гэсэн ойлголтыг экологи болон хууль зүйн талаас нь
тайлбарлана уу?
•
Газрын хэвлийг эрх зүйгээр зохицуулахын учир?
•
Газар,
газрын
хэвлий
гэсэн
байгалийн
объектийн
заагийг хэрхэн
тодорхойлох вэ?
•
Газрын хэвлийг ашиглах явцад байгаль орчинд ямар с лрөг нөлөөлөл
учрах.вэ, түүнийг бууруулах ямар арга зам?
•
Газрын хэвлийг ашиглахтай холбогдсон харилцаанд терийи удирдлагыг
хэрэгжүүлэх субъекг, бүрэн эрх, жишээн дээр тайлбарла?
•
Лиценз эзэмшигчдэд байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээхэд ямар
нийтлэг
шаардлага тавигдах
вэ,
тодорхой
хуулийн
зүйл
заалт,
зүйн
талаас
хэм
хэмжээн дээр тайлбарла?
•
Ашигт
малтмалыг
тайлбарлана уу?
экологи
ба
эдийн
засаг,
хууль
нь

28. •
Ашигт
малтмал,
газрын
хэвлий,
газ.ар
гзсэн
байгалийн
объектийн
заагийг хэрхэн тодорхойлох вэ?
•
Ашигт малтмалыг ангилахын учир нь юу вэ?
•
Ашигт
малтмалыг
хайх,
ашиглах
лицензийг
эзэмшигчдэд
ямар
шаардлага тавигдах вэ, тодорхой хуулийн зүйл заалт, хэм хэмжээн дээр
тайлбарла?
•
Ашигт малтмалыг ашиглахад байгаль орчинд учруулах сөрөг нөлөөлөл,
түүнээс эргийлэх арга зам?
•
Ашигт
малтмал,
газрын
хэвлийтэй
холбоотой
маргааныг
хэрхэн
шийдвэрлэх вэ, тодорхой тохиолдол, жишээн дээр үнэлэлт, дүгнэлт өгч
шийдэл гарга? Газрын хэвлий, ашигт малтмал нь улс орны эдийн засаг,
хөгжил дэвшилд ямар үүрэг, ач холбогдолтой вэ?
Сэдэв: 9. Ой, байгалийн ургамал ашиглах, хамгаалах
эрх зүйн зохицуулалт
Сэдвийн зорилго: Ой болон байгалийн ургамлын экологийн болон
экологийн эрх зүйн харилцааны ббъект болох талаар, мөн ойн сан, байгалийн
ургамлын нөөцийг эзэмших ашиглах, емчлөх эрхийн агуулга, хамгаалах нөхөн
сэргээх талаар цэгцтэй мэдлэг олгох, тэдгээрийн эрх зүйн зохицуулалтыг
судлах, ойн- сан, байгалийн ургамалтай холбоотой харилцааг зохицуулсан эрх зүйн
хэм хэмж,ээг зөв тайлбарлах, сонгож хэрэглэх чэдвар эзэмшүүлэх, улмаар тухайн
харилцаатай ;.холбогдсон тодорхой асуудалд хууль зүйн үндэслэлтэй үнэлэлт,
дүгнэлт өгех, шийдэл гаргах зөв хандлага төлөвшүүлэхэд оршино.
Нэр томъѐо:
Ойн сан
Ойн сангэзэмших,
Ойн санг ашиглах,
Ойн санг хамгаалах,
Ойн санг нөхөн сэргээх,
Ойн бүсчлэл,
Онцгой бүсийн ой
Хамгаалалтын бүсийн ой,

29. Ашиглалтын бүсийн ой,
Байгалийн ургамлын сан
Байгалийн ургамлын санг эзэмших,
Байгалийн ургамлын санг ашиглах
Байгалийн ургамлын санг хамгаалах,
Байгалийн ургамлын санг нөхөн сэргээх
Нэи ховор ургамал, ховор ургамал, элбэг.ургамал
Агуулга: Ойн тухай ойлголт, сан, ангилал:
•
Ой нь байгалийн объект болох нь, түүний үìдсэн шинж, эрх зүйгээр
зохицуулах шаардлага
•
Монгол орны ойн өнөөгийн төлөв байдал
•
Ойн санг ангилах нь , түүний бүсчлэл
Ойн санг өмчлөх эрхийн агуулга:
•
Ойн нөөц нь ард түмний өмч, төрийн хамгаалалтад байх объек.болох нь
•
Ойн санг эзэмшүүлэх үндэслэл, эрх олгох процессийн журам
•
Ойгоос хэрэглээний
тод,
түлээ бэлтгэх үндэслэл,
журам,
эрх
олгох
аж ахуйн
нэгж,
ажиëлагаа
Ойн санг хамаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ, түүний төрөл:
•
Ой хээрийн түймрээс хамгаалах арга хэмжээ, төрөл, онцлог
•
Ойг
нөхөн
сэргээх арга
хэмжээ,
энэ талаар
иргэн,
байгууллагын хүлээх үүрэг
Байгалийн ургамлын тухай ойлголт, сан, ангилал:
•
Байгалийн ургамал нь байгалийн объект болох нь, түүний үндсэн шинж,
эрх зүйгээр зохицуулах шаардлага
•
Монгол орны байгалийн ургамлын өнөөгийн төлөв байдал
•
Байгалийн ургамлыг хамгаалж ирсзн уламжлалаас
•
Байгалийн ургамлын сан, ангилал
Байгалийн ургамал ашиглах, хамгаалах эрхийн агуулга:
•
Байгалийн ургамал бол ард түмний өмч, терийн хамгаалалтад байх объект
болох нь
•
Байгалийн ургамлын санг ашиглуулах үндэслэл, эрх олгох ажиллагаа
•
Ховордсон ургамал, тэдгээрийн гаралтай эд зүйлийг гадаадад худалдах

30. ажиллагаа, түүний онцлог
•
Байгалийн ургамал хамгаалах арга хэмжээ
Хянаптын асуулт:
•
Ойн сангийн ангилалтыгтодорхойл?
•
Ойн бүсийн эрх зүйн дэглэмийг нэрлэнэ үү?
•
Ойн нөөцийн өнөөгийн төлөв байдал, түүнд үнэлэлт, дүгнэлт өгнө үү?
•
Ойн нөөцийн өмчлөх эрхийн агуулгыг тодорхойлно уу?
•
Хуулийн зүйл заалт, хэм хэмжээн дээр жишээ авч тайлбарла?
•
Ойн санг эзэмшүүлэх, ашиглуулах эрх олгох ажиллагааны үе шат,
онцлогийг жишээ авч тодорхойлно уу?
•
Ойн нөөцийг зохистой ашиглуулах ямар арга байж болох тал дээр
үнэлэлт, дүгнзлт өгнө үү?
•
Ойн хууль тогтоомж зөрчсөн этгээдэд хүлээлгэх хууль зүйн хариуцлага,
онцлог, тодорхой тохиолдол, жишээн дээр тайлбарлаж, шийдэл гаргана
уу ?
•
Гарал үүслийн гэрчилгээ, түүний ач холбогдлыг тодорхойлно уу?
•
Байгалийн ургамлын сангийн ангиллыг хуулийн зүйл заалт, хэм хэмжээн
дээр жишээ авч тодорхойлио уу?
•
Байгалийн ургамлын сангийн енөөгийн төлөв байдал, түүнд үнэлэлт,
дүгнэлт өгнө үү?
•
Байгалийн ургамлын санг өмчлөх эрхийн агуулгыг тодорхойлно уу?
Хүулийн зүйл заалт, хэм хэмжээн дээр жишээ авч тайлбарла?
•
Байгалийн ургамлын санг хэрхэн ашиглуулах вэ? Хуулийн зүйл заалт,
хэм хэмжээн дээр жишээ авч тайлбарла?
•
Байгалийн ургамлын тухай хууль тогтоомж зөрчсөн этгээдэд хүлээлгэх
хууль зүйн хариуцлага? Тодорхой тохиолдол, жишээ авч шийдэл гарга?
•
Манай орны ойн нөөц болон ургамлын нөмрөг яагаад хомсдож байна
вэ, түүнийг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга ажиллагаа ямар байна вэ?
Сэдэв: 10. Ус, агаарыг ашиглах.хамгаалах
эрх зүйн зохицуулалт.
Сэдвийн зорилго: Ус болон агаар нь экологийн, экологийн эрх зүйн
харилцааны объект болох, усыг ашиглах, хамгаалах эрхийн агуулга, агаарын

31. ойлголт, үндсэн шинж, түүнийг ашиглах, агаарын бохирдлоос хамгаалах
талаар мэдлэг олгож, түүний эрх зүйн зохицуулалтыг судлан, ус, агаартай
харилцааг зохицуулсан эрх зүйн хэм хэмжээг зөв тайлбарлах, сонгож
хэрэглэх чадвар эзэмшүүлэх, улмаар тухайн «арилцаатай холбогдсон
тодорхой асуудалд хууль зүйн үндэслэлтэй үнэлэлт, дүгнэлт өгөх, шийдэл
гаргах зөв хандлага төлөвшүүлэхэд оршино. Нэртомъѐо:
Усны сан,
Усны сангашиглах,
Усны санг хамгаалах,
Усны хэрэглээ,
Цэвэр усны нөөц,
Рашаан,
Агаар,
Агаарыгашиглах,
Агаарыг бохирдол,Озоны давхарга,
Цаг агаарын дулаарал,
Агуулга: Усны тухай ойлголт, сан, ангилал
1. Ус нь байгалийн объект болох нь, түүний үндсэн шинж, эрх зүйгээр
зохицуулах шаардлага
2. Монгол орны усны нөөцийн өнөөгийн төлөв байдал
3. Монгол орны усны сангхамгаалж ирсэн уламжлалаас
4. Усны сан, рашааныг ангилах нь , түүний ач холбогдол
Усны санг өмчлөх эрхийн агуулга:
•
Усны сан нь ард түмний өмч, төрийн хамгаалалтад байх объект болох нь
•
Усны санг эзэмшүүлэх үндэслэл, эрх олгох процессийн журам
•
Усны санг хамгаалах арга хэмжээ, түүний төрөл
•
Ус, рашааныг хамгаалах арга хэмжээ, төрөл, онцлог
•
Усны санг хамгаалах талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хүлээх
үүрэг
Агаарын тухай ойлголт, ундсэн шинж:
• Агаар нь экологийн объект болох нь, түүний үндсэн шинж, эрх зүйгээр
зохицуулах шаардлага

32. • Монгол орны агаарын эрх зүйн зохицуулалтын төлөв байдал
• Агаарыг хамгаалж ирсэн уламжлалаас
Агаарыг ашиглах, бохирдлоос хамгаалах эрхийи агуулга:
•
Агаар бол төрийн хамгаалалтад байх объект болох нь
•
Агаарыг ашиглуулах үндэслэл, эрх олгох ажиллагаа
•
Агаарын бохирдлоос хамгаалах арга хэмжээ
•
Агаарын бохирдол ба озоны давхаргын уялдаа холбоо
•
Цаг
агаарын
дулаарал
Хяналтын асуулт:
•
Усны ундсэн шинж, эрх зүйгээр зохицуулах шаардлагыгтодорхойлно уу?
•
Усны ангилалт, түүний ач холбогдол? Жишээн дээр тайлбарла?
•
Усны нөөцийн өнөөгийн төлөв байдал түүнд үнэлэлт, дүгнэлт өгнө үү?
•
Усны нөөцийн өмчлөх эрхийн агуулгыг тодорхойлно уу? Хуулийн зүйл
заалт, хэм хэмжээн дээр жишээ авч тайлбарла?
•
Усны санг ашиглуулах эрх олгох ажиллагааны үе шат,
онцлогийг
тодорхойлно уу?
•
Усны нөөцийг зүй зохистой ашиглуулах ямар арга байж болох вэ?
•
Усны хууль тогтоомж зерчсөн этгээдэд хүлээлгэх хууль зүйн хариуцлагыг
нэрлэнэ үү, Тодорхой тохиолдол, жишээн авч шийдэл гарга?
•
Агаарын
үндсэн
шинж,
эрхзүйгээр
зîхицуулах
шаардлагыгтодорхойлно уу?
•
Агаарын өнөөгийн төлев байдал, түүйд үнэлэлт, дүгнэлт өгнө үү?
•
Агаарыг хэрхэн ашиглуулах вэ? Хуулийн зүйл заалт, хэм хэмжээн дээр
жишээ авч тайлбарла?
•
Агаарын бохирдлоос хэрхэн хамгаалах вэ? Хууль зүйн үндэслэлтэйгээр
•
тайлбарлана уу?
•
Агаарын тухай хууль тогтоомж зөрчсөн этгээдэд хүлээлгэх хууль зүйн
хариуцлагыг нэрлэнэ үү? Тодорхой тохиолдол, жишээ авч шийдэл гарга?
•
Ус, агаар хэр зэрэг бохирдож байгаавэ, ямар шалтгаан нөлөөлж байна?
Бүлгийн ном зүй
Хууль, эрх зүйн актууд
Агаарын тухай хууль, ТМ., 1995. №5-6.

33. Амьтны аймгмйн тухай, ТМ., 2000. Ан
агнуурын тухай, ТМ., 2000.
Ашигт малтмалын тухай хууль, 1997.
Ахуйн болон үйлдвэрлэлийи хог хаягдлын тухай хууль, 2003
Аюултай хог хаягдлын импорт, хил дамжуулан тээвэрлэлтийг хориглох тухай
хууль, 2000.
Байгалийн ургамлын тухай хууль, 1996.
Газрын тухай хууль, ТМ., 2002. №27.
Газрын тосны тухай хууль, 1991ъ
Газрын хэвлийн тухай хууль,, 1994.
Захиргааны хариуцлагын тухай хууль, ТМ., 1993
"Засгийн газрын шийдвэрийн эмхтгэл"-н дугаарууд
Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль, ТМ., 2002. №27
Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын
тухай хууль,ТМ.,2002. №27.
Ойн тухай хууль, ТМ, 1995. №5-6
Ой хээрийг түймрээс хамгаалах тухай хууль
Рашааны тухай хууль, 2003,
Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль, ТМ., 1995. №5-6
Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн орчны бүсийнтухай хууль, ТМ.,1998. №8.
"Төрийн мэдээлэл" сэтгүүлийн дугаарууд.
Ургамал хамгааллын тухай хууль, 1996.
Ус цаг уур, орчны хяналт шинжилгээний тухай хууль, 1997
Усны тухай хууль, ТМ., 2004.
Химийн хорт бодисоос хамгаалахтухай хуулв, 1995.
Мэргэжлийн ном сурах бичиг, гарын авлага
О.Амархүү "Хүрээлэн байгаа орчныг хамгаалах төр эрхийн онолын зарим
асуудал", УБ.1979.
О. Амрхүү " Развитие природо охранительного законодательства в МНР" М.,
1988.
О.Амархүү "Байгаль орчныг хамгаалах Монгол зан заншил, хууль цааз:
уламжлал, шинэчлэлийн асуудалд", УБ., 2000.

34. О.Амархүү "Орчин цагийн экологийн эрх зүй", УБ., 2004.
Г. Батсүх "Ойн ба ангийн баялгийг эрүүгийн эрхээр хамгаалах асуудал" УБ.,
1976.
М. М. Бринчук "Экологическое право: право окружающей среды". М., 1998.
Ж. Вингард"Монголын байгаль орчны хуулиуд: онол, практик" УБ., 2000
Б. В. Ерофеев "Экологическое лраво", Новый юрист, М., 1998.
Б. В. Ерофеев "Земелы-юе право России", М., 1994.
Б. В. Ерофеев Экологическое право: учебное пособие. М., 2002 С. Колбасов
"Правовая охрана природы" М., 1984. И. 0. Краснова Экологическое право и
управление в США" М., 1992. Д. Лүндээжанцан "Экологийн эрх зүй: хууль тогтоомж,
зөрчил, хариуцлага" УБ., 1995,
П. Оюунтунгалаг "Экологийн эрх зүй" /үзүүлэн, схем/, УБ., 2003. И. 0. Петрова
"Экологическое право Росии", БЕК, М., 1995. Т. Сэнгэдорж"Экологийн эрх зүй", УБ.,
1995, 1997, 2000. ' Т. Сэнгэдорж "Экологийн эрх зүйн уламжпал, шинэчлэл", УБ.,
1999. Г.
В.
Чубуков,
Н. А. Духно "Экологическое право
России", Учебник
для юридических; вузов. М., 2000.
Үзэл баримтлал, хөтөлбөр, олон улсын гэрээ
Аюултай хог хаягдлыг дамжуулан тээварлэх, зайлуулахад хяналт тавих тухай
Базелийн конвенци. 1989.
Биологийн төрөл зүйлийгхамгаалах тухай НҮБ-н конвенци, 1992. Зэрлэг амьтан,
ургамлын аймгийн ховордсон зүйлийг олон улсын хэмжээнд худалдаалах тухай
Вашингтоны конвенци, 1973. Нүүдлийн шувуудыг хамгаалах тухай коивенци, 1936.
Олон улсын ач холбогдол бүхий ус, намгархаг газар, ялангуяа усны шувууд
олноор амьдардаг орчны тухай конвенци 1971. Ойгзохистой ашиглах, нехөн сэргээх
хетелбөр. 1999. Озоны үе давхаргыг хамгаалах тухай конвенци, 1985. Уур
амьсгалын өөрчлөлтийн тухай конвенци, 1994.
Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл
Б. Базарсад "Усны эрх зүйн зохицуулалт", Монголын төр, эрхзуй, 1999, № 1. Т.
Сэнгэдорж Тазрын эрх зүйн харилцааны шинэчлэл" Монголын төр эрх зүй, 1996,
№4.Т. Сэнгэдорж " Монгол Улсын Газрын харилцааны эрх зуйи зохицуулалтын
уламжлал, шинэчлэлийн асуудлыг судлан үзэх нь" Монголын төр эрх зүй, 2004, №3
О.Амархүү “Монголын орчин цагын экологийн эрх зүй” 2009он

35. Сэдэв: 11. Амьтны аймгийг ашиглах, хамгаалах, ан амьтан агнах, барих
эрх зүйн зохицуулалт
Сэдвийн зорилго: Амьтан, ан амьтан нь экологийн болон экологийн эрх
зуйн харилцааны обьекг болох, амьтны аймгийг ашиглах, хамгаалах эрхийн
агуулга,
ан
амьтанг агнах,
барих,
хамгаалах
ойлголт,
тухайн
байгалийн
нөецийг зүй зохистой ашиглах арга хэлбэрийн талаар онолын мэдлэг олгох,
тэдгээрийн эрх зүйн зохицуулалтыг судлах, уг харилцааг зохицуулсан эрх зүйн хэм
хэмжээг зөв тайлбарлах,
сонгож хэрэглэх чадвар
эзэмшүүлэх,
тухайн
харилцаатай холбогдсон тодорхой асуудалд хууль зүйн үндэслэлтэй үнэлэлт,
дүгнэлт өгөх, шийдэл гаргах зөв хандлага төлөвшүүлэхэд оршино.
Нэр томъѐо:
Амьтан
Амътны аймгийн сан
Агнуурын амьтан
Агнуурын нөөц
Агнуурын ѐс зүй
Биотехникийн арга хэмжээ
Нэн ховор амьтан
Ховор амьтан
Элбэг амьтан
Сэргээн нутагшуулах
Тархац нутаг
Агуулга: Амьтан байгалийн объект болох нь:
•
Амьтны аймгийн тухай ойлголт, түүний экологийн ач холбогдол
•
Амьтны аймгийн сан, түүнийг ангилах шалгуур, бүрэлдэхүүн
•
Амьтны
аймгийгхамгаалж
ирсэн түүхэн уламжлал
Амьтны аймгийг өмчлөх, эзэмших, ашиглах журам:
•
Ан амьтан өмчлөх үндэслэл, журам
•
Ан амьтан эзэмших үндэслэл, журам
•
Ан амьтан ашиглах үндэслэл, журам
•
Амьтан, ховордсон амьтан тэдгээрийн
гаргах үндэслэл, журам
гаралтай эд зүйлийг гадаадад