1. NARÓD POD ZABORAMI - rozwój - rozwój mimo germanizacji, rusyfikacji - kultura Młodej Polski -1864-68 – emigracja zarobkowa, głównie Żydzi, chłopi (USA, Niemcy , Rosja) Wzrost liczby ludności 15 do 30 mln 1860-1914. - praca organiczna – postęp cywilizacyjn y, urbanizacja - rozwój przemysłu (Królestwo, Górny Śląsk, Galicja), rolnictwa, górnictwa -1860-1914- eksplozja demograficzna, urbanizacja -1870-1914 – ,,skok rozwojowy ’’ PRZEMIANY SPOŁECZNE - XIX w. – robotnicy przemysłowi (nowa klasa), inteligencja
2. ZRÓŻNICOWANIE ZABORÓW -zróżnicowanie struktury społeczno-ekonomicznej -dominacja rolnictwa -kontrasty: *nowoczesne maszyny - narzędzia sprzed wieków *ośrodki nauki i kultury – analfabetyzm (25%), największy na wschodzie * zróżnicowanie komunikacyjne (kolej, szlaki wodne, drogi) -zabór pruski: rozwój Górnego Śląska *,,ucieczka ze wschodu” Zabór rosyjski: ,,walka Łodzi z Moskwą’’ Zabór austriacki: Kasy Stefczyka Tworzenie się nowoczesnych ruchów politycznych: Koła Polskie w Landtagu Prus I Reichsteagu Rzeszy Koło Polskie w Radzie Państwa (Reichsrat) w Wiedniu Koło Polskie w Dumie
3. KOŚCIÓŁ KATOLICKI -uznanie zaborów przez papiestwo -zabór rosyjski: *początkowo K. katolicki tolerowany *Katarzyna II – pogorszenie położenia unitów *Paweł I i Aleksander I (konkordat zawarty z Piusem VII – kościelna prowincja warszawska, 7 diecezji)– przychylni katolicyzmowi *po powstaniach: represje wobec duchowieństwa; likwidacja klasztorów, kościołów i parafii; przymusowe ,,nawracanie” ludności na prawosławie *1905 r. - edykt tolerancyjny (unici) -zabór austriacki: * emancypacja kościoła unickiego *uprzywilejowana pozycja Kościoła katolickiego *1855 r. - konkordat (swobodny rozwój Kościoła katolickiego wszystkich trzech obrządków) -zabór pruski: * Kościół katolicki jako jedyna instytucja narodowa *,,Kulturkampf” (egzamin państwowy z kultury ogólnej dla duchownych, likwidacja szkół zakonnych i klasztorów)
4. REGULACJE PRAWNE W ZABORACH -normy ustroju społecznego – regulowane gł. w konstytucji . F orma państwa opartego na kompromisie szlachecko-mieszczańskim, przy przewadze szlachty ziemiańskiej -stosunki społeczne – regulowane w trzech płaszczyznach: * prawo administracyjne bezpośrednia ingerencja władzy państwowej * prawo cywilne (regulowanie stosunków między obywatelami) * prawo karne (ochrona ustroju społecznego i państwowego, dóbr osobistych i majątkowych jednostek, pod rygorem zastosowania sankcji)
5. PRAWO CYWILNE W ZABORACH (1) ZASADY OGÓLNE: 1) Z. nienaruszalności własności prywatnej 2) Z. równości podmiotów prawa cywilnego 3) Z. swobody umów 4) Z. bezpieczeństwa obrotu 5) Z. harmonijnego współżycia
6. PRAWO CYWILNE... (2) - francuski kodeks cywilny (kodeks Napoleona) *adaptacja do warunków polskich (recepcja prawa, modyfikacja) *wg szlachty ,,największa klęska narodowa” (egzekwowanie długów) *sprzeciw duchowieństwa (laickie śluby) *1825r. - kodeks cywilny Królestwa Polskiego *1861r. - ukaz cesarski: ,,pańszczyzna nie jest zgodna z duchem ustawodawstwa cywilnego - zabór pruski : *1794r. - pruskie prawo krajowe (cechy feudalno-burżuazyjne: nierówność wobec prawa w zależności od przynależności stanowej, współistnienie własności pełnej i podzielonej, przewaga mężczyzny w rodzinie) – formalnie obowiązywało do 1900 r. ( ale : modyfikacje) *1900r. - kodeks cywilny niemiecki (pełna własność prywatna, swoboda umów) - zabór austriacki : *XVIII-XIX w. - dążenia do unifikacji prawa, nawiązania do prawa rzymskiego *odwołania do Oświecenia (formalna równość wobec prawa, własność, wolność umów, władza męża) *ABGB (powszechna księga ustaw cywilnych) – obowiązywał w II RP
7. PRAWO ADMINISTRACYJNE (1) ROZWÓJ: -XIX w. - rozwój administracji działającej w ramach prawa; system uprawnień i zobowiązań organów administracji -granice działalności administracyjnej wyznaczane przez zasady: *legalności *odpowiedzialności (urzędnika, państwa) ORGANIZACJA ADMINISTRACJI: -centralizacja – decentralizacja -koncentracja – dekoncentracja -kolegialność – kierownictwo jednoosobowe -swobodne – związane (zakres działania władz) -stosunek administracji do biurokracji ZAKRES: 1) prawo ustroju organów administracji (w XIX w. d oszło postępowanie administracyjne) 2) prawo materialne dotyczące różnych dziedzin życia
8. PRAWO ADMINISTRACYJNE... (2) -państwo prawa : *uznanie podziału władz *zapewnienie praw i wolności obywatelskich (gwarancją: odpowiedzialność konstytucyjna i parlamentarna rządu i ministrów; sądownictwo administracyjne; rozbudowane instytucje samorządu terytorialnego, korporacyjnego i zawodowego) -w II poł. XIX wieku z prawa administracyjnego zaczynają się wyodrębniać inne gałęz i e (prawo pracy, ubezpieczeń społ.) -sądownictwo administracyjne: *rozpatrywanie skarg obywateli na sprzeczne z normami wyższego rzędu decyzje administracyjne *najwcześniej utworzone w Prusach (1872-83); trzy instancje (Najwyższy Trybunał Administracyjny – trzecia instancja) *Austria – postępowanie jednoinstancyjne (Trybunał Administracyjny) *Rosja – funkcje najwyższego trybunału spełniał Senat Rządzący)
9. PRAWO KARNE -z. pruski: *Landrecht (1794r.) – stanowość, surowość, kazuistyka *1851r. nowy kodeks karny (złagodzenie kar) *1871r. Kodeks karny ogólnoniemiecki -z. austriacki: *józefiński kodeks karny (1787r.); austriacka ordynacja procesowa *zachodniogalicyjski kodeks karny (1796r.) podstawą ogólnopaństwowego kodeksu karnego (1803r.) – odejście od kazuistyki -Księstwo Warszawskie: *podział przestępstw: zbrodnie, występki, wykroczenia Królestwo Polskie - kodeks karzący dla Królestwa Polskiego z 1818 r. F ormalna równość wobec prawa,więzienie warowne, więzienie ciężkie, śmierć cywilna, dom poprawy . Ograniczenie kary śmierci do 7 przestępstw i recydywy *kazuistyczny kodeks z 1847r. - 11 rodzajów kar, z których każda dzieliła się na stopnie (np. kary cielesne, o charakterze religijnym, uzależnione od przynależności do stanu społecznego lub pełnionego zawodu) *kodeks karny rosyjski z 1876 r. (kary kryminalne i poprawcze) * sądy wojskowe, administracyjne zsyłki, ustawy o buntach i tajnych związkach
10. PRAWO PRACY W ZABORACH (1) ZASADY OGÓLNE: - źródłem – prawodawstwo XVIII i XIX w. -nowoczesne prawo pracy – związane z rozwojem kapitalistycznych stosunków produkcji oraz rozwojem klasy robotniczej -XIX w. *najem pracy, usług *równość stron *zapłata (za przepracowany czas; także w przypadku zwolnienia) *,,zła wola”, ,,oczywista nieumiejętność”, ,,niestosowne zachowanie” - szykanowanie pracowników, możliwość zwolnienia bez wypowiedzenia (odwrotna sytuacja - ,,zła wola” pracodawcy => pracownik mógł odejść bez wypowiedzenia)
11. PRAWO PRACY... (2) - zabór rosyjski: *opóźnienia *ustawodawstwo Królestwa Polskiego – utrzymanie organizacji cechowej (,,starsze zgromadzenia cechowe, ,,skrzynki czeladnicze”) *książki robocze, kasy brackie *górnicy – 12 godz. pracy, 1817 r. - Korpus Górniczy - zabór pruski: *rozwinęło się najwcześniej *pozostałość stosunków feudalnych w gospodarce rolnej; przemysł (ordynacje przemysłowe) *1870 r. – przymus pracy; 1891 r. - zakaz pracy w niedziele i święta; regulaminy pracy, układy taryfowe, kary pieniężne *ochrona pracy młodocianych i kobiet (od 1839 r.) *XVIII w. - inspektorzy pracy *XIX w. - urzędnicy (nominacja, nie umowa); pragmatyki służbowe (uprawnienia) - zabór austriacki : *ograniczenie czasu pracy (11 godz.) *inspekcje fabryczne
12. SĄDOWNICTWO CZYNNIK SPOŁECZNY W SĄDOWNICTWIE: -sąd ławniczy -przysięgli -sądy gminne (Królestwo Polskie) PROCEDURY: -XIX w. stopniowe gwarancje praw oskarżonego w procesie karnym i obu stron w procesie cywilnym -1864r. nowe procedury rosyjskie – reorganizacja sądownictwa na wzór rosyjski) -1877r. nowe procedury niemieckie (cywilne: zasada przedstawiania dowodów, karne: zasada śledcza) -procedury austriackie – karna (1873), cywilna (1895) ADWOKATURA: *adwokaci przysięgli *obrońcy sądowi
14. SPRAWA POLSKA (1) ORIENTACJE: -autonomia Królestwa -połączenie Królestwa z Galicją – pod berłem jednego z książąt Habsburgów -przedstawicielstwa narodowe u boku mocarstw: *Austria – Naczelny Komitet Narodowy (Władysław L. Jaworski) *Rosja – Polski Komitet Narodowy (przewodziła Narodowa Demokracja – R. Dmowski); po rewolucji lutowej stanęli po stronie koalicji zachodniej *Niemcy – niektórzy konserwatyści
15. SPRAWA POLSKA (2) UDZIAŁ POLAKÓW W WOJNIE: -powołane przez NKN Legiony (J. Piłsudski, kadra – Związek Strzelecki, w czasie wojny – Pierwsza Brygada); 20 tys. żołnierzy -Polska Organizacja Wojskowa (E. Rydz-Śmigły) -rola Pierwszej Brygady i POW – siły mające stanowić decydujący atut w tworzeniu odrodzonego państwa i objęciu w nim władzy) -1914r. po stronie Rosji – Legion Puławski -1917 r. - odmowa przysięgi braterstwa broni z armiami Niemiec i Austro- Węgier przez legionistów (rozformowanie Legionów, internowanie odmawiających przysięgi, K. Sosnkowski i J. Piłsudski osadzeni w twierdzy w Magdeburgu) -Polska Siła Zbrojna – powstała w miejsce Legionów, zaakceptowała rotę przysięgi (ok. 10 tys. żołnierzy) -trzy korpusy na Wschodzie po upadku caratu, ok. 33 tys. os.) -Armia Ochotnicza we Francji (gen. J. Haller, ok. 15 tys. żołnierzy) -
16. KRÓLESTWO POLSKIE W LATACH OKUPACJI -sierpień 1915r. - ustąpienie z Królestwa wojsk rosyjskich, wkroczenie niemieckich i austriackich, dwa generalne gubernatorstwa: *niemieckie – z siedzibą w Warszawie; 32 powiaty – okupant objął administrację cywilną – żandarmeria, sądownictwo karno-policyjne – Rada Główna Opiekuńcza *austriackie – z siedzibą w Lublinie; 27 powiatów *Ober-Ost (4 powiaty wschodnio-południowe, przewidziane do utworzenie państwa ukraińskiego; gubernia suwalska, przewidziana do utworzenie państwa litewskiego)
17. AKT 5 LISTOPADA -5.11.1916r. Cesarze Niemiec i Austrii proklamowali utworzenie Królestwa Polskiego: *ściśle uzależnione od założycieli, mające służyć ich celom *mocarstwa naruszyły prawo międzynarodowe *nie precyzował granic ani systemu rządu w Kró l estwie (poza formą monarchii) *Tymczasowa Rada Stanu (pierwszy organ Królestwa, powołana w Warszawie w 1916r.; 25 członków: aktywiści i pasywiści) *1915r. - otwarcie Uniwersytetu Warszawskiego *administracja (Zarząd Cywilny Generalnego Gubernatorstwa w Warszawie i Lublinie) i gospodarka – dominacja okupantów *konspiracja *zjednoczenie ruchu ludowego i utworzenie Polskiego Stronnictwa Ludowego (później PSL-Wyzwolenie)
18. SAMORZĄD TERYTORIALNY W OKRESIE OPUPACJI -1916r. - wybory do rad miejskich – wg ordynacji: *czynne prawo wyborcze – mężczyźni po ukończeniu 25 roku życia *bierne prawo wyborcze – mężczyźni po ukończeniu 30 roku życia *Warszawa – 6 kurii, każda wybierała 15 radnych *Lublin – 5 kurii *mniejsze miasta – 3 kurie *Warszawa, Lublin – prezydent miasta *inne miasta – burmistrz *organizacja samorządu gminnego nie uległa zmianie (sejmik powiatowy – naczelnik powiatu
19. MOCARSTWA WOBEC SPRAWY POLSKIEJ -marzec 1917r. - odezwa Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich – poparcie roszczeń niepodległościowych -29 sierpnia 1918r. - deklaracja rządu radzieckiego o unieważnieniu traktatów rozbiorowych (1917r.- przychylna Polsce deklaracja) -jesień 1917r. - hasło niepodległości Polski we włoskiej izbie posłów -styczeń 1918r. - orędzie prezydenta USA W. Wilsona (m.in. wpływ I. Paderewskiego)- powołanie niepodległej Polski z dostępem do morza, na terenie etnicznie polskim -styczeń 1918r. - premier brytyjski L. George – odbudowa państwowości polskiej ograniczona do ziem bezspornie polskich -czerwiec 1918r. - rząd brytyjski, francuski, włoski - odbudowa państwowości polskiej ograniczona do ziem bezspornie polskich
20. RADA REGENCYJNA -namiastka władzy najwyższej w Królestwie -powołana przez Niemców i Austriaków we wrześniu 1917r. -miała pełnić funkcje do czasu objęcia władzy przez monarchę -skład: książę Zdzisław Lubomirski, kardynał Aleksander Kakowski, hr. Józef Ostrowski -zwierzchnictwo nad Polską Siłą Zbrojną (Polnische Wermacht) -powołała ,,Królewsko-polski rząd” - kierownik departamentu spraw politycznych – książę Janusz Radziwiłł -1918r. Powołanie Rady Stanu: *miała być namiastką władzy ustawodawczej *110 członków ; *uzależniona od okupantów *rozwiązana przez Radę Regencyjną po 8 miesiącach -11 listopada 1918r. - regenci przekazali dowództwo wojskowe J ózefowi Piłsudskiemu, który obejmując władzę ogłosił się Tymczasowym Naczelnikiem Państwa
21. Wybrane przykłady z literatury do XIX w. Prace ogólne S. Kieniewicz, Historia Polski 1795-1918 , Warszawa 1983 Ziemie polskie do uwłaszczenia M. Kallas organy admisnitracji terytorialnej w Księstwie Warszawskim, Toruń 1975. Ziemie polskie na przełomie XIX i XX wieku K. Grzybowski, Galicja 1848-1914, Kraków 1959. Prawo i sąd pod zaborami J. Muszyński, Działalność rosyjskich sądów wojskowych w Królestwie Polskim w dobie rewolucji 1905-1907, Warszawa 1966. Sprawa polska w latach I wojny światowej J. Pajewski, Wokół sprawy polskiej: Paryż – Lozanna – Londyn 1914-1918, Poznań 1970.
