Dünyanın şekli ve sonuçları

1. DÜNYA’NIN ŞEKLİ VE
SONUÇLARI
DÜNYAMIZ VE EVREN
Hasan PARLAK / Bilal BİRİNCİ / Esra KARAN

2. 2 | S a y f a
İÇİNDEKİLER
DÜNYA’NIN ŞEKLİ .............................................................................................. 3
DÜNYAMIZ VE EVREN...................................................................................... 3
DÜNYA’NIN ŞEKLİ VE BOYUTLARI................................................................... 4
EKVATOR ................................................................................................. 5
DÖNENCELER........................................................................................... 6
KUTUP DAİRELERİ .................................................................................... 7
DÜNYA’NIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI .................................................................... 8
Dünyanın Geoid Şekline Bağlı Sonuçlar .......................................................... 8
KAYNAKÇA ...................................................................................................... 11

3. 3 | S a y f a
DÜNYA’NIN ŞEKLİ
DÜNYAMIZ VE EVREN
Dünyamız Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden güneş sisteminde yer alır.
Güneş sistemindeki gezegenler, güneşe yakınlıklarına göre; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Satürn,
Uranüs, Neptün'dür. 24 Ağustos 2006 tarihinde Çek Cumhuriyetinde toplanan gökbilimciler Plüton'u
gezegen olmaktan çıkardı. Böylece Dünya'nın yedi kardeşi kaldı. Bütün gezegenler elips şeklinde bir
yörüngede hareket ederler. Hızları ve yörünge uzunlukları farklıdır. Güneşe yakın olan gezegenler
daha hızlı, uzak olan gezegenler ise daha yavaş hareket ederler.
Evren: İçinde milyarlarca gökcisminin bulunduğu sonsuzluk ve onun içindeki varlıklar
bütünüdür. Evren içerisindeki cisimlerin başlıcalar şunlardır.
 Yıldız: Sahip oldukları enerji ile çevresine ısı ve ışık veren gök cisimleridir. Güneş bir yıldızdır.
 Gezegen: Bağlı olduğu yıldız ve kendi ekseni etrafında dönen, ısı ve ışık saçmayıp bağlı
olduğu yıldızdan aldıkları ışıkları yansıtan gök cisimleridir. Dünya, Merkür.
 Uydu: Gezegenlerden küçük onların çevresinde dönen gökcisimleridir. Ay.
 Nebula: Evrendeki kızgın gaz ve toz bulutlarıdır. Andromeda.
 Meteor: Atmosfere girince ateş külçesi durumuna dönüşen Evrendeki başıboş dolaşan
kayaçlardır.

4. 4 | S a y f a
 Galaksi: Birden fazla yıldız sisteminin oluşturduğu büyük sistemlerdir. Güneş sisteminin yer
aldığı Samanyolu Galaksisi.
 Yıldız Sistemi: Bir yıldız ve onun çekim gücünün etkisi altındaki gezegenler ve diğer
gökcisimlerinden oluşan sistemlerdir. Güneş sistemi.
 Güneş Sistemi: Güneş’in çekim gücü etki-sindeki 9 gezegen, uyduları ve diğer gökcisimlerinin
oluşturduğu bir sistemdir. Güneş sisteminde yer alan gezegenlerin uzaklık ve büyüklük sıralanışı
şöyledir.
DÜNYA' NIN ŞEKLİ VE BOYUTLARI
Bilim ve teknolojik seviyeye bağlı olarak, İlk Çağ’da Dünya’mızın şekli, değişik biçimlerde tahmin
ediliyordu. Dünya’nın çevresi günümüzden yaklaşık 2.200 yıl önce Erotostenes tarafından
hesaplanmıştır. Erotostenes Mısırın İskenderiye şehrinde yaşamaktaydı. İskenderiye’de güneş ışınları
dik gelmiyordu. Bir yolculuğu sırasında 21 Haziran tarihinde güneş ışınlarının Aswan’daki bir kuyunun
tam dibine düştüğünü görünce Dünya’nın çevre uzunluğunu hesaplayabileceğini anlamıştır. Aynı
tarihte İskenderiye’de güneş ışınlarının yere düşme açısını hesaplayan Erotostenes iki kent
arasındaki açının 7,2 derece olduğunu bulmuştur. Sonra bu iki kent arasını ölçtürerek yaklaşık 5,000
stadia (925 km) olduğunu öğrendi. Bu değerlerden yola çıkan Erotostenes Dünya’nın çevresini 46,250
km olarak hesaplamıştır.
Orta Çağ’da özellikle Türk-İslam dünyasında matematik coğrafyada görülen gelişmelerle
meridyenlerin uzunlukları ölçülmüş ve Yer’in yuvarlak olduğu anlaşılmıştır. 16. y.y.’da Kopernik’ten
sonra Yer’in şekli, Güneş çevresindeki hareketleri ve yörüngesi konularında önemli gelişmeler
sağlanmıştır. Önce elipsoit ve daha sonra da yuvarlak olarak bilinen Yer’in şeklinin, 18. y.y.’da
yapılan hassas ölçmeler sonucunda tam olarak yuvarlak olmadığı anlaşılmıştır.
Dünya, kutuplardan hafifçe basık, Ekvator’dan şişkin kendine has bir şekle sahiptir. Buna geoit
denir. Dünya’nın geoit şekli, kendi ekseni etrafında dönüşü sırasında oluşan, merkez kaç kuvvetiyle
savrulması sonucu meydana gelmiştir.
Dünya ile ilgili tespit edilmiş başlıca boyut bilgileri şunlardır:
 Ekvator çevresi 40.076 km
 Kutuplar çevresi 40.009 km
 Ekvator yarıçapı 6.377 km
 Kutup yarıçapı 6.356 km

5. 5 | S a y f a
 Basıklık oranı 1/297
 Yüzölçümü 510 milyon km2
 Hacmi 1.083.320.000 km3
Özel Paraleller: Bazı paralellerin yerleri, güneş ışınlarının yere değme açısına bağlı olarak doğa
tarafından belirlenmiştir.
Bunlar: Ekvator, Dönenceler, Kutup Daireleri, Kutup Noktaları
EKVATOR
Ekvator, dünyayı iki eşit parçaya ayırdığı kabul edilen yatay çizgiye denir. Başka deyişle, Kuzey
ve Güney kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen çizgidir.
Ekvatorun Özellikleri:
1. En uzun paraleldir.
2. Güneşin önünden en hızlı geçen noktaların oluşturduğu paraleldir.
3. Dünya'nın eksen çevresindeki dönüş hızı Ekvator'da yaklaşık 1670 km/saat'tir.
4. Güneş ışınlarını 21 Mart ve 23 Eylül'de dik açıyla alır.
5. Yıl boyunca sıcak olduğundan termik alçak basınç kuşağıdır.
6. Yükseltici hava hareketleri görüldüğü için bol yağış alır.
7. Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca birbirine eşit ve 12'şer saattir.
8. Ekvatorun çevre uzunluğunun yarısının 60º enlemlerinde görülür.
9. Ekvatorun uzunluğu tam bir meridyen dairesinin uzunluğundan fazladır.
10. Ekvator yarıçapı, kutuplar yarıçapına göre 21 km daha uzundur.

6. 6 | S a y f a
DÖNENCELER
Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen Dönenceler, 23-27 derece Kuzey ve
Güney paralelleridir.
Dönencelerin Özellikleri:
1. Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen Dönenceler,
2. 23 27' Kuzey ve Güney paralelleridir.
3. Kuzey Yarım Küre'dekine ‘Yengeç’ Dönencesi denir.
4. Güney Yarım Küre'dekine ‘Oğlak ‘ dönencesi denir.
5. Orta kuşak ile Tropikal kuşağı birbirinden ayırırlar.
6. Güneş ışınlarının düz zeminlere dik geldiği en son noktalardır.
7. Yengeç Dönencesi 21 Haziran’da yer alır.
8. Oğlak Dönencesi 21 Aralık'ta güneş ışınlarını dik açı ile alır.

7. 7 | S a y f a
KUTUP DAİRELERİ
Dönenceleri (23° 27') karşı yarımkürede 90 dereceye tamamlayan 66° 33' Kuzey ve
Güney'den geçen noktaları birleştiren çizgilerdir. Kutup Dairelerinin Özellikleri Kutup kuşağının
sınırlarını belirler. Gece ile gündüzü ayıran aydınlanma çemberinin hareket sınırını belirler. 24 saat
sürebilecek gece ve gündüzün
yaşanabileceği yerlerin
sınırlarını belirler.
Kutup Noktalarının
Özellikleri
1. 90. Kuzey ve Güney
paralelleridir.
2. Güneş ışınlarının düz
zeminlere en dar açıyla geldiği
yerlerdir.
3. Sürekli soğuk olduğundan
kutuplar ve çevresinde yıl
boyunca termik yüksek basınç
kuşakları oluşur.
4. Aydınlanma çemberinin 21 Mart ve 23 Eylül'de teğet geçtiği yerlerdir.
5. Bir yıl içinde 6 ay sürekli gündüz, 6 ay sürekli gece yaşanır.
6. Çizgisel hızın sıfır, yerçekiminin en fazla olduğu yerlerdir.
Kutup Dairelerinin Özellikleri
1. Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen Kutup Daireleri,
2. 6633' Kuzey ve Güney paralelleridir.
3. Kutup kuşağı ile Orta kuşağı birbirinden ayırırlar.
4. Aydınlanma çemberinin yıl içinde yer değiştirdiği ve 21 Haziran ile 21 Aralık'ta teğet geçtiği
paralellerdir.
5. 21 Haziran'da Kuzey Kutup Dairesi'nde, 21 Aralık'ta Güney Kutup Dairesi'nde 24 saat gündüz
yaşanır.

8. 8 | S a y f a
DÜNYA’NIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI
DÜNYANIN GEOİD ŞEKLİNE BAĞLI SONUÇLAR:
1. Dünya'nın geoid şekli
nedeniyle, yerçekimi
Ekvator'dan kutuplara
doğru artar.
2. Dünya, geoid değil de
küre şeklinde olsaydı,
yerçekimi Dünya'nın her
yerinde aynı olurdu.
3. Dünya'nın geoid şekli
nedeniyle Ekvator diğer
paralellerden ve
meridyenlerden daha
uzundur.
Dünya küre şeklinde olsaydı, Ekvator çevresi (kutupları
çevreleyen iki meridyenin uzunluğu) birbirine eşit olurdu.
Ekvator çevresi =40.077 km Kutuplar çevresi=40.009 km

9. 9 | S a y f a
Dünya’nın şeklinden dolayı, güneş ışınları yeryüzüne farklı açılarla düşer.
Sıcaklık dağılışını etkiler. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri düşer.
Dünya’nın
şeklinden
dolayı,
Dünya’nın bir
yarısı
karanlıkken
diğer yarısı
aydınlıktır.
Aydınlanma
çizgisi daire
biçiminde olur.
Buna aydınlanma çemberi de denir.
Güneş ışınlarının düşme açısı ekvatordan kutuplara gidildikçe daralır.
Kutuplar, Dünya’nın merkezine (Ekvator’a göre) daha yakındır. Bunun sonucu olarak,
yerçekimi Ekvator’da az, kutuplarda daha fazladır.
Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır.

10. 10 | S a y f a
Ekvator’dan kutuplara gidildikçe, paralel boyları ve meridyenler arası mesafe azalır.
Dünya’nın şeklinden dolayı, harita çizimlerinde hatalar meydana gelir.
Kutup yıldızının görünüm açısı bulunduğumuz yerin enlem derecesini verir.
Dünyanın bir tarafı gece diğer tarafı gündüzdür.
Ekvator’dan kutuplara gidildikçe yerçekimi artar.
Meridyenlerin arası kutuplara gidildikçe daralır.
Yeryüzünden yükseldikçe görülen alan genişler.
Dünya’ nın dönüş hızı Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe azalır. (Ekvator'da 1670 km/saat
Kutuplarda O km/saat)
Kuzey kutbundan güneye gidildikçe Kutup Yıldızının görünüm açısı küçülür.
Doğuya gidildikçe Güneş daha erken batar.
Dünya’nın bir yarısında gece diğer yarısında gündüz yaşanır.
Ay tutulmasında Dünya’nın gölgesi Ay üzerine daire biçiminde düşer.
Ekvator'dan kutuplara doğru sıcaklık azalır.
Ekvator çemberi, meridyenlerden ve paralellerden daha uzun olur.
Dünya'nın küreselliği nedeniyle, Kutup Yıldızı'nın görünüm açısı Kuzey Kutbu'ndan Ekvator'a
doğru daralır. Bu nedenle 60. Kuzey paralelinde 60° açı ile görülen Kutup Yıldızı Güney
Kutbu'nda görülmez.
Dünya'nın küreselliği nedeniyle hep aynı yönde hareketle başlangıç noktasına ulaşılır. 1519
yılında Macellan tarafından, hep batıya gidilerek çıkış noktasına varılabileceği düşüncesi ile
İspanya'nın Cadiz Körfezi'ndeki Sancular Limanı'nda başlatılan ve aynı limanda 1522 yılında
son bulan Dünya seyahati ile bu sonuca ulaşılmıştır.
Ekvator çevresinde termik alçak basınç alanı, kutuplar çevresinde termik yüksek basınç alanı
oluşur.
Dünyanın ekseni etrafındaki dönüş hızına bağlı olarak, güneşin doğuş ve batış saatlerinde
ufuk üzerinde kalma süresi Ekvator’dan kutuplara doğru artar.
Atmosferin kalınlığı Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.
Paralellerin boyları kutuplara gidildikçe küçülür.

11. 11 | S a y f a
KAYNAKÇA
http://facebookrasim1371.blogspot.com/2013/03/cogr
afya-9snf-dunyann-sekli-ve.html
 http://www.matematikcifatih.com/lise-
cografya/dunyanin-sekli-ve-hareketleri
 http://aygunhoca.com/kpss/122-kpss-cografya/1524-
dunyanin-sekli-hareketleri-ders-notlari.html
 http://www.derszamani.net/dunyanin-sekli-ve-
hareketleri-konu-anlatimi-ders-notlari.html
 http://www.konuanlatimi.gen.tr/ygs-cografya-
dunyanin-sekli-ve-hareketleri-konu-anlatimi
 http://cografyalise.blogcu.com/dunyanin-sekli-ve-
sonuclari/3831703