1. ΓΗ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΝΕΡΟ,
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΔΗΜΟΥ
ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ
Ερευνητική εργασία Α΄ τάξης του 2ου
Γενικού Λυκείου Σταυρούπολης
Θεσσαλονίκης, το σχολικό έτος 2013-2014
με υπεύθυνο καθηγητή τον Σπύρο
Λαζαρίδη, ΠΕ04

2. Το πρωί της 21ης Οκτωβρίου 2013, η Α΄ Λυκείου του 2ου ΓΕΛ Σταυρούπολης
έκανε μια διαδρομή λίγων εκατοντάδων μέτρων στην περιοχή που στεφανώνει
από ανατολικά το κτίριο του σχολείου. Αυτό έγινε για να κεντριστεί το
ενδιαφέρον των μαθητών και των μαθητριών για την εικόνα της περιοχής στα
βυζαντινά χρόνια και γενικότερα να τους δημιουργήσει την διάθεση να μάθουν
περισσότερα για την ιστορία της γης στην οποία πατούν. Συνοδοί καθηγητές:
Σπύρος Λαζαρίδης (ξεναγός), Γεώργιος Οικονόμου, Σπύρος Φίνος.
Μια σύντομη διαδρομή κατά την οποία άκουσαν για βυζαντινή κινστέρνα στο ναό
των 12 Αποστόλων και υδραγωγό του Λεμπέτ, για Εβραίους από την Ισπανία που
εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, για τον περίφημο Πάργαλη, τον Ιμπραήμ
Πασά του Σουλεϊμάν και τα κοινωφελή έργα του στη Θεσσαλονίκη, για το Άσυλο
Αλητοπαίδων και την καταστροφή του εβραϊκού κοιμητηρίου το 1942, για τον
Ξηροπόταμο και τα νερά από το Ρετζίκι και την Ευκαρπία, για τους προϊστορικούς
οικισμούς και τους ελληνιστικούς τάφους, για τους πρόσφυγες του 1914 οι οποίοι
προηγήθηκαν αυτών του 1922 και της Μικρασιατικής Καταστροφής και το μικρό
νεκροταφείο τους δίπλα στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο.
Όλα αυτά σε δυο διδακτικές ώρες και σε ευχάριστο περπάτημα! Κάποια από αυτά
τα παιδιά επέλεξαν σαν Ερευνητική Εργασία τους αυτήν με θέμα:
ΓΗ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΝΕΡΟ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΔΗΜΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ

3. ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ:
Να γνωρίσουν οι μαθητές την εικόνα της περιοχής όπου βρίσκεται το σχολείο τους
στα βυζαντινά χρόνια.
Από πότε διακρίνεται ανθρώπινη παρουσία στην δυτική Θεσσαλονίκη;
Ποια είναι τα ίχνη αυτής της παρουσίας;
Τι το ιδιαίτερο εμφανίζει η περιοχή στα βυζαντινά χρόνια;
Ποια τεχνολογική δραστηριότητα ανέπτυξαν οι βυζαντινοί;
Το ταπεινό πεζούλι δίπλα στον τοίχο του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης είναι
απομεινάρι του Υδραγωγού του Λεμπέτ με χρονολογία κατασκευής τα ύστερα βυζαντινά
χρόνια ή τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κατοχής της Θεσσαλονίκης (15ος αιώνας μ.Χ.)

4. Η παρουσία βυζαντινών νερόμυλων στην περιοχή της
δυτικής Θεσσαλονίκης, η χρήση της οδού Λαγκαδά ως
σημαντικού δρόμου διαχρονικά και κυρίως δρόμου των
επιδρομών κατά της Θεσσαλονίκης στα βυζαντινά
χρόνια, συνετέλεσαν στο να επιλεγεί αυτό το θέμα.
Το αμφίδρομο βέλος στη διπλανή εικόνα δείχνει τη
θέση του σχολείου στο ανατολικό μέρος της πλατείας
Κουντουριώτη και του μυλοτοπιού της Πολίχνης.
Ανάμεσά τους το ερείπιο του Υδραγωγού του Λεμπέτ
στον δυτικό τοίχο του ΨΝΘ.
Η έρευνα σε βυζαντινά κείμενα αλλά και σε σύγχρονα
λογοτεχνικά και η μεταγραφή τους για την θεατρική
τους απόδοση δίνουν μιαν ιδιαίτερη βαρύτητα όχι μόνο
στη χρήση του λόγου από τους μαθητές αλλά και στην
διαφορετική του πρόσληψη (ιστορία, λογοτεχνία,
θέατρο).
Και επειδή στην πρώτη (ερευνητική) ύλη
συγκαταλέγονται τεχνολογικά επιτεύγματα (υδραγωγοί,
νερόμυλοι) τα θετικά μαθήματα διεκδικούν κι αυτά τη
θέση τους δίπλα στα θεωρητικά, οπότε η σύνδεση
σχεδόν όλων των γνωστικών αντικειμένων του λυκείου
παρελαύνουν κατά την ενασχόληση μ’ αυτό το θέμα.
ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ
Ψυχιατρικό Νοσοκομείο
Θεσσαλονίκης

5. Ο στόχος της Ερευνητικής εργασίας ήταν
να προκύψει σε θεατρική μορφή το
σύνολο της ενασχόλησης ώστε να γίνει πιο
εύληπτο στην τοπική κοινωνία στην οποία
θα εκτεθεί. Να γνωρίσουν οι μαθητές την
ιστορία και την λογοτεχνία ως απόλαυση
και γνώση και όχι μόνο ως μάθημα.
Σχεδιάστηκαν πέντε σκηνές.

6. Η ερευνητική ύλη χωρίζεται σε πέντε ενότητες.
1) Κείμενα της σύγχρονης λογοτεχνίας μας ξεναγούν στην
τοπιογραφία της πόλης της Θεσσαλονίκης, τώρα και στο
παρελθόν.
2) Με οδηγό λογοτεχνικό κείμενο γίνεται μια θεώρηση της
πόλης από την τοποθεσία που μας ενδιαφέρει, τη
βορειοδυτική ύπαιθρο της Θεσσαλονίκης.
3) Με βάση αρχαία κείμενα (κατάρα, επιγράμματα) και
αρχαιολογικούς χώρους καταδεικνύεται το προβυζαντινό
παρελθόν της περιοχής.
4) Με βάση βυζαντινά κείμενα διαφορετικών εποχών
αναδύεται το τοπίο στα βυζαντινά χρόνια.
5) Με επί τόπου έρευνες καταγράφονται τα βυζαντινά
ίχνη στην περιοχή και κωδικοποιούνται τα συμπεράσματα.

7. ΠΡΩΤΗ ΣΚΗΝΗ (Πεντζίκης,
Ιωάννου): Με τα σημάδια της
απάνω μου
Η σύγχρονη Θεσσαλονίκη με
τα μνημεία της αποτυπώνεται
πάνω στο ανθρώπινο σώμα με
τις γραφίδες των Νίκου
Γαβριήλ Πεντζίκη και Γιώργου
Ιωάννου και τα βιβλία τους
«Μητέρα Θεσσαλονίκη» και
«Το δικό μας αίμα».
Νίκος Γαβριήλ
Πεντζίκης
Γιώργος
Ιωάννου

8. Γνωριμία με τα κείμενα της 1ης σκηνής και
τα μνημεία της Θεσαλονίκης
Αφού διαβάσουν τα
παιδιά τα πρώτα κείμενα
(19/11/2013), συζητούν
με τον καθηγητή για τα
βυζαντινά μνημεία της
πόλης τα οποία
γνωρίζουν την επόμενη
εβδομάδα από ταινιούλες
στο διαδίκτυο
(26/11/2013).
Κατόπιν απομονώνουν
κατάλληλα αποσπάσματα
και τα ταξινομούν σε
κατηγορίες με βάση την
αναφορά τους σε
συγκεκριμένα μέλη του
ανθρώπινου σώματος
(3/12/2013).

9. Αξιολόγηση κειμένων της 1ης σκηνής και σχεδίαση
θεατρικών διαλόγων
Ο μετασχηματισμός των
φράσεων του Πεντζίκη
και του Ιωάννου σε
ατάκες ενός θεατρικού
διαλόγου ήταν ένα
όμορφο παιχνίδι.
Τα παιδιά χωρίστηκαν σε
ομάδες, σχημάτισαν τους
διαλόγους τους με βάση
τις αναφορές στο
ανθρώπινο σώμα και
κατέληξαν με ψηφοφορία
στο τελικό κείμενο της 1ης
σκηνής (10/12/2013).

10. Από τις 13 Δεκεμβρίου 2013 έως 26 Ιανουαρίου 2014 φιλοξενήθηκε στο Μορφωτικό
Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας μια έκθεση με έργα ζωγραφικής του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη.
Ήταν μια θαυμάσια ευκαιρία που δεν μπορούσε να πάει χαμένη. Προγραμματίστηκε
λοιπόν μια επίσκεψη της ομάδας (20/12/2013). Ξεναγός ο διευθυντής του Πολιτιστικού
Κέντρου Θεσσαλονίκης κ. Ιωάννης Επαμεινώνδας.

12. Η πρώτη σκηνή ολοκληρώθηκε στις 21/1/2014 και μέχρι τις 4/2/2014 επιλέχθηκαν με
την ίδια διαδικασία και τα κείμενα των υπόλοιπων τεσσάρων σκηνών. Ιδιαίτερη
προσοχή δόθηκε στα επιγράμματα Θεσσαλονικέων ποιητών σε μετάφραση του
Σταυρουπολίτη Γιάννη Τζανή.
Ακολούθησαν οι πρόβες (18/2/2014 – 6/5/2014) και η τελική παράσταση δόθηκε σε
ανοικτό χώρο στο στρατόπεδο Καρατάσου στις 20/5/2014.

13. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Μητέρα Θεσσαλονίκη, Τρίτη έκδοση, εκδ. Κέδρος,
1982
2. Γιώργος Ιωάννου, Το δικό μας αίμα, εκδ. Κέδρος, 1980
3. Γιάννης Τζανής Επιγράμματα Θεσσαλονικέων και άλλων Μακεδόνων
ποιητών, εκδ. Μπίμπης, 1997
4. Χαράλαμπος Μπακιρτζής, Ο βίος, τα θαύματα και η Θεσσαλονίκη του Αγίου
Δημητρίου, εκδ. Άγρα, 1997
5. Paolo Odorico, Χρονικά των αλώσεων της Θεσσαλονίκης, εκδ. Άγρα, 2009
6. Πέτρος Βλαχάκος, Τιμαρίων, ένα ταξίδι από την Κωνσταντινούπολη στη
Θεσσαλονίκη, εκδ. Ζήτρος, 2004
7. Σπύρος Λαζαρίδης, Η μοναξιά του Ζέιτενλικ, εκδ. Ζήτρος, 2012