คณาเภสัช
•Télécharger en tant que DOCX, PDF•
4 j'aime•3,832 vues
คณาเภสัช โดย อ.ประสิทธิ์ คงทรัพย์ โรงเรียนสิริภัจจ์ การแพทย์แผนไทย โทร. 087-1639644 siripatclinic@gmail.com
![คณาเภสัช
จะกล่าวถึงยาที่เป็นพิกดั คือตวัยาหลายสิ่งท่านรวมเรียกชื่อเป็นอย่างเดียว เริ่มแต่ยา ๒ สิ่งขึ้นไป
การทที่่านใชช้อื่ทเี่ป็นพิกตัินี้ หมายความว่าตวัยาในพิกตัิแต่ละอย่างนั้นมีขนาดใชเ้ท่ากนั (เสมอภาค)
และตอ้งการให้เรียกชอื่ยาต่างๆ ที่รวมกนัเข้าเป็นพิกตัินั้นเป็นชื่อเดียวเพื่อสะดวกแก่ผูต้้งัตา รา มีชอื่เป็นคา ศัพท์บา้ง
มีชอื่ตรงบา้งเมื่อรวมกนัแล้วความหมายก็เช่นเดียวกนั เพราะฉะนั้นท่านจะตอ้งศึกษาต่อไป
การจัดหมวดหมู่ตัวยา เป็นกลุ่ม เป็นพวก ก็เพื่อความสะดวกแก่การจดจา หรือเขียนตารา
ที่เรียกว่า “พิกัดยา” คือ การจากัด
หมายถึง“จากัดจานวน” ซึ่งจะเป็นจานวนของสิ่งใดก็ตาม ที่ได้จากัดจานวนไว้แล้วจะเพิ่มหรื
อจะลดจานวนที่จากัดของสิ่งของน้นัไม่ได้ ในจานวนที่จากัดไว้ดังนี้ จึงสมมุตินามเรียกว่า พิกัด
ถ้าจะนาไปใช้จากัดสิ่งใด ก็เติมนามของสิ่งน้นัเข้าข้างท้ายคาว่าพิกัด เช่น พิกัดยา พิกัดอายุ
พิกัดเดือน และพิกัดสมุฏฐาน เป็นต้น
สาหรับในพิกัดยาต่างๆ น้นั ตัวยาแต่ละสิ่งในพิกัดเดียวกัน
ยังได้จากัดส่วนหรือน้าหนักของตัวยาไว้เท่า ๆ กัน เว้นแต่ในหมวดมหาพิกัด
ซึ่งจากัดส่วนของตัวยาไว้ไม่เท่ากัน แต่ก็อยู่ในขอบเขตของจานวนที่ได้จากัดไว้ และในการที่จะ
ใช้น้าหนักของยาที่คิดเป็นส่วนนี้ ถ้าจะทาเป็นยาต้มใช้น้าหนักส่วนละ 1 บาท
ถ้าจะทาเป็นผงใช้น้าหนักส่วนละ 1 สลึง ถ้าจะทาเป็นยาดองใช้น้าหนัก ส่วนละ 1 เฟื้อง
และถ้าจะทาเป็นยาแทรกก็ให้แทรกกึ่งส่วน
การจัดต้งัพิกัดยาขึ้นมาน้นั ก็เพื่อสะดวกในการจดจาและเขียนตารา ตลอดถึงความสะดวกในกา
รปรุงยาและการที่จัดต้งัเป็นพิกัดแต่ละอย่างน้นั ก็มิได้ต้งัขึ้นตามความพอใจ
แต่ผู้ที่จัดต้งัยาแต่แรกน้นั จะต้องมีหลักในการพิจารณา โดยอาศัยหลักดังนี้
1. รสยาจะต้องไม่ขัดกัน
2. สรรพคุณจะต้องเสมอหรือคล้ายคลึงกัน
ด้วยสาเหตุสองประการดังกล่าวมานี้ จึงจะรวมตัวยาเข้าเป็นพิกัดเดียวกันได้ พิกัดยาต่างๆ
ที่จัดต้งัขึ้นมาน้นั มีเป็นจานวนมาก
[พิมพ์ข้อความ] หน้า 1](https://image.slidesharecdn.com/random-140929094703-phpapp01/85/-1-320.jpg)
![เพื่อที่จะให้สะดวก จึงได้ต้งันามขึ้นมาใช้เรียกพิกัดยาแต่ละอย่าง
เป็นชื่อตรงบ้าง เรียกชื่อเป็นศัพท์บาลีบ้าง ในคาศัพท์บาลีน้นั
ถ้าแปลออกเป็นภาษาไทยแล้ว ก็จะได้ใจความไปตามจานวนและสรรพคุณของพิกัดยาน้นั
จุลพิกัด
จุลพิกัด คือ จากัดตัวยาน้อยอย่าง หรือพิกัดที่เรียกชื่อตรงตามตัวยา
มักจะเป็นตัวยาอย่างเดียวกัน หรือส่วนมากมีตัวยาเพียง 2 อย่างเท่าน้นั
แต่เป็นตัวยาชนิดเดียวกัน ต่างกันที่ขนาด ต่างกันที่สี ต่างกันที่รส ต่างกันที่ชนิด (เพศผู้ –
เพศเมีย) ต่างกันจากถิ่นที่เกิด ตัวอย่าง เช่น
พวกที่ต่างกันที่ขนาด
1) กระพังโหมทั้ง 2 คือ กระพังโหมน้อย กระพังโหมใหญ่
2) ข่าทั้ง 2 คือ ข่าเล็ก ข่าใหญ่
3) ตับเต่าทั้ง 2 คือ ตับเต่าน้อย ตับเต่าใหญ่
4) เปล้าทั้ง 2 คือ เปล้าน้อย เปล้าใหญ่
5) เร่วทั้ง 2 คือ เร่วน้อย เร่วใหญ่
6) ส้มก้งุทั้ง 2 คือ ส้มก้งุน้อย ส้มต้มก้งุใหญ่
พวกที่ต่างกันที่สี
1) การบูรทั้ง 2 คือ การบูรดา การบูรขาว
2) กะเพราทั้ง 2 คือ กะเพราแดง กะเพราขาว
3) กระดูกไก่ทั้ง 2 คือ กระดูกไก่ดา กระดูกไก่ขาว
4) กระวานทั้ง 2 คือ กระวานดา กระวานขาว
5) หัวกระดาดทั้ง 2 คือ หัวกระดาดแดง หัวกระดาดขาว
6) ต้นก้างปลาทั้ง 2 คือ ต้นก้างปลาแดง ต้นก้างปลาขาว
7) กามะถันทั้ง 2 คือ กามะถันแดง กามะถันเหลือง
8) ขี้กาทั้ง 2 คือ ขี้กาแดง ขี้กาขาว
9) ขอบชะนางทั้ง 2 คือ ขอบชะนางแดง ขอบชะนางขาว
[พิมพ์ข้อความ] หน้า 2]()
Recommandé
Contenu connexe
Tendances
Tendances (20)
En vedette
En vedette (18)
คณาเภสัช
- 1. คณาเภสัช จะกล่าวถึงยาที่เป็นพิกดั คือตวัยาหลายสิ่งท่านรวมเรียกชื่อเป็นอย่างเดียว เริ่มแต่ยา ๒ สิ่งขึ้นไป การทที่่านใชช้อื่ทเี่ป็นพิกตัินี้ หมายความว่าตวัยาในพิกตัิแต่ละอย่างนั้นมีขนาดใชเ้ท่ากนั (เสมอภาค) และตอ้งการให้เรียกชอื่ยาต่างๆ ที่รวมกนัเข้าเป็นพิกตัินั้นเป็นชื่อเดียวเพื่อสะดวกแก่ผูต้้งัตา รา มีชอื่เป็นคา ศัพท์บา้ง มีชอื่ตรงบา้งเมื่อรวมกนัแล้วความหมายก็เช่นเดียวกนั เพราะฉะนั้นท่านจะตอ้งศึกษาต่อไป การจัดหมวดหมู่ตัวยา เป็นกลุ่ม เป็นพวก ก็เพื่อความสะดวกแก่การจดจา หรือเขียนตารา ที่เรียกว่า “พิกัดยา” คือ การจากัด หมายถึง“จากัดจานวน” ซึ่งจะเป็นจานวนของสิ่งใดก็ตาม ที่ได้จากัดจานวนไว้แล้วจะเพิ่มหรื อจะลดจานวนที่จากัดของสิ่งของน้นัไม่ได้ ในจานวนที่จากัดไว้ดังนี้ จึงสมมุตินามเรียกว่า พิกัด ถ้าจะนาไปใช้จากัดสิ่งใด ก็เติมนามของสิ่งน้นัเข้าข้างท้ายคาว่าพิกัด เช่น พิกัดยา พิกัดอายุ พิกัดเดือน และพิกัดสมุฏฐาน เป็นต้น สาหรับในพิกัดยาต่างๆ น้นั ตัวยาแต่ละสิ่งในพิกัดเดียวกัน ยังได้จากัดส่วนหรือน้าหนักของตัวยาไว้เท่า ๆ กัน เว้นแต่ในหมวดมหาพิกัด ซึ่งจากัดส่วนของตัวยาไว้ไม่เท่ากัน แต่ก็อยู่ในขอบเขตของจานวนที่ได้จากัดไว้ และในการที่จะ ใช้น้าหนักของยาที่คิดเป็นส่วนนี้ ถ้าจะทาเป็นยาต้มใช้น้าหนักส่วนละ 1 บาท ถ้าจะทาเป็นผงใช้น้าหนักส่วนละ 1 สลึง ถ้าจะทาเป็นยาดองใช้น้าหนัก ส่วนละ 1 เฟื้อง และถ้าจะทาเป็นยาแทรกก็ให้แทรกกึ่งส่วน การจัดต้งัพิกัดยาขึ้นมาน้นั ก็เพื่อสะดวกในการจดจาและเขียนตารา ตลอดถึงความสะดวกในกา รปรุงยาและการที่จัดต้งัเป็นพิกัดแต่ละอย่างน้นั ก็มิได้ต้งัขึ้นตามความพอใจ แต่ผู้ที่จัดต้งัยาแต่แรกน้นั จะต้องมีหลักในการพิจารณา โดยอาศัยหลักดังนี้ 1. รสยาจะต้องไม่ขัดกัน 2. สรรพคุณจะต้องเสมอหรือคล้ายคลึงกัน ด้วยสาเหตุสองประการดังกล่าวมานี้ จึงจะรวมตัวยาเข้าเป็นพิกัดเดียวกันได้ พิกัดยาต่างๆ ที่จัดต้งัขึ้นมาน้นั มีเป็นจานวนมาก [พิมพ์ข้อความ] หน้า 1
- 2. เพื่อที่จะให้สะดวก จึงได้ต้งันามขึ้นมาใช้เรียกพิกัดยาแต่ละอย่าง เป็นชื่อตรงบ้าง เรียกชื่อเป็นศัพท์บาลีบ้าง ในคาศัพท์บาลีน้นั ถ้าแปลออกเป็นภาษาไทยแล้ว ก็จะได้ใจความไปตามจานวนและสรรพคุณของพิกัดยาน้นั จุลพิกัด จุลพิกัด คือ จากัดตัวยาน้อยอย่าง หรือพิกัดที่เรียกชื่อตรงตามตัวยา มักจะเป็นตัวยาอย่างเดียวกัน หรือส่วนมากมีตัวยาเพียง 2 อย่างเท่าน้นั แต่เป็นตัวยาชนิดเดียวกัน ต่างกันที่ขนาด ต่างกันที่สี ต่างกันที่รส ต่างกันที่ชนิด (เพศผู้ – เพศเมีย) ต่างกันจากถิ่นที่เกิด ตัวอย่าง เช่น พวกที่ต่างกันที่ขนาด 1) กระพังโหมทั้ง 2 คือ กระพังโหมน้อย กระพังโหมใหญ่ 2) ข่าทั้ง 2 คือ ข่าเล็ก ข่าใหญ่ 3) ตับเต่าทั้ง 2 คือ ตับเต่าน้อย ตับเต่าใหญ่ 4) เปล้าทั้ง 2 คือ เปล้าน้อย เปล้าใหญ่ 5) เร่วทั้ง 2 คือ เร่วน้อย เร่วใหญ่ 6) ส้มก้งุทั้ง 2 คือ ส้มก้งุน้อย ส้มต้มก้งุใหญ่ พวกที่ต่างกันที่สี 1) การบูรทั้ง 2 คือ การบูรดา การบูรขาว 2) กะเพราทั้ง 2 คือ กะเพราแดง กะเพราขาว 3) กระดูกไก่ทั้ง 2 คือ กระดูกไก่ดา กระดูกไก่ขาว 4) กระวานทั้ง 2 คือ กระวานดา กระวานขาว 5) หัวกระดาดทั้ง 2 คือ หัวกระดาดแดง หัวกระดาดขาว 6) ต้นก้างปลาทั้ง 2 คือ ต้นก้างปลาแดง ต้นก้างปลาขาว 7) กามะถันทั้ง 2 คือ กามะถันแดง กามะถันเหลือง 8) ขี้กาทั้ง 2 คือ ขี้กาแดง ขี้กาขาว 9) ขอบชะนางทั้ง 2 คือ ขอบชะนางแดง ขอบชะนางขาว [พิมพ์ข้อความ] หน้า 2
- 3. 10) แคทั้ง 2 คือ แคแดง แคขาว 11) จันทน์ทั้ง 2 คือ จันทน์แดง จันทน์ขาว 12) เจตมูลเพลิงทั้ง 2 คือ เจตมูลเพลิงแง เจตมูลเพลิงขาว 13) เทียนทั้ง 2 คือ เทียนแดง เทียนขาว 14) บัวหลวงทั้ง 2 คือ บัวหลวงแดง บัวหลวงขาว 15) ผักเป็ดทั้ง 2 คือ ผักเป็ดแดง ผักเป็นขาว 16) ผักแพวทั้ง 2 คือ ผักแพวแดง ผักแพวขาว 17) ฝ้ายทั้ง 2 คือ ฝ้ายแดง ฝ้ายขาว 18) พริกไทยทั้ง 2 คือ พริกไทยดา พริกไทยาว (ล่อน) 19) เถามวกทั้ง 2 คือ เถามวกแดง เถามวกขาว 20) ละหุ่งทั้ง 2 คือ ละหุ่งแดง ละหุ่งขาว 21) สัตตบงกชทั้ง 2 คือ สัตตบงกชแดง สัตตบงกชขาว 22) หางไหลทั้ง 2 คือ หางไหลแดง หางไหลขาว พวกที่ต่างกันที่รส 1) มะขามทั้ง 2 คือ มะขามเปรี้ยว มะขามหวาน 2) มะขามเทศ 2 คือ มะขามเทศฝาด มะขามเทศมัน 3) มะปรางทั้ง 2 คือ มะปรางเปรี้ยว มะปรางหวาน 4) มะเฟืองทั้ง 2 คือ มะเฟืองเปรี้ยว มะเฟืองหวาน พวกที่ต่างชนิดกัน (เพศผู้ – เพศเมีย) 1) กระพังโหมทั้ง 2 คือ กระพังโหมตัวผู้ กระพังโหมตัวเมีย 2) เกลือทั้ง 2 คือ เกลือตัวผู้ เกลือตัวเมีย 3) ตาแยทั้ง 2 คือ ตาแยตัวผู้ ตาแยตัวเมีย 4) เบี้ยทั้ง 2 คือ เบี้ยตัวผู้ เบี้ยตัวเมีย 5) ผักปอดทั้ง 2 คือ ผักปอดตัวผู้ ผักปอดตัวเมีย 6) มะยมทั้ง 2 คือ มะยมตัวผู้ มะยมตัวเมีย 7) หมากทั้ง 2 คือ หมากผู้ หมากเมีย [พิมพ์ข้อความ] หน้า 3
- 4. 8) ศิลายอนทั้ง 2 คือ ศิลายอนตัวผู้ ศิลายินตัวเมีย พวกที่ต่างกันที่ถิ่นที่เกิด 1) กระท้อนทั้ง 2 คือ กระท้อนบ้าน กระท้อนป่า 2) กะทือทั้ง 2 คือ กะทือบ้าน กะทือป่า 3) หัวข้าวเย็นทั้ง 2 คือ หัวข้าวเย็นเหนือ หัวข้าวเย็นใต้ 4) ขี้เหล็กทั้ง 2 คือ ขี้เหล็กบ้าน ขี้ เหล็กป่า 5) เขาวัวทั้ง 2 คือ เขาวัวบ้าน เขาวัวป่า 6) ชะมดทั้ง 2 คือ ชะมดเช็ด ชะมดเชียง 7) ชะเอมทั้ง 2 คือ ชะเอมเทศ ชะเอมไทย 8) ชามะเรียงทั้ง 2 คือ ชามะเรียงบ้าน ชามะเรียงป่า 9) ชุมเห็ดทั้ง 2 คือ ชุมเห็ดเทศ ชุมเห็ดไทย 10) หญ้าเกล็ดหอยทั้ง 2 คือ หญ้าเกล็ดหอยเล็ก หญ้าเกล็ดหอยใหญ่ 11) ดีเกลือทั้ง 2 คือ ดีเกลือไทย ดีเกลือฝรั่ง 12) ปรงทั้ง 2 คือ ปรงบ้าน ปรงป่า 13) ประยงค์ทั้ง 2 คือ ประยงค์บ้าน ประยงค์ป่า 14) ผักหวานทั้ง 2 คือ ผักหวานบ้าน ผักหวานป่า 15) มะระทั้ง 2 คือ มะระขี้นก มะระจีน 16) ยอทั้ง 2 คือ ยอบ้าน ยอป่า 17) สลอดทั้ง 2 คือ สลอดบก สอดน้า 18) แสมทั้ง 2 คือ แสมสาร แสมทะเล 19) สะเดาทั้ง 2 คือ สะเดาบ้าน สะเดาป่า 20) สีเสียดทั้ง 2 คือ สีเสียดแขก สีเสียดไทย 21) หัศคุณทั้ง 2 คือ ทัศคุณเทศ หัศคุณไทย 22) อบเชยทั้ง 2 คือ อบเชยเทศ อบเชยไทย จำพวกพิกัติ ๑. พิกัติเทวสุคนธ์ (กลิ่น ๒ อย่าง) รากบุนนาค รากมะซาง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเทวสุคนธ์ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 4
- 5. รากบุนนาค ขับลมในลา ไส้ รากมะซาง แกโ้ลหิตแกก้า เดา ๒. พิกัติเทวตรีสุคนธ์ (กลิ่น ๓ สอง ๓ ) รากบุนนาค แก่นบุนนาค ดอกบุนนาค รากมะซาง แก่นมะซาง ดอกมะซาง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเทวตรีสุคนธ์ รากบุนนาค ขั บลมในลา ไส้ แก่นบุนนาค แกรั้ตตะปิตตะโรค ดอกบุนนาค บา รุงโลหิต แกก้ลิ่นเหม็นสาบสางในร่างกาย รากมะซาง แกโ้ลหิตกา เดา แก่นมะซางรสหวาน แกคุ้ดทะราด แกเ้สมหะ แกไ้ข้สา ประชวน ดอกมะซางกลิ่นหอม ทา ใจให้ชมุ่ชนื่ ชูกา ลัง ๓. พิกัติตรีสินธุรส รากมะตูม เทียนขาว น้าตาลกรวด สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีสินธุรส รากมะตูมรสปร่าชาขื่นเล็กน้อย แกพิ้ษฝีพิษไข้ แกส้ติเผลอ รักษาน้าดี เทียนขาวรสเผ็ดร้อน แกล้ม แกดี้พิการ ขับเสมหะ แกนิ้่ว ขับระดูขาว นา้ตาลกรวดรสหวาน แกร้้อนในระหายน้า ขับปัสสาวะทา ให้ใจชมุ่ชนื่ ๔. พิกัติตรีเกสรมาศ ลูกมะตูมอ่อน เปลือกฝิ่นตน้ เกสรบวัหลวง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีเกสรมาศ ลูกมะตูมอ่อน บา รุงธาตุ เจริญอาหาร ขับผายลม [พิมพ์ข้อความ] หน้า 5
- 6. เปลือกฝิ่นต้นรสฝาด คุมธาตุ แกท้อ้งร่วง แกอ้าเจียน แกล้งแดง แกป้วดเบ่ง แกป้วดเมื่อยตามร่างกาย เกสรบัวหลวงกลิ่นหอมรสฝาด บา รุงกา ลัง ทา ให้ใจชมุ่ชนื่ คุมธาตุ ๕. พิกัติตรีฉินทลามกา โกฐน้าเตา้ ลูกสมอไทย รงทอง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีฉินทลามกา โกศนา้เต้า รสฝาดมัน ระบายทอ้ง บา รุงธาตุ ขับพยาธ์ิ แกริ้ดสีดวงทวาร ขับลม รู้ถ่าย รู้ปิด ลูกสมอไทย รสเปรี้ยวฝาดขม แกไ้ข้เพื่อเสมหะ แกล้มจุกเสียดผายธาตุ ถ่ายและรู้ปิดเอง รงทอง รสเอียนเบอื่ ถ่ายลม ถ่ายเสมหะ ถ่ายน้าเหลืองเสียและโลหิต ๖. พิกัติตรีอมฤต รากกล้วยตีบ รากมะกอก รากมะดอม สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีอมฤต รากกล้วยตีบ แกร้้อนในระหายน้า รากมะกอก ทา ให้ชุ่มคอแกร้้อนในระหายน้า ขับปัสสาวะ รากมะดอม แกไ้ข้ บา รุงธาตุ ช่วยย่อยอาหาร ดับพิษโลหิต เจริญอาหาร ๗. พิกัติตรีทิพรส (รสเลิศ ๓ อย่าง) โกฐกระดูก เนื้อไม้ อบเชยไทย สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีทิพรส โกฐกระดูกกลิ่นหอมรสมัน แกล้มในกองเสมหะ (ลมในตอนเชา้) บา รุงกระดูก เนอื้ไม้กลิ่นหอมรสเย็น บา รุงโลหิตในหัวใจ บา รุงตบัปอดให้เป็นปกติ อบเชยไทยรสหวานหอม บา รุงดวงจิต แกอ้่อนเพลีย บา รุงธาตุ บา รุงกา ลัง ขับผายลม [พิมพ์ข้อความ] หน้า 6
- 7. ๘. พิกัติตรีทุรวสา ลูกโหระพาเทศ ลูกกระวาน ลูกราชดัด สรรพคุณเฉพาะอย่างใน พิกตัิตรีทุราวสา ลูกโหระพาเทศ แกบิ้ด ทา อุจจาระไม่ให้เกาะลา ไส้ แกพิ้ษตานทราง ลูกกระวานรสเผ็ดเล็กน้อย แกร้า มะนาด แกล้ม แกเ้สมหะ ให้เปิดธาตุ ลูกราชดัดรสขม แกก้ระษัย บา รุงน้าดี ๙. พิกัติตรีวาตผล ลูกสะคา้น รากพริกไทย รากข่า สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีวาตผล ลูกสะค้าน แกล้มแน่นในทรวงอก รากพริกไทยรสร้อน แกใ้นกองลม บา รุงธาตุไฟ แกล้มอันเย็นทวั่สรรพางค์กาย แกเ้สมหะ รากข่ารสปร่าเล็กน้อย แกเ้ลือด แกช้า แกเ้สมหะและโลหิต ๑๐. พิกัติตรีอากาศผล รากขิง กระลา พัก อบเชยเทศ สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีอากาศผล รากขิงรสเผ็ดร้อนขมเล็กน้อย แกล้ม แกเ้สมหะ บา รุงเสียงให้ไพเราะ แกพ้รรดึก เจริญอาหาร แกแ้น่นในอก กระลาพักรสขมหวานเย็นมัน แกล้มอังคมังคานุสารี แกต้รีสมุฏฐาน แกโ้ลหิตเป็นพิษ อบเชยเทศรสหวานเผ็ดร้อน แกจั้บไข้ บา รุงดวงจิต แกอ้่อนเพลีย ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ แกไ้ข้สันนิบาต ๑๑. พิกัติตรีปิตผล รากเจตมูลเพลิงเทศ รากกะเพรา รากผกัแพวแดง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีปิตผล รากเจตมูลเพลิงรสร้อน แกจ้ตุการระเตโช กระจายลม ฆ่าพยาธ์ิ แกคุ้ดทะราด แกริ้ดสีดวง บา รุงธาตุ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 7
- 8. รากกะเพรารสร้อนเผ็ดปร่า บา รุงธาตุ แกไ้ข้สันนิบาต แกท้อ้งร่วง ทอ้งอืด ทอ้งขึ้น ทอ้งเฟ้อ แกพิ้ษตานทราง ขับผายลม ทา ให้เรอและแกจุ้กเสียด รากผักแพวแดงรสร้อน แกล้มริดสีดวงและหืดไอ แกท้อ้งมาน แกก้ระเพาะอาหารพิการ แกอุ้จจาระธาตุ แกเ้ส้นประสาทพิการ ๑๒. พิกัติตรีพิษจักร กานพลู ลูกผกัชีล้อม ลูกจันทน์เทศ สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีจักร กานพลูรสเผ็ดปร่า แกป้วดทอ้ง แกล้ม แกเ้หน็บชา แกพิ้ษเลือด แกพิ้ษน้าเหลือง แกรั้ตตะปิตตะโรค แกหื้ด ทา อาหารให้งวด แกป้วดฟัน แกร้า มะนาด ลูกผักชีล้อมกลนิ่หอม ขับลมในลา ไส้ แกธ้าตุพิการ แกห้อบ บา รุงปอดตบั แกไ้อ ลูกจันทร์เทศกลิ่นหอมรสฝาดหวานสุขุม แกร้ะหายน้า บา รุงกา ลัง แกล้ม และจุกเสียด แกก้า เดา แกท้อ้งร่วง แกป้วดรัดมดลูก ขับลมในลา ไส้ บา รุงโลหิต แกบิ้ด แกธ้าตุพิการ ๑๓. พิกัติตรีสัตกุลา เทียนดา ลูกผกัชีลา ขิงสด สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีสัตกุลา เทียนดากลิ่นหอมรสเผ็ดร้อนขมเล็กน้อย ขับเสมหะ ขับลมในลา ไส้ แกอ้าเจียน บา รุงโลหิต แกน้้าลายเหนียว ลูกผักชีลารสขมฝาดหวาน แกโ้รคในคอ บา รุงธาตุไฟ แกอ้าเจียน แกไ้ข้ แกริ้ดสีดวงตา ขิงสดรสเผ็ดร้อน แกล้มในกองธาตุไฟให้กระจาย แกพ้รรดึก แกจุ้กเสียด แกโ้รคในอก แกไ้ข้ ๑๐ ประการให้สมบูรณ์ ๑๔. พิกัติตรีสันนิบาตผล (หรือตรีสัพโลหิตะผล) ลูกดีปลี รากกะเพราแดง รากพริกไทย สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีสันนิบาตผล ลูกดีปลี รสเผ็ดร้อนขมเล็กน้อย แกปั้ถวีธาตุ ๒๐ ประการ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 8
- 9. รากกะเพราแดงรสเผ็ดร้อน บา รุงธาตุ แกไ้ข้สันนิบาต แกท้อ้งร่วง ทอ้งขึ้นอืดเฟ้อ แกพิ้ษตานทราง ขับผายลมทา ให้เรอ แกจุ้กเสียด รากพริกไทยรสเผ็ดร้อน แกใ้นกองลม บา รุงธาตุไฟ แกล้มอันเย็นทวั่สรรพางค์กาย ๑๕. พิกัติตรีเสมหผล รากชา้พลู รากดีปลี รากมะกล่า สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีเสมหผล ลูกช้าพลู ขับสอเสมหะ รากดีปลีรสเผ็ดร้อน แกเ้ส้นอัมพฤกษ์ อัมพาต ดับพิษปัตตะฆาต แกต้วัร้อน แกคุ้ดทะราด ให้ปิดธาตุ รากมะกล่ารสเปรี้ยวขื่นเล็กน้อย แกส้ะอึก แกล้มปั่นป่วนในทอ้ง ล้างเสมหะในคอ แกเ้สียงแห้ง ๑๖. พิกัติตรีผลา ลูกสมอไทยแก่ ลูกสมอพิเภกแก่ ลูกมะขามป้อมแก่ สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีผลา ลูกสมอไทยแก่รสเปรี้ยวฝาดขม แกโ้ลหิต แกน้้าดี แกไ้ข้เพื่อเสมหะ แกล้มจุกเสียด ผายธาตุ รู้ถ่ายรู้ปิด ลูกสมอพิเภกแก่รสฝาด แกก้องธาตุ แกไ้ข้ แกโ้รคตา ลูกมะขามป้อมแก่รสฝาดเปรี้ยว แกเ้สมหะ แกไ้ข้เจือลม ๑๗. พิกัติตรีกฎุก เม็ดพริกไทย เง่าขิงแห้ง ดอกดีปลี สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีกฏุก เม็ดพริกไทยรสเผ็ดร้อน แกล้ม แกเ้สมหะ บา รุงธาตุไฟ เง่าขิงแห้งรสหวานเผ็ด แกอ้ากาศธาตุ ๑๐ แกไ้ข้ แกล้มพานไส้ แกพ้รรดึก ดอกดีปลีรสเผ็ดร้อนขมเล็กน้อย แกปั้ถวีธาตุ ๑๐ ประการ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 9
- 10. ๑๘. พิกัติตรีสาร รากเจตมูลเพลิงแดง รากสะคา้น รากชา้พลู สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีสาร รากเจตมูลเพลิงแดงรสร้อน กระจายเลือดลม แกจ้ตุการะเตโช ฆ่าพยาธ์ิ แกคุ้ดทะราด แกริ้ดสีดวง บา รุงธาตุ รากสะค้านรสร้อน แกล้มอันเกิดแต่กองธาตุพิการ รากช้าพลูรสร้อน แกคู้ถเสมหะ แกล้ม แกเ้มื่อย ๑๙. พิกัติตรีเพชรสมคุณ รากหางจระเข้ ฝักราชพฤกษ์ รงทอง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีเพชรสมคุณ รากหางจระเข้รสเย็น แกห้นองใน แกป้วดศีรษะ ฝักราชพฤกษ์รสหวานเย็น แกร้ะหายน้า ทา ให้เกิดกา ลัง แกอุ้ระเสมหะ แกจุ้กเสียด แกก้า เดา แกร้่างกายซูบซีดผอมให้สมบูรณ์ รงทองรสเอียนเบอื่ ถ่ายลม ถ่ายเสมหะ ถ่ายน้าเหลือง ๒๐. พิกัติตรีพลธาตุ รากกระทือ รากไพล รากตะไคร้หอม สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิพลธาตุ รากกระทือ แกไ้ข้ตวัเย็น รากไพล แกเ้ลือดกา เดาออกทางจมูกและปาก แกอ้าเจียนเป็นโลหิต รากตะไคร้หอมรสเผ็ดร้อน แกริ้ดสีดวงในปาก (สตรีกินตกลูก) ๒๑. พิกัติตรีธารทิพย์ รากไทรย้อย รากราชพฤกษ์ รากมะขามเทศ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 10
- 11. สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีธารทิพย์ รากไทรย้อย บา รุงน้านม แกก้าฬเลือด ขับปัสสาวะ รากราชพฤกษ์ ฆ่าเชอื้คุดทะราด รากมะขามเทศ ชะล้างบาดแผล ๒๒. พิกัติตรีสุคตสิมุฏฐาน รากมะเดื่อชุมพร รากแคแดง รากเพกา สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิสุคติสมุฏฐาน รากมะเดื่อชุมพร แกไ้ข้ กระทุง้พิษไข้ กล่อมเสมหะและโลหิต แกไ้ข้หัว ไข้พิษ ไข้กาฬ รากแคแดง คุมธาตุ แกล้ม ชะล้างบาดแผล รากเพกา บา รุงธาตุไฟ แกไ้ข้สันนิบาต แกท้อ้งร่วง แกอั้กเสบ ทา ให้เกิดน้าย่อยอาหาร ๒๓. พิกัติตรีผลสมุฏฐาน ลูกมะตูม ลูกยอ ลูกผกัชีลา สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีผลสมุฏฐาน ลูกมะตูม บา รุงธาตุ เจริญอาหาร ขับผายลม ลูกยอ รสร้อน ขับผายลมในลา ไส้และกระเพาะอาหาร ลูกผักชีลารสขมฝาดหวาน แกค้ลื่นเหียนอาเจียน แกไ้ข้ แกริ้ดสีดวงในตา ๒๔. พิกัติตรีญาณรส ไส้หมาก รากสะเดา เถาบอระเพ็ด สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีญาณรส ไส้หมากรสจืด ดับพิษร้อนภายใน ขับปัสสาวะ รากสะเดารสขมฝาดเย็น แกเ้สมหะซึ่งเกาะแน่นในทรวงอก แกเ้สมหะจุกคอ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 11
- 12. บอระเพ็ดรสขมฝาดเย็น แกฝี้ดาษ แกไ้ข้เหนืออันเกิดเพื่อโลหิต แกไ้ข้ตรีโทษ ทา ให้เกิดกา ลัง บา รุงไฟธาตุให้สมบูรณ์ ๒๕. พิกัติตรีกาฬพิษ รากกระชาย รากข่า รากกระเพราแดง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีกาฬพิษ รากกระชายรสเผ็ดร้อนขม บา รุงความกา หนัด แกก้ามตายด้าน แกบิ้ด ปวดมวน แกมู้กเลือด รากข่ารสปร่าเล็กน้อย แกเ้ลือด แกช้า แกเ้สมหะ ขับโลหิต รากกระเพราแดงรสเผ็ดร้อน บา รุงธาตุ แกไ้ข้สันนิบาต แกท้อ้งร่วง แกท้อ้งขึ้นอืดเฟ้อ แกพิ้ษตานทราง ขับผายลมทา ให้เรอ แกจุ้กเสียด ๒๖. พิกัติตรีสุคนธ์ (กลิ่นหอม ๓ อย่าง) ใบกระวาน อบเชยเทศ รากพิมเสน สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีสุคนธ์ ใบกระวาน ขับผายลม แกไ้ข้เชอื่มซึม ขับเสมหะ แกร้า มะนาด แกล้มให้ปิดธาตุ อบเชยเทศรสหวานเผ็ดร้อน ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ แกไ้ข้สันนิบาต แกพิ้ษร้อน แกไ้ข้จับ บา รุงดวงจิต แก่อ่อนเพลีย รากพิมเสน แกริ้ดสีดวงจมูก กระจายลม แกไ้ข้หนาวๆ ร้อนๆ ๒๗. พิกัติตรีกันสวาต ลูกเร่วใหญ่ ลูกจันทน์เทศ กานพลู สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตรีกนัสวาต ลูกเร่วใหญ่ แกไ้ข้เพื่อดีและเสมหะ แกริ้ดสีดวงทวารท้งั ๙ ลูกจันทน์เทศกลิ่นหอมรสฝาดหวานสุขุม แกร้ะหายน้า บา รุงกา ลัง แกล้มจุกเสียด แกก้า เดา แกท้อ้งร่วง แกป้วดรัดมดลูก แกใ้นลา ไส้ บา รุงโลหิต แกบิ้ด แกธ้าตุพิการ กานพลูรสเผ็ดปร่า แกป้วดทอ้ง แกล้ม แกเ้หน็บชา แกหื้ด ทา อาหารให้งวด แกป้วดฟัน แกร้า มะนาด [พิมพ์ข้อความ] หน้า 12
- 13. ๒๘. พิกัติตรีสุรผล สมุลแวง้ เนื้อไม้ เทพธาโร สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิสุรผล สมุลแว้งกลิ่นหอมฉุนรสปร่า แกล้มวิงเวียน ลมทา ให้ใจสั่น แกพิ้ษหวดักา เดา ขับลมในลา ไส้ แกธ้าตุพิการ เนอื้ไม้กลิ่นหอมรสเย็น บา รุงหัวใจให้ชมุ่ชนื่ บา รุงตบัปอด เทพธาโร แกล้มจุกเสียดแน่นเฟ้อ แกป้วดทอ้ง ขับผายลม ขับลมในลา ไส้และกระเพาะอาหารให้เรอ บา รุงธาตุ ๒๙. พิกัติจตุกาลธาตุ หัวว่านน้า รากเจตมูลเพลิงแดง แคแตร นมสวรรค์ หัวว่านนา้กลิ่นหอม แกป้วดทอ้ง ขับลมในลา ไส้ แกจุ้กเสียด แกธ้าตุพิการ รากเจตมูลเพลิงแดงรสร้อน แกจ้ตุการะเตโช กระจายลม ฆ่าพยาธ์ิ แกคุ้ดทะราด แกริ้ดสีดวง บา รุงธาตุ แคแตรรสหวาน แกเ้สมหะและลม นมสวรรค์ แกพิ้ษฝี พิษตะขาบแมลงป่อง และลมในทรวงอก แกโ้ลหิตในทอ้ง แกไ้ข้ ขับลมให้ซ่านออกมา ๓๐. พิกัติจตุทิพคันธา ดอกพิกุล ชะเอมเทศ รากมะกล่า เครือ ขิงแครง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิจตุทิพคนัธา ดอกพิกุล แกล้ม แกโ้ลหิต แกเ้สมหะ ชะเอมเทศรสหวาน ขับเลือดเน่า บา รุงหัวใจ แกก้า เดา แกน้้าลายเหนียว แกเ้สมหะ ทา ให้ชุ่มคอ รากมะกล่าเครือรสเปรี้ยวขื่นเล็กน้อย แกส้ะอึก แกล้มป่วนในทอ้ง ล้างเสมหะในคอ แกเ้สียงแห้ง ขิงแครงรสหวานเผ็ดร้อน แกไ้ข้จับ แกพ้รรดึก แกล้มพานไส้ แกแ้น่นจุกเสียด แกน้อนไม่หลับ บา รุงธาตุ แกค้ลื่นเหียนอาเจียน ๓๑. พิกัติจตุผลาธิกะ ลูกสมอไทยแก่ ลูกสมอพิเภกแก่ ลูกสมอเทศแก่ มะขามป้อมแก่ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 13
- 14. สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิจตุผลาธิกะ ลูกสมอไทยรสเปรี้ยวฝาดขมเล็กน้อย แกไ้ข้เพอื่เสมหะ แกล้มจุกเสียด ผายธาตุ ถ่ายรู้ปิดธาตุ ลูกสมอพิเภกรสฝาด แกเ้สมหะ แกล้มอันพิการ ลูกสมอเทศรสเปรี้ยวฝาดจัดกว่าสมอไทย ระบายอ่อนๆ ถ่ายเสมหะ ถ่ายลม รู้ถ่ายเองปิดเอง ลูกมะขามป้อมรสเปรี้ยวฝาดขม แกไ้ข้เจือลม แกเ้สมหะ แกไ้ข้เพอื่เสมหะ ๓๒. พิกัติวาตผล รากขิง กระลา พัก อบเชยเทศ โกฐหัวบวั สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิจตุวาตผล รากขิง ทา ให้ผิวหนังสดชนื่ กระลาพักรสหวานเย็นมัน แกล้มอังคมังคานุสารี แกต้รีสมุฏฐาน แกโ้ลหิต อบเชยเทศรสหวานเผ็ดร้อน ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ แกไ้ข้สันนิบาต แกพิ้ษร้อน แกเ้จ็บไข้ บา รุงหัวใจ แกอ้่อนเพลีย โกฐหัวบัว แกล้มในกองริดสีดวง กระจายลมท้งัปวง (คือลมที่คงั่คา้งอยู่ในลา ไส้เป็นตอนๆ ทา ให้ผายหรือเรอออกมา) ๓๓. พิกัติเบญจามฤต (นา้ทิพย์ทั้ง ๕ อย่าง) น้านมสด น้าส้มสายชู น้ามันเนย น้าผึ้ง น้าอ้อย สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเบญจามฤต นา้นมสดรสหวานยิ่ง บา รุงกา ลัง แกน้อนมิหลับ แกล้มเจริญไฟธาตุ นา้ส้มสายชู ขับลมให้แล่นทวั่กาย ชูกา ลังและชีพจร นา้มันเนย กนัปิดธาตุ (แต่ว่าทา ให้เกิดลม) เจริญไฟธาตุ นา้ผึ้งรสหวาน ทา ให้ผายธาตุให้ผอม แกล้งทอ้ง แกไ้ข้ตรีโทษ นา้อ้อยรสหวาน ขับปัสสาวะให้มีกา ลัง แกก้า เดาและลม กระจายเสมหะ ผายธาตุ แกไ้ข้สา ประชวน [พิมพ์ข้อความ] หน้า 14
- 15. ๓๔. พิกัติเบญจโลกวิเชียร รากมะเดื่อชุมพร รากชิงชี่รากทา้วยายม่อม รากหญา้นาง รากคนทา สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเบญจโลกวิเชียร รากมะเดื่อชุมพรรสฝาดสุขุม แกไ้ข้ กล่อมเสมหะและโลหิต รากชิงชี่รสขม แกไ้ข้เพื่อดี แกไ้ข้เพื่อโลหิต แกโ้รคตา รากท้าวยายม่อมรสขม แกไ้ข้เหนือ แกไ้ข้พิษ ตดัไข้จับ รากหญ้านางรสจืดขม แกไ้ข้ ถอนพิษผิดสา แดง แกไ้ข้หัว รากคนทารสขม แกไ้ข้พิษ ไข้เส้น แกป้วดเมื่อย ๓๕. พิกัติจันทน์ทั้ง ๕ แก่นจันทน์แดง แก่นจันทน์ขาว แก่นจันทน์เทศ แก่นจันทน์ชะมด แก่นจันทนา สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิจันทน์ท้งั ๕ แก่นจันทน์แดงรสขมเย็น แกไ้ข้เพื่อดี แกบ้าดแผล แกรั้ตตะปิตตะโรค แก่นจันทน์ขาวรสขมหวาน แกไ้ข้เพอื่ดี แกต้บัพิการ แกร้ะหายน้า แก่นจันทน์เทศกลิ่นหอมรสขม แกไ้ข้ดีเดือด ดีพลุ่ง แกก้ระสับกระส่าย ตาลอย เผลอสุติ บา รุงตบั ปอด หัวใจ น้าดี แก่นจันทน์ชะมดรสขมสุขุม บา รุงหัวใจ แกล้มวิงเวียน แกค้ลื่นเหียนอาเจียน แกไ้ข้ ทา ให้หัวใจชนื่บานสดใส ชูกา ลัง แก่นจันทนากลิ่นหอมรสเย็น บา รุงตบัปอด หัวใจ แกร้้อนในระหายน้า ๓๖. พิกัติเกสรทั้ง ๕ ดอกมะลิ ดอกพิกุล ดอกสารภี ดอกบุนนาค เกสรบวัหลวง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเกสรท้งั ๕ ดอกมะลิกลิ่นหอมรสเย็น บา รุงหัวใจให้ชมุ่ชนื่ แกร้้อนในระหายน้า แกโ้รคตา ดอกพิกุลกลิ่นหอมรสเย็น แกไ้ข้จับ แกไ้ข้หมดสติ แกเ้พ้อคลั่ง ดอกสารภีกลิ่นหอมรสขม แกโ้ลหิตพิการ เจริญอาหาร [พิมพ์ข้อความ] หน้า 15
- 16. ดอกบุนนาคกลิ่นหอมรสสุขุม แกไ้ข้ แกล้มหาวเรอ แกต้ามัว ลมทา ให้หูอื้อ เกสรบัวหลวงกลิ่นหอมรสฝาด แกไ้ข้ปัถวีธาตุพิการ แกล้ม ๓๗. พิกัติตานทั้ง ๕ รากตานโตนด รากตานดา รากตานเสี้ยน รากตานหม่อน รากตานขโมย สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิตานท้งั ๕ รากตานโตนดรสหวานเย็น แกพิ้ษตานทราง ชูกา ลัง ขับพยาธ์ิ รากตานดารสเอียนเค็มเล็กน้อย แกต้านทราง ขับพยาธ์ิ ขับไข้ในกระดูก ขับไส้เดือน รากตานเสี้ยนรสจืดเบอื่เมาเล็กน้อย ขับพยาธ์ิทุกชนิด แกพิ้ษตานซาง แกอุ้จจาระสีต่างๆ กล่อมอาจม รากตานหม่อนรสหวานเย็นชุ่ม แกพิ้ษตานทราง คุมธาตุ ขับไส้เดือน บา รุงเนื้อหนังให้สดชนื่ รากตานขโมย (รากตาน) รสเบอื่เมา ขับพยาธ์ิทุกชนิด แกพิ้ษตานทราง แกธ้าตุพิการ ๓๘. พิกัติดีทั้ง ๕ ดีงูเหลือม ดีหมูป่า ดีววัป่า ดีจระเข้ ดีตะพาบน้า สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิดีท้งั ๕ ดีงูเหลือมรสขมหวานเล็กน้อย ระบายพิษไข้ ทา ยาให้แล่นเร็ว กระตุน้เตือนลา ไส้ให้ทา งาน ดีหมูป่ารสขม บา รุงโลหิต บา รุงน้าดี ทา ยาให้แล่นเร็ว ดีวัวป่ารสขม แกไ้ข้เพื่อลม แกไ้ข้เพื่อดีพิการ แกไ้ข้ดีซ่าน ทา ยาให้แล่นเร็ว ดีจระเข้รสขมคาว ขับน้าคาวปลา ขับเลือดร้าย ทา ยาให้แล่นเร็ว ดีตะพาบนา้รสขมคาว แกไ้ข้สันนิบาต แกล้มวิงเวียนหน้ามืดตามัว แกพิ้ษกาฬ แกโ้รคตา ๓๙. พิกัติเหล็กทั้ง ๕ แก่นพยามือเหล็ก แก่นขี้เหล็ก เถาวลัย์เหล็ก ว่านสากเหล็ก สนิมเหล็ก สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเหล็กท้งั ๕ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 16
- 17. แก่นพญามือเหล็กรสขมเมา ตดัจับไข้ ระงับพิษโลหิต แกไ้ข้ร้อน แก่นขี้เหล็กรสขม แกก้ระษัย แกเ้ลือดระดู ถอนพิษผิดสา แดง เถาวัลย์เหล็กรสขม ขับปัสสาวะ แกก้ล่อนลงฝัก แกปั้สสาวะพิการ ว่านสากเหล็กรสปร่าขื่น แกม้ดลูกพิการ บา รุงกา ลังร่างกายให้แข็งแรง สนิมเหล็กรสฝาดหวาน บา รุงโลหิต แกคุ้ดทะราด ห้ามเลือด แกม้้ามย้อย แกต้บัทรุด ตบัแลบ เนื่องจากไข้ป่า ๔๐. พิกัติเบญจกูล รากชา้พลู เถาสะคา้น ดอกดีปลี เง่าขิงแห้ง รากเจตมูลเพลิง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเบญจกูล รากช้าพลู แกคู้ถเสมหะ แกธ้าตุ บา รุงธาตุ เถาสะค้าน ขับลม บา รุงธาตุ ดอกดีปลี แกปั้ถวีธาตุ ๒๐ ประการ เง่าขิงแห้ง เจริญอากาศธาตุ รากเจตมูลเพลิงแดงรสร้อน แกจ้ตุการเตโช กระจายลม ฆ่าพยาธ์ิ แกคุ้ดทะราด แกริ้ดสีดวง บา รุงธาตุ ๔๑. พิกัติเบญจผลธาตุ (ผลแก้ธาตุ ๕ อย่าง) หัวกกลังกา หัวแห้วหมู หัวหญา้ชนักาด หัวเปราะ หัวเต่าเกียด สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเบญจผลธาตุ หัวกกลังกา ขับโลหิต (เนื่องจากช้า ใน) แกธ้าตุพิการ ขับน้าดีให้ตกลา ไส้ แกโ้รคในปาก บา รุงธาตุ แกเ้สมหะ หัวแห้วหมูรสหวานเย็นมันเล็กน้อย บา รุงกา ลัง บา รุงครรภ์รักษา บา รุงธาตุ ขับลมในลา ไส้ หัวหญ้าชันกาด แกท้างเดินปัสสาวะ แกปั้สสาวะพิการ ขับปัสสาวะ แกก้ระเพาะปัสสาวะพิการ ขับธาตุไข่ขาวในปัสสาวะขุ่นข้น หัวเปราะรสเผ็ดขม แกเ้สมหะ เจริญไฟธาตุ แกล้งทอ้ง [พิมพ์ข้อความ] หน้า 17
- 18. หัวเต่าเกียดกลิ่นหอมรสเย็นขมเล็กน้อย แกต้บัทรุด ดับพิษทตี่บัปอดหัวใจ ๔๒. พิกัติเบญจมูลน้อย (รากน้อย ๕ อย่าง) หญา้เกล็ดหอยท้งั ๒ รากละหุ่งแดง รากมะเขือขาว รากมะเขือหนาม สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเบญจมูลน้อย หญ้าเกล็ดหอยทั้ง ๒ รสเย็น แกไ้ข้ ดับพิษ ระงับพิษร้อน แกร้้อนในระหายน้า รากระหุ่งแดงรสจืด แกช้้า รั่ว ขับน้านม ขับเลือดลม รากมะเขือขาว กระทุง้พิษไข้ แกร้้อนในระหายน้า รากมะเขือหนามรสขื่นเอียนเปรี้ยว ขับเสมหะ ทา น้าลายให้น้อย แกไ้ข้สันนิบาต แกน้้าลายเหนียว ๔๓. พิกัติเบญจมูลใหญ่ (รากใหญ่ ๕ อย่าง) รากมะตูม รากลา ไย รากเพกา รากแคแตร รากคดัลิ้น สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเบญจมูลใหญ่ รากมะตูมรสปร่าชาขื่นเล็กน้อย แกพิ้ษฝีพิษไข้ แกห้อบหืดไอ แกเ้สมหะและดี แกอ้ชินโรค แกล้ม แกมุ้ตกิดมุตฆาต แกล้มอันแน่นอยู่ในทรวงอกและยอกเสียดเกลียวข้างท้งัสอง รากลาไย แกเ้สมหะและลม รากเพกา บา รุงธาตุ แกไ้ข้สันนิบาต แกท้อ้งร่วง แกอั้กเสบ ทา ให้เกิดน้าย่อยอาหาร รากแคแตรรสหวานเย็น แกเ้สมหะและลม รากคัดลิ้นรสร้อนจัด แกเ้ส้นเอ็นพิการ บา รุงเส้นเอ็น ๔๔. พิกัติเบญจโลธิกะ แก่นจันทน์แดง แก่นจันทน์ขาว แก่นจันทน์ชะมด ตน้เนระภูสี ตน้มหาสดา สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเบญจโลธิกะ แก่นจันทร์แดงรสขมเย็น แกไ้ข้เพอื่ดี แกบ้าดแผล แกรั้ตตะปิตตะโรค [พิมพ์ข้อความ] หน้า 18
- 19. แก่นจันทร์ขาวรสขมหวาน แกไ้ข้เพอื่ดี แกต้บัพิการ แกร้ะหายน้า แก่นจันทร์ชะมดรสขมสุขุม บา รุงหัวใจ แกล้มวิงเวียน แกไ้ข้ ชูกา ลัง ต้นเนระภูสีรสฝาด แกไ้ข้กาฬ กล่อมพิษท้งัปวง แกไ้ข้สันนิบาต ดับพิษไข้สมาน บิดแกมู้กเลือด แกไ้ข้ทอ้งเสีย แกลิ้้นคอเปื่อย แกไ้อ แกธ้าตุพิการ เจริญอาหาร ต้นมหาสดารสเย็น แกก้าฬ แกพิ้ษในกระดูก แกไ้ข้มีวงแว่นสีแดงและดา ผุดตามผิวหนัง ๔๕. พิกัติบัวทั้ง ๕ บัวสัตตบุษย์ บัวสัตตบรรณ บัวลินจง บัวจงกลนี บัวนิลอุบล สรรพคุณพิกตัิบวันี้ ท่านกล่าวรวมเป็นสรรพคุณว่า รสขมฝาดชุกา ลัง บา รุงหัวใจ แกล้มพานไส้ แกอุ้จจาระธาตุ แกไ้ข้เพื่อลม แกโ้ลหิต แกไ้ข้รากสาด ๔๖. บัวพิเศษ ๖ อย่าง บัวหลวงแดง บัวหลวงขาว บัวสัตตบงกชแดง บัวสัตตบงกชขาว บัวเผื่อน บัวขม ท่านกล่าวไวเ้ป็นสรรพคุณรวมว่า รสขมฝาด แกไ้ข้อันบงัเกิดเพื่อธาตุท้งั ๔ แกล้ม แกเ้สมหะ แกโ้ลหิต บา รุงกา ลัง ทา ให้หัวใจชื่นบาน แกร้้อนในระหายน้า ๔๗. พิกัติโหราทั้ง ๕ โหราอมฤต โหรามิคสิงคลี โหราเท้าสุนัข โหราบอน โหราเดือยไก่ ท่านกล่าวไวเ้ป็นสรรพคุณรวมว่า โหราท้งั ๕ รสเบอื่เมา แกพิ้ษสัตว์ ทา ให้อาเจียน ขับลม ขับระดูสตรี ขับโลหิตช้า พิกัติโหราทั้ง ๖ โหราผักกูด โหราข้าวเหนียว โหราเขากระบือ โหราใบกลม โหรามหุรา ท่านกล่าวเป็นสรรพคุณรวมของโหราพิเศษ ๖ อย่างนี้ว่า รสเมาเบอื่ แกโ้รคพยาธ์ิผิวหนัง โรคกลาก เกลื้อน มะเร็ง คุดทะราด ฆ่าพยาธ์ิบาดแผล แกบ้าดทะยัก ๔๘. พิกัติเกลือทั้ง ๕ เกลือสินเธาว์ เกลือวิก เกลือพิก เกลือฝ่อ เกลือสมุทรี สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเกลือท้งั ๕ เกลือสินเธาว์รสเค็ม แกพ้รรดึก แกไ้ข้ตรีโทษ แกนิ้่ว [พิมพ์ข้อความ] หน้า 19
- 20. เกลือวิกรสเค็มร้อน แกอ้ภิญญาณธาตุ แกโ้รคทอ้งมาน เกลือพิกรสเค็มหวาน ทา ให้ชมุ่คอ บา รุงเสียงให้ไพเราะ เกลือฝ่อรสเค็มมัน แกพ้รรดึก แกมู้กเลือด บา รุงไฟธาตุ เกลือสมุทรีรสเค็ม บา รุงธาตุท้งั ๔ แกน้้าดี แกโ้รคตา แกท้อ้งมาน แกเ้สมหะพิการ แกบิ้ดมูกเลือด บา รุงน้าเหลือง ๕๐. พิกัติเกลือพิเศษ ๗ อย่าง เกลือสุญจระ เกลือเยาวภาษา เกลือวิธู เกลือด่างคลี เกลือกะตงัมูตร เกลือสมุทร เกลือสุวสา สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเกลือพิเศษ ๗ อย่าง เกลือสุญจระ บา รุงน้าเหลือง แกน้้าเหลืองพิการ เกลือเยาวภาษา บา รุงเสมหะ แกหื้ดไอ เกลือวิธู ช่วยย่อยอาหาร บา รุงน้าเหลือง เกลือด่างคลี ชา ระล้างลา ไส้ แกปั้สสาวะพิการ เกลือกะตังมูตรรสเค็มกร่อย แกล้ม แกป้วดทอ้ง แกโ้ลหิตพิการ แกผ้อมเหลือง เกลือสมุทรรสเค็ม บา รุงธาตุท้งั ๔ แกน้้าดีพิการ แกโ้รคทอ้งมาน เกลือสุวสารสเค็ม ระงับเสมหะ แกโ้รคน้าเหลืองเสีย พิกัติทศมูลใหญ่ เบญจมูลน้อย เบญจมูลใหญ่ เบญจมูลน้อย–ใหญ่รวมกัน เรียกว่าทศมูลใหญ่ ส่วนสรรพคุณจงดูเอาตาม เบญจมูลน้อย–ใหญ่นั้นเถิด ๕๑. พิกัติปะระเมหะ ตน้กน้ปิด ตน้ตา แยท้งั ๒ ผลกระวาน โกฐกระดูก ผลรักเทศ ตรีผลาวะสัง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิปะระเมหะ ต้นก้นปิดรสกลิ่นหอมสุขุม แกไ้ข้ แกดี้รั่ว ดีข้น ดีซ่าน แกล้มโลหิตกา เดา และโรคตา บา รุงอวยัวะให้แข็งแรง ตาแยทั้ง ๒ รสเอียนเบอื่เล็กน้อย ขับเสมหะ ขับพยาธ์ิเส้นด้ายในเด็กได้ดี [พิมพ์ข้อความ] หน้า 20
- 21. ลูกกะวานรสร้อน ขับเสมหะโลหิตและลม โกฐกระดูกรสหอมมัน แกล้มในกองเสมหะ (คือลมขึ้นในตอนเชา้) ผลรักเทศรสขมฝาด ช่วยย่อยอาหาร แกป้ากคอเปื่อย แกโ้รคฟัน แกคุ้ดทะราด ริดสีดวง แกไ้ส้เลื่อนในกระเพาะเบา ๕๒. พิกัติทศกุลาผล ผลเร่วใหญ่ ผลเร่วน้อย ผลผกัชีลา ผลผกัชีล้อม ชะเอมเทศ ชะเอมไทย อา พันทอง อา พันเกสร อบเชยเทศ อบเชยไทย สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิทศกุลาผล ผลเร่วใหญ่ แกไ้ข้เพื่อดีและเสมหะ แกริ้ดสีดวงทวารท้งั ๙ ผลเร่วน้อย แกไ้ข้ แกริ้ดสีดวง แกไ้อหืด ไอเสมหะ แกร้ะดูขาว ผลผักชีลา รสขมฝาดหวาน แกพิ้ษตานทราง บา รุงธาตุ แกส้ะอึก แกร้ะหายน้า แกค้ลื่นเหียน ขับลมในลา ไส้ แกไ้ตพิการ ผลผักชีล้อม ขับลมในลา ไส้ แกธ้าตุพิการ แกห้อบ บา รุงปอด แกไ้อ รากชะเอมเทศรสหวานชุ่ม ขับเลือดเน่า บา รุงหัวใจให้ชมุ่ชนื่ แกก้า เดา รากชะเอมไทยรสหวาน แกโ้รคในคอ แกล้ม แกรั้ตตะปิตตะโรค บา รุงธาตุ บา รุงกล้ามเนื้อให้เจริญ ขับเสมหะ แกน้้าลายเหนียว อาพันทอง อาพันเกสร รสเอียนคาวเล็กน้อย แกล้ม แกเ้สมหะ ทา ให้มีกา ลัง บา รุงความกา หนัด อบเชยเทศรสหวานเผ็ดร้อน แกล้มอันฑพฤกษ์ ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ แกไ้ข้สันนิบาต แกพิ้ษร้อน แกอั้มพาต แกไ้ข้จับ บา รุงดวงจิต แกอ้่อนเพลีย บา รุงกา ลัง ขับลมผาย อบเชยไทย รสมันปร่าชา กลิ่นหอมเย็น แกไ้ข้ บา รุงดวงจิตให้ชมุ่ชนื่ ๕๓. พิกัติเบญจโลหะ รากทองกวาว รากทองหลางหนาม รากทองหลางใบมน รากทองโหลง รากทองพันชงั่ สรรพคุณ เฉพาะอย่างในพิกตัิเบญจโลหะ รากทองกวาวรสเมาร้อน แกท้อ้งขึ้นอืดเฟ้อ ขับพยาธ์ิ แกริ้ดสีดวงทวาร [พิมพ์ข้อความ] หน้า 21
- 22. รากทองหลางหนามรสเมาเอียน แกล้ม แกเ้สมหะ แกพ้ยาธ์ิในทอ้ง แกต้าแดง ตามัว ตาฟาง รากทองหลางใบมนรสขมเอียน แกน้้าดีพิการ แกไ้ข้ แกโ้รคตา แกร้้อนในระหายน้า รากทองโหลงรสขมเอียน แกน้้าดีพิการ แกไ้ข้ แกโ้รคตา แกร้้อนในระหายน้า รากทองพันชั่งรสเมาเบอื่ ดับพิษไข้ แกโ้รคผิวหนัง ๕๔. พิกัติสัตตโลหะ รากทองกวาว รากทองหลางหนาม รากทองหลางใบมน รากทองโหลง รากทองพันชงั่ รากตน้ใบทอง รากฟักทอง สรรพคุณ เฉพาะอย่างในพิกตัิสัตตโลหะ รากทองกวาวรสเมาร้อน แกท้อ้งขึ้นอืดเฟ้อ ขับพยาธ์ิ แกริ้ดสีดวงทวาร รากทองหลางหนามรสเมาเอียน แกล้ม แกเ้สมหะ แกพ้ยาธ์ิในทอ้ง แกโ้รคตา รากทองหลางใบมนรสขมเอียน แกน้้าดีพิการ แกไ้ข้ แกโ้รคตา แกร้้อนในระหายน้า รากทองโหลงรสขมเอียน แกน้้าดีพิการ แกไ้ข้ แกโ้รคตา แกร้้อนในระหายน้า รากทองพันชั่งรสเมาเบอื่ ดับพิษไข้ แกโ้รคผิวหนัง รากต้นใบทองรสเย็นเฝื่อน ถอนพิษ แกโ้รคตบั ล้างลา ไส้ แกห้นองใน รากฟักท้องรสจืดเฝื่อน ดับพิษสัตว์กดัต่อย ถอนพิษร้อนต่างๆ แกพิ้ษฝี ๕๕. พิกัติเนาวะโลหะ รากทองกวาว รากทองหลางหนาม รากทองหลางใบมน รากทองโหลง รากทองพันชงั่ รากตน้ใบทอง เนื้อไม้ขันทองพยาบาท รากตน้ทองเครือ รากจาปาทอง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเนาวะโลหะ รากทองกวาวรสเมาร้อน แกท้อ้งอืดเฟ้อ ขับพยาธ์ิ แกริ้ดสีดวงทวาร รากทองหลางหนามรสเมาเอียน แกล้ม แกเ้สมหะ แกพ้ยาธ์ิในทอ้ง แกโ้รคตา รากทองหลางใบมนรสขมเอียน แกน้้าดีพิการ แกไ้ข้ แกโ้รคตา แกร้้อนในระหายน้า [พิมพ์ข้อความ] หน้า 22
- 23. รากทองโหลงรสขมเอียน แกน้้าดีพิการ แกไ้ข้ แกโ้รคตา แกร้้อนในระหายน้า รากทองพันชั่งรสเมาเบอื่ ดับพิษไข้ แกโ้รคผิวหนัง รากต้นใบทองรสเย็นเฝื่อน ถอนพิษ แกโ้รคตบั ล้างลา ไส้ แกห้นองใน เนอื้ไม้ขันทองพยาบาทรสเฝื่อนเมา แกล้มพิษ แกป้ระดง พิษในกระดูก ฆ่าพยาธ์ิเรื้อน มะเร็งคุดทะราดผิวหนัง กามโรค รากต้นทองเครือรสเผ็ด แกล้ม แกโ้ลหิต สมานลา ไส้ คุมธาตุ รากจาปาทองรสร้อน แกร้ะดูเสีย ขับระดู แกล้ม ในกองหยาบ ๕๖. พิกัติสัตตเขา เขาควายเผือก เขาเลียงผา เขากวาง เขาวัว เขากระทิง เขาแกะ เขาแพะ ท่านกล่าวเป็นสรรพคุณรวมว่า รสจืดเย็น มันคาว ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้กาฬ ถอนพิษผิดสา แดง ใชไ้ด้ท้งัภายในและภายนอก ๕๗. พิกัติเนาวะเขี้ยว เขี้ยวหมูป่า เขี้ยวหมี เขี้ยวเสือ เขี้ยวแรด งาช้าง เขี้ยวสุนัขป่า เขี้ยวปลาพยูร เขี้ยวจรเข้ เขี้ยวเลียงผา ท่านกล่าวเป็นสรรพคุณรวมว่า รสจืดคาวเล็กน้อย ดับพิษในกระดูก ไขข้อในเส้น แกบ้วมอักเสบ ดับพิษไข้กาฬ ถอนพิษผิดสา แดง ดับพิษร้อนในระหายน้า ๕๘. พิกัติเนาวะหอย หอยขม หอยแคลง หอยตาวัว หอยพิมการัง หอยนางรม หอยกาบ หอยจุ๊บแจง หอยมุข หอยสังข์ ท่านกล่าวเป็นสรรพคุณรวมไวว้่าเมื่อสุมแล้ว รสเค็มกร่อยขับลมและล้างลา ไส้ แกไ้ตพิการ ขับนิ่ว ขับปัสสาวะ บา รุงกระดูก แกโ้รคกระษัย ๕๙. พิกัติไม้ทาด่าง ๖ อย่าง ด่างไม้สาโรง ด่างไม้ขี้เหล็ก ด่างไม้ตาตุ่ม ด่างไม้ขี้หนอน ด่างงวงตาล ด่างหญ้าพันงู ท่านกล่าวเป็นสรรพคุณรวมไวว้่า น้าด่างต่างๆ เหล่านี้ รสเค็มเฝื่อน ชา ระล้างลา ไส้ ขับปัสสาวะ ขับมุตกิต แกนิ้่ว แกโ้รคกระษัย [พิมพ์ข้อความ] หน้า 23
- 24. ๖๐. พิกัติเกสรทั้ง ๕ ดอกมะลิ ดอกพิกุล ดอกสาระภี ดอกบุนนาค เกสรบวัหลวง สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเกสรท้งั ๕ ดอกมะลิกลิ่นหอมรสเย็น บา รุงหัวใจชุ่มชื่น แกร้้อนในระหายน้า แกโ้รคตา ดอกพิกุลกลิ่นหอมรสเย็น แกไ้ข้จับสั่น แกไ้ข้หมดสติ แกไ้ข้เพ้อคลั่ง ดอกสาระภีกลิ่นหอมรสขม แกโ้ลหิตพิการ เจริญอาหาร ดอกบุนนาคกลิ่นหอมรสสุขุม แกไ้ข้ แกล้มหาวเรอ แกต้ามัว ลมทา ให้หูอื้อ เกสรบัวหลวงกลิ่นหอมรสฝาด แกไ้ข้ปัถวีธาตุพิการ แกล้ม ๖๑. พิกัติเกสรทั้ง ๗ ดอกมะลิ ดอกพิกุล ดอกสารภี ดอกบุนนาค เกสรบวัหลวง ดอกจาปา ดอกกระดังงา สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเกสรท้งั ๗ ดอกมะลิกลิ่นหอมรสเย็น บา รุงหัวใจให้ชื่นบาน แกร้้อนในระหายน้า แกโ้รคตา ดอกพิกุลกลิ่นหอมรสเย็น แกไ้ข้จับสั่น แกไ้ข้หมดสติ แกไ้ข้เพ้อคลั่ง ดอกสาระภีกลิ่นหอมรสขม แกโ้ลหิตพิการ เจริญอาหาร ดอกบุนนาคกลิ่นหอมรสสุขุม แกไ้ข้ แกล้มหาวเรอ แกต้ามัว แกล้มทา ให้หูอื้อ เกสรบัวหลวงกลิ่นหอมรสฝาด แกไ้ข้ปัถวีธาตุพิการ แกล้ม ดอกจาปากลิ่นหอมรสสุขุม ทา ให้เลือดเย็น ดอกกระดังงากลิ่นหอมรสสุขุม แกล้มวิงเวียน ชูกา ลัง ทา ใจให้ชมุ่ชนื่ ๖๒. พิกัติเกสรทั้ง ๙ ดอกมะลิ ดอกพิกุล ดอกสาระภี ดอกบุนนาค เกสรบวัหลวง ดอกจาปา ดอกกระดังงา ดอกลา เจียก ดอกลา ดวน สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเกสรท้งั ๙ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 24
- 25. ดอกมะลิกลิ่นหอมรสเย็น บา รุงหัวใจให้ชื่นบาน แกร้้อนในระหายน้า แกโ้รคตา ดอกพิกุลกลิ่นหอมรสเย็น แกไ้ข้จับ แกไ้ข้หมดสติ แกไ้ข้เพ้อคลั่ง ดอกสาระภีกลิ่นหอมรสสุขุม แกโ้ลหิตพิการ เจริญอาหาร ดอกบุนนาคกลิ่นหอมรสสุขุม แกไ้ข้ แกล้มหาวเรอ แกต้ามัว แกล้มทา ให้หูอื้อ เกสรบัวหลวงกลิ่นหอมรสฝาด แกไ้ข้ปัถวีธาตุพิการ แกล้ม ดอกจาปากลิ่นหอมรสสุขุม ทา ให้เลือดเย็น ดอกกระดังงากลิ่นหอมรสสุขุม แกล้มวิงเวียน ชูกา ลัง ทา ใจให้สดชนื่ ดอกลาเจียกกลิ่นหอมรสเย็น แกไ้ข้ แกพิ้ษโลหิต บา รุงหัวใจ ดอกลาดวนกลิ่นหอมรสเย็น บา รุงหัวใจ แกล้มเวียน ชูกา ลัง สรรพคุณรวมเกสรท้งั ๙ นี้ท่านกล่าวรวมว่า เป็นยาเย็นล้อมตบัดับพิษ บา รุงตบัและบา รุงปอด ให้เกิดกา ลัง บา รุงดวงจิตให้สดชนื่ ๖๓. พิกัติโกฐทั้ง ๕ โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหัวบวั โกฐเชียง โกฐจุฬาลัมพา สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิโกฐท้งั ๕ โกฐสอรสขมมัน แกไ้ข้ แกหื้ด แกไ้อ ทา หัวใจให้ชมุ่ชนื่ โกฐเขมากลิ่นหอม แกโ้รคในปาก คอ แกเ้สียดแทงสองราวข้าง แกห้อบ แกล้มในกองธาตุ โกฐหัวบัวกลิ่นหอมรสมัน แกล้มในกองริดสีดวง กระจายลมท้งัปวง (คือลมที่คงั่อยู่ในลา ไส้ เป็นตอนๆ ทา ให้ผายออกมา) โกฐเชียงกลิ่นหอมรสหวานขม แกไ้ข้ แกส้ะอึก แกไ้อ แกเ้สียดแทงสองราวข้าง โกฐจุฬาลัมพากลิ่นหอมฉุน แกไ้ข้จับ แกไ้ข้เจลียง (คือไข้ที่มีเม็ดผื่นขึ้นตามตวั เช่นเหือด หัด สุกใส ดา แดง รากสาก ประดง) แกไ้ข้เพื่อเสมหะ แกหื้ด แกไ้อ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 25
- 26. ๖๔. พิกัติโกฐทั้ง ๗ โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหัวบวั โกฐเชียง โกฐจุฬาลัมพา โกฐกระดูก โกฐกา้นพร้าว สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิโกฐท้งั ๗ โกฐสอรสขมมัน แกไ้ข้ แกหื้ด แกไ้อ ทา หัวใจให้ชมุ่ชนื่ โกฐเขมากลิ่นหอม แกโ้รคปาก ในคอ แกเ้สียดแทงสองราวข้าง แกห้อบ แกล้มในกองธาตุ โกฐหัวบัวกลิ่นหอมรสมัน แกล้มในกองริดสีดวง กระจายลมท้งัปวง (คือลมที่คงั่อยู่ในลา ไส้เป็นตอนๆ ทา ให้ผายออกมา) โกฐเชียงกลิ่นหอมรสหวานขม แกไ้ข้ แกส้ะอึก แกเ้สียดแทงสองราวข้าง โกฐจุฬาลัมพากลิ่นหอมฉุน แกไ้ข้จับ แกไ้ข้เจลียง (คือไข้ที่มีเม็ดผื่นขึ้นตามตวั เช่น เหือด หัดสุกใส ดา แดง รากสาก ประดง) แกไ้ข้เพื่อเสมหะ แกหื้ด แกไ้อ โกฐกระดูกกลิ่นหอมรสมัน แกล้มในกองเสมหะ (คือลมขึ้นในตอนเชา้) บา รุงกระดูก โกฐก้านพร้าวรสขม แกไ้ข้ซึ่งมีอาการให้สะอึก แกห้อบ แกเ้สมหะเป็นพิษ แกไ้ข้เรื้อรัง ๖๕. พิกัติโกฐทั้ง ๙ โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหัวบวั โกฐเชียง โกฐจุฬาลัมพา โกฐกระดูก โกฐกา้นพร้าว โกฐพุงปลา โกฐชะฎามังษี สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิโกฐท้งั ๙ โกฐสอรสขมมัน แกไ้ข้ แกหื้ด แกไ้อ ทา หัวใจให้ชมุ่ชนื่ โกฐเขมากลิ่นหอม แกโ้รคในปาก ในคอ แกเ้สียดแทงสองราวข้าง แกห้อบ แกล้มในกองธาตุ โกฐหัวบัวกลิ่นหอมรสมัน แกล้มในกองริดสีดวง กระจายลมท้งัปวง (คือลมที่คงั่อยู่ในลา ไส้เป็นตอนๆ ทา ให้ผายออกมา) โกฐเชียงกลิ่นหอมรสหวานขม แกไ้ข้ แกส้ะอึก แกไ้อ แกเ้สียดแทงสองราวข้าง โกฐจุฬาลัมพากลิ่นหอมรสฉุน แกไ้ข้จับ แกไ้ข้เจลียง (คือไข้ที่มีเม็ดผื่นขึ้นตามตวั เช่น เหือดหัดสุกใส ดา แดง รากสาก ประดง) แกไ้ข้เพื่อเสมหะ แกหื้ด แกไ้อ โกฐกระดูกกลิ่นหอมรสมัน แกล้มในกองธาตุเสมหะ (คือลมขึ้นในตอนเชา้) บา รุงกระดูก โกฐก้านพร้าวรสขม แกไ้ข้ซึ่งมีอาการให้สะอึก แกห้อบ แกเ้สมหะเป็นพิษ แกไ้ข้เรื้อรัง [พิมพ์ข้อความ] หน้า 26
- 27. โกฐพุงปลารสฝาด สมาน แกโ้รคอุจจาระธาตุลงอติสาร ลงแดง แกบิ้ดมูกเลือด โกฐชะฎามังษี กระจายหนองซึ่งเป็นกอ้นอยู่ในร่างกาย ฆ่าแม่พยาธ์ิให้ออกจากร่างกาย แกไ้ส้ด้วนไส้ลาม (คือแผลเนื้อร้าย กินแต่ปลายองค์กา เนิดเข้าไป) ขับโลหิตสตรีเน่าเหม็น แกดี้พิการ แกพิ้ษท้งัปวง ๖๖. พิกัติเทียนทั้ง ๕ เทียนดา เทียนแดง เทียนขาว เทียนตาตกั๊แตน เทียนข้าวเปลือก สรรพคุณเฉพาะอย่างในพิกตัิเทียนท้งั ๕ เทียนดารสเผ็ดขม ขับเสมหะในร่างกายให้ลงสู่คูถทวาร ขับลมในลา ไส้ แกอ้าเจียน บา รุงโลหิตให้สมบูรณ์ (ใบและตน้เทียน แกห้นองใน เปลือก และตน้ ขับระดู) เทียนแดงรสเผ็ดร้อนขมเล็กน้อย แกเ้สมหะ แกล้ม แกน้้าดีพิการ แกล้มเสียแทงสองราวข้าง แกค้ลื่นเหียนอาเจียน เทียนขาวรสเผ็ดร้อนขม แกล้ม แกดี้พิการ ขับเสมหะ แกนิ้่ว ขับระดูขาว เทียนข้าวเปลือกกลิ่นหอมรสหวานเผ็ด บา รุงกา ลัง ขับลมผาย แกเ้ส้นศูนย์กลางทอ้งพิการ แกชี้พจรอ่อน หรือพิการ แกน้อนสะดุ้ง (โทษน้าดี) แกค้ลั่ง เทียนตาตั๊กแตนรสขมเผ็ดเล็กน้อย บา รุงธาตุ แกเ้สมหะพิการ แกก้า เดา ๖๗. พิกัติเทียนทั้ง ๗ เทียนดา เทียนแดง เทียนขาว เทียนข้าวเปลือก เทียนตาตกั๊แตน เทียนเยาวภาณี เทียนสัตตบุษย์ เทียนดารสเผ็ดขม ขับเสมหะในร่างกายให้ลงสู่คูถทวาร ขับลมในลา ไส้ แกอ้าเจียน บา รุงโลหิตให้บริบูรณ์ (ใบและตน้เทียน แกห้นองใน เปลือก และตน้เทียนขับระดูขาว) เทียนแดงรสเผ็ดร้อนขมเล็กน้อย แกเ้สมหะ แกล้ม แกดี้พิการ แกล้มเสียดแทงสองราวข้าง แกค้ลื่นเหียนอาเจียน เทียนขาวรสเผ็ดร้อนขม แกล้ม แกดี้พิการ ขับเสมหะ แกนิ้่ว ขับระดูขาว เทียนข้าวเปลือกกลิ่นหอมรสหวานเผ็ด บา รุงกา ลัง ขับลมผาย แกเ้ส้นศูนย์กลางทอ้งพิการ แกชี้พจรอ่อน หรือพิการ แกน้อนสะดุ้ง (โทษน้าดีพิการ) แกค้ลั่ง เทียนตาตั๊กแตนรสขมเผ็ดเล็กน้อย บา รุงธาตุ แกเ้สมหะพิการ แกก้า เดา [พิมพ์ข้อความ] หน้า 27
- 28. เทียนเยาวภาณีกลิ่นหอมรสร้อน กระจายเสมหะ กระจายลมทแี่ล่นโครกครากอยู่ในทอ้ง แกค้ลื่นเหียนอาเจียน แกจุ้กเสียด ขับลมที่ปั่นป่วนอยู่รอบขอบสะดือ เทียนสัตตบุษย์กลิ่นหอมรสเผ็ดเล็กน้อย แกล้มครรภ์รักษา แกพิ้ษระส่า ระสาย แกไ้ข้ให้หอบและสะอึก ๖๘. พิกัติเทียนทั้ง ๙ เทียนดา เทียนแดง เทียนขาว เทียนข้าวเปลือก เทียนตาตกั๊แตน เทียนเยาวภาณี เทียนสัตตบุษย์ เทียนตากบ เทียนเกล็ดหอย เทียนดารสเผ็ดขม ขับเสมหะในร่างกายให้ลงสู่คูถทวาร ขับลมในลา ไส้ แกอ้าเจียน บา รุงโลหิตให้สมบูรณ์ (ใบและลูกตน้เทียนแกห้นองใน เปลือกและตน้เทียนขับระดูขาว) เทียนแดงรสเผ็ดร้อนขมเล็กน้อย แกเ้สมหะ แกล้ม แกดี้พิการ แกล้มเสียดแทงสองราวข้าง แกค้ลื่นเหียนอาเจียน เทียนขาวรสเผ็ดร้อนขม แกล้ม แกดี้พิการ ขับเสมหะ แกนิ้่ว ขับระดูขาว เทียนข้าวเปลือกกลิ่นหอมรสหวานเผ็ด บา รุงกา ลัง ขับผายลม แกเ้ส้นศูนย์กลางทอ้งพิการ แกชี้พจรอ่อน หรือพิการ แกน้อนสะดุ้ง (โทษน้าดีพิการ) แกค้ลั่ง เทียนตาตั๊กแตนรสขมเผ็ดเล็กน้อย บา รุงธาตุ แกเ้สมหะพิการ แกก้า เดา เทียนเยาวภาณีกลิ่นหอมรสร้อน กระจายเสมหะ กระจายลมที่ลั่นโครกครากอยู่ในทอ้ง แกค้ลื่นเหียนอาเจียน แกจุ้กเสียดขับลมที่ปั่นป่วนอยู่รอบขอบสะดือ เทียนสัตตบุศย์กลิ่นหอมรสเผ็ดร้อนเล็กน้อย แกล้มครรภ์รักษา แกพิ้ษระส่า ระสาย แกไ้ข้ให้หอบสะอึก เทียนตากบกลิ่นหอมรสเผ็ดร้อนขม ขับลมในลา ไส้ ให้ผายและเรอ แกก้ระเพาะอาหารพิการ แกธ้าตุกา เริบ หย่อน พิการ เทียนเกล็ดหอยกลนิ่หอมรสเผ็ดร้อนขม แกล้มวิงเวียน ทา ให้หน้ามืดตามัว แกโ้รคโลหิตจาง ปลายมือปลายเทา้เย็น ๖๘. โกฐพิเศษ โกฐกะกลิ้ง โกฐกกักรา โกฐน้าเตา้ สรรพคุณเฉพาะอย่างในโกฐพิเศษ โกฐกะกลิ้งรสเมา แกโ้รคอันเกิดจากปากคอพิการ ขับพยาธ์ิ ขับปัสสาวะ แกพิ้ษงู พิษตะขาบ แมลงป่อง แกล้มกระเพื่อมในทอ้ง แกค้ลื่นเหียน แกล้มพานไส้ แกริ้ดสีดวงทวาร แกโ้ลหิตพิการทา ให้ตวัเย็น แกล้มคูถทวาร ขับลมในลา ไส้ แกห้นองใน [พิมพ์ข้อความ] หน้า 28
- 29. โกฐกักกรากลิ่นหอม แกล้มคลื่นเหียน แกดี้พิการ แกป้วดหัวตวัร้อนนอนสะดุ้ง แกริ้ดสีดวงทวาร โกฐนา้เต้ารสฝาดมัน ระบายทอ้ง บา รุงธาตุ ขับพยาธ์ิ กระจายลม สมานและคุมธาตุ ถ่ายโรคตาเจ็บ โรคริดสีดวงทวารหนัก ขับลมให้ลงสู่คูถทวาร ๖๙. เทียนพิเศษ เทียนลวด เทียนแกลบ เทียนขม สรรพคุณเฉพาะอย่างในเทียนพิเศษ เทียนลวดรสขม แกน้้าดีพิการ แกก้า เดา ให้นอนสะดุ้ง สะทกสะทา้น แกค้ลั่งเพ้อ ขับน้าดีให้ตกลา ไส้ เทียนแกลบรสเผ็ดเล็กน้อย แกล้มขึ้นเบื้องสูง (คือลมทา ให้หูอื้อ) แกล้มที่ขึ้นตาทา ให้ตาพร่าลาย เขม่นตามหน้า ขนหัวลุก เทียนขมรสขม แกไ้ข้ แกดี้พิการ แกค้รั่นเนื้อครั่นตวั แกน้อนสะดุ้งผวาหลับๆ ตนื่ๆ สรรพคณุรวมเฉพำะพิกัติเป็นคำศัพท์ สรรพคุณรวมของพิกัติตรีผลา แกโ้รคเกิดจากดี แกเ้สมหะในกองธาตุฤดู และสมุฏฐาน สรรพคุณรวมของพิกัติตรีกฎุก แกโ้รคเกิดจากลมเสมหะ ดีในกองธาตุฤดู และอายุสมุฏฐาน สรรพคุณรวมของพิกัติตรีสาร แกโ้รคเกิดจากเสมหะ ดีลมในกองธาตุฤดู และอายุสมุฏฐาน สรรพคุณรวมของพิกัติตรีสาร แกโ้รคเกิดจากลมเสมหะ ดีลมในกองธาตุฤดู และอายุสมุฏฐาน สรรพคุณรวมของพิกัติเบญจกูล กระจายกองลม โลหิต แกคู้ถเสมหะ ลมพานไส้ บา รุงในกองธาตุท้งั ๔ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 29
- 30. สรรพคุณรวมของพิกัติเบญจโลกะวิเชียร กระทุง้พิษไข้ร้อน ถอนพิษผิดสา แดง แกไ้ข้ตน้มือ สรรพคุณรวมของพิกัติจันทน์ทั้ง ๕ แกไ้ข้เพื่อดี และโลหิต บา รุงตบัปอด บา รุงหัวใจ แกพ้ยาธ์ิ บาดแผล สรรพคุณรวมของพิกัติเกสรทั้ง ๕ แกโ้รคตา แกร้้อนในระหายน้า แกไ้ข้จับ แกไ้ข้เพื่อลม แกไ้ข้เพื่อปัถวีธาตุให้เจริญอาหาร สรรพคุณรวมของพิกัติตานทั้ง ๕ ขับพยาธ์ิ แกพิ้ษตานทราง แกอุ้จจาระธาตุพิการ บา รุงเนื้อหนังให้สมบูรณ์ บา รุงกระดูก สรรพคุณรวมของพิกัติดีทั้ง ๕ แกโ้รคท้งั ๓ สมุฏฐาน คือดีโลหิต และธาตุทพีิ่การ ทา ยาให้แล่นเร็ว สรรพคุณรวมของพิกัติเหล็กทั้ง ๕ แกพิ้ษโลหิตท้งับุรุษสตรี บา รุงกา ลังให้แข็งแรง สรรพคุณรวมของพิกัติเกลือพิเศษ ชา ระล้างลา ไส้ เสมหะ ปัสสาวะ บา รุง และแกธ้าตุท้งั ๔ สรรพคุณรวมของพิกัติบัวทั้ง ๕ รสขมฝาด ชูกา ลัง บา รุงหัวใจ แกล้มพานไส้ แกอุ้จจาระธาตุ แกไ้ข้เพื่อลม แกโ้ลหิตพิการ แกไ้ข้รากสาด สรรพคุณรวมของบัวพิเศษ รสขมฝาด แกไ้ข้อันเกิดแต่ธาตุท้งั ๔ แกล้ม แกเ้สมหะ แกโ้ลหิต บา รุงกา ลัง สรรพคุณรวมของพิกัติเบญจโลหะ แกโ้รคดี แกเ้สมหะ แกล้มพิษ แกริ้ดสีดวงทา ลายพยาธ์ิ สรรพคุณรวมของพิกัติสัตตโลหะ [พิมพ์ข้อความ] หน้า 30