Het TPACK model (Koehler & Mishra, 2008) beschrijft de kennis en vaardigheden die een leraar nodig heeft om ict te integreren in zijn of haar onderwijs. Bij lesgeven gaat het erom dat een leraar weet wat er moet worden onderwezen (vakinhoud) en hoe dit moet worden onderwezen (vakdidactiek). Om ICT op een zinvolle manier te gebruiken in het onderwijs, moet een leraar weten hoe de vakinhoud inzichtelijk en begrijpelijk gemaakt kan worden met behulp van ICT en welke didactiek het leren van bepaalde onderwerpen met behulp van ICT versterkt. De afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar TPACK. Het model, professionalisering van docenten en het meten van TPACK staan daarbij vaak centraal. In deze bijdrage wordt met name ingegaan op het meten van TPACK. Is TPACK te meten? Welke instrumenten kunnen daarbij worden gebruikt? En wat wordt er dan eigenlijk gemeten? Op basis van literatuur- en praktijkonderzoek worden voorbeelden gegeven en wordt aangegeven wat de laatste stand van zaken is op dit gebied, zowel op nationaal als internationaal niveau.

1. TPACK, het basisingrediënt voor
didactische ICT-bekwaamheid?
SLO ● nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling
Petra Fisser
SLO
VOR-ICT Studiedag
Utrecht, 27 november 2013

2. Didactische ICT-bekwaamheid
Kennisnet, Kader voor ict-bekwaamheid
van leraren (2012)
http://www.kennisnet.nl/themas/ict-bekwaamheid/
Praktijkvoorbeelden als bron voor
professionalisering (2013)
http://4w.kennisnet.nl/

3. Didactische ICT-bekwaamheid
• ICT-bekwaamheid leraren
– digitale basisvaardigheden
– effectief ICT-gebruik
• pedagogisch didactisch handelen
• werken in de schoolcontext
• professionele ontwikkeling

4. Didactische ICT-bekwaamheid
• Didactische ICTbekwaamheid komt tot
uiting in het
didactische handelen
met betrekking tot de
inzet van ICT in de
lespraktijk en het
vermogen om hierover
professioneel te
redeneren.
• Professionele
redeneren over de
inzet van ICT is nog
beperkt.

5. ICT in het onderwijs
• Moet elke docent dan maar elke technologie gebruiken die er is?
– nee, natuurlijk niet,
– maar hij/zij moet wel tot op zekere hoogte bewust zijn van de
mogelijkheden van verschillende technologieën
– en relevante (beredeneerde) keuzes kunnen maken
• wel / geen technologie
• welke technologie
• Relevante, beredeneerde keuzes maken… maar hoe?
• Op basis van eigen ervaring en expertise en met ondersteuning van
anderen (collega’s, opleiders, experts, …)

6. Docenten en technologie
• Elk jaar wordt opnieuw geconstateerd dat het ICT-gebruik van
leerkrachten in het onderwijs groeit, maar toch achterblijft bij de
verwachting die men heeft
(zie bijvoorbeeld de jaarlijkse Vier in Balans Monitor van Kennisnet)
• Want ondanks alle ervaringen en vorderingen van de afgelopen decennia:
– Hebben docenten vaak nog onvoldoende ervaring met
het gebruik van ICT
– Vinden veel docenten van zichzelf dat zij niet voldoende
voorbereid zijn om ICT in het onderwijs te gebruiken
– Zien nog veel docenten het nut niet in van het gebruik van
ICT in het onderwijs

7. Leren om ICT te gebruiken
• Verschillen tussen leraren en ICT-gebruik
– gevolg van individuele en technologie gerelateerde kenmerken
– maar ook resultaat van een complex proces van modererende
variabelen waarbij pedagogische en inhoudelijke aspecten niet los van
technologische beschouwd mogen worden (Tondeur, van Braak &
Valcke, 2008)
– Het door Mishra en Koehler (2006) ontwikkelde Technological
Pedagogical Content Knowledge (TPACK) model brengt deze aspecten
samen

8. Leren om ICT te gebruiken
• De kernboodschap als het gaat om het verzorgen van goed onderwijs dat
ondersteund wordt met ICT is dat je rekening moet houden met
– de inhoud van het vak dat je geeft (Content)
– de vakdidactiek die daarbij hoort (Pedagogy)
– de technologie die dit kan ondersteunen (Technology)
– EN DE RELATIES TUSSEN DEZE ASPECTEN
• Het TPACK model biedt een raamwerk voor de kennis en vaardigheden die
een docent moet hebben om ICT te kunnen integreren in het onderwijs

9. Vakinhoud, didactiek en technologie
vakinhoud
(content)
didactiek
(pedagogy)
technologie/ict
(technology)

10. Het TPACK model
• Koehler & Mishra (2006):
– de onderwijspraktijk is
gebaat bij een
zorgvuldige afstemming
tussen vakinhoud,
didactiek en de
mogelijkheden van ICT
– Docenten moeten
daarom competent zijn
op alle drie domeinen en
moeten kennis hebben
van de context waarin zij
lesgeven

11. Technological Knowledge
•Vaardigheden om specifieke ICT-toepassingen te hanteren
•In staat zijn om specifieke ICT-toepassingen aan te leren
en op waarde te schatten
•Een functioneel begrip van ICT
Pedagogical knowledge
•Voorkennis van leerlingen
•Inzet van bronnen
•Klassenmanagement
•Ontwikkeling &
implementatie van lessen
•Evaluatie van leerprestaties
Content knowledge
•Kennis van feiten,
concepten, theorieën en
procedures
•Verklarende kaders
•“regels” voor bewijsvoering

12. Technological Knowledge in Kennisbasis ICT
•De docent toont aan dat hij:
•over algemene kennis van ICT beschikt en de
vaardigheden ten aanzien van
•bestandsbeheer beheerst;
•diverse hardware (beamer, digitaal schoolbord,
digitale foto/videocamera) kan
•bedienen en aansluiten op de computer;
•kan omgaan met een tekstverwerker;
•etc.

13. Technological Pedagogical
Knowledge:
Hoe didactiek verandert ten
gevolge van ICT
Technological Content
Knowledge:
Hoe de vakinhoud verandert
ten gevolge van ICT
Pedagogical Content Knowledge: Vakdidactiek, de kennis die de docent
heeft om het vak vorm te geven en aan te passen met het oog op instructie

14. Technological Pedagogical
Knowledge in Kennisbasis ICT
•De docent toont aan dat hij:
• ICT middelen in
verschillende, daarvoor
geschikte,
onderwijssituaties/activiteiten kan
gebruiken en zijn keus kan
beredeneren;
• digitale leermiddelen kan
inzetten om leerlingen te
motiveren en stimuleren;
•Een (a)synchrone online
discussie kan organiseren en
modereren
•etc.
Technological Content
Knowledge in Kennisbasis
ICT
•De docent toont aan dat hij:
•gebruik maakt van diverse
vindplaatsen van digitaal
leermateriaal en in staat is
om hieruit
zijn eigen (digitale,
interactieve) leereenheid te
arrangeren;
•etc.

16. TPACK
• TPACK gaat dus verder dan de drie kerngebieden vakinhoud, vakdidactiek
en technologie, het gaat om de interactie tussen de verschillende
kerngebieden
 Aandachtspunten:
 Er is geen beste oplossing die geldt
voor elke docent, elk vak, of elke
onderwijsvisie
 De vaardigheid van de docent om te
“spelen” met de kerngebieden en het
overlap tussen de gebieden is van
groot belang
 Het negeren van deze complexiteit
leidt tot te makkelijke oplossingen of
mislukkingen

17. Gebruik van het TPACK model
• Als leidraad om ervoor te zorgen dat er altijd een zorgvuldige afstemming
plaatsvindt tussen vakinhoud, vakdidactiek en de mogelijkheden van ICT
• De uitwerking van het TPACK concept op het niveau van vakken geeft
aanwijzingen voor de inhoudelijke inrichting van opleidingstrajecten,
waarin ICT een geïntegreerd onderdeel is van vakdidactische
professionalisering voor zowel toekomstige als zittende docenten
• Maar waar moeten we starten?
• Meten is weten!

18. Het meten van TPACK
• Verschillende redenen om te meten
• Praktijkgerelateerd:
–
–
–
–
–
nulmeting / benchmark
bijsturen tijdens professionaliseringstraject
verschil na professionaliseringstraject
Beoordelen of bespreken van ontwikkeld materiaal
Beoordelen of bespreken van technologiegebruik in
het klaslokaal
– …..

19. Het meten van TPACK
• Verschillende instrumenten, in te delen in
twee categorieën
– zelfbeoordeling door middel van een vragenlijst
– beoordeling op basis van prestatie

20. TPACK - zelfbeoordeling
• Vragenlijst zelf-ingeschatte kennis
• Meest gebruikte: TPACK Survey (Schmidt et
al., 2009)
• Items
corresponderen
met de zeven
domeinen van
TPACK

21. TPACK - zelfbeoordeling
• TPACK Survey veel gebruikt
– betrouwbaar
– beschikbaar
– aanpasbaar
• Vooral gericht op
– zelf-ingeschatte kennis (en vaardigheden)
– de zeven aparte domeinen binnen TPACK
(maar….factor analyse reproduceert de zeven
domeinen meestal niet!)

22. TPACK - zelfbeoordeling
• Nadelen TPACK Survey
– geen aandacht voor attitude
– geen aandacht voor opvattingen over onderwijs
– weinig aandacht voor professioneel redeneren

23. TPACK - prestatie
• Beoordelen van
– lesvoorbereidingsformulieren
– materialen (artefacten)
– taken (ontwerpen, uitleggen, redeneren)
– lespraktijk
• Door middel van rubrics
– TPK, TCK, TPCK
– “fit”

24. Harris,
Grandgenett
& Hofer
(2010)

25. TPACK - prestatie
• Rubrics van Harris, Grandgenett & Hofer
worden wel gebruikt
– betrouwbaar
– toepasbaar bij verschillende prestaties
• Maar minder populair dan de TPACK Survey
– reden?

26. Welk instrument gebruiken?
• In ieder geval van belang
– meten met verschillende soorten instrumenten
– combinatie van zelfinschatting, gepland ICTgebruik en daadwerkelijk ICT-gebruik
– meten over een lagere periode

27. Instrumenten in combinatie,
een voorbeeld
• Nulmeting
– vragenlijst TPACK
– observatie in de klas
(zelfingeschatte kennis)
(daadwerkelijke prestatie)
• Interventie 1 (ontwerp en voer uit)
–
–
–
–
Lesvoorbereiding
Lesmateriaal
Observatie in de klas
Vragenlijst TPACK
(geplande prestatie)
(daadwerkelijke prestatie)
(daadwerkelijke prestatie)
(zelfingeschatte kennis)
• Interventie 2 (reflecteer en reviseer)
– Lesvoorbereiding
– Lesmateriaal
– Observatie in de klas
(geplande prestatie)
(daadwerkelijke prestatie)
(daadwerkelijke prestatie)
• Nameting
– Vragenlijst TPACK
(zelfingeschatte kennis)

28. Maar…
• Er waren 2 redenen om TPACK te meten
1. praktijkgerelateerd
2. onderzoek!

29. Het meten van TPACK
• Verschillende redenen om te meten
• Onderzoeksgerelateerd:
– Verschillende ideeën over TPACK

30. Recent onderzoek
• Universiteit Twente
• Universiteit Gent
• Presentatie maart 2013
• Zie ook 4W Uitgave 2-2013

31. Aim of the study: Empirical exploration of the TPACK model
 Can we reproduce the distinguished
constructs of the TPACK conceptual
framework as represented in the Venn
diagram with our data?
 If not:
 can we unravel the model?
 can we find new constructs?
 can we develop a new instrument that
measures the self-perception of
(pre-service) teachers?

32. Why this study?
 We became fascinated by
 the attractiveness of the model
 the acceptance of the model by teachers
 but also by the complexity of the model (and what’s behind it)
 We worked on
 Survey for pre-service teachers
 Professional development for
in-service teachers
 Literature review (JCAL, 2012)
 Discussions/debates/presentations

33. We all know the TPACK model:
“At the heart of good teaching with technology
are three core components:
content, pedagogy, and technology,
plus the relationships
among and between them.”
(Koehler & Mishra, 2006)

34. The context of the study
The Netherlands
Flanders, Belgium
Pre-service teachers
Teacher educators
Use of technology in the science
domain
Use of technology in different
domains
Sample:
- 287 pre-service teachers
- age 16-24
- 24% male, 76% female
- distributed over 4 years of
study
Sample:
- 146 teacher educators
- age 26-61
- 29% male, 71% female
- 1-38 years experience as
teacher educator
Instrument: TPACK Survey
(Schmidt et al., 2009), all items
Instrument: TPACK Survey
(Schmidt et al., 2009), T-related
items

35. Results (NL), reliability
 Reliability all TPACK-items together: Cronbach’s α = 0.92
 Reliability for all categories within
the TPACK Survey:
Domain
Cronbach’s α
TK
.90
PK
.75
CK
.74
PCK
.63
TCK
.85
TPK
.72
TPCK
.83
Models
.73

36. Results (NL), factor analysis
 Factor analysis
 Can we measure TPACK by asking questions for each of the
7 TPACK domains?
 Are we measuring the 7 TPACK domains?
 Exploratory factor analysis (PC, Varimax) revealed 11 factors,
68% of variance explained
 Further analysis of the factors lead to forcing to 7 factors, 58% of
variance explained.
 But… are these 7 factors the same as the 7 TPACK-domains??

37. Results (NL), factor analysis
factor
Items in factor
Name factor
Reliability
Cronbach’s α
1
TK1 TK2 TK3 TK4 TK5 TK6 TK7
Technological
Knowledge
.90
2
PK1 PK2 PK3 PK4 PK5 PK6 PK7
Pedagogical Knowledge
.75
3
CK1 CK2 CK3 PCK1 PCK2
Pedagogical Science
Content Knowledge
.80
4
TCK1 TCK2 TCK3 TCK4 TCK5 TCK6
TPK1 TPK2
TPCK2 TPCK3 TPCK4 TPCK6
Technological &
Pedagogical enhanced
Science Content
Knowledge
.88
5
TPK3 TPK4 TPK5
TPCK1 TPCK5
Critically applying
learned TPACK
.73
6
Model1 Model2 Model3 Model4
Role models of TPACK
.73
7
TPCK7 TPCK8 TPCK9 TPCK10
TPACK Leadership
.89

38. Results (NL), first findings
 Yes: TK and PK (and “role models”)
 No: CK, PCK, TCK, TPK and TPCK
 CK and PCK are combined
 TCK is combined with some of the TPK and some of the TPCK
items and form a “Core TPACK” dimension
 The other TPK and TPCK items are combined and form a scale
“critically thinking about what you learned in your study before
applying it”
 Except for 4 TPCK items that form a “TPACK Leadership” scale

39. Results (NL), focusing on the T-related items
factor
Items in factor
Name factor
Reliability
Cronbach’s α
1
TK1 TK2 TK3 TK4 TK5 TK6 TK7
Technological
Knowledge
.90
2
PK1 PK2 PK3 PK4 PK5 PK6 PK7
Pedagogical Knowledge
.75
3
CK1 CK2 CK3 PCK1 PCK2
Pedagogical Science
Content Knowledge
.80
4
TCK1 TCK2 TCK3 TCK4 TCK5 TCK6
TPK1 TPK2
TPCK2 TPCK3 TPCK4 TPCK6
Technological &
Pedagogical enhanced
Science Content
Knowledge
.88
5
TPK3 TPK4 TPK5
TPCK1 TPCK5
Critically applying
learned TPACK
.73
6
Model1 Model2 Model3 Model4
Role models of TPACK
.73
7
TPCK7 TPCK8 TPCK9 TPCK10
TPACK Leadership
.89

40. Using the NL-results in the Flanders study
 Survey for teacher educators
 Only the T-related items from the TPACK Survey
 Specific science-related items were left out, all items were transformed
to “your content area”
 Reliability all TPACK-items together: Cronbach’s α = 0.97
 Reliability for all categories within
the TPACK Survey:
Domain
Cronbach’s α
TK
.95
TCK
.92
TPK
.83
TPCK
.96

41. Results (FL)
 Goal: Confirmatory Factor Analysis on the NL-data
 First: doing the Factor analysis again on the NL-data with only the
TPACK Survey items that were included in the FL-survey:
factor
Items in factor
Name factor
Reliability
Cronbach’s α
1
TK1 TK2 TK3 TK4 TK5 TK6 TK7
TK
.90
2
TCK1 TCK2 TCK3 TCK4
TPK1 TPK2
(TPCK1)
TCK & TPK
.85
3
TPCK1 TPCK2 TPCK3 TPCK4
TPCK5 TPCK6
(TPCK1)
TPCK
.77

42. Results (FL)
 Next, the Confirmatory
Factor Analysis:
 Yes, there is a good fit:
 But:
 the correlations
between the factors
are also very high,
 a 1- or 2-factor
solution might be
possible*

43. Unraveling the TPACK model
 When it comes to technology integration…
 Factors:
 TK, TPK/TCK, & TPCK
 or… TK & TPK/TCK/TPCK?
 or… TK/TPK/TCK/TPCK?
 The integration of the domains as described by Koehler & Mishra go
beyond the 3 circles and the overlapping areas!
 But what does that mean?

44. TK, TPK/TCK, & TPCK
 TK items are very general:
“I know how to solve my own technical problems”, “I can learn
technology easily”, “I keep up with important new technologies”
 TPK and TCK items are much more related to (the preparation of)
lessons:
“I can choose technologies that enhance the teaching approaches for
a lesson” and “I can choose technologies that enhance the content for
a lesson”
 TPCK items are related to lessons and activities in the classroom:
“I can teach lessons that appropriately combine science, technologies,
and teaching approaches”, “I can select technologies to use in my
classroom that enhance what I teach, how I teach, and what students
learn”

45. Getting closer to TPACK Core
 Propositions:
1. TK is conditional for TCK, TPK and TPCK
(Voogt, Fisser, Gibson, Knezek & Tondeur, 2012)
(& recent regression analysis)
2. The combination of TPK, TCK and TPCK is the heart (or the core)
of the model (TPACK Core)
And if you take a close look..
It has been there the whole time!


46. Onderzoek naar TPACK
• Wat is TPACK?
• Is het mogelijk om te komen tot een
“common understanding”?
• Moeten instrumenten aangevuld worden om
recht te doen aan kennis over het belang van
attitude en opvattingen?
• Of moet dit wel aan bod komen in
professionalisering, maar niet in de
meetinstrumenten?

47. Tijdens de workshop vanmiddag
• Kijken naar twee bestaande instrumenten
• Op basis van wat je vandaag hoort van Karel,
Natasa en van mij:
– waarde van de instrumenten?
– toepasbaarheid?
– zou je ze gebruiken?
– mogelijke aanpassingen?

48. Meer weten?
• Petra Fisser
– p.fisser@slo.nl
– http://www.tpack.nl/