3. Syntetyczne podsumowanie wyników
W styczniu 2010 r. odnotowano bardzo nieznaczny spadek wartości Indeksu Należności
Przedsiębiorstw (INP). Wskaźnik INP spadł o 0,1 punktu. Za ten spadek odpowiedzialnośd ponoszą cztery
spośród sześciu składowych INP: koszty nieterminowej obsługi, odsetek przeterminowanych należności oraz
odsetek przedsiębiorstw, które nie mogą terminowo regulowad swoich płatności na skutek opóźnieo w
otrzymywaniu płatności. Systematycznie poprawiają się stan i prognoza należności.
Odsetek firm, w których sytuacja finansowa się poprawia, regularnie rośnie. Jest ich już prawie
tak samo dużo, co firm deklarujących pogorszenie sytuacji finansowej (22,1% deklarujących poprawę
względem 24,9% wskazujących na pogorszenie). Sytuacja finansowa najprawdopodobniej będzie ulegad
dalszej poprawie, o czym świadczy fakt, że w styczniu 2010 roku już po raz trzeci z rzędu odnotowano
przewagę optymistów nad pesymistami w odniesieniu do prognozy sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.
Odsetek przedsiębiorstw, w których problem niespłaconych należności rośnie (23,8%), pomimo
wzrostu względem poprzedniego badania jest znacząco mniejszy niż odsetek przedsiębiorstw, w których
skala tego problemu się zmniejsza lub problem ten w ogóle nie występuje (łącznie 30,0%).
W styczniu, pomimo poprawy, wciąż można było mówid o pesymizmie odnośnie możliwości
wyegzekwowania należności od klientów i kontrahentów. W grupie badanych przedsiębiorstwa, które
spodziewają się wzrostu problemów z odzyskiwaniem należności stanowią 25,2%, podczas gdy odsetek
oczekujących problemów z odzyskiwaniem należności w mniejszej skali tudzież ich całkowitego braku
wynosi prawie 22%.
Po dwóch kwartałach spadku odsetka należności przeterminowanych w portfelach polskich
przedsiębiorstw, w badaniu styczniowym odnotowano ich niewielki wzrost z 26,1% do 26,3% ogółu
należności. Dodatkowo średni okres przeterminowania należności w portfelu polskich firm wydłużył się
względem poprzedniego badania o ok. 6 dni i obecnie wynosi równe 4 miesiące. W sektorze
przedsiębiorstw kumulują się zatem dwa zjawiska: rośnie odsetek należności przeterminowanych w
portfelu i wydłuża się przeciętny okres opóźnienia w spłacie.
Z badania przeprowadzonego w styczniu 2010 roku wynika, że doszło do wzrostu postrzegania
niespłaconych należności jako bariery. O ile w październiku 2009 r. 70,2% przedsiębiorstw wskazywało, że
niespłacone należności stanowią barierę, to w styczniu odsetek ten wzrósł do 73,1%. Najbardziej widoczną
reperkusją problemu opóźnieo w odzyskiwaniu należności jest znacząca grupa przedsiębiorstw, które nie są
w stanie regulowad swoich płatności. Stanowią one w grupie przedsiębiorstw ogółem 41,4%. W drugiej
kolejności, na skutek opóźnieo w płatnościach, firmy zmuszone są do ograniczania inwestycji. Problem ten
obecnie dotyczy 34,1% ogółu przedsiębiorstw.
Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa w związku z nieterminową obsługą zobowiązao przez
klientów i/lub kontrahentów stanowią ok. 8,5% ogółu kosztów. Oznacza to wzrost względem poprzedniego
badania.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 3
5. Spis treści
1. WSTĘP ................................................................................................................................................. 6
2. OGÓLNA SYTUACJA GOSPODARCZA ......................................................................................... 7
2.1. DYNAMIKA PRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO I ZMIANY CEN PRODUKCJI ............. 7
2.2. DYNAMIKA STRONY PODAŻOWEJ GOSPODARKI ................................................................ 8
2.3. DYNAMIKA STRONY POPYTOWEJ GOSPODARKI ................................................................ 9
2.4. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – DEPOZYTY, ZADŁUŻENIE, ZŁE DŁUGI 10
2.5. CZYNNIKI SZANS I ZAGROŻENIA - STOPY PROCENTOWE I KURSY WALUTOWE... 12
3. WYNIKI BADANIA ANKIETOWEGO ......................................................................................... 14
3.1. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – STAN ....................................................... 15
3.2. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – PROGNOZA ........................................... 17
3.3. PROBLEMY Z WYEGZEKWOWANIEM NALEŻNOŚCI OD KLIENTÓW, KONTRAHENTÓW – STAN
............................................................................................................................................................. 19
3.4. PROBLEMY Z WYEGZEKWOWANIEM NALEŻNOŚCI – PROGNOZA .............................. 21
3.5. ODSETEK NALEŻNOŚCI NIEUREGULOWANYCH W PORTFELU NALEŻNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA
............................................................................................................................................................. 23
3.6. STRUKTURA NALEŻNOŚCI PRZETERMINOWANYCH – OKRES PRZETERMINOWANIA 25
3.7. STRUKTURA NALEŻNOŚCI PRZETERMINOWANYCH – POCHODZENIE ..................... 27
3.8. CZY ZALEGŁE NALEŻNOŚCI SĄ BARIERĄ DLA DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA? 30
3.8.1. RANKING BARIER.......................................................................................................................... 32
3.8.2. UTRUDNIENIA W REALIZOWANIU WŁASNYCH PŁATNOŚCIBŁĄD! NIE ZDEFINIOWANO ZAKŁADKI.
3.8.3. OGRANICZANIE INWESTYCJI .............................. BŁĄD! NIE ZDEFINIOWANO ZAKŁADKI.
3.8.4. REDUKOWANIE ZATRUDNIENIA LUB FUNDUSZU WYNAGRODZEŃBŁĄD! NIE ZDEFINIOWANO
ZAKŁADKI.
3.8.5. PROBLEMY Z WPROWADZANIEM NOWYCH PRODUKTÓW NA RYNEK .................... 35
3.8.6. KONIECZNOŚĆ PODNOSZENIA CEN PRODUKOWANYCH WYROBÓW ........................ 36
3.9. KOSZTY NIETERMINOWEJ OBSŁUGI ZOBOWIĄZAŃ PRZEZ KLIENTÓW, KONTRAHENTÓW 37
4. METODOLOGIA BADANIA .......................................................................................................... 40
5. KWESTIONARIUSZ ANKIETOWY ............................................................................................. 42
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 5
6. 1. WSTĘP
Badanie Portfel należności polskich przedsiębiorstw zainaugurowane zostało w
pierwszym kwartale 2009 roku. To wspólny projekt Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych
w Polsce i Krajowego Rejestru Długów, mający na celu bieżące monitorowanie portfela
należności w polskich przedsiębiorstwach (bezpośrednio), a także obsługi zobowiązań przez
polskie przedsiębiorstwa (pośrednio). Badanie prowadzone jest w oparciu o kwestionariusz
ankietowy specjalnie przygotowany na potrzeby tego projektu i umożliwiający cykliczne
porównania sytuacji między okresami w następujących obszarach:
oceny i prognozy sytuacji finansowej przedsiębiorstw w Polsce,
oceny i prognozy portfela należności w polskich firmach,
identyfikacji skali problemu nieterminowej obsługi zobowiązań w
przedsiębiorstwach w Polsce,
określenia struktury terminowej przeterminowanych należności polskich
przedsiębiorstw,
identyfikacji barier wynikłych z nieterminowej obsługi zobowiązań,
określenia kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa na skutek
występowania zatorów płatniczych.
W długim horyzoncie prowadzone badanie umożliwi analizę tendencji, co pozwoli dodatkowo
na prognozowanie prawdopodobnych zmian w zakresie obsługi zobowiązań.
Raport z badania Portfel należności polskich przedsiębiorstw zawiera opis:
ogólnej sytuacji gospodarczej od strony popytu i podaży,
czynników makroekonomicznych wpływających na sytuację finansową
przedsiębiorstw,
pytań z kwestionariusza ankietowego wraz z analizą w przekrojach regionalnych,
przekrojach ze względu na wielkość zatrudnienia oraz przekrojach ze względu na
branżę,
metodologii prowadzonego badania wraz ze wzorem kwestionariusza
ankietowego.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 6
7. 2. OGÓLNA SYTUACJA GOSPODARCZA
2.1. DYNAMIKA PRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO I ZMIANY CEN PRODUKCJI
W trzecim kwartale 2009 roku dynamika PKB
wzrosła po raz drugi z rzędu i osiągnęła poziom
1,7% w ujęciu rok do roku. Po dośd znaczącym
spadku w pierwszych kwartałach 2009 r., wydaje
się, że trend został odwrócony. Jest to bardzo
dobry sygnał dla przedsiębiorstw, szczególnie z
perspektywy regulowania należności. Wraz z
przyspieszeniem tempa wzrostu PKB w kolejnych
kwartałach najprawdopodobniej problemy
związane z opóźnieniami w płatnościach będą
maled, a dodatkowo wzrost przychodów będzie
wpływał na wzrost zysków oraz na zwiększenie
zatrudnienia. Warto podkreślid, że na tle innych
krajów (a szczególnie krajów rozwiniętych)
sytuacja w Polsce jest wyjątkowo korzystna.
Również na tle gospodarek regionu Europy
Środkowo-Wschodniej kondycja polskiej
gospodarki jest wyjątkowo dobra. W pozostałych
krajach regionu wciąż panuje głęboka recesja,
skutkująca w skrajnym przypadku (kraje bałtyckie)
nawet spadkami PKB sięgającymi 20%.
Nadal aktualne pozostaje komentarz z
poprzedniego badania: „O powolnym docieraniu
skutków zjawisk kryzysowych do polskiej
gospodarki świadczą ceny produkcji sprzedanej
przemysłu oraz produkcji budowlano montażowej.
Rynek dla firm staje się coraz ciaśniejszy i wymusza
coraz większą konkurencję. Jeszcze na początk u
2009 roku dynamika cen produkcji sprzedanej
przemysłu sięgała 6%. W warunkach słabnącej
polskiej waluty oraz wysokiego popytu
wewnętrznego przedsiębiorcy mogli spokojnie
żądad wysokich cen za produkowane przez siebie
wyroby. Również przedsiębiorcy budowlani,
pomimo znaczącego spadku popytu na oferowane
przez nich produkty, korzystali z faktu, że
realizowane umowy podpisywane były jeszcze w
okresie wysokiej koniunktury. Obecnie widoczny
jest spadek cen produkcji budowlano-montażowej,
a ceny produkcji sprzedanej przemysłu znajdują się
znacząco poniżej inflacji.”
W przypadku cen produkcji przemysłu i
budowlano-montażowej odnotowano stabilizację,
co wskazuje, że kryzys nie narasta, a raczej
przedsiębiorstwa nastawiają się na oczekiwane i
powolne wychodzenie z kryzysu. Należy również z
optymizmem przyjmowad fakt, że nie doszło w
przemyśle i budownictwie do powstania spirali
deflacyjnej, której efektem mogłoby byd znaczące
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 7
8. zmniejszenie popytu na dobra produkowane w obu
tych sektorach.
2.2. DYNAMIKA STRONY PODAŻOWEJ GOSPODARKI
Dynamika wartości dodanej wytwarzanej w
przemyśle w ujęciu rok do roku pozostaje wciąż
ujemna, chod tempo spadku jest coraz wolniejsze i
wyniosło w trzecim kwartale 2009 roku zaledwie
0,2%. Jej poziom bliski zera jest stosunkowo
dobrym sygnałem, gdyż wskazuje, iż sytuacja w
przemyśle nie przyczynia się do hamowania
dynamiki PKB. W kolejnych miesiącach należy
spodziewad się wzrostu wartości dodanej
wytwarzanej w przemyśle, gdyż w ostatnich
miesiącach zaobserwowano przyspieszenie
dynamiki produkcji sprzedanej przemysłu, która w
grudniu 2009 roku sięgnęła 12,5% w ujęciu
rocznym. Pomimo dużej cykliczności zmian w
produkcji przemysłowej załamanie, którego
doświadczyła polska gospodarka, nie było
znaczące, a obecna tendencja zwiastuje, że w
niedługim czasie przemysł może znów stad się
motorem wzrostu w polskiej gospodarce.
Sytuacja w budownictwie wskazuje, że
kryzys raczej nie dotknął tej branży. O ile w I
kwartale 2009 roku wydawało się, że występuje
silny trend spadkowy dynamiki wartości dodanej w
budownictwie, to dane z II i III kwartału świadczą o
zdecydowanym odwróceniu tendencji. Wzrost na
poziomie 7% w ujęciu rok do roku jest
najprawdopodobniej ściśle powiązany z dużymi
inwestycjami infrastrukturalnymi, gdyż
budownictwo indywidualne notuje spadki. Tą
sytuację można określid jako korzystną dla rynku
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 8
9. budowlanego, gdyż w okresie spowolnienia
dynamiki budownictwa mieszkaniowego pozwala
utrzymad produkcję i zatrudnienie na stabilnym
poziomie. Dodatkowo, można się spodziewad, że w
po wyjściu ze spowolnienia gospodarczego dojdzie
do przyspieszenia dynamiki udzielania kredytów
mieszkaniowych dla gospodarstw domowych, co
będzie dodatkowym impulsem wzrostowym dla
budownictwa.
Niestety, słabnąca dynamika obserwowana
jest w obszarze usług rynkowych. W trzecim
kwartale dynamika była wprawdzie dodatnia, lecz
tempo wzrostu wyniosło zaledwie 2% w skali roku.
Utrzymanie dynamiki usług rynkowych na
dodatnim poziomie jest kluczowe dla wzrostu
gospodarczego. Aby gospodarka utrzymywała się
na ścieżce długookresowego wzrostu, rola sektora
usług powinna stabilnie wzrastad.
2.3. DYNAMIKA STRONY POPYTOWEJ GOSPODARKI
Analiza strony popytowej w gospodarce
wskazuje na zmniejszenie dynamiki konsumpcji ze
strony gospodarstw domowych. Spadek tempa jej
przyrostu z ponad 7% w IV kwartale 2008 roku do
zaledwie 1,5% w II kwartale 2009 r. mógł znacząco
zaniepokoid, chod jednocześnie warto podkreślid,
że brak było fundamentalnych podstaw do wzrostu
dynamiki konsumpcji. Spadała ona ze względu na
znaczący spadek dynamiki wynagrodzeo w
gospodarce, a także zmniejszanie się dynamiki
akcji kredytowej dla gospodarstw domowych. Te
dwa zjawiska skutkowały znacząco mniejszymi
możliwościami gospodarstw domowych co do
dokonywania zakupów. Nieznacznym optymizmem
napawa fakt, że spadek do poziomu 1,5% nie
pogłębił się, a wręcz doszło do nieznacznego
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 9
10. odbicia o 0,5 punktu.
Wynoszący ponad 26% spadek popytu
inwestycyjnego z I kwartału 2009 roku mógłby, w
przypadku, gdyby wyhamowanie trwało dłużej,
doprowadzid do ograniczenia zasobu kapitału w
gospodarce i spadku produktu potencjalnego, co
uniemożliwiłoby szybkie wyjście z kryzysu. Wydaje
się jednak, że trend został odwrócony i pomimo że
inwestycje w ujęciu rok do roku wciąż się
zmniejszają, dynamika w III kwartale 2009 r. była
na poziomie -12,3%. Szansą dla inwestycji jest duża
absorpcja funduszy unijnych, które w znacznej
mierze przeznaczane są na inwestycje. To wymusza
inwestycje przedsiębiorstw, które jako wykonawcy
muszą dysponowad nowoczesnym sprzętem. W
konsekwencji poziom inwestycji w gospodarce jest
utrzymywany. Obserwowane odbicie inwestycji
daje również nadzieję na przyspieszenie tempa
wzrostu gospodarczego, gdyż inwestycje są zwykle
wyprzedzające w stosunku do zmian produktu.
Spadek eksportu względem analogicznego
okresu w poprzednim roku wyniósł w III kwartale
2009 roku 9,5%. Pomimo że wpływa to negatywnie
na sytuację firm eksportujących, obraz całej
gospodarki poprawia jeszcze silniejszy (bo
wynoszący 15%) spadek importu. Czynnik związany
z rosnącym wzrostem eksportu netto przyczynia się
do generowania wzrostu PKB w gospodarce
polskiej. W tym punkcie należy również zauważyd,
że wychodzenie z recesji może byd w polskiej
gospodarce dośd bezbolesne ze względu na
znaczący spadek zapasów. W takiej sytuacji sama
chęd przynajmniej częściowego odbudowania
zapasów przez firmy wygeneruje impuls wzrostowy
dla całej gospodarki.
2.4. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – DEPOZYTY , ZADŁUŻENIE, ZŁE DŁUGI
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 10
11. Dynamika oszczędności przedsiębiorstw
(stanowią one większośd w kategorii „zobowiązania
monetarnych instytucji finansowych wobec
przedsiębiorstw”) przyspieszyła znacząco w
listopadzie i grudniu 2009 r. O ile we
wcześniejszych miesiącach utrzymywała się na
poziomie zbliżonym do inflacji (ok. 3,5%), to w
grudniu wyniosła ponad 10%. To bardzo pozytywny
sygnał - oznacza bowiem, że przedsiębiorstwa
będą w stanie rozpocząd inwestycje, co
prawdopodobnie pozwoli na przyspieszenie
dynamiki produktu w kolejnych miesiącach.
Dodatnia realna dynamika oszczędności pozwala
prognozowad nie tylko wzrost inwestycji, ale
również spadek wielkości nieterminowo
regulowanych należności.
Wzrost oszczędności nie przekłada się na
zwiększenie dynamiki kredytów. W ostatnich
miesiącach roku 2009 spadła ona poniżej poziomu
zerowego (-4%), co oznacza, że banki praktycznie
przestały finansowad przedsiębiorstwa w ich
aktywności. Na podstawie innych badao można
stwierdzid jednak, że istotną rolę odegrało
zmniejszenie skłonności przedsiębiorstw do
zaciągania zobowiązao i ta sytuacja nie jest jedynie
wynikiem nadmiernie restrykcyjnej polityki banków
wobec przedsiębiorstw. Wydaje się więc, że
obecnie przedsiębiorstwa nie chcą finansowad się z
kredytu bankowego i wolą gromadzid środki
finansowe. Sytuacja Polski jest zatem
ewenementem na skalę światową – utrzymujące się
dodatnie tempo wzrostu występuje pomimo
ograniczenia dopływu środków kredytowych do
przedsiębiorstw i zwiększonej skłonności tychże do
oszczędzania.
Tempo wzrostu należności zagrożonych od
przedsiębiorstw osiągnęło we wrześniu 2009 roku
106% w ujęciu rocznym. Od tego momentu jednak
systematycznie spada i obecnie dynamika ta wynosi
ok. 90%. Chod nadal należności zagrożone rosną, to
spadek dynamiki jest pierwszym sygnałem możliwej
stabilizacji. Za stabilizacją przemawia również
wyhamowanie dynamiki należności straconych,
której dynamika wydaje się stabilizowad w okolicy
45%.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 11
12. 2.5. CZYNNIKI SZANS I ZAGROŻENIA - STOPY PROCENTOWE I KURSY WALUTOWE
Załamanie wartości złotego z początku roku
umożliwiło znaczącą poprawę bilansu handlowe go
polskiej gospodarki. Pomimo znaczącego spadku
eksportu, bardzo słaby złoty zniechęcił Polaków do
zakupów towarów importowanych, co przełożyło
się na jeszcze większy spadek importu. Sytuacja z
początku roku stworzyła przedsiębiorcom poduszkę
bezpieczeostwa (z wyjątkiem grupy firm, które
kupiły niekorzystne opcje), co znaczna częśd z nich
wykorzystała zdobywając nowe kontrakty na
zagranicznych rynkach. Od lutego-marca 2009 złoty
systematycznie zyskuje na wartości. Aprecjacja jest
jednak stosunkowo powolna i pozwala
przedsiębiorcom spokojnie dostosowad się do
zmieniających się warunków rynkowych. Warto
podkreślid, że według szacunków OECD złoty
pozostaje znacząco niedowartościowany, a
fundamentalna wartośd polskiej waluty znajduje
się w okolicy 2-2,5 PLN/EUR. W dalszym ciągu
niepokój może wzbudzad dośd duża wahliwośd
złotego względem podstawowych walut oraz ścisłe
powiązanie zmian wartości złotego ze zmianami
walut innych krajów w regionie. Świadczy to o
postrzeganiu Polski przez inwestorów jako rynek
wschodzący, podczas gdy stabilizacja
długookresowa wymaga zmiany podejścia również
tej grupy.
W warunkach ogólnego spadku stóp
procentowych doszło do spadku oprocentowania
kredytów udzielanych przedsiębiorstwom. Obecnie
stopa dla tego typu kredytów jest na poziomie 6%.
Wydaje się, że ten poziom stóp procentowych jest
w przypadku przedsiębiorstw w pełni
akceptowalny. Jednocześnie jednak, pomimo
spadku stóp procentowych utrzymuje się bardzo
niska dynamika kredytów dla przedsiębiorstw.
Wydaje się, że istotną rolę w kształtowaniu
wielkości zadłużenia przedsiębiorstw odgrywają
czynniki niezwiązane ze stopą procentową. Przede
wszystkim znaczącą rolę odgrywa spadek popytu
samych przedsiębiorstw, które w obecnym okresie
dostrzegają zdecydowanie mniejszą liczbę
potencjalnie zyskownych opcji inwestycyjnych, na
które potrzebowałyby finansowania.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 12
14. 3. INDEKS NALEŻNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW
W styczniu 2010 roku odnotowano bardzo nieznaczny spadek wartości Indeksu Należności
Przedsiębiorstw (INP). Wskaźnik INP spadł o 0,1 punktu, po dośd znaczącym, ponaddwupunktowym
wzroście w poprzednim badaniu. Obecnie wartośd wskaźnika jest znacząco powyżej średniej obserwowanej
w pierwszych trzech kwartałach 2009 r., co wskazuje jednoznacznie na znacznie lepszy klimat w obszarze
należności, niż miało to miejsce w pierwszym roku kryzysu. Widoczne oznaki poprawy nie pozwalają jednak
jednoznacznie stwierdzid, że przedsiębiorstwa w Polsce odczuły już koniec kryzysu i regulowanie płatności
jest już na satysfakcjonującym poziomie.
Sygnały pochodzące od składowych wskaźnika INP są dośd niejednoznaczne, co wskazuje, że rynek
pozostaje w stanie zawieszenia w oczekiwaniu na wskazówki dotyczące dalszego kierunku zmian –
kontynuacja kryzysu czy początek ożywienia. Cztery spośród składowych IN P – koszty nieterminowej
obsługi, odsetek przeterminowanych należności oraz odsetek przedsiębiorstw, które nie mogą terminowo
regulowad swoich płatności na skutek opóźnieo w otrzymywaniu płatności – pogorszyły swoje wskazania,
zaś dwie kolejne - stan i prognoza należności – poprawiły się. Najbardziej negatywnie na wartośd wskaźnika
wpłynęło wydłużenie się przeciętnego okresu przeterminowani a. O ile w poprzednim kwartale średni okres
przeterminowania skracał się i spadł do 3 miesięcy i 24 dni, to w bieżącym badaniu ponownie się wydłużył -
do równych czterech miesięcy. Dośd znacząco na wartośd Indeksu wpłynęło zwiększenie kosztów
ponoszonych przez polskie firmy w związku z nieterminową obsługą należności przez
klientów/kontrahentów. W październikowym badaniu o dsetek ten wyniósł ok. 8%, zaś na początku stycznia
firmy deklarowały, że przeciętnie sięga on 8,5% ogółu kosztów. Optymizmem napawa prognoza
przedsiębiorstw dotycząca przyszłych spłat należności. Szczególnie znacząca zmiana (z 11,9% do 15,8%)
odsetka przedsiębiorstw deklarujących, że problem niespłaconych należności będzie się zmniejszał (plus 6%
grupa przewidujących całkowity brak problemu niespłaconych należności) wskazuje na potencjalną
poprawę w zakresie należności w kolejnych miesiącach.
Możliwe jest zatem, że obserwujemy powolne wychodzenie z kryzysu, co jest tym bardziej
optymistyczne, że, jeśli zostanie ono zbudowane na trwałych podstawach (braku niespłaconych należności),
jest spore prawdopodobieostwo, iż unikniemy drugiego dna kryzysu i odbicie będzie trwałe, a gospodarka
pozostanie przez kilka lat na ścieżce systematycznego, przyspieszonego wzrostu.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 14
15. 4. WYNIKI BADANIA ANKIETOWEGO
4.1. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – STAN
Przedsiębiorstwa biorące udział w badaniu na początku stycznia 2010 roku wciąż deklarują
nieznaczne pogarszanie się sytuacji finansowej , na co wskazuje ujemna wartośd salda wynosząca -2,8
punktu. Tempo spadków jest jednak coraz wolniejsze, a odsetek firm, w których sytuacja finansowa się
poprawia, systematycznie rośnie. Odsetek ten jest już prawie tak samo wysoki, jak firm deklarujących
pogorszenie sytuacji finansowej (22,1% wskazujących na poprawę względem 24,9% sygnalizujących
pogorszenie). Pomimo nieznacznego wzrostu odsetka firm deklarujących pogorszenie sytuacji fi nansowej
względem poprzedniego badania (24,9% vs 24,3%), odsetek firm mających problemy z pogarszaniem się
sytuacji finansowej zmniejszył się o 12 punktów procentowych względem sytuacji w lipcu 2009 r.
Poprawę sytuacji finansowej w największym stopniu od czuwają przedsiębiorcy z regionu
centralnego, gdzie po raz pierwszy w historii badania odsetek firm deklarujących poprawę sytuacji jest
wyższy od odsetka tych, które odczuwają pogorszenie. Również w regionie południowym sytuacja
finansowa przedsiębiorstw kształtuje się bardzo dobrze na tle innych części kraju. W grupie przedsiębiorstw
z tego regionu odsetek firm deklarujących poprawę sytuacji dokładnie równa się odsetkowi firm
sygnalizujących pogorszenie. Tak dobra sytuacja tych regionów wynika prawdopodobn ie z wysokiego
stopnia uprzemysłowienia i stąd szybka reakcja na poprawiającą się koniunkturę krajową i
międzynarodową.
W bieżącym badaniu zaobserwowano, że ocena sytuacji finansowej firm średnich i dużych jest już
dodatnia, a więc odsetek deklarujących poprawę przewyższa odsetek wskazujących na pogorszenie
sytuacji. Bardzo znaczącą poprawę sytuacji finansowej odnotowały duże przedsiębiorstwa - w tej grupie
prawie 43% ankietowanych wskazało na poprawę sytuacji, wobec zaledwie 11% deklarujących pogorszeni e.
Negatywne opinie przeważają niestety w firmach małych, jednak i w tej grupie sytuacja finansowa
systematycznie się poprawia. To potwierdzenie tezy, że duże firmy pełnią rolę wyprzedzającą względem
całej gospodarki i pierwsze zwiastuny zmiany koniunktury rynkowej widoczne są właśnie w tej grupie.
Opinie dotyczące tempa poprawy sytuacji finansowej nie różnią się znacząco pomiędzy branżami z
wyjątkiem sektora telekomunikacyjnego, który odnotował bardzo znaczącą poprawę - prawie 37% firm z tej
branży zadeklarowało zmianę na lepsze w ostatnim kwartale.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 15
16. Bieżąca sytuacja finansowa w regionach
Bieżąca sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości
Bieżąca sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach ze względu na branżę
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 16
17. 4.2. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – PROGNOZA
W badaniu przeprowadzonym w styczniu 2010 roku już po raz trzeci z rzędu odnotowano przewagę
optymistów nad pesymistami w odniesieniu do prognozy sytuacji finansowej przedsiębiorstw a. Bardzo
znacząco wzrósł odsetek firm spodziewających się poprawy. Obecnie już ponad 1/3 badanych uważa, że w
kolejnych miesiącach ich sytuacja finansowa będzie rozwijad się pomyślnie. Jednocześnie spada odsetek
spodziewających się pogorszenia sytuacji – obecnie wynosi on już zaledwie 13,5%. Optymizm
przedsiębiorców wzrasta i potwierdza coraz bardziej optymistyczne prognozy dla polskiej gospodarki
dotyczące wzrostu gospodarczego w kolejnych kwartałach. Pozytywne nastawienie przedsiębiorców może
również sprawid, że, pomimo braku zewnętrznej stymulacji (zaniechanie rządowych programów
pomocowych w krajach UE), gospodarka Polski będzie się rozwijad i nie dojdzie do załamania koniunktury
gospodarczej.
Poziom optymizmu jest bardzo zbliżony w poszczególnych regionach kraju, o czym świadczą
zbliżone wielkości salda odpowiedzi na pytanie o prognozę finansową (ok. + 20 punktów). Nieznacznie lepiej
od reszty perspektywy swoich firm postrzegają przedsiębiorcy w region ie południowo-zachodnim.
Poziom optymizmu jest dośd wyrównany w poszczególnych grupach przedsiębiorstw ze względu na
wielkośd. Zatem, o ile najbardziej poprawiła się sytuacja finansowa w dużych firmach (ocena sytuacji
finansowej w tej grupie jest najlepsza), to wyrównane poziomy wartości sald dotyczących prognozy sytuacji
finansowej wskazują, że w kolejnych miesiącach poprawę sytuacji odczują również średnie i później małe
firmy. W grupie przedsiębiorstw zatrudniających do 49 pracowników ponad 1/3 badanych uważa, że
sytuacja będzie się poprawiad. Co ciekawe, najmniejsza grupa pesym istów występuje w gronie
przedsiębiorstw zatrudniających ponad 249 osób - zaledwie 7,4%.
Największym optymizmem co do przyszłej sytuacji finansowej charakteryzowały się w styczniu
2010 roku firmy z branży telekomunikacyjnej oraz przedsiębiorstwa sektora finansowego. W każdej z tych
grup ponad 45% firm oczekiwało, że sytuacja w nadchodzących miesiącach będzie się poprawiad.
Jednocześnie mniej niż 10% badanych w tych grupach spodziewało się pogorszenia sytuacji w
nadchodzących miesiącach. Najgorzej, aczkolw iek również dośd pozytywnie, swoją sytuację finansową
prognozują firmy przemysłowe oraz budowlane. Otrzymane wyniki sugerują, że firmy telekomunikacyjne i
finansowe (mimo że zostały dośd znacząco dotknięte przez spowolnienie gospodarcze) spodziewają się
szybkiego odbudowania swojej pozycji. Umiarkowany optymizm przedsiębiorstw przemysłowych należy
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 17
18. łączyd z faktem, że nie mogą one liczyd na znaczący wzrost popytu w nadchodzących miesiącach.
Prognozowana sytuacja finansowa w regionach
Prognozowana sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości
Prognozowana sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach ze względu na branżę
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 18
19. 4.3. PROBLEMY Z WYEGZEKWOWANIEM NALEŻNOŚCI OD KLIENTÓW, KONTRAHENTÓW – STAN
Przez kolejne kwartały od rozpoczęcia projektu „Portfel należności polskich przedsiębiorstw” w
styczniu 2009 roku, widoczne było pogarszanie się portfela należności w polskich firmach. W październiku
2009 r. zaobserwowano przełamanie. Styczeo 2010 jest drugim z rzędu kwartałem, w któr ym pozytywne
zmiany są kontynuowane. Odsetek przedsiębiorstw, w których problem niespłaconych należności rośnie
(23,8%), pomimo wzrostu względem poprzedniego badania jest znacząco mniejszy niż odsetek
przedsiębiorstw, w których skala tego problemu się zmni ejsza lub problem ten w ogóle nie występuje
(łącznie 30,0%). Do tej nieznacznej poprawy należy jednak na razie podchodzid z dużą ostrożnością, gdyż
wciąż odsetek firm mających problemy z nieterminowym regulowaniem płatności przez
klientów/kontrahentów jest bardzo duży i stabilny na poziomie 88,3%.
Porównanie regionalne wyników wskazuje, że w czterech spośród sześciu badanych regionów saldo
dotyczące bieżącej obsługi należności poprawiło się, a jedynie w regionach południowym i południowo -
zachodnim odnotowano pogorszenie. Najlepszą sytuację odnotowały przedsiębiorstwa z regionu
wschodniego, gdzie najmniej, bo zaledwie 19% badanych, wskazało na wzrost skali problemu niespłacanych
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 19
20. należności. Najgorzej sytuacja przedstawia się w regionie południowo -zachodnim, gdzie prawie 26% firm
zadeklarowało rosnące problemy z odzyskiwaniem należności.
Podobnie jak w poprzednim kwartale, skala problemu z wyegzekwowaniem należności od klientów
i kontrahentów jest równie duża i w małych, i w dużych przedsiębiorstwach. Nieznaczne różnice w tym
obszarze związane są z faktem, że większy odsetek firm małych nie spotyka się z problemem braku obsługi
należności (12,4%), zaś w grupie przedsiębiorstw dużych bardzo niewiele firm deklaruje wzrost skali
zjawiska opóźnieo w płatnościach (zaledwie 14,8% względem 23,7% w firmach małych).
Problem opóźnieo w płatnościach w najmniejszym stopniu dotyka przedsiębiorstwa prowadzące
działalnośd finansową, a dodatkowo względem poprzedniego kwartału sytuacja tych firm poprawiła się . W tej
grupie 20% nie posiada w swoim portfelu należności przeterminowanych , a kolejne 20% wskazuje na
zmniejszanie się problemów z należnościami. Na największą skalę problemów z odzyskiwaniem należności
wskazały przedsiębiorstwa prowadzące działalnośd handlową – 23,5% z firm z tej branży wskazało na wzrost
problemów z odzyskiwaniem należności. Optymistycznym sygnałem jest, że w firmach telekomunikacyjnych
problem przeterminowanych należności uległ zmniejszeniu względem października 2009 r.
Problem przeterminowanych należności w regionach
Problem przeterminowanych należności w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości
Problem przeterminowanych należności w przedsiębiorstwach ze względu na branżę
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 20
21. 4.4. PROBLEMY Z WYEGZEKWOWANIEM NALEŻNOŚCI – PROGNOZA
Pomimo optymistycznych sygnałów od przedsiębiorstw dotyczących ich sytuacji finansowej w dalszym ciągu
perspektywa obsługi należności pozostaje dośd negatywna. W styczniu, pomimo poprawy, wciąż można było mówid o
pesymizmie odnośnie możliwości wyegzekwowania należności od klientów i kontrahentów. W grupie badanych
przedsiębiorstwa, które spodziewają się wzrostu problemów z odzyskiwaniem należności stanowią 25,2%, podczas gdy
odsetek oczekujących problemów z odzyskiwaniem należności w mniejszej skali tudzież ich całkowitego braku wynosi
prawie 22%. Warto podkreślid, że w tym obszarze występuje dośd znacząca i systematyczna poprawa od początku
badania. W pierwszym kwartale badania – styczeo 2009 r. – odsetek spodziewających się pogorszenia obsługi należności
wynosił aż 43%, a odsetek spodziewających się poprawy tudzież braku problemów z odzyskiwaniem należności wynosił
zaledwie 17,5%.
W przekroju regionalnym największy pesymizm w odniesieniu do regulowania należności utrzymuje się w
regionie wschodnim, chod skala zróżnicowania nie jest bardzo znacząca. Największy optymizm występuje w regionie
północno-zachodnim - aż 25% tamtejszych przedsiębiorstw spodziewa się braku jakichkolwiek problemów z należnościami
lub spadku skali problemu przeterminowanych należności.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 21
22. Prognozy odzyskiwania należności w grupach przedsiębiorstw średnich oraz małych poprawiły się. Wzrósł
natomiast pesymizm dużych przedsiębiorstw. Obecnie najmniejszych problemów spodziewają się małe firmy. Można
zatem podejrzewad, że w obliczu kryzysu nauczyły się one omijad nierzetelnych partnerów, zaś średnie i duże firmy, nie
chcąc rezygnowad z niektórych kontraktów, najprawdopodobniej wkalkulowują problemy z należnościami w działalnośd
swoich firm.
Wzrost optymizmu widoczny jest w pięciu branżach, wyjątki stanowią budownictwo i telekomunikacja, gdzie
odsetek przedsiębiorstw spodziewających się wzrostu problemów z odzyskiwaniem należności wzrósł do prawie 30%.
Stosunkowo najlepsze perspektywy da odzyskiwania należności widzą firmy prowadzące działalnośd finansową oraz inną
działalnośd usługową. W przypadku branży finansowej bardzo niski jest odsetek przedsiębiorstw oczekujących wzrostu
problemów z obsługą zobowiązao przez klientów/kontrahentów (zaledwie 14,6%), zaś w przypadku firm prowadzących inną
działalnośd usługową bardzo wysoki jest odsetek firm deklarujących, że problemy z odzyskiwaniem należności albo nie
wystąpią, albo skala problemu będzie się zmniejszad. Jest ich w badanej grupie ponad 25%.
Prognoza przeterminowanych należności w regionach
Prognoza przeterminowanych należności w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości
Prognoza przeterminowanych należności w przedsiębiorstwach ze względu na branżę
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 22
23. 4.5. ODSETEK NALEŻNOŚCI NIEUREGULOWANYCH W PORTFELU NALEŻNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA
Po dwóch kwartałach spadku odsetka należności przeterminowanych w portfelach polskich
przedsiębiorstw, w badaniu styczniowym odnotowano ich niewielki wzrost. Dodatkowo wzrosło
rozwarstwienie w ocenie wielkości przeterminowanych należności w przedsiębiorstwach. Prawie 21%
badanych wskazuje na posiadanie we własnych portfelach ponad 50% należności, które są
przeterminowane. Z drugiej strony wzrasta odsetek przedsiębiorstw mający ch w portfelu poniżej 10%
przeterminowanych należności. Odsetek tych firm zwiększył się z 24,1% do 26,5%. Poziom 26,3%
nieuregulowanych w terminie należności, pomimo wzrostu w ujęciu kwartalnym, oznacza jednak znaczącą
poprawę względem badao przeprowadzonych w styczniu i kwietniu 2009 r. - wówczas niespłacone
należności stanowiły w portfelach przedsiębiorstw przeciętnie 28,5% ogółu należności.
Najmniejszy odsetek niespłaconych należności występuje w firmach zlokalizowanych w regionie
południowo-zachodnim. Stanowią tam one niespełna 24% ogółu należności. Najgorzej sytuacja przedstawia
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 23
24. się w regionie północnym, gdzie 28,6% ogółu należności stanowią należności nieuregulowane w terminie.
We grupie średnich i dużych przedsiębiorstw odnotowano nieznaczne pogor szenie w zakresie
wielkości portfela należności przeterminowanych. Mimo t ego, największy odsetek należności
przeterminowanych nadal posiadają w swoich portfelach firmy zatrudniające do 49 osób. W tej grupie t akie
należności stanowią prawie 27% ogółu. Optymizmem napawa fakt, że różnice w portfelu należności
przeterminowanych pomiędzy firmami o różnej wielkości zmniejsza ją się. Może to sprawid, że małe firmy,
które są głównym motorem wzrostu w polskiej gospodarce, nie doznają znaczących strat w związku z
kryzysem.
Firmy z branży finansowej tradycyjnie posiadają w swoich portfelach najmniejszy odsetek należności
przedterminowych - należności o takim charakterze stanowią w ich przypadku zaledwie 10%. Warto
podkreślid, że oznacza to spadek o połowę względem badania październikowego. Dane NBP dotyczące
znaczącego wzrostu problemu należności przeterminowanych nie znajdują zatem potwierdzenia w opiniach
firm z branży finansowej. Wyniki badania wskazują, że największy odsetek należności przeterminowanych
występuje w przemyśle oraz budownictwie. Firmy w tych branżach posiadają odpowiednio prawie 29% i
prawie 28% należności, których termin zapłaty już minął.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 24
25. 4.6. STRUKTURA NALEŻNOŚCI PRZETERMINOWANYCH – OKRES PRZETERMINOWANIA
Po dwóch kwartałach spadku, średni okres przeterminowania należności w portfelu polskich firm wydłużył się
względem poprzedniego badania o ok. 6 dni i obecnie wynosi równe 4 miesiące. W sektorze przedsiębiorstw kumulują się
zatem dwa zjawiska: rośnie odsetek należności przeterminowanych w portfelu i wydłuża się przeciętny okres opóźnienia w
spłacie. O ile nie rosną jeszcze należności bardzo znacząco przeterminowane (powyżej 12 miesięcy), to widoczny jest wzrost
należności przeterminowanych od 3 do 12 miesięcy - stanowią one prawie 30% w portfelu należności przeterminowanych.
Przeciętny okres opóźnienia w zapłacie należności wynosi w zależności od regionu od 3,7 do 4,4 miesiąca.
Najkrócej na swoje należności oczekiwały przedsiębiorstwa z regionu wschodniego, zaś najdłużej regulowanie płatności
przeciągało się wobec firm z regionu południowo-zachodniego. Wyniki odpowiedzi na to pytanie, a także wyniki odpowiedzi
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 25
26. na pytania poprzednie wskazują na stosunkowo dobrą sytuację w regionie wschodnim, co jest o tyle zaskakujące, że należy
on do regionów o najniższym produkcie na tle średniej w kraju. Może jednak wskazywad, że przedsiębiorcy z tego regionu
dobrze poradzili sobie z problemami w otrzymywaniu płatności i są w stosunkowo dobrej pozycji do wyjścia z kryzysu bez
bagażu „złych długów” w portfelu.
Do wydłużenia okresu oczekiwania na płatności doszło zarówno w firmach zatrudniających do 49 osób, jak
również w przedsiębiorstwach, w których zatrudnienie przekracza 249 osób. W grupie największych oraz średnich
przedsiębiorstw przeciętny okres oczekiwania na płatności wynosi 3 miesiące i 18 dni, zaś w grupie przedsiębiorstw
zatrudniających do 49 osób wydłużył się do 4 miesięcy i 3 dni. W dużych i średnich firmach okres przeterminowania jest
zwykle krótszy, co najprawdopodobniej związane jest z automatyzacją i instytucjonalizacją procedur zarządzania
należnościami.
Bardzo niewielki odsetek przeterminowanych należności w firmach finansowych jest niestety powiązany z bardzo
dużymi opóźnieniami w tej branży. Średnie opóźnienie płatności w firmach finansowych wynosi ponad 6 miesięcy. Jest to
potwierdzeniem prawidłowości, że jakkolwiek problemy z przeterminowanymi należnościami w tej branży są rzadkie, to
prawdopodobieostwo odzyskania należności, gdy przestanie byd ona obsługiwana, jest o wiele mniejsze niż w innych
branżach. Najkrótsze okresy przeterminowania płatności deklarują firmy z branży telekomunikacyjnej oraz przedsiębiorstwa
przemysłowe (3 miesiące i 9 dni).
Struktura należności przeterminowanych w regionach
Struktura należności przeterminowanych w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 26
27. Struktura należności przeterminowanych w przedsiębiorstwach ze względu na branżę
4.7. STRUKTURA NALEŻNOŚCI PRZETERMINOWANYCH – POCHODZENIE
Udział osób prawnych w portfelu należności przeterminowanych w styczniu 2010 roku drugi raz z
rzędu nieznacznie się zmniejszył (z 54,2% do 54,1%). Potwierdza to (wskazywane przy okazji analizy
wcześniejszych zagadnieo) pierwsze oznaki odwrócenia sytuacji rynkowej w Polsce. O ile na początku kryzysu
utrzymywała się równowaga w portfelu pomiędzy należnościami przeterminowanymi pochodzącymi od
przedsiębiorstw i od gospodarstw domowych, to w połowie roku doszło do wzrostu odsetka należności
pochodzących od przedsiębiorstw. Było to zapewne związane z dośd niewielkimi spadkami zatrudnienia w
trakcie obecnego spowolnienia gospodarczego. Większą częśd uderzenia kryzysu przyjęły na siebie
przedsiębiorstwa, przez co pogorszyła się ich zdolnośd do regulowania należności , zaś gospodarstwa domowe
utrzymały stosunkowo dobrą sytuację finansową. Obecne odwrócenie trendu może byd sygnałem
wychodzenia z recesji, gdyż należy się spodziewad, że pierwsze oznaki ożywienia (w zgodzie z teorią cyklu
koniunkturalnego) w o wiele większym stopniu odczują przedsiębiorstwa.
W bieżącym kwartale zróżnicowaniu uległa struktura należności w regionach. Największy odsetek
należności przeterminowanych pochodzących od przedsiębiorstw posiadają firmy zlokalizowane w regionie
centralnym. Wysoki stopieo uprzemysłowienia tego regionu może jednak sprawiad, że zlokalizowane na jego
obszarze firmy większą częśd obrotu realizują we współpracy z innymi firmami. W przypadku regionu
wschodniego należności od osób prawnych stanowią mniej niż połowę (47,4%) ogółu należności
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 27
28. przeterminowanych.
W małych firmach struktura należności przeterminowanych od innych firm i od gospodarstw
domowych pozostaje w relacji 52,5:47,5. W średnich i dużych przedsiębiorstwach przeterminowane
należności od firm stanowią większośd i wynoszą odpowiednio 63 ,3% oraz 69,1%. W przypadku średnich i
dużych firm doszło jednak do znaczącego spadku należności od innych przedsiębiorstw w relacji do
należności pochodzących od gospodarstw domowych.
Prawie wszystkie branże analizowane w badaniu odczuły zmniejszenie w portfelu należności odsetka
należności pochodzących od innych firm. Jedynie przedsiębiorstwa prowadzące inną działalnośd usługową
deklarują zwiększenie odsetka należności przeterminowanych od innych przedsiębiorstw. Największe
odchylenie od proporcji równej 50:50 zadeklarowały firmy prowadzące działalnośd finansową. W tej grupie
większośd należności przeterminowanych stanowią należności od gospodarstw domowych. Ich udział w
portfelu wynosi 63,7%. Większośd należności przeterminowanych pochodzących od innych przedsiębiorstw
deklarują respondenci z przemysłu oraz prowadzący działalnośd budowlaną. W tych grupach należności od
osób prawnych stanowią przeciętnie 59,7% i 57,7%.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 28
29. Pochodzenie należności przeterminowanych w regionach
Pochodzenie należności przeterminowanych w przedsiębiorstwach ze względu na wielkość
Pochodzenie należności przeterminowanych w przedsiębiorstwach ze względu na branżę
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 29
30. 4.8. CZY ZALEGŁE NALEŻNOŚCI SĄ BARIERĄ DLA DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA?
Z badania przeprowadzonego w styczniu 2010 roku wynika, że doszło do wzrostu postrzegania
niespłaconych należności jako bariery. O ile w październiku 2009 r. 70,2% przedsiębiorstw wskazywało, że
niespłacone należności stanowią barierę, to w styczniu odsetek ten wzrósł do 73,1%. W zrost postrzegania
należności jako bariery jest najprawdopodobniej ściśle powiązany ze wzrostem odsetka przeterminowanych
należności w portfelach przedsiębiorstw, a także wynikad może z wydłużenia się okresu o jaki średnio
przeterminowane są zaległe należności w przedsiębiorstwach.
Najwięcej firm postrzega opóźnienia w spłacie jako barierę w regionie wschodnim (74 ,6%), zaś
najmniej - w regionie północno-zachodnim (72,4%). Zróżnicowanie odpowiedzi jest jednak bardzo niewielkie,
co świadczy o mniej więcej równym, ale bardzo negatywnym wpływie niespłacanych należności na
funkcjonowanie przedsiębiorstw na terenie kraju.
Większa skala prowadzonej działalności, przejawiająca się wyższym poziomem zatrudnienia , oznacza
mniejszą skalę, na jaką oddziałują problemy związane z opóźnieniami w otrzymywaniu należności.
Opóźnienia w płatnościach są problemem dla prawie 76% firm zatrudniających do 49 osób, zaś w przypadku
firm średnich (50-249 osób) są one dotkliwe dla zaledwie 61% respondentów. W grupie przedsiębiorstw
największych (zatrudniających ponad 249 osób) problem ten został dostrzeżony przez 3 6% badanych. W
przypadku małych firm często brak spłaty jednej faktury może skutkowad bankructwem, dodatkowo mają
one utrudniony dostęp do kredytu w przypadku konieczności ł atania płynności finansowej. W przypadku
dużych przedsiębiorstw dostęp do kredytu jest większy, dodatkowo posiadają one narzędzia do prowadzenia
efektywnej windykacji.
W większości branż niespłacane należności stanowią barierę dla ok. 7 2-77% podmiotów (przemysł,
budownictwo, handel, inne usługi). Zdecydowany wyjątek stanowią firmy finansowe. W tej grupie zaledwie
mniej niż 30% przedsiębiorców deklaruje występowanie takiej bariery. Jak już wielokrotnie wspominano: „W
znacznej mierze wynika to z faktu, że należności wobec tej grupy przedsiębiorstw regulowane są zwykle do
samego kooca i dopiero utrata płynności powoduje zaprzestanie obsługi ”. O wiele gorsza sytuacja występuje
w przypadku firm telekomunikacyjnych. Niespłacone należności stanowią barierę w dzia łalności
przedsiębiorstwa dla ponad 84% z nich. Związane to jest z faktem, że stosunkowo nieduże zaległości z
perspektywy gospodarstw domowych i firm kumulują się w firmach telekomunikacyjnych , doprowadzając do
pogorszenia ich sytuacji finansowej.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 30
31. Bariera zaległych należności w regionach
Bariera zaległych należności w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości
Bariera zaległych należności w przedsiębiorstwach ze względu na branżę
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 31
33. Bariera zatorów płatniczych pozostała zdecydowanie najsilniej odczuwalną w grupie przedsiębiorstw objętych
badaniem w styczniu 2010 roku. W grupie ponad 64% badanych firm identyfikujących tę sytuację jako barierę
odnotowano, że problemy z odzyskaniem należności przekładają się na niemożnośd regulowania własnych
zobowiązao. Po osiągnięciu szczytu w lipcu 2009 r., obecnie odsetek przedsiębiorstw w całej populacji, które na skutek
problemów z otrzymywaniem płatności nie mogą regulowad swoich zobowiązao, wynosi 41,4%. Problem zatorów w
większym stopniu dotyka firm małych i średnich, zaś w podziale na branże największą jego uciążliwośd deklarują firmy
budowlane (70% spośród firm, które zidentyfikowały tę sytuację jako barierę, wskazuje na brak możliwości
regulowania swoich płatności). W najmniejszym stopniu utrudnienia w spłacie swoich zobowiązao, na skutek
niepłacenia należności przez klientów/kontrahentów, deklarują firmy prowadzące działalnośd finansową.
W drugiej kolejności, na skutek opóźnieo w płatnościach, przedsiębiorstwa zmuszone są do ograniczania
inwestycji. Po dośd istotnym wzroście skali tego zjawiska w lipcowej edycji badania, obecnie 34,1% ogółu
przedsiębiorstw w polskiej gospodarce twierdzi, że w efekcie problemów z wywiązywaniem się przez partnerów z
zobowiązao musi ograniczad inwestycje. Najczęściej na występowanie tej bariery wskazują firmy z regionu
wschodniego, zaś stosunkowo najmniejszy odsetek podaje ją w regionie północno-zachodnim. O ile w dużych
przedsiębiorstwach niespłacone należności, nawet jeżeli są barierą, dośd rzadko prowadzą do powstawania zatorów
płatniczych, to zdecydowanie częściej skutkują koniecznością ograniczenia inwestycji. Na skutek problemów z
płatnościami najczęściej swoje inwestycje ograniczają firmy telekomunikacyjne, najrzadziej zaś przedsiębiorstwa
prowadzące działalnośd finansową.
Od momentu rozpoczęcia badania w styczniu 2009 r. bariera zatorów płatniczych jest najczęściej wskazywana,
zaś na drugim miejscu konsekwentnie wybierana jest bariera inwestycyjna. Trzecia w kolejności bariera, polegająca na
konieczności ograniczenia zatrudnienia lub redukowania funduszu wynagrodzeo, jest wskazywana przez zaledwie
11,2% ogółu przedsiębiorstw. Najczęściej z problemem ograniczenia wynagrodzeo na skutek problemów z
płatnościami muszą zmierzyd się małe i średnie przedsiębiorstwa. Zaledwie 5% firm zatrudniających powyżej 249 osób
deklaruje, że koniecznośd ograniczenia wynagrodzeo powstaje na skutek opóźnieo w płatnościach. Zdecydowanie
rzadziej niż przeciętna z powodu opóźnieo redukują wynagrodzenia firmy prowadzące działalnośd finansową,
najczęściej zaś deklarują taką reakcję firmy przemysłowe i budowlane.
W grupie badanych 6,4% przedsiębiorstw ma problemy z wprowadzaniem nowych produktów na rynek, co
oznacza niewielki wzrost znaczenia tej bariery względem poprzedniego badania. Najczęściej na tę konsekwencję
wskazują firmy telekomunikacyjne i handlowe.
W gospodarce 4,8% ogółu przedsiębiorstw wskazuje, że na skutek zatorów płatniczych musi podnosid ceny
produkowanych przez siebie wyrobów. Taką koniecznośd najczęściej deklarują przedsiębiorstwa duże.
W tej grupie jest to możliwe, gdyż przedsiębiorstwa te częściej działają na rynku w charakterze monopolistów.
W przypadku małych i średnich firm jest to często niemożliwe ze względu na presję konkurencyjną. Stosunkowo często
w reakcji na opóźnienia w płatnościach ceny podnoszą przedsiębiorstwa finansowe. Jest to o tyle zrozumiałe, że muszą
one bardzo elastycznie reagowad na zmiany w spłacie zobowiązao - to właściwie jedyna droga do zrekompensowania
strat na portfelu kredytowym.
Niewiele ponad 3% ogółu badanych wskazało na inne konsekwencje problemów z odzyskiwaniem należności.
Są to głównie skutki związane z koniecznością zapłaty podatków od wpływów, których w rzeczywistości nie otrzymują,
a także koniecznośd korzystania z kredytu obrotowego czy doubezpieczania transakcji. Warto również podkreślid głosy
wskazujące na nieetycznośd zachowao związanych z brakiem terminowego regulowania należności. Warto w tym
miejscu podkreślid, że brak etyki w obrocie gospodarczym przekłada się na ograniczenie zaufania, co w konsekwencji
burzy podstawy długoterminowego wzrostu gospodarczego.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 33
34. UTRUDNIENIA W REALIZOWANIU WŁASNYCH OGRANICZANIE INWESTYCJI
PŁATNOŚCI
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 34
35. REDUKOWANIE ZATRUDNIENIA LUB FUNDUSZU PROBLEMY Z WPROWADZANIEM NOWYCH PRODUKTÓW
WYNAGRODZEŃ NA RYNEK
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 35
37. 4.9. KOSZTY NIETERMINOWEJ OBSŁUGI ZOBOWIĄZAŃ PRZEZ KLIENTÓW , KONTRAHENTÓW
Spadek kosztów nieterminowej obsługi w relacji do kosztów ogółem, który został zaobserwowany w
badaniu przeprowadzonym w październiku 2009 r., nie znalazł potwierdzenia w danych ze stycznia 2010 r.
Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa w związku z nieterminową obsługą zobowiązao p rzez klientów
i/lub kontrahentów stanowią obecnie ok. 8,5% ogółu kosztów w firmach. Wzrost przeciętnych kosztów
związanych z nieterminową obsługą należności wynika z faktu, iż wzrósł odsetek przedsiębiorstw w
gospodarce, które ponoszą koszty na poziomie 10 % i więcej (w styczniu 2010 r. stanowiły one 32,9% co
oznacza wzrost w porównaniu do października, kiedy to ich udział wynosił 30,5%) .
W świetle wyników bieżącego badania wielkośd ponoszonych kosztów w związku z nieterminowym
regulowaniem należności ksz tałtuje się we wszystkich regionach podobnie. Najniższe koszty wynikające z
przeterminowanych należności ponoszą przedsiębiorcy w regionie wschodnim (8,1%), zaś największe
przedsiębiorcy z regionu południowo-zachodniego (8,7%).
Koszty nieterminowej obsługi należności we wszystkich grupach przedsiębiorstw ze względu na
wielkośd wzrosły. W dużych firmach koszty nieterminowej obsługi należności są o ponad połowę niższe niż
w firmach małych (4,1% wobec 9,0%). W przypadku firm średnich koszty nieterminowej ob sługi są znacząco
niższe niż w firmach małych i wynoszą ok. 5,2% ogółu kosztów. Takie zróżnicowanie jest
najprawdopodobniej konsekwencją skali prowadzonej działalności. Duże firmy są przygotowane do faktu,
że częśd klientów/kontrahentów nie reguluje termin owo swoich zobowiązao i starają się zabezpieczyd
przed tą sytuacją tworząc odpowiednie komórki w ramach przedsiębiorstwa, a także zabezpieczając się
odpowiednio kredytem bankowym. W grupie przedsiębiorstw małych często nie ma takich możliwości.
W bieżącym kwartale szczególnie wysokie koszty nieterminowej obsługi płatności przez
klientów/kontrahentów odnotowano w grupie przedsiębiorstw budowlanych. W styczniu 2010 r. sięgały
one 10% ogółu kosztów. Prawie równie wysokie koszty w związku z nieterminową obsłu gą płatności
utrzymywały się w firmach prowadzących inną działalnośd usługową – 9,5%. W obecnym kwartale bardzo
znacząco poprawiła się sytuacja firm prowadzących działalnośd finansową. W tej branży koszty były na
najniższym poziomie – ok. 5% ogółu kosztów. Również dośd dobrze kształtowała się sytuacja w przemyśle ,
gdzie koszty nieterminowej obsługi wynosiły 5,8% ogółu kosztów.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 37
38. Koszty nieterminowych należności w regionach
Koszty nieterminowych należności w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości
Koszty nieterminowych należności w przedsiębiorstwach ze względu na branżę
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 38
40. 5. METODOLOGIA BADANIA
Podstawą projektu badawczego jest kwestionariusz ankietowy składający się z 9 pytao o opinię
skierowanych do reprezentantów przedsiębiorstw korzystających z usług Krajowego Rejestru Długów.
Zgodnie z powszechnie stosowaną metodologią ankieta przeprowadzana jest zawsze w pierwszym miesiącu
kwartału (styczeo, kwiecieo, lipiec, październik).
Celem analizy sytuacji finansowej przedsiębiorstw zad awane są dwa pytania: o stan i o prognozę
sytuacji finansowej firmy. Pytania o stan i przewidywania dotyczące sytuacji finansowej przedsiębiorstwa są
standardowo zadawanymi pytaniami zawartymi w zharmonizowanym kwestionariuszu dotyczącym
koniunktury w usługach, handlu i usługach finansowych. Podstawą do porównao międzyokresowych,
międzyregionalnych, a także pozostałych jest tworzona statystyka bilansowa (saldo), której konstrukcja
umożliwia przedstawienie dwuwymiarowej zmiennej (jaką są odsetki odpowiedzi n a pytanie trzema
wariantami) w jednym wymiarze. Generalna zasada polega na obliczeniu różnicy odsetków odpowiedzi
pozytywnych i negatywnych. Obliczenia sald dokonuje się poprzez przyjęcie przy zliczaniu wyników
odpowiednich wag dla różnych wariantów odpowiedzi w poszczególnych pytaniach, to jest wagi 1,0 dla
wariantu „bardzo pozytywnego”, wagi 0,5 dla „pozytywnego”, minus 0,5 dla „negatywnego”, minus 1,0 dla
wariantu „bardzo negatywnego”. Pozostałe warianty mają wagę 0,0. Wszystkie statystyki bilansowe
przyjmują wartości w przedziale od minus 100,0 do plus 100,0. Wartośd ujemna wskaźnika oznacza, że
przeważają opinie negatywne odnośnie badanego zjawiska, a wartośd dodatnia oznacza przewagę opinii
pozytywnych.
Kolejny obszar badawczy (po określeniu sytuacji f inansowej przedsiębiorstwa) obejmuje diagnozę i
prognozę w zakresie regulowania należności. Pytanie zadawane respondentom ma na celu określenie, czy i
jak duże problemy mają z wyegzekwowaniem należności od swoich kontrahentów. Również dla tych pytao
obliczane są zgodnie z podaną powyżej metodologią salda, które służą porównaniom. Zadawane jest również
pytanie, jaki jest odsetek należności, z którymi występują problemy (w ich egzekwowaniu) w całym portfelu
należności. Pytanie to ma na celu uzyskanie informac ji ilościowej od przedsiębiorcy, co pozwoli na określenie
nie tylko jakościowo (kierunek: wzrost – spadek) problemu nieterminowej spłaty zobowiązao, ale również
umożliwi określenie wielkości należności, z których odzyskaniem występują problemy. Wyniki odpo wiedzi na
to pytanie służą po zagregowaniu za podstawę obliczenia odsetka należności w całej gospodarce, które są
obsługiwane z problemami.
Zgodnie z metodologią stosowaną przez Narodowy Bank Polski, należności zagrożone, a takie
poddawane są analizie w niniejszym badaniu, podzielone są na trzy podkategorie, które opisują stopieo
potencjalnych problemów z ich obsługą i ewentualnym odzyskaniem. Występuje także jedna kategoria (czyli
razem będą cztery warianty odpowiedzi), w której występują należności, w kt órych dłużnik zwleka z zapłatą
do 3 miesięcy. Klasyfikuje się je jako będące „pod obserwacją”. Najłagodniejszą formą zagrożenia należności
są te, które sklasyfikowane są jako należności „poniżej standardu” – w tej kategorii zgodnie z zasadami
tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków , wprowadzonymi od 1 stycznia 2004 roku w
drodze rozporządzenia Ministra Finansów , mieszczą się należności, z których odzyskaniem wierzyciel ma
problem od 3 do 6 miesięcy. W drugiej kategorii należności zagrożon ych mieszczą się należności, których
odzyskanie jest wątpliwe. W tym przypadku okres, od którego nie są one regulowane , wynosi od 6 miesięcy
do roku. W trzeciej grupie przyjęto umieszczad należności stracone, które nie są spłacane od ponad roku. W
statystykach NBP podawane są w odstępach miesięcznych wartości należności zagrożonych w gospodarce
polskiej, ale uwzględniają one jedynie należności sektora pozostałych monetarnych instytucji finansowych
(czyli banków komercyjnych) od przedsiębiorstw, nie ma zaś r ównie interesujących informacji dotyczących
regulowania należności między przedsiębiorcami. Do oszacowania przeciętnego okresu , o jaki
przeterminowane są należności w polskich przedsiębiorstwach , wykorzystane zostały przybliżenia struktury
terminowej należności w polskich przedsiębiorstwach rozkładem wykładniczym. Na podstawie oszacowanego
parametru rozkładu wykładniczego dokonana została ocena przeciętnego okresu, o jaki przeterminowane są
należności w polskich przedsiębiorstwach.
Jedno z pytao ma na celu określenie źródła niespłacanych należności - czy pochodzą one od osób
fizycznych, czy od przedsiębiorstw.
Na podstawie odpowiedzi przedsiębiorstw analizowane są jakościowe skutki zatorów płatniczych –
barier. Jest to pytanie wielokrotnego wyboru, w którym przedsiębiorca ma możliwośd wskazania jednej z
pięciu wymienionych w kwestionariuszu barier albo wskazanie innego obszaru, w którym odczuwa on skutki
problemów z terminowym egzekwowaniem swoich należności.
Na podstawie odpowiedzi na pytanie o wielkośd k osztów ponoszonych na skutek problemów z
odzyskiwaniem należności określana jest w sposób ilościowy wielkośd tych kosztów. Jako że pytanie to jest
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 40
41. pytaniem posiadającym 11 wariantów odpowiedzi, dokładna wielkośd kosztów w przedsiębiorstwach
szacowana jest za pomocą przybliżenia rozkładu wielkości tych kosztów rozkładem Weibulla.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 41
42. 4. KWESTIONARIUSZ ANKIETOWY
1. Jak ocenia Pan/Pani zmianę sytuacji finansowej Paostwa przedsiębiorstwa w ciągu ostatnich
trzech miesięcy?
a. Poprawiła się.
b. Bez zmian.
c. Pogorszyła się.
2. Jak zmieni się sytuacja finansowa Paostwa przedsiębiorstwa w nadchodzących trzech miesiącach?
a. Poprawi się.
b. Pozostanie bez zmian.
c. Pogorszy się.
3. Czy w Paostwa przedsiębiorstwie występują problemy z wyegzekwowaniem należności od
klientów, kontrahentów?
a. Tak, i problem ten narasta (przejdź do pytania 4).
b. Tak, ale problem utrzymuje się na stałym poziomie (przejdź do pytania 4).
c. Tak, ale skala tego problemu się zmniejsza (przejdź do pytania 4).
d. Nie, taki problem u mnie nie występuje (przejdź do pytania 9).
4. Nieuregulowane w terminie należności wynoszą ok. …. % wszystkich należności.
5. Jak w Paostwa przedsiębiorstwie kształtuje się podział należności przeterminowanych, a więc
takich, z których wyegzekwowaniem występują u Paostwa problemy (uwaga: suma odpowiedzi
na podpunkty a, b i c powinna wynieśd 100%)?
a. Okres zaległości wynosi do 3 miesięcy: ……%.
b. Okres zaległości wynosi powyżej 3 do 6 miesięcy: …….%.
c. Okres zaległości wynosi powyżej 6 do 12 miesięcy: …….%.
d. Okres zaległości wynosi powyżej 12 miesięcy: ……..%.
6. Udział należności pochodzących od osób fizycznych i prawnych w portfelu niespłaconych
należności w Paostwa firmie wynosi (uwaga: suma odpowiedzi na podpunkty a i b powinna
wynieśd 100%):
a. Osoby fizyczne: …..%
b. Osoby prawne: ……%
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 42
43. 7. Czy niespłacone zobowiązania są dla Paostwa przedsiębiorstwa barierą w prowadzeniu
działalności gospodarczej (można wybrad więcej niż jeden wariant)?
a. Nie.
b. Tak, gdyż musimy ograniczad inwestycje.
c. Tak, gdyż musimy ograniczad zatrudnienie i/lub redukowad fundusz wynagrodzeo.
d. Tak, gdyż mamy problemy z wprowadzaniem nowych produktów na rynek.
e. Tak, gdyż musimy podnosid ceny produkowanych przez nas wyrobów i/lub dostarczanych usług.
f. Tak, gdyż pogarsza to wizerunek firmy, co skutkuje gorszymi warunkami finansowymi dostaw od
kontrahentów.
g. Tak, gdyż:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
8. W Paostwa opinii, jaki odsetek kosztów (w przybliżeniu) w Paostwa firmie stanowią koszty
związane z nieregularną obsługą zobowiązao lub jej brakiem? W ramach tych kosztów proszę
uwzględnid: straty związane z utratą przychodów, koszty monitoringu i windykacji należności,
koszty polityki prewencyjnej.
a. 0%,
b. 1%,
c. 2%,
d. 3%,
e. 4%,
f. 5% - 9% ,
g. 10% - 14%,
h. 15% - 19%,
i. 20% - 29%,
j. 30% - 49%,
k. 50% i więcej.
9. Jak w Paostwa opinii w nadchodzącym kwartale będą się kształtowały problemy z
wyegzekwowaniem należności od klientów, kontrahentów?
a. Wystąpią w większej skali niż do tej pory.
b. Wystąpią w takiej samej skali jak do tej pory.
c. Wystąpią, ale w skali mniejszej niż do tej pory.
d. Nie będą występowad.
e. Nie wiem.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 43
44. Pytania metryczkowe
1. W jakim regionie Polski znajduje się Paostwa przedsiębiorstwo?
a. Centralny (woj. mazowieckie, łódzkie).
b. Południowy (woj. małopolskie, śląskie).
c. Wschodni (woj. lubelskie, podkarpackie, świętokrzyskie, podlaskie).
d. Północno-zachodni (woj. wielkopolskie, zachodniopomorskie, lubuskie).
e. Południowo-zachodni (woj. dolnośląskie, opolskie).
f. Północny (woj. pomorskie, kujawsko-pomorskie, warmiosko-mazurskie).
2. Zatrudnienie w przedsiębiorstwie wynosi:
a. do 49 osób,
b. 50 – 249 osób,
c. ponad 249 osób.
3. W jakim sektorze działa Paostwa przedsiębiorstwo?
a. Rolnictwo, leśnictwo, rybactwo.
b. Przemysł (wytwórczy, przetwórczy i górnictwo).
c. Budownictwo.
d. Usługi – handel hurtowy i detaliczny.
e. Usługi – działalnośd finansowa i ubezpieczeniowa.
f. Usługi – telekomunikacja.
g. Usługi – inne.
Źródło: Badanie KPF i KRD.
Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 44
