Bewoners ondernemen steeds vaker zelf initiatieven om hun leefomgeving te verbeteren. Overheden en ook woningcorporaties en andere professionals moeten aan deze ontwikkeling wennen, maar gaan er steeds meer de kans van inzien. Toch zijn we er nog niet. Overheden zoeken met maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven naar nieuwe verhoudingen. En herverdelen voortdurend taken en verantwoordelijkheden. Ondertussen gaan de bewoners door met bijvoorbeeld het oprichten van energiecoöperaties, het beheren en verbeteren van voorzieningen als zorgcentra en zwembaden en het onderhouden van het groen in de wijk.

1. Welkom in de doe-democratie!
Naar een communicatieve en
co-producerende overheid.
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
1

2. Even voorstellen
Onno de Vries
Doe-democraat
• Adviseur, procesbegeleider, facilitator, trainer,
gastdocent, onderzoeker
• Ervaring binnen de overheid, bij bureaus en
als zelfstandig ondernemer
@ onno_de_vries
http://www.linkedin.com/in/omdevries
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
2

3. Ons programma
•
•
•
•
•
•
Waar hebben we het over?
Wat is er gebeurd?
De democratie loopt vast
De kracht van de samenleving
AAN DE SLAG
Op weg naar nieuwe verhoudingen
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
3

4. WAAR HEBBEN WE HET OVER?
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
4

5. What’s in a name?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Doe-democratie
Burgerparticipatie
Interactieve beleidsvorming
Participatiemaatschappij
Burgerinitiatieven
Inspraak
Co-creatie
Consulteren
Maatschappelijke participatie
Participatiesamenleving
en ga zo maar door…
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
5

6. Eigenlijk niets nieuws…
Nederland drijft op
samenwerking:
‘Bleef men het in de
middeleeuwen met elkaar
oneens, dan stonden ze
gelijk weer tot hun knieën
in het water’
(prof. dr. Herman Pleij)
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
6

7. WAT IS ER GEBEURD?
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
7

8. Er was eens…
Staat
Samenleving
Particulier
initiatief
Markt
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
8

9. Niet snel daarna…
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
30 september 2013
Grondwet (1848)
Armenwet
Veiligheidswet
Ongevallenwet
Nutsbedrijven (gas, water, elektriciteit,
etc.)
Kinderwet
Woningwet
Gezondheidswet
Gemeentelijke reinigingsdiensten
WW
AOW
WAO
Arbo-wet
Economische stimuleringsmaatregelen
Etc. etc.
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
9

10. Meer taken, meer ambtenaren
Jaar
1849
1899
Aant. ambtenaren
19.900 43.500 125.400
263.300 436.600 446.100
428.100
% beroepsbev.
1,6%
6,3%
5,8%
2,3%
1920
4,6%
1960
1988
7,7%
2002
6,3%
2008
Bron: Meer, Frits M. van der (2012): Voorwaarden, waarborgen en ambtenaren. De consequenties van de opkomst van de voorwaardenscheppende staat
voor de publieke dienst bezien vanuit historisch en internationaal vergelijkend perspectief, Oratie, Leiden: Universiteit Leiden.
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
10

11. Van overheid naar markt
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
11

12. En marktwerking
•
•
•
•
Onderwijs
Zorg
Woningcorporaties
…
Professionalisering & schaalvergroting
Onderzoeken: zwakkere positie ouders, leerlingen,
patiënten en huurders.
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
12

13. DE DEMOCRATIE LOOPT VAST
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
13

14. Wat is er aan de hand?
OVERHEID
SAMENLEVING
MAATSCH. ORG.
MARKT
DE SAMENLEVING IS UIT BEELD GERAAKT
30 september 2013
• Overheid: overvragen,
overnemen en
overspoelen
• Leefwereld en
systeemwereld botsen
(verschillende talen,
processen,
verwachtingen)
• Korte termijn van
overheid en markt
schuurt met lange termijn
behoefte samenleving
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
14

15. De samenleving reageert
De samenleving
ontworstelt. Mensen zijn
actief voor buurt, wijk of
community.
De overheid wil inkrimpen
tot een ‘compacte’
overheid.
Let op: oorzaak en gevolg!
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
15

16. Verandering is nodig
“Er is een urgente en radicale paradigmashift
nodig in de functie, rol en werkwijze van de
politiek, het bestuur en het ambtelijke
apparaat.”
(Raad voor het openbaar bestuur)
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
16

17. Transformatie
Zorg
Hoop
Wantrouwen
Vertrouwen
Eigenbelang
Bewonersbelang
Inhoud
Proces
Controle
Ruimte geven
Interne processen
Maatschappelijke behoefte
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
17

18. DE KRACHT VAN DE SAMENLEVING
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
18

19. Nederlanders zijn betrokken
• Bovengemiddeld veel vrijwilligers
• Internationaal voorop met sociale contacten
en lidmaatschappen
• Verschuiving van formele organisaties naar
kleinschalige, losse en informele groepen
Bron: Bijl, Rob c.s. (2011) De sociale staat van Nederland, Den Haag: SCP.
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
19

20. Dorpsplein in Zieuwent
Als je met z’n allen een plan maakt, kan
de gemeente geen nee zeggen, zegt Jos
Kolkman. “Maar als de gemeente zonder
overleg hetzelfde plan op tafel had
gelegd, was hier nog geen schop in de
grond gegaan. Dan waren we nu nog
druk met de bezwaren.”
Bron: Trouw, 23 september 2013.
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
20

21. Zwembad De Zwaoi in Valthermond
Bron: Altijd Wat (NCRV), 23 juli 2013: http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1357170#00:34:15.
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
21

22. ‘t Zorghuus in Ysselsteyn
In 2007 startten Karin van
Dijck, Marian Fleurkens en
Annemarie Koonings met
het initiatief voor ‘t
Zorghuus. ‘Gestart vanuit
het hart’. Ze zijn alledrie
werkzaam in de
gezondheidszorg als
wijkziekenverzorgende en
wijkverpleegkundige. Ze zien
in de praktijk dat de zorg
voor hun cliënten beter kan.
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
22

23. Poortwijk III in Oud-Beijerland
http://vimeo.com/63235287
30 september 2013
De gemeente kiest er niet voor
om appartementengebouwen
zelf te (laten) ontwikkelen,
maar zoekt actief naar
bewoners die met anderen
hun droomappartement willen
ontwerpen en bouwen.
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
23

24. Broodfonds van/voor ondernemers
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
24

25. Mijnbuurt.je Nijmegen-Oost
• Online community voor
de wijk, opgestart door
bewoners
• Uitgegroeid tot sociaal
netwerk waarbij
professionals aanhaken
• Mijnbuurt.je nu ook
beschikbaar voor
andere wijken
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
25

26. En nog meer tools…
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
26

27. Burgers: kunnen en willen
20-30%
30-35%
15%
25-30%
Let op:
burgerbetrokkenheid
verschilt per
geografisch niveau
Bron: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2012b): Vertrouwen in burgers, Amsterdam:
Amsterdam University Press.
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
27

28. Verschillende soorten betrokkenheid
Sociaal burgerschap
Politiek burgerschap
Altruïstische motieven
Functionele motieven
Vrouwen, lager opgeleiden, lager
inkomen, jongeren, nieuwe Nederlanders
‘Usual suspects’ (hoger opgeleid, blank,
man, 50+)
Contact en verbinding
Fysieke verbetering
Bron: Raad voor het openbaar bestuur (2012): Loslaten in Vertrouwen.
Tip: vraag niet aan mensen om taken over te nemen van de overheid, maar om zich in te zetten voor hun
directe leefomgeving
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
28

29. AAN DE SLAG
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
29

30. WORKSHOPS
1. Welke vaardigheden heeft een ambtenaar
nodig om de doe-democratie te stimuleren?
2. Wat kunnen wij in onze organisatie
verbeteren om optimaal bij te dragen aan de
doe-democratie?
3. Bij welke concrete vraagstukken kunnen we
bewoners veel meer ruimte geven?
4. Hoe kunnen wij onze bewoners, hun wensen
en initiatieven beter in beeld krijgen?
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
30

31. OP WEG NAAR NIEUWE
VERHOUDINGEN
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
31

32. Droombeeld
• Samenleving centraal
Overheid
Samenleving
Markt
30 september 2013
Maatsch.
org.
– Overheid laat los,
faciliteert en stimuleert
– Overheid vormt vangnet
voor kwetsbaren
– Bewoners zijn publieke
eigenaren van
maatschappelijke
organisaties
• Heldere taakverdeling
overheid, markt en
maatschappelijke org.’s
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
32

33. Van burgerparticipatie naar
overheidsparticipatie
“De vitaliteit van de
samenleving krijgt meer
ruimte als de overheid de
overheidsparticipatietrap
zo min mogelijk beklimt.”
Bron: Raad voor het openbaar bestuur (2012): Loslaten in Vertrouwen.
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
33

34. Bewoners hebben behoefte aan…
• Een uitdaging die past bij hun behoefte met
zicht op resultaat
• Ruimte voor eigen inbreng in een eigen vorm
• Informatie, informatie, informatie
• Een proces dat zich aan hen aanpast
(‘geen politieke spelletjes’)
• Actieve sociale omgeving
• Vertrouwen!
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
34

35. Agenda
1. Bij de politiek de ‘doe-democratie’ hoog op de agenda
zetten en bij raadsleden het bewustzijn creëren dat ze
voorop dienen te lopen in het afstaan van ruimte.
2. Het bestuur vertrouwen en verantwoordelijkheid
laten geven aan bewoners en partners. Meer loslaten,
faciliteren en stimuleren en minder regisseren en
reguleren.
3. De ambtelijke organisatie deelt proactief informatie
en kennis, maakt kennis met sleutelfiguren, verbindt
initiatieven en kiest op gevoel tussen ‘krachtige
ondersteuning en kleine zetjes’.
4. GEWOON DOEN!
30 september 2013
Inspiratiesessie doe-democratie
Onno de Vries
35