1. Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009 DIARIO OFICIAL DE GALICIA 10.773
I. DISPOSICIÓNS XERAIS ción, os criterios de avaliación concíbense como unha
referencia para orientar a acción educativa.
CONSELLERÍA DE EDUCACIÓN
E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA Os centros educativos xogan tamén un activo papel
na determinación do currículo, xa que lles corres-
Decreto 330/2009, do 4 de xuño, polo que ponde desenvolver e completar os currículos que se
se establece o currículo da educación establecen.
infantil na Comunidade Autónoma de Aínda que a educación infantil constitúe unha eta-
Galicia. pa educativa cos seus propios obxectivos, en que se
A Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación, debe coidar a transición entre os ciclos, non se pode
no seu artigo 6, define o currículo como o conxunto de esquecer que se trata dunha etapa que ten a súa con-
obxectivos, competencias básicas, contidos, métodos tinuidade na educación primaria. Isto exixe a coordi-
pedagóxicos e criterios de avaliación. Así mesmo, esta- nación entre ambas as etapas. Coordinación que en
blece que lle corresponde ao goberno fixar os aspectos ningún caso se entenderá como supeditación dunha
básicos do currículo que constitúen as ensinanzas míni- etapa a outra, senón como un instrumento que asegu-
mas para todo o Estado, sendo competencia das diferen- re a coherencia dos procesos educativos iniciados.
tes administracións educativas determinar o currículo Nesta etapa, máis que en calquera outra, desenvol-
para os seus respectivos ámbitos territoriais. En virtude vemento e aprendizaxe son procesos dinámicos que
destas competencias, correspóndelle á Administración teñen lugar como consecuencia da interacción co con-
educativa galega establecer o currículo do primeiro e do torno. Cada nena e cada neno ten o seu ritmo e o seu
segundo ciclo de educación infantil. Deste último for- estilo de maduración, desenvolvemento e aprendiza-
man parte as ensinanzas mínimas fixadas no Real xe; por iso, a súa afectividade, as súas características
decreto 1630/2006, do 29 de decembro. persoais, as súas necesidades, intereses e estilo cog-
Neste decreto establécense para o ámbito da Comu- nitivo deberán ser tamén elementos que condicionen
nidade Autónoma de Galicia os principios xerais, fins a práctica educativa nesta etapa. Un currículo aberto
e obxectivos referidos ao conxunto da etapa. servirá como instrumento fundamental para dar unha
resposta adecuada ao tratamento da diversidade.
Ao establecer o currículo de educación infantil
preténdese garantirlle unha educación común ao No proceso educativo desta etapa adquire unha
conxunto da poboación e asegurar unha educación relevancia especial a participación e colaboración
non discriminatoria que considere as posibilidades coas familias. Na nosa sociedade a transformación
de desenvolvemento do alumnado, sexan as que histórica do medio familiar e social leva a que a
foren as súas condicións persoais e sociais -capaci- escola comparta coa familia o papel de proporcio-
dade, sexo, raza, lingua, orixe sociocultural, crenzas narlles aos nenos e ás nenas experiencias que facili-
e ideoloxía-, mediante o exercicio de actuacións ten as súas primeiras aprendizaxes. En todo caso,
positivas ante a diversidade do alumnado. familia, escola e os demais axentes educativos
deben formular a súa actuación de forma coordinada
O currículo desta etapa oriéntase a lograr un e complementaria, buscando a colaboración e a
desenvolvemento integral e harmónico da persoa nos coherencia nas súas intervencións.
distintos planos -físico, motor, emocional, afectivo,
social e cognitivo- e a procurar as aprendizaxes que Este decreto establece aqueles elementos do currí-
contribúen e fan posible o devandito desenvolve- culo que teñen carácter prescritivo para todos os
mento. centros (obxectivos, contidos e criterios de avalia-
ción das áreas), pero inclúe tamén outros elementos
As aprendizaxes da etapa preséntanse en tres de carácter orientador (orientacións metodolóxicas e
áreas diferenciadas das cales se describen os obxec- contribucións ás competencias básicas). Tanto uns
tivos xerais, contidos e criterios de avaliación; coma outros pretenden axudar as/os profesionais na
porén, boa parte dos contidos dunha área adquiren tarefa de concreción e adaptación do currículo ao
sentido desde a perspectiva das outras dúas, coas seu contexto e alumnado.
cales está en estreita relación, dado o carácter glo-
balizador da etapa. Neste decreto determínanse o currículo do 1º e do
2º ciclo, e a contribución da etapa educativa á
A organización en bloques establecida neste adquisición das competencias básicas, que se publi-
decreto ten como finalidade a presentación dos con- can como anexos a el coa seguinte numeración:
tidos de forma coherente. Posibilítalle ao equipo
docente a planificación e o deseño dun esquema de Anexo I-Currículo do primeiro ciclo e do segundo
interrelación e de transacción entre os bloques pro- ciclo de educación infantil.
postos que reflicta a globalidade da acción das Anexo II-Contribución da etapa educativa á adqui-
aprendizaxes das nenas e dos nenos. sición das competencias básicas.
A avaliación terá como fin a identificación das De conformidade co exposto, por proposta do con-
aprendizaxes consolidadas polo alumnado, así como a selleiro de Educación e Ordenación Universitaria,
valoración do desenvolvemento alcanzado. Ten, polo no exercicio da facultade outorgada polo artigo 34 da
tanto, un carácter netamente formativo. Nesta formula- Lei 1/1983, do 22 de febreiro, de normas regulado-

2. 10.774 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009
ras da Xunta e da súa Presidencia, modificada pola Artigo 4º.-Obxectivos.
Lei 11/1988, do 20 de outubro, e pola Lei 2/2007, A educación infantil contribuirá a desenvolver nas
do 28 de marzo, do traballo en igualdade das mulle- nenas e nenos as capacidades que lles permitan:
res de Galicia, logo do informe do Consello Escolar
de Galicia, de acordo co ditame do Consello Consul- a) Coñecer o seu propio corpo e o das outras per-
tivo de Galicia, e logo de deliberación do Consello soas, as súas posibilidades de acción e aprender a
da Xunta de Galicia, na súa reunión do catro de respectar as diferenzas.
xuño do dous mil nove, b) Observar e explorar o seu contorno familiar,
DISPOÑO: natural e social.
c) Adquirir progresivamente autonomía nas súas
Artigo 1º.-Obxecto e ámbito de aplicación. actividades habituais.
Este decreto ten como obxectivo establecer os d) Desenvolver as súas capacidades afectivas.
currículos do primeiro e do segundo ciclo da educa-
ción infantil que serán de aplicación nos centros e) Relacionarse cos demais e adquirir progresiva-
educativos que impartan estas ensinanzas na Comu- mente pautas elementais de convivencia e de rela-
nidade Autónoma de Galicia. ción social, así como exercitarse na resolución pací-
fica de conflitos.
Artigo 2º.-Principios xerais. f) Desenvolver habilidades comunicativas en dife-
1. A educación infantil constitúe a etapa educati- rentes linguaxes e formas de expresión.
va con identidade propia que atende a nenas e nenos g) Iniciarse nas habilidades lóxico-matemáticas e
desde o nacemento ata os seis anos. achegarse á lectura e escritura como medio de
comunicación, información e gozo.
2. Esta etapa ordénase en dous ciclos. O ciclo
constitúe unha unidade curricular temporal de pro- h) Sentir o xesto, o movemento e o ritmo como
gramación e avaliación. O primeiro ciclo comprende recursos para a expresión e a comunicación.
desde o nacemento ata os tres anos e o segundo, des- i) Achegarse, na medida das súas posibilidades, ao
de os tres aos seis anos de idade. uso das tecnoloxías da información e da comunicación.
3. Todo o profesorado do mesmo ciclo desenvolve- Artigo 5º.-Currículo.
rá o seu traballo en equipo, co fin de garantir a nece-
1. Enténdese por currículo da educación infantil o
saria unidade da acción educativa.
conxunto de obxectivos, contidos, métodos pedagó-
4. A educación infantil ten carácter voluntario. O xicos e criterios de avaliación que regularán a prác-
segundo ciclo desta etapa educativa será gratuíto. tica educativa nesta etapa.
As administracións competentes procurarán que 2. Os currículos da educación infantil, que debe-
haxa unha oferta suficiente de prazas no 1º ciclo e rán desenvolver e completar os centros educativos
garantirán a mesma no 2º. que impartan estas ensinanzas, son os que se reco-
llen no anexo I deste decreto; pasando a formar par-
Artigo 3º.-Fins.
te da súa proposta pedagóxica.
1. A finalidade da educación infantil é a de contri- 3. A contribución desde as diferentes áreas dos
buír ao desenvolvemento físico, afectivo, social e currículos de educación infantil ao desenvolvemen-
intelectual das nenas e dos nenos. to das competencias básicas é a que se recolle no
anexo II deste decreto.
2. Na educación infantil atenderase progresiva-
mente ao desenvolvemento afectivo, ao movemento e Artigo 6º.-Áreas de coñecemento.
aos hábitos de control corporal, ás manifestacións da 1. Os contidos educativos da educación infantil
comunicación e da linguaxe, ás pautas elementais organizaranse en áreas correspondentes a ámbitos
de convivencia e relación social, así como ao descu- propios da experiencia e do desenvolvemento infan-
brimento das características físicas e sociais do til e abordaranse por medio de actividades globali-
medio. Ademais, facilitarase que nenas e nenos ela- zadas que teñan interese e significado para as nenas
boren unha imaxe de si mesmos positiva e equilibra- e os nenos.
da e adquiran autonomía persoal.
2. As áreas da educación infantil son as seguintes:
3. Potenciarase a transmisión daqueles valores
que favorezan a liberdade persoal, a responsabilida- -Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal.
de, a cidadanía democrática, a solidariedade, a tole- -Coñecemento do contorno.
rancia, o respecto, a xustiza, a prevención de confli-
tos e a súa resolución pacífica, a non-violencia en -Linguaxes: comunicación e representación.
todos os ámbitos da vida persoal, familiar e social, Estas áreas deben entenderse como ámbitos de
así como o desenvolvemento da igualdade de derei- actuación, como espazos de aprendizaxes de toda
tos e oportunidades e o fomento da igualdade entre orde: de actitudes, procedementos e conceptos, que
homes e mulleres. contribuirán ao desenvolvemento de nenas e nenos e

3. Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009 DIARIO OFICIAL DE GALICIA 10.775
propiciarán a súa aproximación á interpretación do 2. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-
mundo, outorgándolle significado e facilitando a súa versitaria establecerá os procedementos que permi-
participación activa nel. tan identificar aquelas características que poidan ter
incidencia na evolución escolar das nenas e dos
3. Desde o 1º ciclo prestarase atención ao desen- nenos coa finalidade de dar a resposta educativa
volvemento da autonomía da nena e do neno, á crea- axeitada para a atención á diversidade.
ción dos primeiros vínculos sociais e á conquista da
linguaxe. Fomentarase unha primeira aproximación 3. Os centros adoptarán as medidas oportunas diri-
á lectura e á escritura, así como a experiencias de xidas ao alumnado que presente necesidade especí-
iniciación temperá en habilidades numéricas bási- fica de apoio educativo.
cas, nas tecnoloxías da información e a comunica- 4. Os centros atenderán as nenas e os nenos que
ción e na expresión visual e musical. Así mesmo, presenten necesidades educativas especiais buscan-
fomentarase unha primeira aproximación á lingua do a resposta educativa que mellor se adapte ás súas
estranxeira nas aprendizaxes do segundo ciclo da características e necesidades persoais.
educación infantil, especialmente no último ano.
5. Terase en conta o principio de flexibilidade para
4. Os métodos de traballo en ambos os ciclos basea- adecuar a educación á diversidade de aptitudes,
ranse nas experiencias, nas actividades e no xogo, e intereses e necesidades do alumnado en toda a eta-
aplicaranse nun ambiente de afecto e confianza para pa educativa.
potenciar a autoestima e integración social.
Artigo 10º.-Titoría.
Artigo 7º.-Distribución horaria. 1. Cada grupo de alumnado contará cun titor ou
A distribución horaria organizarase dentro dunha titora que desenvolverá tarefas relacionadas coa
perspectiva globalizada e incluirá actividades que organización, participación e control.
permitan respectar os ritmos de actividade, xogo e 2. A educación nesta etapa enténdese como un
descanso das nenas e dos nenos. proceso compartido coas familias que se favorecerá
Será necesario organizar o tempo baixo presupostos desde o centro docente a través da titoría, de aí que
de flexibilidade que lle permitan ao profesorado ade- a persoa responsable manterá actividades periódicas
cualo ás características das tarefas, de xeito que o hora- para intercambiar información coas familias.
rio estea sempre ao servizo da metodoloxía. No desen- Artigo 11º.-Cooperación e participación no proceso
volvemento da xornada escolar combinaranse tempos educativo.
de rutinas con tempos de actividades específicas,
segundo as características e necesidades dos nenos e 1. Co obxecto de respectar a responsabilidade fun-
nenas. damental das nais e pais ou titores nesta etapa, os
centros cooperarán estreitamente con eles e estable-
Artigo 8º.-Avaliación. cerán mecanismos para favorecer a súa participación
1. Na etapa da educación infantil, a avaliación no proceso educativo dos seus fillos e das súas fillas.
será global, continua e formativa. A observación 2. A persoa responsable da titoría manterá activi-
directa e sistemática constituirá a técnica principal dades periódicas para intercambiar información
do proceso de avaliación. coas familias e adoptará as medidas necesarias para
que nais, pais ou titores teñan unha implicación
2. A avaliación nesta etapa debe servir para iden-
máis directa no proceso de ensino-aprendizaxe das
tificar as aprendizaxes adquiridas e o ritmo e carac-
súas fillas e dos seus fillos.
terísticas da evolución de cada nena ou neno. Para
estes efectos, tomaranse como referencia os criterios Artigo 12º.-Autonomía dos centros.
de avaliación de cada unha das áreas. 1. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-
3. As persoas profesionais que desempeñan o seu versitaria favorecerá a autonomía pedagóxica e orga-
labor na educación infantil avaliarán, ademais dos nizativa dos centros, favorecerán o traballo en equi-
procesos de aprendizaxe, a súa propia práctica edu- po do profesorado e a súa actividade investigadora a
cativa. partir da práctica docente.
4. As familias recibirán periodicamente a informa- 2. Os centros educativos desenvolverán e comple-
ción necesaria sobre o progreso das nenas e dos tarán o currículo establecido pola Administración
nenos, e as canles que se creen para este efecto educativa adaptándoo ás características das nenas e
terán que facerse explícitas nos correspondentes dos nenos e á súa realidade educativa.
proxectos educativos. 3. Os centros educativos poderán programar o
Artigo 9º.-Atención á diversidade. período de adaptación do alumnado para favorecer a
transición á nova situación de ensino-aprendizaxe.
1. A intervención educativa debe recoller como
principio a diversidade do alumnado, adaptando a Artigo 13º.-Tratamento das linguas oficiais.
práctica educativa ás características persoais, nece- Na etapa de educación infantil o profesorado usa-
sidades, intereses e estilo cognitivo dos nenos e rá na aula a lingua materna predominante entre o
nenas, dada a importancia que nestas idades adqui- alumnado, terá en conta a lingua do contorno e coi-
ren o ritmo e o proceso de maduración. dará que o alumnado adquira de forma oral e escrita

4. 10.776 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009
o coñecemento da outra lingua oficial de Galicia, anos e o segundo de 3 a 6 anos. Os contidos educa-
dentro dos límites propios desta etapa. tivos organízanse arredor das seguintes áreas:
Disposición adicional -Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal.
Única.-Ensinanzas de relixión. -Coñecemento do contorno.
1. As ensinanzas de relixión incluiranse no segun- -Linguaxes: comunicación e representación.
do ciclo da educación infantil.
Estas áreas, que se corresponden con ámbitos pro-
2. Ao inicio de cada curso académico os pais/nais pios da experiencia e do desenvolvemento infantil,
ou titores/as das alumnas e dos alumnos manifesta- deberán concibirse cun criterio de globalidade e de
rán a súa vontade de que as súas fillas ou fillos reci- mutua dependencia, e desenvolveranse mediante a
ban ou non ensinanzas de relixión. realización de experiencias significativas.
3. A Administración educativa galega velará para No currículo dáse especial relevancia ás aprendiza-
que as ensinanzas de relixión respecten os dereitos xes orientadas ao coñecemento, valoración e control
de todo o alumnado e das súas familias e para que que nenos e nenas van adquirindo da súa propia per-
non supoña discriminación ningunha recibir ou non soa, das súas posibilidades e da capacidade para uti-
as devanditas ensinanzas. lizar con certa autonomía os recursos dispoñibles en
cada momento. Neste proceso resulta relevante a
4. A determinación do currículo do ensino de reli-
adquisición de destrezas para realizar as actividades
xión católica e das diferentes confesións relixiosas
habituais cun certo grao de responsabilidade, autono-
coas que o Estado español subscribiu acordos de mía e iniciativa, tanto no emprego axeitado de espazos
cooperación en materia educativa será competencia, e materiais como no desempeño das diversas tarefas.
respectivamente, da xerarquía eclesiástica e das
correspondentes autoridades relixiosas. As interaccións co medio, o crecente control
motor, a constatación das súas posibilidades e limi-
Disposición derrogatoria tacións, o proceso de diferenciación das outras per-
Única.-Derrogación normativa. soas, farán que vaian adquirindo unha progresiva
Queda derrogado o Decreto 426/1991, do 12 de independencia con respecto ás persoas adultas.
decembro, polo que se establece o currículo de edu- Todo iso contribuirá ao autocoñecemento e a «apren-
cación infantil na Comunidade Autónoma de Galicia, der a facer», sentando as bases do desenvolvemento
da autonomía e iniciativa persoal.
así como as demais normas de igual ou inferior cate-
goría que se opoñan ao establecido neste decreto. Neste proceso de adquisición de autonomía, a lingua-
Disposicións derradeiras xe verbal cobra unha especial importancia, xa que é
nesta etapa cando se inicia de forma sistemática a
Primeira.-Habilitación normativa. adquisición da lingua ao proporcionar contextos varia-
Autorízase a persoa titular da Consellería de Edu- dos que permiten ampliar o marco familiar e desenvol-
cación e Ordenación Universitaria a ditar as dispo- ver as capacidades comunicativas de nenas e nenos.
sicións que sexan necesarias para a execución e Pero non se debe esquecer que interveñen tamén outro
desenvolvemento do establecido neste decreto para tipo de linguaxes, como son a corporal, a plástica, a
a etapa de educación infantil. musical, a audiovisual, a escrita, a matemática e a dra-
mática, e que no seu conxunto son básicas para enri-
Segunda.-Entrada en vigor. quecer as posibilidades de expresión e contribúen ao
Este decreto entrará en vigor o día seguinte ao da desenvolvemento da competencia comunicativa.
súa publicación no Diario Oficial de Galicia. Á vez, o desenvolvemento das destrezas e capaci-
Santiago de Compostela, catro de xuño de dous mil dades individuais e a súa interacción co medio e cos
nove. iguais contribúen á evolución do pensamento, ensi-
nando a pensar e a aprender (pensamento crítico,
Alberto Núñez Feijóo toma de decisións, resolución de problemas, utiliza-
Presidente ción de recursos cognitivos...) e sentan as bases para
Jesús Vázquez Abad posteriores aprendizaxes.
Conselleiro de Educación e Ordenación Nesta etapa o contorno das nenas e dos nenos
Universitaria amplíase e diversifícase, o que os pon en situación
ANEXO I de afrontar novas experiencias e interaccións. Xorde
a necesidade de relacionarse coas demais persoas e
1.1. Introdución. de respectar as normas de convivencia, aprendendo
A educación infantil constitúe unha etapa educati- a vivir xuntos e contribuíndo ao posterior desenvol-
va de capital importancia para o desenvolvemento vemento da competencia social.
integral e harmónico da persoa. Así, establécese Queda xustificada a necesidade do traballo cola-
como principal finalidade nesta etapa contribuír ao borativo, o intercambio de puntos de vista, compar-
desenvolvemento físico, afectivo, social e intelectual tir e construír coñecementos, darlles posibilidades
do alumnado en estreita cooperación coas familias. aos nenos e ás nenas para que expresen e argumen-
A educación infantil constitúe unha única etapa ten as súas opinións; para que busquen solucións
con dous ciclos, o primeiro abrangue desde 0 a 3 creativas a problemas prácticos da súa vida cotiá e

5. Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009 DIARIO OFICIAL DE GALICIA 10.777
do seu contorno. Todo iso nun clima de respecto e de As experiencias de aprendizaxe do autocoidado
aceptación mutua, colaboración e solidariedade, relativas á alimentación, hixiene e descanso convér-
potenciando a análise de comportamentos e accións tense na escola infantil de primeiro ciclo en situa-
discriminatorias. cións educativas particularmente proveitosas, non só
por promover a competencia das nenas e dos nenos,
O motor principal da acción educativa debe ser, senón por establecer momentos de valiosa interac-
polo tanto, o desenvolvemento integral da persoa, a ción coa persoa adulta que as introduce nas formas
través de experiencias e actividades didácticas de socialmente establecidas para a satisfacción das
carácter lúdico, partindo da realidade individual de necesidades básicas.
cada neno para chegar a acadar, de xeito gradual, os
obxectivos sinalados para esta etapa educativa. Obxectivos
Coa presentación deste currículo trátase de dotar o -Tomar conciencia do propio corpo identificándoo
profesorado dun instrumento que lle permita desen- global e segmentariamente.
volver e revisar a súa actividade desde un marco de -Recoñecer os sentidos como fontes de sensacións
referencia actualizado e con base científica, á vez empregándoos para o coñecemento do seu mundo
que contribúa eficazmente á innovación educativa. circundante.
1.2. Currículo do primeiro ciclo. -Adquirir destrezas e habilidades manipulativas
aplicándoas ao manexo de útiles e materiais presen-
Área: coñecemento de si mesmo e autonomía persoal. tes no seu contorno.
Na primeira infancia toda a experiencia das nenas -Adquirir o control postural e dinámico do seu cor-
e dos nenos pasa polo coñecemento, polo dominio e po mantendo o equilibrio necesario entre a segurida-
polo coidado do propio corpo. O corpo, formado por de e o desafío na exploración e no descubrimento.
segmentos e por órganos, medra, ten unha historia,
está situado e móvese no espazo, ten que ser alimen- -Tomar conciencia das características persoais
tado, coidado e o propio corpo é diferente do das identificando as calidades que o definen como indi-
demais persoas. viduo singular.
-Afianzar a propia personalidade equilibrando a
Moitas definicións da infancia toman característi- afirmación das preferencias co respecto ás necesida-
cas motrices para a súa descrición: a idade de des comúns do grupo.
gatear, a idade de correr. A sede de movemento na
primeira infancia depende en gran parte dun contor- -Adquirir autoestima esforzándose no desenvolve-
no estimulante, da utilidade que proporcionan unha mento das actividades cotiás.
serie de habilidades e destrezas para o coñecemen-
to do mundo e da propia motivación por acadar a -Iniciarse no control do propio comportamento
autonomía persoal. A intervención educativa na relacionando a identificación das emocións e intere-
escola de primeiro ciclo debe ofertar espazos inte- ses coa interiorización das normas e valores sociais.
riores e exteriores onde nenas e nenos se poidan -Iniciarse na tolerancia da frustración demorando
desprazar, describir traxectorias e sortear obstácu- a satisfacción dos desexos.
los, gabear e esvarar, caer; espazos que oscilen entre
a necesaria seguridade e o risco calculado; en fin, -Satisfacer as súas necesidades básicas adquirin-
que propoñan desafíos adaptados á súa idade. do hábitos de coidado persoal.
Contidos
Ao longo dos tres primeiros anos van aparecendo
diversos sentimentos e emocións tanto positivos Bloque 1. O corpo.
como negativos. As principais manifestacións emoti-
-Descubrimento e control global e segmentario do
vas neste período son a ledicia, a tristura, o intere-
propio corpo.
se, o medo, a ansiedade, a ira e o apego. O xeito en
que nenas e nenos expresan estas emocións toma a -Descubrimento dos sentidos como fonte de sensa-
forma de choro, risa, movemento e actividade. cións.
A autoconfianza ten ademais a súa base na elabo- -Construción progresiva e toma de conciencia
ración axeitada da separación dos nenos e nenas do mental do propio corpo.
seu medio familiar. Como primeira experiencia de -Potenciación das destrezas e habilidades na
educación formal, a escola infantil de primeiro ciclo manipulación de instrumentos, ferramentas e mate-
debe asegurar a satisfacción das necesidades dos riais.
nenos e nenas con cariño, prontitude e sensibilida-
de. A continuidade do apego entre pais e nais e edu- -Adquisición progresiva do equilibrio estático e
cadoras ou educadores é imprescindible para a crea- dinámico.
ción dunha correcta autoestima. Nenos e nenas -Vivencia e control do corpo en relación ao move-
poderán, a través dun adulto securizante, aceptar a mento, ás dimensións do espazo e ao movemento
interacción con outros estraños e, sobre todo, explo- dos/as demais.
rar o contorno. Resulta por tanto de especial impor-
tancia o planeamento coidadoso e individualizado -Adaptación do ton muscular e da postura ás dis-
do período de transición entre ambos os contextos. tintas situacións cotiás.

6. 10.778 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009
-Axuste do propio movemento ao espazo e aos -Emprego axeitado da roupa segundo as condi-
movementos dos e das demais. cións climáticas e as actividades que realiza.
-Potenciación da iniciativa e do esforzo na con- -Identificación dos riscos habituais no seu contor-
quista dos desprazamentos do corpo e dos obxectos. no e utilización de estratexias e recursos adecuados
para evitalos.
-Exploración e identificación das posibilidades
motrices. -Equilibración da necesaria prevención e o desafío
precisos para a exploración e o descubrimento.
Bloque 2. A identidade, a autoestima e as emo-
cións. Criterios de avaliación
-Identificación e recoñecemento das característi- -Nomea e localiza no seu corpo e no das demais
cas e calidades persoais cara a unha aceptación da persoas as partes elementais que o compoñen.
propia imaxe, valorando positivamente as diferenzas -Identifica os sentidos e os seus órganos como fon-
como elemento definidor. tes de sensacións para o descubrimento propio e do
-Identificación co propio nome, co grupo familiar seu contorno.
de pertenza e co lugar onde vive como vehículos da -Manexa os obxectos, útiles e ferramentas precisos
expresión da identidade. para a vida cotiá.
-Toma de conciencia progresiva do seu sexo, evi- -Amosa destreza e disposición na exploración de
tando a instalación prematura de estereotipos de materiais.
xénero.
-Emprega os distintos tipos de postura e despraza-
-Identificación e afirmación dos propios gustos, e mento segundo os seus intereses e necesidades.
do que desagrada, evitando situacións de submisión -Controla o corpo en movemento, adaptando a res-
ou dilución do individuo no grupo. posta motriz ás dimensións e elementos do espazo.
-Establecemento de hábitos elementais de esforzo -Toma consciencia da súa resistencia física, explo-
e perseveranza para abordar as tarefas cotiás, amo- rando as súas capacidades e limitacións.
sando confianza nas propias competencias.
-Identifica e mostra satisfacción coas característi-
-Fomento da capacidade de escolla entre varias cas (tanto psicolóxicas como corporais) que definen
alternativas, asumindo as consecuencias das propias a súa individualidade: nome, filiación, sexo…
accións.
-Identifica as características do seu sexo e partici-
-Identificación das emocións básicas e das súas pa en xogos, actividades, etc. independentemente do
manifestacións habituais empregando expresións xénero.
socialmente aceptadas.
-Decide de acordo coas súas preferencias entre
-Actitude de paciencia e espera, na procura dunha distintas opcións respecto de actividades, temas,
resposta axeitada diante da demora dos desexos. grupos, materiais, tempos…
-Evitación da resposta agresiva diante da frustra- -Intégrase en xogos de grupo cooperando coas
ción para camiñar cara ao emprego da negociación demais persoas e asume progresivamente tarefas e
para a xestión de problemas cos e coas demais. responsabilidades.
-Ampliación dos lazos afectivos con outras persoas -Persevera na realización das súas actividades e
adultas, para obter seguridade e aceptar axuda. na busca de estratexias para a resolución dos proble-
mas cotiáns.
Bloque 3. O coidado persoal.
-Acepta e amosa afecto, recoñecendo os sentimen-
-Iniciativa na comida autónoma. tos e emocións propios e das demais persoas.
-Incorporación paulatina na dieta de novos ali- -Amosa confianza ante persoas e situacións novas
mentos e texturas na súa gradual presentación. aceptando a súa axuda.
-Discriminación progresiva dos alimentos sauda- -Identifica situacións e obxectos perigosos adop-
bles valorando o seu consumo. tando as precaucións apropiadas en cada caso.
-Recoñecemento da comida como feito pracenteiro -Resolve positivamente os conflitos cotiáns, regu-
e non só nutricio. lando os seus impulsos e emocións.
-Adquisición da autonomía progresiva nos hábitos -Realiza con progresiva autonomía e activa dispo-
de hixiene e limpeza. sición as prácticas encamiñadas á satisfacción das
-Vivencia da sensación de limpeza e aspecto coi- necesidades básicas: a alimentación, o descanso, a
dado. hixiene e o coidado propio e do seu contorno.
-Regulación progresiva dos ritmos de sono e vixi- -Practica un estilo de vida saudable e de benestar
lia, actividade e descanso, acción e relaxación. integral atendendo a unha alimentación equilibrada
e pracenteira, un descanso autónomo e suficiente, o
-Recoñecemento da propia roupa e colaboración gusto pola sensación de limpeza e a orde no seu con-
progresiva no vestido. torno.

7. Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009 DIARIO OFICIAL DE GALICIA 10.779
-Móstrase prudente ante os desafíos. -Apreciar as celebracións persoais e comunitarias
importantes para as persoas valorándoas como acti-
Área: coñecemento do contorno.
vidades que constrúen a vida en sociedade.
O ámbito do coñecemento do contorno fai referen-
-Apreciar algúns elementos significativos propios
cia ao descubrimento e comprensión daquilo que
da cultura galega.
configura a realidade dos nenos e das nenas destas
idades, considerando as súas múltiples relacións e -Identificar as funcións dos grupos e das organiza-
interdependencias, coa finalidade de ir construíndo cións da comunidade descubrindo as principais carac-
un coñecemento sobre o medio físico, natural e terísticas e actividades das persoas que as conforman.
social cada vez máis axustado. Contidos
A exploración e experimentación con obxectos e Bloque 1. O medio físico.
materiais diversos van permitir o coñecemento das
características morfolóxicas e funcionais dos obxec- -Exploración de obxectos e materiais diversos a
tos e materiais do seu medio: forma, tamaño, olor, través dos sentidos e de diferentes accións.
son, cor, uso. Isto supón a base para o coñecemento -Identificación, denominación e comparación de
lóxico-matemático que provén das accións, tanto calidades sensoriais, características morfolóxicas e
físicas como mentais, que se realizan con estes funcionais de obxectos e materiais do seu medio.
obxectos e materiais como ordenar, comparar, agru-
par. Permitiralles tamén a construción progresiva -Identificación dos principais produtos elaborados
das nocións espaciais e temporais en relación cos polos seres humanos presentes no seu contorno.
obxectos e as accións. -Emprego dalgunha das ferramentas tecnolóxicas
Os contidos relacionados cos seres vivos, a nature- máis habituais.
za e o medio social deben ofertarlles aos nenos a ás -Identificación de características constantes e
nenas a posibilidade de achegarse ao mundo do variables.
coñecemento científico desde unha perspectiva glo-
bal e lúdica. Aprenderán cuestións relativas ás -Establecemento de relacións: ordenación, corres-
características e formas de vida dos seres vivos, aos pondencia, clasificación.
fenómenos naturais e ás organizacións e caracterís- -Estimación de cantidades e medidas.
ticas dos grupos humanos. Así mesmo, desenvolve-
rán o interese, a curiosidade e actitudes de partici- -Experimentación de diferentes accións sobre os
pación e responsabilidade no coidado e conserva- obxectos e materiais.
ción dos hábitats. -Construción de nocións xeométricas e topográficas.
A posibilidade que representa a incorporación das -Construción de nocións temporais.
nenas e dos nenos á escola infantil 0-3 de vivir expe-
riencias máis amplas achegaraos ao coñecemento Bloque 2. Achegamento á natureza.
doutras persoas e de novas relacións interpersoais, -Identificación de características de animais,
xerando vínculos e desenvolvendo actitudes de con- plantas e elementos naturais.
fianza, empatía, amizade e apego que constituirán a
base sólida para a súa sociabilidade. -Identificación dos hábitats dos animais e das
plantas.
Obxectivos
-Experimentación de accións sobre o medio natural.
-Observar o seu contorno, identificando as propie-
dades dos obxectos para establecer comparacións. -Curiosidade, coidado e respecto polos animais e
plantas e polos seus hábitats.
-Establecer relacións causa-efecto, percibindo as
consecuencias das súas accións nos obxectos ou per- -Coñecementos diversos sobre os fenómenos naturais.
soas do seu contorno. -Recoñecemento de posibles perigos dalgúns fenó-
-Resolver situacións problemáticas con obxectos, menos naturais.
ensaiando diferentes estratexias de resolución. -Coñecementos diversos sobre os elementos xeo-
-Empregar cuantificadores e medidas relacionán- gráficos.
doas con situacións cotiás. -Interese e respecto polo coidado e conservación
-Identificar as nocións espaciais establecendo rela- do seu contorno.
cións cos obxectos e as persoas coas que interactúa. Bloque 3. Cultura e vida en sociedade.
-Identificar secuencias temporais relacionándoas -Recoñecemento de diversos aspectos sobre a
coas rutinas e períodos de tempo habituais. familia.
-Descubrir as características dos animais e vexe- -Coñecemento de diversos aspectos sobre a escola
tais, diferenciando os seres vivos doutros elementos infantil.
e materiais presentes no seu contorno inmediato.
-Coñecementos diversos sobre algunhas profesións
-Establecer relacións de confianza, afecto, colabo- e servizos: ferramentas, vestiario e espazos onde
ración e pertenza baseándoas no respecto ás persoas desenvolven a súa actividade, sempre cunha pers-
e ás normas da sociedade. pectiva coeducativa e evitando estereotipos sexistas.

8. 10.780 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009
-Coñecemento e participación en costumes, tradi- sentimentos e tamén para comprender as representa-
cións da cultura galega e celebracións persoais. cións da realidade que fan os seres humanos.
-Sentimento de pertenza aos grupos máis próximos Entre as adquisicións fundamentais propias desta
e actitude de respecto e valoración cara ás outras área está a lingua oral. Neste ámbito o profesorado
persoas. dos nenos e das nenas menores de tres anos ten unha
-Interese e curiosidade polos acontecementos que función fundamental como modelo, ao presentarlles
suceden ao seu arredor. estruturas lingüísticas correctas e falar con preci-
sión e corrección.
-Identificación e adopción de comportamentos
socialmente axeitados. En calquera caso, a situación central da comuni-
cación oral non pode ocultar a importancia funda-
Criterios de avaliación mental que ten tamén a comunicación xestual e cor-
-Identifica as propiedades físicas empregando os poral nestes primeiros anos e que deberá ser refor-
seus sentidos. zada pola acción dos educadores e educadoras tra-
tando de dar sentido a estes intentos de
-Compara, clasifica ou agrupa os obxectos segun- comunicación.
do as súas propiedades físicas.
Destácase en cada unha das linguaxes a súa dimen-
-Experimenta cos obxectos e materiais para obter sión receptiva e produtiva, a capacidade de experi-
información e observar as reaccións. mentar e expresar as súas emocións e sentimentos,
-Identifica problemas relacionados coas propieda- gozando coas producións propias e coas da sociedade;
des físicas dos obxectos e materiais. así como o coñecemento dos rudimentos das técnicas
empregadas en cada unha destas linguaxes.
-Pregunta e formula hipóteses baseadas nas expe-
riencias cos obxectos e materiais. E finalmente tamén se incorporan as diferentes
maneiras que ten o ser humano de representar a rea-
-Ordena tres ou máis obxectos tendo en conta as lidade, que vén sendo o xeito que ten unha socieda-
diferenzas de magnitude. de de comunicar a súa cultura.
-Usa accións e palabras para indicar a posición e Obxectivos
o movemento dos obxectos, as características das
figuras e as relacións entre elas. -Utilizar as diversas linguaxes entendéndoas como
instrumentos de comunicación entre as persoas, de
-Identifica os elementos do espazo topográfico. expresión das ideas e sentimentos e de representa-
-Asocia as figuras xeométricas coas formas presen- ción da realidade.
tes no seu contorno.
-Comprender a intencionalidade comunicativa das
-Usa a linguaxe relacionada coa ordenación tem- persoas, adoptando unha actitude positiva para esa
poral dalgunhas situacións cotiás. comunicación.
-Anticipa e recorda unha secuencia de eventos. -Empregar a xestualidade e as manifestacións cor-
-Realiza preguntas sobre os seres vivos e a natureza. porais identificándoas como unha forma de comuni-
cación humana.
-Identifica que os seres vivos seguen un ciclo vital:
nacen, medran, reprodúcense e morren. -Comunicarse oralmente nas dúas linguas oficiais
valorándoas como ferramentas de relación cos
-Busca a seguridade das persoas adultas e desen- demais.
volve empatía e hábitos cooperativos cos iguais.
-Empregar a linguaxe plástica identificándoa como
-Ten en conta as demais persoas nas súas accións un medio de expresión de sentimentos e desexos e
e rutinas diarias. de representación da realidade.
-Mostra interese polas celebracións ou eventos da -Sentir o feito musical identificándoo como un
escola, a familia ou a localidade. medio de expresión e manifestación cultural.
-Identifica algunhas manifestacións culturais pró- -Empregar creativamente as diferentes linguaxes
ximas. axustando as técnicas expresivas aos seus intereses
-Adapta o seu comportamento ás regras dos dife- e sentimentos.
rentes contextos. -Descubrir a escrita identificándoa como repre-
-Relaciona cada actividade profesional cos ele- sentación de ideas, pensamentos e conceptos elabo-
mentos que a identifican. rados pola comunidade.
Área: linguaxes: comunicación e representación. -Amosar interese polas producións dramáticas valo-
rándoas como unha posibilidade de gozo persoal.
Na perspectiva globalizadora que ten que ter o tra-
ballo nesta etapa educativa, e especialmente no 1º Contidos
ciclo, esta área desempeña un importante papel á
Bloque 1. Comunicación xestual e oral.
hora de relacionar as outras dúas. Achega os instru-
mentos para comunicar o propio individuo coa socie- -Recoñecemento e utilización das posibilidades do
dade en que está inserido, para expresar os seus corpo para comunicar.

9. Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009 DIARIO OFICIAL DE GALICIA 10.781
-Vivencia de xestos e movementos como recursos -Identificación de diferentes xeitos de representa-
corporais para a expresión e a comunicación e mais ción dramática.
para o intercambio afectivo. -Interese e gozo ao mirar e participar en represen-
-Interese e creatividade na utilización do corpo tacións dramáticas.
como medio de expresión. Criterios de avaliación
-Utilización do movemento e da danza como -Presta atención ás informacións que lle transmi-
medios de expresión. ten outras persoas.
-Iniciarse na participación de forma oral en conver- -Manifesta interese por comunicarse con outras
sas, narracións, anécdotas, xogos colectivos e outros. persoas.
-Iniciarse no emprego de vocabulario preciso, -Asocia xestos e manifestacións corporais con
usándoo con entoación axeitada, pronuncia clara e diversos estados anímicos.
usando estruturas oracionais que enriquezan as súas
competencias comunicativas. -Comprende os xestos e as manifestacións corpo-
rais como unha forma de comunicación.
-Iniciarse no emprego axeitado das formas social-
mente establecidas para relacionarse coas demais -Manifesta oralmente, cada vez con maior precisión
persoas. e complexidade, as súas necesidades e intereses.
-Valoración da lingua oral como o instrumento -Comprende as manifestacións orais máis habi-
esencial para a comunicación. tuais no seu contorno.
Bloque 2. Expresión plástica e musical. -Exprésase empregando recursos propios da
expresión plástica.
-Utilización de técnicas e elementos básicos para
a expresión plástica. -Identifica as producións plásticas como un medio
de representación.
-Interese e gozo pola experimentación e creación
de obras plásticas. -Expresa sentimentos e emocións utilizando a
música como canle.
-Observación, interpretación e valoración de dife-
rentes tipos de obras plásticas presentes no contorno. -Mostra interese polas producións musicais que
forman parte da súa cultura.
-Valoración e respecto polas producións propias e
polas dos/as demais. -Emprega os recursos expresivos coñecidos en
situacións novas.
-Exploración das posibilidades sonoras do propio
corpo, de obxectos cotiáns e de instrumentos musi- -Combina diferentes recursos expresivos de
cais. maneira orixinal.
-Recoñecemento de sons do contorno natural e -Mostra interese polos textos escritos presentes no
social. seu contorno próximo.
-Interese e gozo coa audición e recoñecemento das -Asocia producións escritas con significados.
diferentes obras musicais. -Participa activamente nas representacións e no
-Participación activa e gozo na interpretación de xogo dramático.
cancións e xogos musicais. -Evoca e comunica situacións representadas pre-
-Utilización de instrumentos musicais para acom- viamente.
pañar as producións musicais. Orientacións metodolóxicas do primeiro ciclo
Bloque 3. Representación escrita e dramática. 1. O ambiente de aprendizaxe.
-Observación e interese polo significado de signos Os nenos e nenas constrúen as súas aprendizaxes en
e símbolos presentes na vida cotiá. interacción co medio en que se desenvolven, e este
-Descuberta e interese da funcionalidade de textos medio está constituído tanto polas persoas como polos
diversos. obxectos, a estrutura e a organización que teñen.
Dependendo da calidade da interacción que estable-
-Diferenciación entre as formas escritas e outras zan co medio, así será a calidade da súa construción.
formas de expresión gráfica.
A organización dos contextos onde se desenvolve a
-Interese e gozo ao mirar libros e escoitar a súa vida dos pequenos e pequenas incide de maneira
lectura. directa na construción que fan do seu coñecemento
-Recoñecemento dos elementos básicos dos relatos e favorece o desenvolvemento da autonomía e a inte-
escoitados ou vistos. riorización de normas e actitudes de orde.
-Interese por comunicar interpretacións, sensa- Espazos.
cións, emocións e opinións provocadas polas produ- -O equipo educativo deseñará o ambiente e orga-
cións literarias. nizará os espazos tendo en conta que dean resposta
-Comprensión das situacións representadas nos aos diferentes tipos de necesidades das nenas e
relatos escoitados ou vistos. nenos: planificando espazos para satisfacer as súas

10. 10.782 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009
necesidades de tipo físico, pero tamén as de tipo Tempos.
afectivo, as de convivencia, as de exploración, as de
autonomía, as de actividade, de movemento e de -A organización do tempo das nenas e nenos
expresión en todas as súas facetas. menores de tres anos debe ser moi flexible para ade-
cuarse aos seus ritmos de actividade e descanso.
-A escola no seu conxunto conformarase como un
ambiente amable e agradable que lles posibilite aos -O equipo educativo do primeiro ciclo da educa-
cativos e cativas sentirse cómodos e seguros, favore- ción infantil deberá organizar o tempo de maneira
cendo a súa introdución no mundo artístico. Por iso que permita pasar dunha organización rexida polo
debe coidarse a estética da escola, ofrecendo un ritmo biolóxico dos nenos e nenas nos primeiros
ambiente visual rico pero equilibrado, no que se coi- momentos a outra en que progresivamente irá
de non caer nos estereotipos nin no exceso. aumentando o peso do ritmo externo marcado pola
actividade da propia escola.
-A organización dos espazos debe garantir a súa
flexibilidade, é dicir, debe posibilitar que non todas -A distribución da xornada debe establecer unha
as nenas e nenos fagan o mesmo ao mesmo tempo, e alternancia de períodos tranquilos e estables, esen-
tamén debe permitir unha variedade de usos dos ciais para crear un clima de seguridade que lles per-
diferentes espazos ao longo da xornada e mesmo ao mita aos nenos e nenas anticipar as situacións, e
longo do curso. outros momentos que favorezan situacións novas e
estimulantes que esperten a súa curiosidade e unha
-A concepción da escola como un marco seguro actitude de descubrimento permanente.
ten que permitirlles aos nenos e nenas experimentar,
expresarse e desprazarse de maneira autónoma sen -Na organización das actividades deberase consi-
coartar as súas ansias de aventura e o necesario derar sempre un tempo abondo para desenvolvelas
desafío que impón o crecemento. sen présa e incluíndo un momento para recoller a
-Os espazos exteriores deberán ser obxecto do experiencia vivida e falar dela, poñendo especial
mesmo coidado e planificación que os interiores, énfase nos procesos vividos e non tanto nos produtos
explorando as diversas posibilidades de aprendizaxe obtidos. Así mesmo, deberase ter en conta que as
e interacción que ofertan, sobre todo nuns momentos nenas e os nenos necesitan un tempo de transición
en que a actividade se desenvolve maioritariamente entre unha e a seguinte.
entre iguais, libre da carga dirixista do adulto. -Terase especial precaución en evitar a diferencia-
-Na escola de primeiro ciclo deben ademais esta- ción entre momentos lectivos e outros máis lúdicos
blecerse espazos para que os adultos que comparten ou asistenciais, xa que toda a vida da escola infantil
a vida dos pequenos e pequenas (as súas familias e se desenvolverá baixo un prisma de aprendizaxe,
as educadoras e educadores) atopen un ambiente non só de destrezas instrumentais, senón de hábitos,
onde se encontrar e relacionar con comodidade. emocións e interacción social.
Materiais. -Asemade reduciranse no posible os tempos de
espera que ás veces resultan inherentes á vida en
-O equipo educativo deberá seleccionar todo tipo colectividade, contando con actividades alternati-
de materiais para a estimulación das nenas e nenos, vas, organizando subgrupos, etc.
dispoñéndoos de maneira que se incentive a súa
manipulación e facéndoas/os partícipes na respon- 2. A relación co contorno.
sabilidade do seu coidado e organización.
Os dous polos principais de relación co medio
-Nas aulas de primeiro ciclo de educación infantil social durante o primeiro ciclo da educación infantil
contarase cunha oferta ampla de materiais de diferen- son a escola e a familia, de ambas as dúas recibirán
te tipo -comerciais, de refugallo, recollidos nas saí- os nenos as normas e os valores que marcarán o seu
das, traídos polos nenos e nenas- e permitiráselles desenvolvemento, polo que as relacións que se esta-
elixilos libremente para proporcionarlles múltiples blezan entre unha e outra serán fundamentais para
oportunidades para a aprendizaxe. Son especialmente unha intervención educativa apropiada.
enriquecedores neste ciclo os materiais continuos e
naturais que ofrecen oportunidades de experimenta- Así mesmo, un obxectivo de toda intervención edu-
ción coa materia e as súas modificacións pola acción cativa debe ser o de aspirar a unha escola libre de
humana: auga, area, rochas, follas, froitas... actitudes de discriminación por razón de sexo, raza,
costumes, relixión ou limitacións físicas ou psíquicas.
-As novas tecnoloxías introduciranse nas aulas de
primeiro ciclo de educación infantil como un elemen- Con este motivo deberían seguirse as seguintes
to cotián en relación cos acontecementos e situacións orientacións ao desenvolver as actuacións na escola
que se viven nela, consideradas nunha dobre verten- infantil.
te: como ferramentas para a propia escola e como ins- -O equipo educativo debe ter en conta o contexto
trumentos do desenvolvemento das nenas e nenos. sociocultural e familiar dos nenos e nenas para
-Cómpre ter especial coidado na selección e utili- garantir a necesaria conexión entre os dous ámbitos.
zación dos materiais e dos espazos de cara a evitar A escola debe falar por si mesma da comunidade
desigualdades por razón de xénero e a transmisión onde está inmersa, sen menoscabo da introdución de
de actitudes e comportamentos sexistas a través do elementos doutras culturas que mostren un mundo
currículo oculto. diverso e multicultural.

11. Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009 DIARIO OFICIAL DE GALICIA 10.783
-Deberanse propoñer actividades que dean a coñe- ritmo propio de desenvolvemento, uns intereses
cer a cultura e costumes das nenas e nenos que inte- determinados, etc.
gran o grupo, favorecendo a súa identidade co seu -O persoal educativo da escola infantil ten que
medio físico e social. ofrecerlle a cada nena ou neno o que precisa para
-Para facilitar o tránsito do ambiente familiar ao que, por medio desta individualización da interven-
escolar, deberase coidar dun xeito especial o perío- ción, se consiga unha autentica igualdade de oportu-
do de adaptación, para que as nenas e nenos poidan nidades.
elaborar o tránsito á nova situación que implica -Deberanse realizar propostas educativas que lles
establecer e coñecer espazos diferentes, establecer resulten interesantes aos nenos e nenas, o que supo-
apego con adultos descoñecidos e adaptar os seus rá unha motivación para realizar o esforzo que impli-
ritmos individuais á vida en comunidade. ca poñer en relación as novas aprendizaxes cos
-Na planificación da intervención educativa do coñecementos previos.
primeiro ciclo, o equipo educativo deberá ter en -Deberanse propoñer aprendizaxes funcionais, úti-
conta a colaboración coas familias establecendo les para a vida cotiá e que poidan ser aplicadas en
canles para o intercambio de información, así como diversas situacións.
a súa consecuente participación na vida da escola.
-Débese ter presente que neste ciclo as diferenzas
3. O carácter globalizado da aprendizaxe. individuais son especialmente relevantes e o grupo
tende a ser moi heteroxéneo aínda que os nenos e
A globalización é a capacidade que permite que nenas estean nun mesmo estadio de desenvolvemento.
cada suxeito estableza a súa propia rede de relacións
intelectuais e conexións entre diferentes campos do -Deberanse detectar e valorar os coñecementos
saber. Os nenos e nenas a estas idades teñen unha previos do alumnado para que, á hora de propoñerlle
visión global do mundo que se manifesta na súa forma novas aprendizaxes, este poida relacionalas coas xa
de xogar e actuar. É importante ter en conta que a divi- adquiridas, asegurando así que sexan significativas
sión en áreas que establece o currículo non ten máis para el.
valor que o puramente organizativo e que, polo tanto, -Deberase prestar especial atención á capacidade
un mesmo contido pode estar desenvolvendo obxecti- dos nenos e nenas para aprender manipulando,
vos de áreas diferentes. Insístese así no carácter glo- explorando, probando, etc. Estas accións externas
balizador que debe rexer a intervención educativa, son o medio para realizar unha actividade cognitiva
especialmente no primeiro ciclo da educación infantil, interna, requisito tamén imprescindible para conse-
en que os eixes vertebradores da actividade educativa guir unha aprendizaxe significativa.
van ser fundamentalmente as rutinas e o xogo.
5. O desenvolvemento das potencialidades.
-A intervención educativa deberá evitar o parcela-
mento das actividades procurando que cando unha Os nenos e nenas son capaces de realizar unha
criatura xogue ou realice calquera actividade, esta serie de accións e aprender sós/as, pero tamén pre-
sirva para desenvolver todas as áreas, para coñecer- cisan da intervención e axuda das demais persoas,
se mellor a si mesma, para relacionarse emocional- adultos e nenos/as, para realizar outras moitas con-
mente coas demais persoas, para comunicarse, para quistas.
aumentar o seu coñecemento do medio, para progre- -Os/as profesionais que desenvolven o seu traballo
sar motrizmente, para cubrir as súas necesidades no primeiro ciclo da educación infantil deben dese-
físicas e psíquicas, para poder sentirse valorada e ñar proxectos de intervención coherentes cun
querida, para expresar os seus sentimentos, etc. ambiente ben estruturado para permitir unha acción
educativa dirixida a desenvolver as potencialidades
-Deberanse aproveitar especialmente as situacións
sensoriomotrices, intelectuais, sociais, afectivas e
da vida cotiá para favorecer o traballo globalizado. As
lingüísticas dos nenos e nenas.
rutinas do sono, da comida, da hixiene propia e do con-
torno, etc. teñen neste ciclo unha función claramente -A actividade educativa debe planificarse para ser rea-
educativa, pois ofrécenlles ás nenas e nenos un marco lizada na zona que se sitúa entre o que o/a neno/a xa é
seguro para o seu desenvolvemento e favorecen multi- capaz de facer só e aquilo que pode realizar con axuda.
tude de aprendizaxes e a consecución da autonomía. -Debe favorecerse o movemento nas súas distintas
-Deberanse propoñer situacións educativas que vertentes, prestando especial atención ás principais
ofrezan múltiples posibilidades de percibir, actuar, competencias motoras adquiridas neste ciclo educa-
experimentar e descubrir, aproveitando, deste xeito, tivo –o desprazamento e a pinza-, que lle abren as
a capacidade das nenas e nenos de aprender a través portas da autonomía.
dos sentidos, actuando, manipulando e experimen- -Propiciaranse actividades de xogo, tendo en con-
tando con obxectos e materiais diversos. ta que é a actividade que dá unha mellor resposta ao
4. A individualización do traballo educativo. desenvolvemento das nenas e nenos.
6. A interacción coas demais persoas.
As aprendizaxes que fagan os nenos e nenas teñen
que ser significativas, o que require necesariamente A construción de novos vínculos afectivos cos
un ensino individualizado. Dado que cada neno ou adultos e co grupo de iguais é un dos aspectos bási-
nena ten unha bagaxe de aprendizaxes diferente, un cos neste ciclo educativo, no cal ademais da satis-

12. 10.784 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009
facción das necesidades biolóxicas, os nenos e de primeiro ciclo de educación infantil, o proceso de
nenas teñen a necesidade de ter unha boa relación avaliación deberá recoller non só información de
afectiva coa persoa adulta. como vai evolucionando o desenvolvemento dos nenos
Esta relación de apego que establecen cos adultos e nenas nos ámbitos de aprendizaxe, senón tamén a
permitiralles sentir equilibrio e seguridade emocio- propia planificación educativa, a organización de
nal na escola, sen a cal as demais experiencias que- tempos e traballo dos equipos educativos e de servi-
darían diminuídas ou deterioradas. zos, e a interrelación coas familias e coa comunidade.
Tamén neste primeiro ciclo comeza a aprendizaxe -A avaliación terá un carácter permanente e siste-
dos valores. mático, de maneira que proporcione información
veraz e continua sobre os procesos de toda índole
-A educadora ou educador do primeiro ciclo da que teñen lugar no centro e posibilite axustar ou
educación infantil deben relacionarse coas nenas e mellorar os programas establecidos.
nenos coñecendo as súas posibilidades de desenvol-
vemento e confiando nas súas capacidades nun cli- -Os equipos educativos das escolas deberán dese-
ma de seguridade, respecto, valoración e confianza. ñar instrumentos de avaliación que reflictan, non
soamente os estándares esperados en cada nivel de
-Deberase manter unha permanente actitude de idade, senón tamén o proceso de evolución nas
escoita dos cativos e cativas para percibir as súas aprendizaxes que cada neno percorre, de xeito que
necesidades e desexos e poder darlles respostas ade- poidan obter información individualizada.
cuadas.
-Deberase procurar desenvolver nas nenas e nenos -Esta información, que debe subliñar os logros e
principios como o autocontrol, a responsabilidade, a avances acadados, ten que ser comunicada e com-
tolerancia e a solidariedade, tendo en conta que partida coas familias para, desde diferentes puntos
estas aprendizaxes se fan a través da interiorización de vista, atopar entre todos estratexias de apoio que
e da práctica e que as persoas adultas que rodean lle permitan ao alumnado afrontar os seguintes retos.
aos nenos e nenas teñen un importante papel como 1.3. Currículo do segundo ciclo.
modelos.
Área: coñecemento de si mesmo e autonomía persoal.
-Deberanse aproveitar todas as situacións de inte-
racción que se producen ao longo da xornada para Nesta área trátase de desenvolver o proceso de
fomentar os intercambios lingüísticos, sen descoidar construción persoal en que resultarán relevantes as
outras formas de comunicación, dentro do grupo, interaccións de nenas e nenos co medio, o crecente
deseñando situacións específicas que requiran da control motor, o desenvolvemento da conciencia
linguaxe. O persoal da escola debe ser consciente do emocional, a constatación das súas posibilidades e
seu importante papel como modelo para as nenas e limitacións, o proceso de diferenciación das demais
nenos, coidando especialmente a calidade das súas persoas e a independencia cada vez maior con res-
interaccións comunicativas. pecto ás persoas adultas.
-Aproveitaranse as posibilidades de interacción co O coñecemento propio é un proceso permanente e
grupo de iguais que a escola posibilita. Mediante continuo na vida das persoas que involucra diversas
estas -na clase, no patio, nas saídas, durante as dimensións interdependentes. Estas comprenden
comidas...- as nenas e nenos amplían os escenarios aspectos tan importantes como o desenvolvemento e
de socialización, establecendo o seu lugar na comu- a valoración propia, a autonomía, a identidade, a
nidade, aprendendo a xestionar conflitos, a facer convivencia cos outros... Contando con estes aspec-
amizades, etc. tos, esta área de coñecemento e experiencia fará refe-
7. O persoal da escola infantil. rencia, de forma conxunta, á construción gradual da
propia identidade e da súa madurez emocional, ao
Os equipos humanos que compoñen unha escola establecemento de relacións afectivas coas demais
de primeiro ciclo de educación infantil adoitan ser persoas e á autonomía persoal como procesos insepa-
moi heteroxéneos pola formación, polas distintas rables e necesariamente complementarios.
tarefas que exixe unha organización que contempla
a faceta educativa pero tamén a de servizos, etc. O autocoñecemento fórmase en gran medida pola
interiorización das valoracións positivas ou negativas
-Deberán establecerse acordos previos sobre cues- que proceden das interaccións sociais cos iguais e
tións que incidirán sobre a proposta pedagóxica da coas demais persoas, polo que depende do tipo e cali-
escola: a idea dunha infancia competente, o respec- dade dos vínculos afectivos que se establecen coa nai
to ás familias como primeiro axente educativo ao que e/ou co pai, a familia e outras persoas que son signi-
non se substitúe e co que se debe cooperar, etc. ficativas. Vaise así configurando a autoestima e a pro-
-A integración de distintos estilos educativos e pia identidade, o que posibilita o logro progresivo da
persoais deberá configurar, desde todas as contribu- autonomía. Na construción do coñecemento propio
cións, un modelo de atención á infancia que debe interveñen diferentes factores, como a imaxe positiva
dotar de coherencia e unidade a todo o centro. propia e os sentimentos de eficacia, seguridade e
autoconfianza. Tales sentimentos deben contribuír á
8. A avaliación. elaboración dun concepto propio axustado que lles
Dada a interrelación estreita entre todos os actores, permita ás nenas e aos nenos percibir e actuar confor-
escenarios e actividades desenvolvidas nunha escola me as propias posibilidades e limitacións.

13. Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009 DIARIO OFICIAL DE GALICIA 10.785
A autonomía está estreitamente vinculada con pro- A través dos movementos poderá mellorar e
cesos que se inician desde idade temperá e que aumentar as posibilidades de desprazamento, reco-
durante os primeiros anos se manifestan, tanto na rrer espazos cada vez máis amplos e abrir, deste xei-
capacidade de explorar, aventurarse e actuar, como to, o ámbito da súa experiencia.
no exercicio de opinar, propoñer, contribuír, esco- Para contribuír ao coñecemento propio e á autono-
ller, decidir, autodirixirse e autoxestionarse, convi- mía persoal, convén promover o xogo como actividade
vindo con outras persoas e educándose en valores privilexiada que integra a acción coas emocións e mais
socialmente compartidos. o pensamento e favorece o desenvolvemento social.
Os contidos educativos que atinxen a esta área Bloque 3. A actividade cotiá.
agrúpanse en catro bloques, que non son unidades
independentes, senón que deben visualizarse de for- Neste bloque abórdanse os contidos relacionados co
ma inclusiva e relacional, xa que comprenden establecemento de relacións interpersoais positivas
aspectos que se conteñen e vinculan uns cos outros, baseadas no respecto ás persoas e ás normas e valores
e mesmo non poden ser traballados separadamente socialmente compartidos. Espérase potenciar a capa-
dos contidos do resto das áreas. Faise, polo tanto, cidade de establecer relacións de confianza, afecto,
imprescindible un enfoque global e significativo das colaboración, comprensión e pertenza, baseadas no
situacións de ensino e aprendizaxe. Estes bloques respecto ás persoas e en normas e valores da súa
de contidos son: sociedade. Así, a partir de situacións e actividades
variadas con outras nenas e outros nenos, cada cativo
Bloque 1. O corpo e a propia imaxe. e cativa irá construíndo o coñecemento propio, poderá
Ao longo desta etapa educativa as experiencias ir controlando as condutas agresivas e aprenderá a
das nenas e dos nenos co contorno deben axudalos a xestionar desexos, sentimentos e emocións.
coñecer global e parcialmente o seu corpo, as súas Bloque 4. O coidado persoal e a saúde.
posibilidades sensitivas, perceptivas e motrices; a
que poidan identificar as sensacións que experimen- Este bloque inclúe unha serie de contidos que
tan, gozar con elas e servirse das posibilidades favorecerán que os nenos e nenas vaian adquirindo,
expresivas do corpo para manifestalas. Unha imaxe na medida das súas posibilidades, a autonomía
axeitada do esquema corporal é a base para a elabo- necesaria en actividades cotiás para atender a súa
ración da propia identidade persoal. saúde: a hixiene, o vestido, a alimentación...
O coñecemento e control progresivo do corpo é un Así, aprenderán a recoñecer situacións perigosas e
proceso que ocuparán os nenos e nenas desde o seu a previr accidentes na casa, na escola e na rúa,
nacemento e que se converterá nun dos primeiros empregando axeitadamente os instrumentos e as ins-
referentes para que se coñezan e recoñezan como talacións, así como a colaborar nas medidas que se
persoas. A identificación das súas características tomen en caso de enfermidade ou accidente, respon-
individuais -sexo, tamaño, trazos físicos, etc.-, así dendo con actitudes de tranquilidade e colaboración.
como das dos seus compañeiros e das súas compa- No contexto da interacción de grupo, as nenas e os
ñeiras, son instrumentos básicos para o seu desen- nenos interiorizarán as actitudes de aprecio polo
volvemento e para a adquisición de actitudes non benestar propio e das compañeiras e dos compañei-
discriminatorias. A presenza de trazos persoais dife- ros, de respecto ás necesidades e á saúde das
rentes -por razón de sexo, orixe social ou cultural, demais persoas, de axuda a quen o necesite e de
características físicas- será utilizada polo profesora- colaboración na conservación e mellora do contorno.
do para atender a diversidade, de maneira que se
propicie un ambiente de relacións presidido polo Obxectivos
respecto e a aceptación das diferenzas. -Formarse unha autoimaxe axustada e positiva,
A necesidade de abordar estes contidos atopa a identificando gradualmente as propias característi-
súa xustificación no feito de que o corpo é o instru- cas, posibilidades e limitacións a través da interac-
mento primordial de aprendizaxe que posúen as ción coas outras persoas, desenvolvendo sentimentos
nenas e os nenos nas primeiras idades. Os nenos e de autoestima e acadando maior autonomía persoal.
nenas potencian a súa intelixencia a partir do que -Coñecer e representar o propio corpo, identifican-
poden ver, tocar, ulir, gustar, sentir, escoitar, mani- do as súas partes e algunhas das súas funcións, des-
pular... cubrindo as posibilidades de acción e de expresión,
Bloque 2. Xogo e movemento. e coordinando e controlando cada vez con maior pre-
cisión xestos e movementos.
A través da experiencia do propio movemento, o
alumnado irá coordinando os seus esquemas percep- -Identificar os propios sentimentos, emocións,
tivo-motrices e coñecendo o seu propio corpo, as necesidades e preferencias, e ser capaces de expre-
súas sensacións e emocións. Será, pois, a partir da salos e comunicalos, así como identificar e respectar
acción corporal como aprenda a percibir o seu corpo tamén os das outras persoas.
e a asumilo, o que lle permitirá ademais establecer -Tomar a iniciativa, planificar e secuenciar a pro-
unha mellor relación coas demais persoas, ir coñe- pia acción para realizar tarefas sinxelas ou resolver
cendo pouco a pouco as súas posibilidades e descu- problemas da vida cotiá, aceptando as pequenas
brir os seus límites. Sobre esta base, irá construíndo frustracións e manifestando unha actitude tendente
a súa identidade persoal. a superar as dificultades que se presentan, reforzan-

14. 10.786 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009
do o sentimento de autoconfianza e sendo quen de -Recoñecemento dos sentidos como medio de
solicitar axuda. expresión, percepción e comprensión do mundo que
o rodea, e como medio favorecedor do desenvolve-
-Adecuar o propio comportamento ás necesidades mento cognitivo.
e requirimentos das outras persoas, desenvolvendo
actitudes e hábitos de respecto, axuda e colabora- -Observación dos cambios físicos nas persoas ao
ción e mais evitando a adopción de comportamentos longo do tempo. Identificación das diferentes etapas
de submisión ou dominio. da vida valorándoas positivamente.
-Progresar na adquisición de hábitos e actitudes -Valoración positiva e respecto polas diferenzas,
relacionados coa seguridade, a hixiene, a alimenta- aceptación da identidade e características das
ción e o fortalecemento da saúde, apreciando e demais persoas, evitando actitudes discriminatorias.
gozando das situacións cotiás de equilibrio e benes-
tar emocional. -Recoñecemento e vivencia das referencias espa-
-Progresar na adquisición de hábitos de orde, zo-temporais en relación co propio corpo, cos obxec-
constancia e planificación no desenvolvemento das tos, co contorno e coas demais persoas.
tarefas. -Desenvolvemento da identidade sexual e acepta-
-Amosar unha actitude de aceptación e respecto ción do corpo sexuado feminino e masculino. Mante-
polas diferenzas individuais: idade, sexo, etnia, cul- mento dunha actitude crítica ante os estereotipos
tura, personalidade, características físicas... ofertados a través da publicidade e outros medios de
comunicación social.
-Descubrir, coñecer e vivir o xogo como medio que
favorece a aceptación propia, o desenvolvemento Bloque 2. Xogo e movemento.
humano, a manifestación de emocións, o respecto ás
demais persoas, a aceptación de regras, a seguridade -Participación nos xogos e na actividade motriz,
persoal e a aceptación da identidade sexual e cultural. identificando as súas capacidades e confiando nas
propias posibilidades de acción, amosando actitudes
Contidos de iniciativa e constancia.
Bloque 1. O corpo e a propia imaxe. -Gozo co xogo como medio para coñecer a realida-
-Exploración do propio corpo, recoñecendo pro- de, mantendo unha actitude de axuda e cooperación
gresivamente as súas características e posibilidades con iguais e con persoas adultas. Aceptación do xogo
para chegar á toma de conciencia do propio esque- como medio de desfrute e de relación cos demais.
ma corporal.
-Adaptación do ton e da postura ás características
-Identificación, manifestación, regulación e con- do obxecto, da outra persoa, da súa acción e da
trol das necesidades básicas do corpo. situación.
-Adquisición de confianza nas capacidades propias. -Satisfacción polo crecente dominio persoal.
-Control progresivo dos propios sentimentos e -Aceptación de compromisos, establecendo acor-
emocións. dos en consideración á súa persoa, ás outras e ao seu
-Potenciación da construción do esquema corporal medio, fortalecendo vínculos afectivos -amizade,
a partir das sensacións e das percepcións do propio cooperación, axuda, solidariedade...-. Comprensión,
corpo, en relación e interacción cos datos que a nena aceptación e valoración de regras para xogar.
ou o neno recibe das outras persoas, do medio e dos
-Potenciación do xogo como elemento común a
obxectos. Vivencia do corpo como un todo para pasar
todas as culturas, partindo do coñecemento e valora-
progresivamente a sentir as partes que o integran.
ción dos xogos propios da comunidade e abríndose
-Recoñecemento das percepcións sensoriais pro- ao coñecemento e gozo dos das outras.
pioceptivas -que proveñen dos propios músculos e
articulacións- e as percepcións extereoceptivas -Coordinación progresiva das súas habilidades
–relacionadas cos campos visuais, auditivos, olfacti- psicomotrices finas e grosas.
vos, táctiles, gustativos...- -Adquisición dun maior dominio das súas capaci-
-Aceptación da propia imaxe corporal e gozo dades corporais: desenvolvemento das habilidades
xogando co seu corpo, desenvolvendo accións e ini- motoras, do control de ton, do equilibrio e da respi-
ciativas individuais e grupais, empregando as posi- ración.
bilidades expresivas do propio corpo –a través de
xestos, movementos, xogos, danzas...- -Adquisición de nocións básicas de orientación e
coordinación de movementos.
-Identificación, verbalización e expresión de sen-
timentos, emocións, vivencias, preferencias e intere- -Potenciación das súas capacidades motoras, de
ses propios e das demais persoas. coordinación e de orientación no espazo.
-Aceptación e valoración axustada e positiva da -Exploración das posibilidades perceptivas, motri-
súa persoa, confiando nas súas posibilidades e reco- ces e expresivas propias e das demais persoas, amo-
ñecendo as limitacións propias. sando iniciativa para aprender habilidades novas.

15. Nº 121 Martes, 23 de xuño de 2009 DIARIO OFICIAL DE GALICIA 10.787
Bloque 3. A actividade cotiá. -Fomento de hábitos de prevención de enfermida-
des e de accidentes domésticos, respondendo con
-Regulación do propio comportamento, satisfac- actitude de tranquilidade e colaboración.
ción pola realización de tarefas e conciencia da pro-
pia competencia. Criterios de avaliación
-Interese por participar en actividades da vida -Recoñecer, identificar e representar o corpo na
cotiá, con iniciativa e progresiva autonomía na súa súa globalidade e as súas diferentes partes.
realización, regulando o propio comportamento, para Este criterio trata de avaliar a capacidade para
camiñar cara á resolución pacifica de conflitos. recoñecer e nomear as diferentes partes do corpo,
-Habilidades para a interacción e colaboración, situándoas espacialmente na súa persoa e nas
así como unha actitude positiva para establecer rela- demais. Así mesmo, avaliarase a complexidade na
cións de afecto coas persoas adultas e iguais, acep- representación do esquema corporal.
tando a diversidade. -Coordinar e controlar o seu corpo, as súas posibi-
-Hábitos elementais de organización, constancia, lidades motrices e adaptalo ás características dos
atención, iniciativa e esforzo. obxectos, á acción e á vida cotiá.
- Planificación secuenciada da acción para resol- Por medio deste criterio preténdese observar o
ver tarefas. desenvolvemento do ton, da postura e do equilibrio,
do control respiratorio e da coordinación motriz nos
-Valoración e gusto polo traballo propio ben feito e diferentes desprazamentos e actividades, así como a
polo das demais persoas, buscando os recursos axei- utilización das posibilidades motrices, sensitivas e
tados que lle permitan concluír os proxectos que ini- expresivas do propio corpo. As nenas e os nenos
cia, sendo quen de solicitar e prestar axuda. deberán manifestar un control progresivo deles en
-Xestión do seu comportamento en función das distintas situacións e actividades, como xogos, ruti-
necesidades das outras persoas e das normas de fun- nas ou tarefas da vida cotiá.
cionamento do grupo, dereitos, responsabilidades e -Recoñecer os sentidos e identificar percepcións e
comportamentos sociais, camiñando progresivamen- sensacións.
te cara á autorregulación das súas accións.
Con este criterio avaliarase se o alumnado identi-
-Recoñecemento progresivo da súa identidade per- fica os sentidos, se recoñece a súa funcionalidade e
soal: capacidades, actitudes e coñecementos, apli- se pode explicar con exemplos sinxelos as principais
cándoos nas súas actividades diarias. sensacións asociadas a cada sentido.
Bloque 4. O coidado persoal e a saúde. Así mesmo, valorarase se aprecia a súa importan-
cia como medio de percepción e comprensión do
-Recoñecemento das necesidades básicas do corpo mundo que o rodea.
-hixiene, alimentación, descanso...-.
-Construír unha imaxe positiva propia e aceptar a
-Iniciación na práctica de accións e recoñecemen- súa identidade, manifestando confianza nas súas
to de situacións que favorezan a interacción e adqui- posibilidades e recoñecendo as súas limitacións.
sición de hábitos saudables como a hixiene corporal
e ambiental, a adecuada alimentación, o consumo Avalíase a través deste criterio a formación dunha
responsable e o descanso. imaxe persoal axustada e positiva, a capacidade
para utilizar os recursos propios, o coñecemento das
- Aceptación das normas de comportamento esta- súas posibilidades e limitacións, a confianza para
blecidas durante as comidas, os desprazamentos, o emprender novas accións e a superación das dificul-
descanso e a hixiene. tades.
-Petición e aceptación de axuda nas situacións que -Identificar semellanzas e diferenzas entre as per-
así o requiran. soas valorando positivamente a diversidade.
-Valoración da axuda doutras persoas. Este criterio trata de avaliar se as nenas e os nenos
-Identificación e valoración de hábitos favorecedo- son quen de manifestar respecto e aceptación polas
res ou non dunha boa saúde. características das demais persoas, sen discrimina-
cións de ningún tipo e amosando actitudes de axuda
-Valoración da necesidade de desenvolverse en e colaboración.
espazos saudables identificando as condicións que
os caracterizan. Colaboración no mantemento de -Identificar e manifestar os propios sentimentos,
ambientes limpios e ordenados. vivencias, emocións e comprender os das demais
persoas.
-Gusto por un aspecto persoal coidado manifestan-
do as súas preferencias estéticas -vestimenta, pei- Avalíase con este criterio se o alumnado se mostra
teados, adobíos, coloridos...-. sensible aos sentimentos e estados anímicos, propios
e das demais persoas, e se é quen de solicitar ou de
-Emprego responsable e axeitado de instrumentos, prestar axuda; se manifesta e percibe os estados de
ferramentas e instalacións para previr accidentes e alegría, preocupación, enfado, tristeza..., xestionando
evitar situacións de risco. os propios e tendo en conta os dos demais; así como