Een bijbel studie van het Mattheus evangelie

2. Het
Evangelie
volgens St.
Mattheüs
Hfst 1 en 2

3. Bronnen
• Jewish New Testament Commentary
– David H. Stern
• Ignatius Catholic Study Bible
– The Gospel of Matthew
– Dr. Scott Hahn & Curtis Mitch
• Jesus in the Talmud
– Peter Schäfer
• Catholic Apologetics Study Bible (CASB)
– Robert A. Sungenis
Terug

4. Onderwerpen
• Oproep van de Kerk
– Bijbels wereldbeeld
• De vier evangeliën
– Het goede en het slechte nieuws
• Indeling van het Mattheüs evangelie
• Kern van het evangelie volgens Mattheüs
– Koninklijke Messias en Koninkrijk
• Jezus in de Talmoed
– Toldot Yeshu
• Profetische betekenis van de Bijbelse feesten
• Mattheüs 1 – 3
– Geslachtenlijst en geboorte (Mat. 1)
– Drie wijzen en Herodes (Mat. 2)

5. Oproep van de Kerk
Paus Johannes XXIII schreef
• “Wij nodigen je dringend uit de Heilige Schrift te
lezen en te overwegen, je met de geinspireerde
teksten zo goed mogelijk vertrouwd te maken......
• Allen moeten wij op een eenvoudige wijze kennis
nemen van de richtlijnen voor het leven, die in de
Bijbel vervat zijn. Laten wij de Bijbel nemen, als
gids voor ons leven.”
Terug

6. Hoe gehoor geven?
Panorama van de Geschiedenis
6,000 Jr?
Christus
6,000 Jr? Het Land Israel De Diaspora
Genesis
Rest OT
NT
~150 jr
Een Bijbels wereldbeeld ontwikkelen
• Wat proberen de goddelijk geïnspireerde teksten ons te vertellen?
• 1e instantie – dat waar de tekst in geïnteresseerd is
• 2e instantie – de onderwerpen die de tekst niet behandeld die wij belangrijk vinden
Terug

7. Onderwerpen
• Oproep van de Kerk
– Bijbels wereldbeeld
• De vier evangeliën
– Het goede en het slechte nieuws
• Indeling van het Mattheüs evangelie
• Kern van het evangelie volgens Mattheüs
– Koninklijke Messias en Koninkrijk
• Jezus in de Talmoed
– Toldot Yeshu
• Mattheüs 1 en 2
– Apologetische tekst

8. De Vier Evangeliën
•Mattheus • Jezus de rechtvaardige Koning
(Leeuw) • De Leeuw van Judah
Markus • Jezus de Dienaar en Werker.
(Os) • Nadruk op Zijn wonderen, kracht en daden
Lucas
• Jezus de Geneesheer en vriend van zondaars
(Mens) • Nadruk op Zijn Menselijkheid en Wijsheid
Johannes • Jezus het Woord van God, het Levende
(Adelaar) Brood
• Nadruk op Zijn goddelijkheid
Gebaseerd op het visioen van Ezechiel 1
Terug

9. Auteurschap
 Vier evangeliën identificeren geen schrijver
 Apostolische en Patristische overlevering is
eenduidig over het auteurschap van Mattheüs
 Autoriteit van de Kerk nodig om dit te bepalen
 Geldt voor alle boeken van de Bijbel
 De Bijbel heeft geen geïnspireerde inhoudsopgave
Terug

10. Mattheüs
• Mattheüs de zoon van Alpheus (Mar. 2:14)
– Galileër
– Eusebius zegt dat hij een Syriër was
• Belasting inner in Kafernaum
– Hij innde belasting voor Herodes Antipas
– Hoewel Joods, verafschuwd door de Farizeeërs
• Door Jezus geroepen
– Volgde Hem en bereidde een feest
– Belastinginners en zondaars tafelden met Hem en de
discipelen
– Jezus beantwoorde het protest van de Farizeeërs met
de woorden: "Ik ben niet gekomen om rechtvaardigen te
roepen, maar zondaars“

11. Mattheüs
• St. Irenæus verteld ons dat Mattheüs het
evangelie onder de Hebreeuwen verkondigde
– St. Clemence van Alexandrië zegt dat hij dat 15 jaar
deed
– Eusebius beweerd dat voordat Mattheüs naar andere
landen ging hij zijn Evangelie in de moedertaal gaf
• De overleveraars zijn niet eenduidig over welke
landen Mattheüs evangeliseerde
– Bijna allen noemen Ethiopië (ten zuide van de
kaspische zee (niet iAfrika),
– Sommigen Perzië en het konkinkrijk van de Parten,
Macedonië en Syrië

12. Het Goede Nieuws
• Evangelion (Gr.)
• Kan niet gewaardeerd worden als het
“slechte nieuws” niet duidelijk is !!
• Wat is het “slechte nieuws”?
– Best beschreven in de Exodus
– Het evangelie volgens Mattheüs beschrijft de
“Nieuwe Exodus”
Terug

13. Het “Slechte Nieuws” (1/3)
• God‟s volk zucht onder gevangenschap en
slavernij in een vreemd land
– God is veraf
– Het volk kan zichzelf niet verlossen
• Wat is onze “natuurlijke” toestand?
Terug

14. Het “Slechte Nieuws” (2/3)
“Ook u die dood was door uw dwalingen en uw zonden,
waarin u eertijds hebt geleefd, toen u zich nog liet
leiden door de god van deze wereld, de heerser over
het machtsgebied van de lucht, de geest die nog altijd
aan het werk is onder de ongehoorzamen …
Trouwens, ook wij allen hebben vroeger tot hen
behoord, toen wij ons leven lieten beheersen door
zondige begeerten en deden wat onze zondige
gedachten ons ingaven. Van nature waren wij een
voorwerp van Gods toorn, zoals de anderen.”
- (Efe. 2:1-3) -
Terug

15. Het “Slechte Nieuws” (3/3)
• De koude conclusie voor de gehele
mensheid is:
– “Want allen hebben gezondigd en allen zijn
verstoken van de goddelijke heerlijkheid.”
• (Rom. 3:23)
– KKK 389
• De efzonde is ..., de “keerzijde” van de blijde
boodschap
• Wat voor slavernij kennen we vandaag?
Terug

16. Het Goede Nieuws
de “Nieuwe Exodus”
8 symbolen
1. Mozes 1. Jezus de messias
2. bevrijdt 2. Bevrijdt
3. Zijn volk Israel 3. De Kerk - het nieuwe
Israel
4. uit de slavernij 4. uit de geestelijke slavernij
van zonde en de macht
van de wereld,
5. de heerschappij van
5. Aan Farao in Egypte Satan
6. Door de dood
6. Door de rietzee 7. En het vagevuur
7. en de wildernis 8. Naar het beloofde land,
8. op weg naar het beloofde land de hemel
Terug

17. Galilea
Terug

18. Indeling van het Boek (1/4)
Het Mattheüs evangelie wisselt verhaal af met
redevoeringen van Jezus
1. Proloog: De voorvaderen en de kinderjaren van
Jezus (1:1 – 2:23)
• Geboorte van Jezus, bezoek van de Wijzen, vlucht
naar Egypte, slachting van de onschuldige kinderen,
terugkeer van de Heilige Familie
2. Boek 1: Johannes de Doper en het vroege
publieke optreden van Jezus (3:1 – 7:29)
• Verhaal: Optreden van Johannes en Jezus
• Redevoering: De Bergrede
Terug

19. Indeling van het Boek (2/4)
3. Boek 2: De wonderdaden van Jezus en de
aanstelling van de twaalf (8:1 – 10:42)
• Verhaal: Wonderdaden van Jezus
• Redevoering: Missie voor de
4. Boek 3: Groeiende controversie en het
Nieuwe Koninkrijk (11:1-13:58)
• Verhaal: Jezus confronteerd een verdorven
generatie
• Redevoering: Koninkrijks gelijkenissen
Terug

20. Indeling van het boek (3/4)
• Boek 4: Jezus instrueert Petrus en de twaalf
(14:1 – 18:35)
– Verhaal: Reizen en wonderen van Jezus
– Redevoering: Leven in de Kerk
• Boek 5: Jezus reis naar Judea en
binnenkomst van Jeruzalem (19:1 – 25:46)
– Verhaal: Gebeurtenissen in Judea en Jezus leer
in de tempel
– Redevoering: de Olijfberg redevoering
Terug

21. Indeling van het boek (4/4)
• Verhaal van de passie week – het lijden en
de wederopstanding van Jezus (26:1-28:20)
– Zalving te Bethanië
– Het laatste avondmaal
– Verraad en berechting van Jezus
– Kruiziging
– Wederopstanding
– De uitzending van de apostelen
Terug

22. Onderwerpen
• Doelstellingen
– Oproep van de Kerk
– Bijbels wereldbeeld
• De vier evangeliën
– Het goede en het slechte nieuws
• Indeling van het Mattheüs evangelie
• Kern van het evangelie volgens Mattheüs
– Koninklijke Messias en Koninkrijk
• Jezus in de Talmoed
– Toldot Yeshu
• Mattheüs 1 en 2
– Apologetische tekst
Terug

23. Evangelie volgens Mattheus
Het evangelie van het Koninkrijk
Bedoeling van Mattheus
• Aan zijn mede-joden bewijzen dat Jezus
Degene is naar wie alle profeten verwijzen
– de Messias, de Koning van de Joden
“geschreven door een jood, aan joden over een
jood die gekruisigd was omdat hij zei dat Hij
koning van de joden was”
Terug

24. Koninklijke Messias
• Koninklijke Messias
– Christos – Grieks, Mashiach – Hebreeuws
– “De Gezalfde”
• Koningen en priesters werden gezalfd
– Ceremonie voor toekennen van autoriteit -
gebruik van Olijf olie
– De gezalfde ontvangt een door God gegeven
priesterlijke en koninklijke autoriteit
Terug

25. Het Koninkrijk
Samuel Saul
David
Solomon
Zuidelijke Koninkrijk - Judah
Noordelijke Koninkrijk - Israel
Elijah Elisha
1 Samuel 2 Samuel 1 Koningen 2 Koningen
1 Kronieken 2 Kronieken
• Door ongehoorzaamheid verloor Israel het koninkrijk en de tempel
• Toch hebben de profeten het allemaal over het herstel ervan
– Jesaja 11

26. Het Koninkrijk 1/2
Wat is het Koninkrijk?
• Zijn Kerk, het Nieuwe Israel
• Waar God gekent en aanbeden wordt
• Zonden niet alleen vergeven..., maar
verwijderd worden
• Eeuwig Leven wordt uitgegoten over al haar
inwoners
Terug

27. Het Koninkrijk 2/2
• Geen politiek maar een zichtbaar geestelijk
koninkrijk
• Christus maakte Petrus de “Rots” het
fundament en heerser van Zijn Kerk
– Mat. 16:15-20
• De Boodschap die de Kerk verkondigd komt
van God, niet van mensen
– Deposito Fidei
Terug

28. Jezus in de Talmoed
• “The Talmud paints Jesus in the darkest colors”
– Rabbi Tovia Singer (Let‟s get biblical series - www.outreachjudaism.org )
• In de Talmoed snippers teksten met verhulde
verwijzingen naar Jezus
– Benadrukken superioriteit Judaisme t.o.v.
Christendom
• Culmineerde in de “Toldot Yeshu”
– De “Biografie van Yeshua” (Jezus)
– Circuleerde mondeling ~ 2e eeuw
– Joodse polemiek - Satire op het evangelie
Terug

29. Jezus in de Talmoed
• Maakt belachelijk
– De maagdelijke geboorte
– De Messiaanse claim van Jezus
– Zoonschap van God
• Geschriften van Kerkvaders verwijzen ook
naar dergelijke polemieken
– Justinus de Martelaar (vroeg 2e eeuw)
• Dialoog met (de jood) Trypho
– Origines – Contra Celsum
– Tertullianes (tweede helft 2e eeuw)
Terug

30. Toldot Yeshu
• Onrechtmatige geboorte
– Jezus onrechtmatige zoon van Romeinse soldaat
Panthera
– Yeshua Ben Panthera
• Belangrijkste punten
– Maria is verleid en heeft een godsdienstige
verleider ter wereld gebracht
– Jezus - een verleider en ketter
Terug

31. Toldot Yeshu
Jezus discussie met de Farizeeën
„Onze vader is Abraham!‟ antwoordden ze. Daarop zei
Jezus: „Als u werkelijk kinderen van Abraham bent,
zou u doen wat Abraham deed. In plaats daarvan
bent u eropuit om Mij te doden, iemand nog wel die
u de waarheid heeft verkondigd die Hij van God
heeft vernomen. Zoiets zou Abraham nooit gedaan
hebben. Nee, u hebt een andere vader, en u doet
zoals hij.‟ – ‘Wij zijn geen onechte kinderen’,
antwoordden ze. „We hebben maar één Vader, en
dat is God!‟ (Joh 8:39-41)
Terug

32. Toldot Yeshu
• „Letterlijk: geboren uit “Pornea” (Gr.) = overspel
– Ze noemen Jezus een bastaard
• De vroege christenen noemde Jezus “Yeshu ben
Parthenos “
– Jezus zoon van de Maagd
• Gebaseerd op de Septuaginta (LXX)
– Oudste griekse vertaling van het OT
• Jesaja 7:14 “Daarom geeft de Heer zelf een teken aan
u: Zie, de jonge vrouw is zwanger, en zal een zoon ter
wereld brengen, en u zult hem de naam Immanuël
geven. “
– LXX vertaald jonge vrouw (Almah in het hebreeuws) met
Parthenos (= maagd) in het Grieks
Terug

33. Bijbelse feesten
Profetische karakter
• De feesten van Mozes
– 7 feesten beschreven in de Torah (Leviticus 23)
– Jezus zei “Denk niet dat ik gekomen ben om de Wet of
de Profeten af te schaffen. Ik ben niet gekomen om ze
af te schaffen, maar om ze tot vervulling te brengen”
(Mat. 5:17)
• De feesten zijn een voorafschaduw van Jezus
– “Laat niemand u iets voorschrijven op het gebied van
eten en drinken of het vieren van feestdagen,
nieuwemaan en sabbat. Dit alles is slechts een
schaduw van wat komt – de werkelijkheid is Christus.”
(Col 2:16-17)

34. Bijbelse feesten
Profetische karakter
• Voorjaar feesten in de maand Nisan
– Pesach
– Feest van ongezuurd brood (Hag haMatzah)
– Feest van eerstelingen (Hag haBikkurim)
+ 49 dagen = wekenfeest (Hag haShavuot)
• Najaar feesten in de maand Tishri
– Yom Teruah (Feest der Bazuinen)
– Yom Kippur ( Grote Verzoendag)
– Succoth ( Loofhutten feest)

35. Mattheüs 1 - 3
Afstamming van Jezus Christus, zoon van David,
zoon van Abraham. Abraham was de vader van
Isaak, Isaak van Jakob, Jakob van Juda en zijn
broers. Juda was de vader van Peres en Zerach
en Tamar was hun moeder. Peres was de vader
van Chesron, Chesron van Aram, Aram van
Amminadab, Amminadab van Nachson, Nachson
van Salmon. Salmon was de vader van Boaz en
Rachab was zijn moeder. Boaz was de vader
van Obed en Ruth was zijn moeder. Obed was
de vader van Isaï, Isaï van koning David. David
was de vader van Salomo en de vrouw van Uria
was zijn moeder. (Mat. 1:1-6)
Terug

36. Nut van een generaties lijst?
• Bewijzen aanspraak op een titel
• Zoon van Abraham
– God zegent door Abraham alle geslachten die
hem zegenen (Gen. 12:3 & Gen. 22:18)
• Abraham = Vader van vele volken
• Zoon van David
– God bewerkt door de bloedlijn van David de
heerschapij over alle volkeren
– 2 Sam. 7:12, Psa 89:3, Psa 132:11, Jes. 9:7, Zec. 9:9-10
Terug

37. De komst van de Messias
Jubel, dochter van Sion,
juich, dochter van Jeruzalem!
Zie, uw koning komt naar u toe,
hij is rechtvaardig en zegevierend;
hij is nederig, hij rijdt op een ezel,
op een veulen, het jong van een ezelin.
Ik vaag de strijdwagens weg uit Efraïm,
de paarden uit Jeruzalem;
de strijdboog wordt gebroken.
Dan kondigt hij vrede aan onder de volkeren,
en gaat zijn heerschappij van zee tot zee en
van de Rivier tot de grenzen van de aarde.
(Zec. 9:9-10)
Terug

38. Vrouwen in het voorgeslacht?
Tamar (Genesis 38) Kanaanietische Prostitueerde zich met
haar schoon vader
Rahab (Jozua 2) Kanaanietische Prostitue die 2 spionnen
hielp Jericho te
ontsnappen
Ruth (Ruth 4:13) Moabietische Volgde Naomi en trouwde
met Boaz
De vrouw van Uriah Hittietische Overspelig en trouwde met
(Bathsheba – 2Samuel de man die haar man
11:3) vermoorde (koning David)
• Vrouwen uit de heiden volken
– Hadden zich met Israel verbonden
• De meeste met een smet op hun naam
Terug

39. Zoon van David
• De koninklijke Messias (Melech HaMoshiach)
– David in Hebreeuws drie letters
• (Dalet – Wav - Dalet)
– Numerologisch waarde = 14
• Drie maal 14 generaties van Abraham tot Jezus
– 42 generaties
– Eloah (Hebr. = God)
– Numerologische waarde = 42 (3x14)
• Allegorische uitleg - St. Jerome
– 42 bivakplaatsen tussen de Exodus uit Egypte en het beloofde land
– Verbeeld onze aardse reis met al zijn verleidingen
– Van verlossing uit geestelijke slavernij tot de erfenis van de hemel
Terug

40. Moraal
• Preventie
• Toen Mattheüs zijn evangelie schreef
– Judeërs hadden Jezus afgewezen als Messias
– Op de hoogte van wat over Jezus en Maria gezegd werd
(overspelige vrouw, bastaard-zoon)
• Mattheüs verwijsd naar de vrouwen in het geslacht van
David
– Waren van twijfelachtige reputatie
– Toch kwam uit hen de grote Koning David voort
• Voor ons persoonlijk
– God kan uit de slechte dingen die gebeuren in ons leven iets
goeds en heiligs voortbrengen
Terug

41. Apologetische tekst
• Toen Jozef uit zijn slaap wakker werd, deed hij zoals
de engel van de Heer hem had opgedragen. Hij nam
zijn vrouw bij zich, en hij had geen gemeenschap met
haar voordat zij een zoon baarde. Hij gaf Hem de
naam Jezus. (Mat. 1: 24-25)
– Gaat ogenschijnlijk in tegen leerstelling van het altijd
maagdschap van Maria
• Voordat = heos (Gr.)
– Betekent hier niet een bepaald periode van tijd met
een verandering in de toekomst
– 1Tim. 4:13
Terug

42. Hoofdstuk 2
• De wijzen uit het oosten
– Arriveren in Jeruzalem
– Vragen naar de pasgeboren Koning van de Joden
– Herodes en heel Jeruzalem waren hierdoor
opgeschrikt
• Herodes was een slecht mens en koning
– Geen Judeeër maar een Edomiet (Iudemea)
– Ondernam veel bouwprojecten (tempel verfraaid)
– Eigen familie vermoord voor macht
Terug

43. Koningshuis van Herodes
• Daniel 2
– De droom van Nebuchadnezar
– Een beeld van verschillende (edel) metalen
– Verbeelden verschillende koninkrijken
• Hellenistische periode
– Alexander de Grote versloeg de Perzen
– Zijn koninkrijk verdeeld onder zijn generaals
– Makkabeese opstand in Judea tegen Antiochus
Epiphanes (Syrie)
• Judah de Makkabeër
– De Hamer - leider van de opstand
– Tegen alle verwachting overwinnen ze de Syriers
– Instelling van Chanoekah
Terug

44. Hasmoneaans koningshuis
Johannes Aristobulus Alexander Vrouw Alexandra Burgeroorlog. Herodes
Hyrcanus Salome (burgerlijk Rome koning door
Jannæus bestuur). Zoon intervenieert Romeinse
Hyrcanus (Hoge - steun
priesterschap)
• Koningschap en hoge-priesterschap
– Verbonden in Hasmoneaans koningshuis
Terug

45. De Rode Draak
Toen verscheen aan de hemel een ander teken: een grote,
vuurrode draak. Hij had zeven koppen en tien horens, en op
zijn koppen zeven diademen. Zijn staart vaagde een derde
deel van de sterren aan de hemel weg en wierp ze op de
aarde. De draak stond vóór de vrouw die zou baren, om haar
kind te verslinden zodra zij het gebaard had. Zij baarde een
kind, een zoon, die alle volken zal weiden met een ijzeren
staf. Haar kind werd ijlings weggevoerd naar God en zijn
troon. De vrouw vluchtte naar de woestijn, waar God voor
haar een plaats had bereid om daar gevoed te worden,
twaalfhonderdzestig dagen.
Toen brak er in de hemel een oorlog uit. Michaël en zijn engelen
vochten tegen de draak, en de draak en zijn engelen vochten
terug. Maar zij hielden geen stand en hun plaats werd in de
hemel niet meer gevonden. De grote draak werd
neergeworpen, de oude slang, die Duivel en Satan heet en
de hele wereld misleidt; hij werd neergeworpen op de aarde
en zijn engelen met hem. (Op. 12:3-9)

46. De Rode Draak
• Satan wordt hier gepersonificeerd in de
Herodiaanse dynastie
• Herodes vermoordde
– Aristobulus III, (35 B.C.);
– Hyrcanus II (30 v. Chr.) en zijn dochter Alexandra
(28 v. Chr.)
– Mariamne, de dochter van Aristobulus III (29 v. Chr.);
– Zijn eigen twee zonen Alexander and Aristobulus
(7 v. Chr)

47. Back-up slides
Terug

48. • INRI
• Hebreeuws: Yeshua Hanozri Wemelech
HaJehudim.
• Het Hebreeuwse equivalent van INRI:
– YHWH

49. Ander symbool gebruik
• Tocht door Rietzee als symbool voor de Doop
– For I would not, brethren, have you ignorant, how that our fathers were all
under the cloud, and all passed through the sea; and were all baptized
unto Moses in the cloud and in the sea; (1Co 10:1-2)
• Pesach (joods paasfeest) als een symbool van
Christus
– Purge out the old leaven, that ye may be a new lump, even as ye are
unleavened. For our passover also hath been sacrificed, even Christ:
(1Co 5:7)

50. Het Woord van God
• Christus is het Woord van God
– Het Vleesgeworden Woord (Joh. 1:14)
– De Bijbel is ook het Woord van God
– Het geschreven Woord en het eeuwige Woord
• Heel de goddelijke Schrift is slechts 1 boek en dit
ene boek is Christus
– “want heel de goddelijke Schrift spreekt van Christus en
heel de goddelijke Schrift wordt vervuld in Christus”
• KKK 134
– “Uw woord is een lamp voor mijn voeten, het is een licht
op mijn pad” (Psa. 119:205)

51. Het Woord van God
• Is de h. Schrift goddelijk zoals Jezus goddelijk
is?
– Nee - wel goddelijk geinspireerd
– Jezus was zonder zonde zoals de Schrift zonder
fouten is
• heet hangijzer onder theologen vandaag
• Zowel Christus als de h. Schrift gegeven ten
bate van onze verlossing
– 2e Vaticaans concilie (Dei Verbum – 11)
– Beide geven God‟s openbaring over Hem zelf
– De 1 interpreteert de ander

52. Inspiratie en Foutloosheid
• Hoe we de Bijbel zien bepaald hoe we de
Bijbel lezen en “wat we er uit halen” !
– Dat geld ook voor bv. nieuws, boetes,
aanmaningen etc.
– Onze perceptie over de betrouwbaarheid en
autoriteit van de bronnen (en hoe ze ons leven kunnen
beinvloeden) bepaald hoe we het lezen

53. 2 e Vaticaans concilie
• Dogmatische constitutie - Dei Verbum Paragraaf
9
– “De heilige Schrift immers is het spreken van God in
zover dit onder de ingeving van de Heilige Geest
schriftelijk wordt vastgesteld”
• Dogmatische constitutie - Dei Verbum Paragraaf
11
– “Want krachtens het apostolisch geloof houdt onze
moeder, de heilige Kerk, de boeken zowel van het
Oude als van het Nieuwe Testament, in hun geheel
met al hun onderdelen, voor heilig en canoniek, omdat
ze, als geschreven onder ingeving van de Heilige
Geest, God tot auteur hebben en als zodanig aan de
Kerk zijn overgeleverd”

54. 2 e Vaticaans concilie
• Dogmatische constitutie - Dei Verbum Paragraaf 11
– “Omdat men dus alles, wat de geïnspireerde of gewijde
schrijvers zeggen, moet houden als door de Heilige Geest
gezegd, moet met ook belijden, dat de boeken van de Schrift
met zekerheid, trouw en zonder dwaling de waarheid leren,
die God omwille van ons heil in de heilige Boeken wilde doen
vastleggen.”
– Noten bij deze tekst

55. Parallelen
• Israel werd 10 keer • Jezus verricht 10
op de proef gesteld in wonderen
de wildernis
– Mozes voor moordenaar
uitgemaakt
– 10 keer faalden ze
– 10 wonderen
• Een minderheid
wilde het beloofde
land binnengaan
– Jozua en Caleb

56. Einde van Mattheüs