SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  801
Compilation by Ben: r_borres@yahoo.com        
 
 
 
COMPILATION  
OF LEARNING MODULES 
 
Effective and Alternative 
Secondary Education 
(EASE) 
 
FIRST YEAR 
HIGH SCHOOL 
(GRADE 7 ‐ Alternative) 
 
   
Compilation by Ben: r_borres@yahoo.com        
CONTENTS 
Modyul 1 Kasaysayan Alamin Natin 
Modyul 2 Pilipinas Lupain Ng Ating Lahi 
Modyul 3 Ang Iba't‐Ibang Mukha Ng Ating Lahi 
Modyul 4 Ang Kalinangang Pilipino Sa Panahon Ng Barangay 
Modyul 5 Ang Pagdating Ng Mga Kastila 
Modyul 6 Ang Kolonisasyon Ng Pilipinas 
Modyul 7 Pagbabagong Dulot Ng Kolonisasyon 
Modyul 8 Pagsibol Ng Kamalayang Pilipino 
Modyul 9 Ang Rebolusyong Pilipino Tungo Sa Kalayaan 
Modyul 10 Tungo Sa Pagtatatag Ng Pamahalang Pilipino 
Modyul 11  Ang Labanan Sa Pagitan Ng Espanya At Estados 
Unidos 
Modyul 12 Ang Pananakop Ng Mga Amerikano 
Modyul 13 Ang Paghahanda Tungo Sa Kalayaan 
Modyul 14 Ang Pilipinas Sa Panahon Ng Ikalawang Digmaang 
Pandaigdig 
Modyul 15 Pananakop Ng Hapon At Reaksyon Ng Mga Pilipino 
Modyul 16 Mga Pagbabago Sa Iba't  Ibang Pamamahala 
Modyul 17 Ang Pilipinas Sa Ilalim Ng Batas Militar 
Modyul 18 Ang Pilipinas Sa Panunumbalik Ng Demokrasya 
Modyul 19 Ang Pilipinas Sa Panahon Ng Pagpapatatag 
Modyul 20 Ang Saligang Batas At Mga Patakaran At Prinsipyo 
Modyul 21 Pamahalaan At Kapangyarihan 
Modyul 22 Ang Pambansang Badyet 
Modyul 23 Ang Pagkamamamayang Pilipino_ Mga Karapatan At 
Tungkulin 
(Effective and Alternative Secondary Education)
MODYUL 1
KASAYSAYAN: ALAMIN NATIN
BUREAU OF SECONDARY EDUCATION
Department of Education
DepEd Complex, Meralco Avenue
Pasig City
ARALING PANLIPUNAN I
1
MODYUL 1
ANG KASAYSAYAN: ALAMIN NATIN
Kumusta ka, kaibigan? Ikaw ay nasa ikalawang antas na ng iyong pag-
aaral. Mga bagong kasaysayan, kaalaman at kakayahan ang inihanda para sa
yugtong ito ng iyong pag-aaral.
Ang lahat ng bansa sa daigdig ay nagsisikap na maituro ang sariling
kasaysayan sa bawat mamamayan. Bakit kaya? Sa modyul na ito, tutuklasin
natin ang kasagutan sa tanong na iyan.
Tutuklasin natin ang kahalagahan ng kasaysayan.
May tatlong araling inihanda para sa iyo sa modyul na ito:
Aralin 1: Mga Kwentong May Saysay
Aralin 2: Kaugnayan ng mga Disiplinang Agham Panlipunan sa
Kasaysayan
Aralin 3: Kaugnayan ng Kasaysayan sa Lipunan
Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul, inaasahang magagawa mo
ang mga sumusunod:
1. Makapagbibigay ng sariling kahulugan ng kasaysayan;
2. Maiuugnay ang kasaysayan sa iba pang disiplinang panlipunan;
at
3. Maiuugnay ang kahulugan ng kasaysayan sa lipunan.
Handa ka na ba? Subukan mong sagutin ang mga sumusunod na tanong.
Huwag kang mangamba sa pagsagot. May mga tulong sa pag-aaral na inihanda
para sa iyo.
2
PANIMULANG PAGSUSULIT:
I. Panuto: Suriin at unawaing mabuti ang bawat tanong o
pangungusap. Isulat sa sagutang papel ang titik ng tamang sagot.
1. Ang kasaysayan ay hango sa salitang Griyego na HISTORIA. Ito ay
nangangahulugan ng:
A. Paglalarawan sa katangiang pisikal ng isang lugar ayon sa anyong lupa
at tubig
B. Pagsisikap ng tao na matugunan ang pangangailangan batay sa sapat
na mapagkukunan
C. Pagtalakay sa pulitika na bahagi ng pagtatatag sa sariling pamahalaan
D. Pananaliksik sa mga di nakasulat at nakasulat na tumutukoy sa
mahahalagang pangyayari
2. Ano ang katangian ng Soberanya bilang isa sa mga elemento ng Estado?
A. Paraan ng estado upang matugunan ang pangangailangan ng mga
mamamayan
B. Tirahan at nasasakupan ng isang estado kung saan kinukuha ang mga
likas na kayamanan
C. Tumutukoy sa pangkahalatang bilang ng mga tao na naninirahan sa
isang lugar
D. Pagkakaroon ng kapangyarihan na mapasunod ang mga tao sa
pamamagitan ng batas at patakaran
3. Alin sa mga sumusunod ang pinakamainam na Batayang Primarya bilang
matibay na ebidensya sa pagsulat ng kasaysayan?
A. Batayang aklat sa pag-aaral
B. Buto ng sinaunang tao at mga “artifacts”
C. Opinyon at kuru-kuro sa radyo at telebisyon
D. Paskil sa paaralan tulad ng sa bulletin board
4. Ang “Oral Tradition” ay isa sa mga batayan sa pagsulat ng kasaysayan, ito
ay tumutukoy sa:
A. Paggaya ng mga kagamitan mula sa original na ebidensya
B. Pagkukwento ng mga alamat, epiko, kwentong bayan, mitolohiya at awit
C. Pagpapamana ng mga kagamitan at ari-arian
D. Pagsusuot ng mga katutubong kasuotan sa isang pook at okasyon
5. Paano mo maipakikita ang kahalagahan ng kasaysayan sa lipunang
iyong kinabibilangan sa kasalukuyan?
A. Pagbuo ng samahan na aalam sa ating nakaraan upang lalong mapabuti
ang ating kinabukasan
B. Pagkalap ng impormasyon mula sa telebisyon, radyo at mga pahayagan
3
C. Pagpaplano para sa maayos na kapaligiran at malusog na lipunan para
sa lahat
D. Pagsangguni sa pamahalaan ng mga serbisyong kailangan sa inyong
lugar
6. Kung nais mong malaman ang relasyon ng kasaysayan at iba pang mga
disiplina ng Agham Panlipunan, ano ang pinakamainam mong gawin?
A. Pagbabasa ng pahayagan ukol sa mga proyekto ng iyong simbahan na
maaari mong salihan
B. Pagkuha ng mga opinyon mula sa iba’t ibang ahensya ng pamahalaan
C. Pag-aaral sa pinagmulan at pag-unlad ng tao na nakaimpluwensya sa
kanyang pagkilos tulad ng kultura
D. Pag-alam sa programa ng pamahalaan na nakatutulong sa pag-unlad ng
kabuhayan lalo na ng mahihirap
7. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang HINDI nagpapamalas ng
relasyon ng Kasaysayan sa iba pang disiplina ng Agham Panlipunan?
A. Sa Kasaysayan ay naiuugnay ang Sikolohiya na tumutukoy sa katangian
ng indibidwal at sa uri ng kabihasnang kinabibilangan ng tao.
B. Sa Kasaysayan ay naiuugnay ang Sosyolohiya tungkol sa pag-aaral ng
kasalukuyang lipunan, mga suliranin at pagbabago dito.
C. Sa Kasaysayan ay natatalakay ang Agham Pampulitika ukol sa mga uri
at proseso ng pamahalaan, at paggawa at pagpapatupad ng batas.
D. Sa Kasaysayan ay natatalakay ang pag-unlad ng Siyensya upang
makatulong sa mga may sakit.
8. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang tumutukoy sa relasyon ng
Kasaysayan sa iba pang displinang panlipunan?
A. Ang Kasaysayan ay bahagi ng dugtong-dugtong na kaalaman sa pag-
aaral ng Agham Pampulitka, Antropolohiya, Ekonomiks, Heograpiya,
Sikolohiya at Sosyolohiya
B. Ang Kasaysayan ay naglalarawan ng mga adhikain, simulain at
rebolusyon ng mga lider sa iba’t ibang panahon
C. Ang kasaysayan ay nakakatulong sa kabuhayan sa pamamagitan ng
turismo na nagpapatanyag sa ating bansa
D. Ang kasaysayan ay nagpapayaman at nakakatulong sa pagsulong ng
kultura tulad ng mga tradisyon at kaugalian sa isang lugar
9. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang pinakamahalagang bunga
ng pag aaral ng kasaysayan?
A. Nakikilala ang mga pinuno at ang kanilang mahalagang naiambag para
sa bayan
B. Nahuhubog ang pagmamahal sa bayan tungo sa pagkakaisa at pag-
unlad ng bayan
4
C. Nalilinang ang ating kasanayan sa pagbibigay ng mga pahayag ukol sa
isang pangyayari
D. Napapalawak ang ating kaalaman tungkol sa mga tao, lugar at
pangyayari sa ating bansa.
10. Alin sa mga sumusunod na pagpapahalaga ang pinakaangkop sa pag-aaral
ng Kasaysayan?
A. Maipagmalaki ang lahing Pilipino sa mga banyagang nagtutungo sa
ating bayan
B. Maipakita ang pagmamahal sa bayan at pagkilala sa mga dakilang tao
sa ating kasaysayan
C. Maipamalas ang pagtataguyod at pagbili sa mga produktong gawang
Pilipino
D. Maitanghal ang iba’t ibang likhang-sining tulad ng sayaw at musika mula
sa ibang bansa
II. Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang una at ikalawang pangungusap.
Isulat sa patlang ang titik:
A, Kung ang parehong pangungusap ay TAMA
B, Kung ang parehong pangungusap ay MALI
C, Kung ang unang pangungusap ay TAMA, at ang ikalawang pangungusap
ay MALI
D, Kung ang unang pangungusap ay MALI, at ang ikalawang pangungusap
ay TAMA
11.● Ang Agham Pampulitika ay pag–aaral tungkol sa pagtatatag at
pagsasabatas ng mga patakaran ng gobyerno.
● Ayon sa Saligang-Batas, isang mahalagang elemento ang simbahan sa
pagbuo ng Estado.
Sagot:________
● Ang Antropolohiya ay pag-aaral na may kaugnayan sa sosyo-kultural,
arkeolohikal, biolohikal, at wika.
● Sa Antropolohiya, ang paggamit ng “fossils at artifacts” ay matibay na
batayan sa pagsulat ng Kasaysayan.
Sagot:________
13.● Ang topograpiya kabilang ang klima at panahon, ay mga importanteng
paksa sa Sikolohiya.
● Ayon sa mga eksperto ng Sikolohiya, may mga tao na magkapareho o
“identical” ang katangiang pisikal.
Sagot:________
5
14.● Sa Ekonomiks ay pinag-aaralan ang pagkakaiba ng produkto, serbisyo,
mamimili at prodyuser.
● Ang pagluwas (export) at pag-angkat (import) ang tanging batayan sa
pagsulong ng ekonomiya ng bansa.
Sagot:________
15.● Ang pag-aaral ng anyong pisikal ng kalawakan gaya ng “Solar System” ay
karaniwang batayan ng pag-aaral sa Heograpiya.
● Ang dalawang pangunahing bahagi ng Heograpiya ay Heograpiyang Pisikal
at Heograpiyang Pantao.
Sagot:________
16. ● Ang barangay ang tanging institusyon sa lipunan na kumakatawan sa mga
tao ayon sa Sosyolohiya.
● Sa lipunan ay mahalaga ang elemento ng “Cooperation at Competition”
upang mapabuti ang kapakanan ng bawat isa.
Sagot:________
17. ● Ang Agham Panlipunan ay magkakaugnay na kaisipan na ating pinag-
aaralan kaya ito ay tinatawag ding “multi-disciplinary”.
● Napapadali at nakatutulong sa pagkilos at pag- iisip ng tao ang pag-aaral
ng bawat disiplina ng Agham Panlipunan.
Sagot:________
18. ● Ang mga probisyon sa Saligang-Batas ng 1987 ay gabay sa paggawa ng
iba pang batas sa ating bansa.
● Isang institusyon ang pamahalaan na nagpapairal ng mga batas at
patakaran para sa kabutihan ng mamamayan.
Sagot:________
19. ● Ang lakas paggawa, entreprenyur, teknolohiya, kapital at pamahalaan ay
mahalaga sa produksyon at pag-unlad ng ekonomiya.
● Patunay na maunlad ang ating bansa kung mabilis nating nakukunsumo
ang ating mga likas na yaman tulad ng kagubatan.
Sagot:________
20. ● Tumutukoy sa kultura ng tao at sa lokasyon ng tao sa iba’t ibang lugar ang
Heograpiyang Pisikal o “Physical Geography”
● Ang iba’t ibang anyong lupa at anyong tubig ay ginagamit ng mga tao
upang matugunan ang kanilang mga pangangailangan.
Sagot:________
6
ARALIN 1
MGA KWENTONG MAY SAYSAY
Ang araling ito ay tungkol sa kahulugan ng Kasaysayan. Sasagutin natin
ang tanong na ito: Bakit mahalagang malaman natin ang iba’t ibang kwento mula
sa nakalipas?
Pagkatapos mong gawin ang mga inihandang pagsasanay sa aralin,
inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:
1. Makapagpapahayag ng sariling kahulugan ng Kasaysayan;
2. Maibibigay ang pagkakaiba ng batayang primarya at
batayang sekondarya sa pag-aaral ng Kasaysayan; at
3. Makapagbibigay ng mga kasanayang kailangan sa pag-aaral ng
Kasaysayan.
Nasagot mo ba nang madali ang pagsusulit na ito?
Huwag kang mag-alala kung mababa ang nakuha mong iskor. Ito
ay isa lamang Panimulang Pagsusulit. Simula pa lamang iyan ng ating
masayang pag-aaral tungkol sa Kasaysayan. Ang mahalaga ay maging
matiyaga ka sa iyong pag-aaral.
Unti-unti mong matututunan ang bawat paksa at mga gawaing
inihanda para sa iyo. Kaya’t magsimula na tayo!
7
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
Ano ang mga salitang naiisip mo kapag naririnig ang salitang ito? Isulat
ang iyong mga sagot at naiisip na salita sa mga kahon.
KASAYSAYAN
Ano ang Kasaysayan?
Nasagutan mo ba ang mga kahon? Upang malaman mo kung may
kaugnayan sa kaysaysayan ang iyong mga isinulat sa mga kahon, basahin mong
mabuti ang mga susunod na talata.
Ang Kasaysayan ay isa sa pinakamatandang sangay ng pag-aaral sa
Agham Panlipunan. Si Herodutus ang kinikilalang “Ama ng Kasaysayan.” Siya ay
kilala sa pagsulat ng mga nakaraang pangyayari. Sa pagsulat ng kasaysayan
gumamit siya ng masusing pag-aaral, pananaliksik at mga ebidensyang susuporta
sa kanyang mga kwento. Kaya’t kung susuriin, ang kasaysayan ay isang
sistematikong pag-aaral ng mga nakaraang pangyayari upang maunawaan ang
ating kasalukuyan at mapaghandaan ang ating hinaharap.
8
Batay sa Kasaysayan, nauunawaan natin ang pagkakaugnay ng bawat
panahon: ang nakaraan, kasalukuyan at hinaharap. Ang Kasaysayan ay
sumasalamin din sa mga pagbabago ng mga tao, bayan at pangyayari. Subalit
dapat mong tandaan na hindi lahat ay naitatala sa aklat ng kasaysayan. Tanging
ang may saysay o halaga lamang ang naisusulat.
Mga Batayan Ng Pag-aaral Ng Kasaysayan
Alam mo ba na ang pag-aaral ng kasaysayan ay may mga pangunahing
batayan?
Una ay ang batayang primarya. Tungkol ito sa mga original na gamit na
tinatawag na “artifacts” tulad ng gamit na bato, palayok, armas, alahas, tirahan o
damit. Binubuo din ito ng mga “fossils” o mga labi ng tao, hayop o halaman.
Samantala, ang batayang sekundarya ay tungkol sa mga kagamitang
hango o kopya mula sa mga original. Ang mga batayang aklat na gamit sa
paaralan, mga kopyang larawan o ginayang pinta (replica), ay ilan sa mga
halimbawa ng batayang sekundarya.
Ang Kasaysayan ay maari ring magmula sa mga “oral tradition” o
kasaysayang nagpasalin-salin sa bibig ng mga tao mula sa nakaraan. Ang mga
halimbawa nito ay ang mga alamat, bugtong, kwentong bayan, salawikain, awit at
marami pang iba. Ikaw, may alam ka bang kwento mula sa mga lolo at lola mo o
kaya ay sa tatay at nanay mo na maaaring bahagi na ng ating kasaysayan?
Ikwento mo naman sa iba.
Totoo na maraming kwento sa ating paligid. Subalit hindi sapat na alam
natin ang sagot sa mga tanong na: Sino? Saan? Kailan? Dapat, kaya mo ring
sagutin ang Bakit o Paano? Dahil kung kayang-kaya mong sagutin yan,
masasabing isa kang mahusay na mag-aaral ng Kasaysayan.
9
Mga Kasanayan Sa Pag-aaral Ng Kasaysayan
Marami kang kasanayan na malilinang sa pag-aaral ng Kasaysayan. Ang
mga ito ay ang mga sumusunod:
• kakayahang malaman ang mga katangian ng mga lider, pinuno o pangulo
ng ating bansa at ang naging daan ng kanilang pag-angat at
pagkakatanggal sa kanilang posisyon,
• pagsasapuso at paggalang sa mga simbulo, adhikain, batas, alituntunin at
pamunuan ng bansa,
• pagtataguyod sa pambansang pagkakaisa, pag-unlad at pagkakaroon ng
kapayapaan,
• pagsasabuhay ng karapatan at responsibilidad ng bawat isa ayon sa
Saligang-Batas at adhikaing demokrasya, at
• paglinang at wastong pagpapahalaga sa yamang likas at yamang tao ng
ating bayan.
Kung matututuhan mo ang mga kasanayang, magiging makabuluhan ang
pag-aaral mo ng Kasaysayan.
10
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
Ngayon ay handa ka na upang gumawa ng sarili mong
pagpapakahulugan sa kasaysayan. Alam kong kaya mo yan, kaya isulat mo sa
patlang ang iyong naisip. Sikaping magamit ang mga salitang isinulat mo sa
Gawain 1. Gamitin mo rin ang mga natutuhan mo sa mga nakaraang talata.
Ang KASAYSAYAN ay_________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Binabati kita sa iyong nabuong kahulugan! Ngayon ay higit na malinaw na
marahil para sa iyo ang kahulugan ng KASAYSAYAN.
Tandaan Mo!
Ang Kasaysayan ay isa sa pinakamatandang sangay ng pag-
aaral sa Agham Panlipunan
Si Herodutus ang itinuturing na Ama ng Kasaysayan
Ang Kasaysayan ay sistematikong pag-aaral ng mga nakaraang
pangyayari upang maunawaan ang kasalukuyan at mapaghandaan ang
hinaharap.
Ang batayang primarya ay tungkol sa mga original na gamit tulad ng “artifacts”
at “fossils”, samantalang ang Batayang Sekundarya ay gamit na hango o kopya
mula sa original. Ito ay mga tulong sa pag-aaral ng kasaysayan.
Ang “oral tradition” ay bahagi ng kasaysayang nagpasalin-salin sa bibig ng mga
tao tulad ng alamat, bugtong, kwentong bayan, salawikain at awit.
11
Gawain 3: Paglalapat
Mag-isip ka ng isang mahalagang kasaysayan sa iyong buhay noong
ikaw ay nasa elementarya. Isulat mo sa kahon ang iyong naisip.
Hanggang sa kasalukuyan ba ay mahalaga pa rin sa iyo ang pangyayaring
iyon? Bakit? Isulat ang iyong sagot sa kahon (oo o hindi) at ipaliwanag mo kung
bakit.
May maitutulong ba sa iyong pag-aaral o pamumuhay ang pangyayaring
iyon? Nakatulong ba ito sa iyong pag-unlad? O naging balakid ba ito? (Mayron o
wala)? Pangatwiranan mo at isulat muli sa kahon ang iyong sagot.
Nauunawaan mo na ba kung paano makakatulong sa pag-unlad ang
nakaraan? Ngayon ay buuin mo ang mga sumusunod na patlang:
Makatutulong ang Kasaysayan sa pag-unlad kung:_________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_______________.
12
ARALIN 2
KAHULUGAN AT KAUGNAYAN NG MGA
DISIPLINA NG AGHAM PANLIPUNAN SA KASAYSAYAN
Ang araling ito ay tungkol sa kaugnayan ng Kasaysayan sa iba’t ibang
disiplina ng Agham Panlipunan tulad ng: Agham Pampulitika, Antropolohiya,
Ekonomiks, Heograpiya, Sikolohiya, at Sosyolohiya.
Pagkatapos ng aralin, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:
1. Makapagbibigay ng kahulugan at halimbawa ng mga disiplina ng Agham
Panlipunan ; at
2. Maipaliliwanag ang mga katangian at kaugnayan ng Kasaysayan sa iba’t
ibang disiplina ng Agham Panlipunan.
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
May iba’t ibang disiplina ang Agham Panlipunan. Ito ay ang mga
sumusunod:
Agham Pampulitika
Antropholohiya
Ekonomiks
Heograpiya
Kasaysayan
Sikolohiya
Sosyolohiya
13
Makikita sa kahon ang mga salitang may kaugnayan sa bawat disiplina ng
Agham Panlipunan. Pumili ng tigatlong (3) salita o konsepto na napapaloob bawat
disiplina. Isulat ang mga ito sa tamang hanay sa ibaba.
aral ng mga bayani
arkeolohikal
atityud
batayang primarya at sekondarya
estado
heograpiyang pantao
heograpiyang pisikal
institusyon at mga samahan
klima at panahon
lipunan
mahahalagang pangyayari
motibo
pagbabago ng wika
pamahalaan
pamilya
personalidad
produksyon
saligang-batas
sosyo-kultural
supply at demand ng produkto
kakapusan at pangangailangang pantao
Agham
Panlipunan
Antropolohiya Ekonomiks Heograpiya Kasaysayan Sikolohiya Sosyolohiya
Nasagutan mo ba ang pagsasanay? Huwag kang malungkot kung hindi mo
nailista sa tamang kahon. Ang mga susunod na paliwanag ang makakatulong upang
maunawaan mo nang mas malalim ang paksa natin. Handa ka na ba?
14
Ang Mga Disiplina Ng Agham Panlipunan
Ang Kasaysayan (History) ay nakaugnay sa iba’t ibang disiplina ng Agham
Panlipunan. Ano-ano ang mga ito? Isa-isahin natin: Agham Pampulitika (Political
Science), Antropolohiya (Anthropology), Ekonomiks (Economics), Heograpiya
(Geography), Sikolohiya (Psychology) at Sosyolohiya (Sociology).
Pag-aralan natin ang bawat isa. Ang Agham Pampulitika (Political Science) ay
tungkol sa pag-aaral ng mga konsepto at prinsipyo tungkol sa pamamahala ng isang
lipunan na may tiyak na teritoryo. Mahalaga ang Agham Panlipunan dahil sa mga
sumusunod:
a. Ito ay tumitiyak sa mga karapatan at responsibilidad ng mga mamamayan.
b. Nagbibigay ito ng kaalaman sa mga batas na umiiral sa Estado
c. Nakatutulong ito sa mga mamamayan upang makibahagi sa simulain ng
pamahalaan tulad ng demokrasya.
Sa Agham Pampulitika din natin inaalam ang mga elemento ng Estado: ang mga
tao o kabuuang populasyon sa Estado; teritoryo o ang kalupaang saklaw, ang
kalawakan sa itaas, at pati na ang mga katubigang itinakda ayon sa mga batas at
kasunduang pandaigdig. Bukod dito, mahalagang elemento rin ng estado ang
pamahalaan o organisasyong institusyon na nagpapatupad ng mga batas at alituntunin
sa pamamahala at tumitiyak sa kabutihan ng mga tao. Ang soberenya naman ay ang
elemento ng kapangyarihan ng estado na ipatupad ang mga batas at alitutunin para sa
lahat.
Pinag-aaralan din sa Agham Pampulitika ang mga itinadhana sa Saligang-Batas.
Mahalagang malaman ang Saligang-Batas dahil ito ang pangunahing batayan ng mga
batas ng isang bansa.
Ang Antropolohiya naman ay tungkol pag-aaral ng simula, pag-unlad at
katangian ng tao. Maaring uriin sa apat ang mga sangay ng Antropolohiya. Ang Sosyo-
kultural na sangay ang tumatalakay sa pag-unlad ng tao sa pamamagitan ng
pananaliksik pangkasaysayan. Ang Arkeolohikal na sangay ay tungkol sa sistematikong
paghuhukay at pag-aaral ng mga nagawa o naganap sa mga sinaunang tao. Ang Pang-
biolohikal na sangay ang nakatuon sa pagsusuri ng mga katangiang pisikal at pag-
unlad ng tao batay sa mga “fossils”. Ang Pag-aaral ng Wika ay tungkol sa pag-aaral ng
15
iba’t ibang lenggwahe ng tao upang malaman ang lawak at pagbabago ng
pakikipagtalastasan ng mga tao sa bawat isa.
Ang Ekonomiks ay ang pag-aaral tungkol sa produksyon, distribusyon, at
pagpapalitan ng kalakal at pagkonsumo. Sinusuri dito ang batas ng suplay at demand
at ipinaliliwanag kung paanong ang walang katapusang pangangailangan ng tao ay
matutugunan kahit may kakapusan tayo sa mga yamang natural. Pinag-aaralan din sa
Ekonomiks ang mga batayan sa pag-unlad ng isang bansa ayon sa kalagayang pang-
ekonomiya, gaya ng pambansang kita (GNP), empleyo, pagsugpo sa kahirapan at
pagpapatatag ng mga patakarang pananalapi.
Isa pang mahalagang sangay ng Agham Panlipunan ay ang Heograpiya. Sa pag-
aaral na ito nalalaman natin ang katangiang pisikal ng daigdig. Natatalakay din ang
pagkilos ng tao ayon sa katangian ng kanyang paligid. Mauunawaan natin ang
pakikibagay sa panahon, klima, lokasyon at kahalagahan ng mga likas na yaman.
May dalawang sangay ang heograpiya: Ang Heograpiyang Pisikal ay
naglalarawan at nagpapaliwanag ng distribusyon ng mga anyong lupa at anyong tubig
sa daigdig. Ang heograpiyang pantao naman ay tungkol sa pagkilala sa katangian ng
tao batay sa kanilang kultura at iba’t ibang gawain.
May mahahalagang kaalamang natatamo tayo sa pag-aaral ng heograpiya.
Natututuhan natin ang: (1) pagkakaiba o katangian ng mga lugar, (2) pag-uugnayan sa
pagitan ng mga tao at kanilang paligid na ginagalawan, at (3) pagsusuri sa iba’t ibang
gawain ng tao sa iba’t ibang panig ng daigdig.
Ang Sikolohiya ang sangay ng Agham Panlipunan na nakatuon sa pag-aaral ng
pagkilos o paggalaw ng tao. Pinag-aaralan dito ang pamamaraan ng pakikipag-ugnayan
ng tao sa ibang tao o pangkat. Kabilang sa pag-aaral ang personalidad o katauhan,
kakanyahan, at katangian ng indibidwal. Ang pangalawa ay ang motibo o mga layunin o
hangarin ng indibidwal o pangkat. Pangatlo ay ang atityud o ang kakayahan ng tao na
matutuhan ang pagtitimbang sa tama at mali. Pang-apat, ang pangkat sa lipunan at ang
pagkilos ng tao batay sa mga impluwensya o impresyon ng mga pangkat na
kinabibilangan ng tao. Dapat natin tandaan na bagama’t may mga taong pareho ang
pisikal na kaanyuan, magkakaiba-iba naman sila sa aspetong sikolohikal, gaya ng
personalidad at atityud.
16
Sosyolohiya ang sangay ng pag-aaral ng pakikipag-ugnayan ng tao sa mga
pangkat, institusyon o samahan na kanyang kinabibilangan. Kasama dito ang
pagsusuri sa mga proseso at suliranin na nararanasan ng tao.
Ang pamilya ang itinuturing na pangunahing institusyong tagapangalaga ng
tao. Bukod dito, pinag-aaralan din natin ang iba’t ibang kaugalian, tradisyon at gawi ng
mga malaking pangkat. Sa pagdami ng tao ay maaaring dumami ang mga suliranin sa
lipunan. Maaring magkaroon ng tunggalian ang magkakaibang pangkat sa, at dahil sa
mabilis na paglaki ng populasyon, urbanisasyon, maaring magkaroon ng kakapusan at
kahirapan sa lipunan. Dahil dito, pinag-aaralan sa sosyolohiya kung paano
matutugunan ng tao ang suliraning nabanggit.
Kasama sa pag-aaral ng sosyolohiya ang kooperasyon o pagkilos ng lahat
upang matamo ang layunin. Mayroon din naming kumpetisyon na maaaring maging
daan tungo sa pagpapabuti ng mga gawain ng tao.
Sa kabuuan, ano ang pagkakaugnay ng iba’t ibang sangay ng Agham
Panlipunan? Nabatid mo marahil na ang pag-aaral ng Kasaysayan ay kailangang
iugnay sa Agham Pampulitika. Ito ay upang makita ang pag-angat o pagbagsak ng
isang pamunuan o pamahalaan. Ang Antropolohiya naman ay mahalagang gabay sa
pagsulat ng Kasaysayan gamit ang mga “fossils” at “artifacts”. Ang Ekonomiks ay
naglalarawan sa kalagayang pangkabuhayan ng mga tao sa isang panahon.
Samantalang ang Heograpiya ay naglalarawan sa lokasyon o pinangyarihan ng
kasaysayan. Tumutulong ito sa pag-alam sa mga sinaunang sibilisasyong umunlad sa
mga gilid ng ilog tulad ng Mesopotamia, Tsina, Ehipto at India. Sa larangan ng
Sikolohiya ay maaaring masuri ang katangian ng ating mga pinuno at mga bayaning
nakaimpluwensya sa kasaysayan ng ating bayan. Ang Sosyolohiya ay nakatutulong din
sa Kasaysayan sa pamamagitan ng paglalarawan sa lipunan na hinubog ng ating
nakaraan.
Sa ganyang pagkakaugnay-ugnay ng ibat-ibang disiplina ng Agham Panlipunan,
itinuturing silang “multi-disciplinary.” Ang bawat isa ay may kontribusyon sa pag-aaral
ng lipunang ating ginagalawan at sa pag-aaral ng ating kasaysayan.
17
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
Ngayong napag-aralan mo na ang kaugnayan ng bawat sangay ng
Agham Panlipunan, subukan mo kung naunawaan mo ang mga ito.
Magtala ka ng mga salita o kahulugan na may kaugnayan sa bawat sangay ng
Agham Panlipunan na ating tinalakay. Ilista sa tamang hanay ang iyong sagot.
A
G Agham Pampulitika 1. _____________________________
H 2. _____________________________
A Antropolohiya 1. _____________________________
M 2 ______________________________
Ekonomiks 1. ______________________________
P 2_______________________________
A Heograpiya 1. ______________________________
N 2. ______________________________
L Kasaysayan 1. _____________________________
I 2. ______________________________
P Sikolohiya 1. ______________________________
U 2. ______________________________
N Sosyolohiya 1. ______________________________
A 2. ______________________________
N
Binabati kita! Mahusay ang iyong ginawa. Sa palagay ko ay handa ka na sa
pagbubuod ng mahahalagang paksa sa araling ito.
18
Tandaan Mo!
Ang Agham Panlipunan ay may iba’t ibang disiplina tulad ng Agham
Pampulitika, Antropolohiya, Ekonomiks, Heograpiya, Kasaysayan,
Sikolohiya, at Sosyolohiya.
Agham Pampulitika (Political Science) ang tawag sa pag-aaral ng mga konsepto at
prinsipyo ukol sa pamamahala ng isang lipunan na may tiyak na teritoryo.
Antropolohiya naman ang tawag sa pag-aaral ng pinagmulan, pag-unlad, at katangian
ng tao.
Ekonomiks ang tawag sa pag-aaral ng produksyon, distribusyon, pagpapalitan at
pagkonsumo ng kalakal.
Heograpiya ang pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig. Sa pag-aaral na ito
nalalaman natin ang pagkilos ng tao ayon sa katangian ng kanyang paligid tulad ng
pakikibagay sa panahon, klima, lokasyon, at likas na yaman.
Sikolohiya naman ang tawag sa pag-aaral sa pagkilos o paggalaw ng tao. Pinag-
aaralan din ang pamamaraan ng pakikipag-ugnayan ng tao sa ibang tao o pangkat.
Sosyolohiya ang tawag sa pag-aaral ng pakikipag-ugnayan ng tao sa mga pangkat,
institusyon o samahan na kanyang kinabibilangan. Kasama din dito ang pagsusuri sa
mga proseso at suliranin na nararanasan ng tao.
Ang Agham Panlipunan ay “multi-disiciplinary”, sa dahilang may kaugnayan sa isa’t isa
ang iba’t ibang sangay nito.
19
Gawain 3: Paglalapat
Paano mo pag-aaralan ang islang nasa larawan at ang mga taong
nakatira dito? Magtala ng isang paksa a tanong na masasagot ng bawat
sangay ng Agham Panlipunan na magiging pokus ng iyong pag-aaral. Sundan mo ang
unang halimbawa.
1. Antropolohiya: Anong lahi mayroon ang mga taong nakatira sa isla?
2. Kasaysayan: __________________________________________________
3. Sikolohiya: ____________________________________________________
4. Heograpiya: ___________________________________________________
5. Sosyolohiya: ___________________________________________________
6. Ekonomiks: ____________________________________________________
20
ARALIN 3
KAUGNAYAN NG KASAYSAYAN SA LIPUNAN
Ang araling ito ay tungkol sa kaugnayan ng kasaysayan sa lipunan. Bakit
kailangang makita natin ang kahalagahan ng kasaysayan sa lipunan ating
ginagalawan?
Inaasahang pagkatapos ng aralin, ikaw ay
1. Makapaglilista ng mga kahalagahan ng pag-aaral ng kasaysayan; at
2. Makapagbibigay ng paliwanag hinggil sa kaugnayan ng kasaysayan sa lipunan.
Handa ka na ba? Basahin mo muna ang unang gawain at pag-isipan mo ang ilan
sa mga dahilan kung bakit mahalagang pag-aralan natin ang KASAYSAYAN.
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
Tingnan natin ang halimbawang ito. Pansinin mo ang ilang mga
mahahalagang tao, pook o pangyayari sa talahanayan. Bakit sila mahalaga?
MAHALAGA SA
ATING
KASAYSAYAN
MGA HALIMBAWA DAHILAN KUNG BAKIT MAHALAGA:
TAO JOSE P. RIZAL
Siya ang gumising sa damdaming makabayan.
Nagbuwis ng buhay para sa kanyang bayan.
Lumikha ng Noli Me Tangere at El Filibusterismo
para isiwalat ang pang-aabuso ng mga Kastila.
POOK INTRAMUROS
Sentro ng pamahalaan sa panahon ng mga Kastila.
Maraming nakulong na Pilipino lalo na sa Fort
Santiago. Ito ay simbolo ng pagsasakripisyo para sa
kalayaan
PANGYAYARI PEOPLE’S POWER 1986
Nanumbalik ang Demokrasya sa Pilipinas.
Ipinakita ng mga Pilipino sa mapayapang paraan,
ang pagkilos upang magwakas ang pamahalaang
diktatoryal.
21
Kahalagahan ng Pag-aral ng Kasaysayan sa Lipunan
Nakita mo ba mula sa mga halimbawa ang kahalagahan ng KASAYSAYAN?
Upang ganap nating maunawaan ang ating kasaysayan dapat nating alamin ang
mga kahalagahan nito:
Upang malaman ang katangian ng ating lipunan, pamahalaan, kultura, paniniwala,
kabuhayan at kapaligiran.
Upang maunawaan ang ating kasalukuyang kalagayan batay sa nakaraan at nang
mapabuti natin ang ating hinaharap.
Upang makahanap ng solusyon sa ating mga suliranin tulad ng mga digmaan, sakit,
terorismo, kahirapan at marami pang iba.
Upang magkaroon ng matibay na ugnayan sa ibang lugar o bansa, sa panahon ng
kapayapaan o kaguluhan.
Upang makilala ang papel na ginampanan ng ating mga bayani sa pagsusulong ng
pagbabago at kalayaan ng ating bayan.
Upang matukoy ang mga katangian ng mga pinuno ng ating bayan.
Upang mapalalim pang lalo ang damdaming makabayan sa isip, sa salita at sa gawa ng
bawat isa.
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
I. Makapagbibigay ka pa ba ng iba pang halimbawa? Magtanong sa iyong
mga magulang o magbasa sa isang aklatan at bumuo ng sariling talahanayan.
II. Punan ang mga patlang ng angkop na salita batay sa ating aralin
Ang Kasaysayan ay nakatutulong upang malaman natin ang ating
___________, maunawaan ang ______________ at mapaghandaan ang ating
____________. Nakakatulong din ito sa pagmumungkahi ng ___________ sa ating
mga suliranin tulad ng digmaan at pagkagutom. Sa kasaysayan din natin nakilala ang
mga __________ na nag-alay ng buhay tungo sa pagbabago at kalayaan ng bayan.
22
Tandaan Mo!
Ang pag-aaral ng Kasaysayan ay mahalaga dahil ito ay:
Nakatutulong upang mapabuti ang ating lipunang ating ginagalawan.
Nakapagbibigay ng solusyon sa ating mga suliranin at
nakapagpapalaganap ng matibay na ugnayan sa ibang bansa.
Nakikilala natin ang mga naiambag ng ating mga bayani at mga pinuno sa paghubog ng
damdaming makabayan tungo sa pambansang pagkakaisa.
Gawain 3: Paglalapat
A. Ang mga sumusunod ay mga pangayayari sa ating kasaysayan.
Pagtambalin ang mga pangyayari at ang kahalagahan nito sa ating
buhay sa kasalukuyan. Isulat ang titik ng tamang sagot sa patlang
sa kaliwa. Pagkatapos ay tingnan ang tamang sagot sa pahina _____.
Pangyayari Kahalagahan
_____1. Sinakop ni Magallanes ang
Pilipinas noong Marso 16, 1521 at
nagmisa sa Limasawa makaraan ang
ilang araw
_____2. Sigaw ng Pugadlawin na
pinangunahan ni Andres Bonifacio
bilang hudyat ng pag-aalsa laban sa
mga kastila.
_____3. Noong Enero 9, 1945,
nagbalik si Gen. Douglas MacArthur sa
Pilipinas upang tulungan ang mga
Pilipino sa paglaban sa mga Hapones
a. Simula ng pagkakaisa ng mga
Pilipino upang labanan ang mga
Kastila at asamin ang kalayaan.
b. Nagsimula ang Kristiyanismo at
nakilala ang Pilipinas bilang isang
katolikong bansa hanggang sa
kasalukuyan.
c. Simula ng sariling pamumuno at
paninindigan upang isulong ang
soberenya ng Pilipinas.
23
_____4. Nabaril si Ninoy Aquino
noong Agosto 21, 1983 pagbalik niya
sa Pilipinas upang isulong ang
“reconciliation”.
_____5. Pinagkalooban tayo ng
kalayaan ng mga Amerikano noong
Hulyo 4, 1946.
d. Simula ng pagbabayad ng maraming
utang na loob sa nga Amerikano na
kinabibilangan ng mga base-militar sa
bansa.
e. Hudyat ng kasukdulan ng martial law
at pagbubuo ng iisang damdamin
tungo sa mapayapang pagbabago.
B. Magbigay ka ng tatlong halimbawa gaya ng nasa talahanayan. Mag tanong sa
inyong magulang o magbasa sa isang aklatan at bumuo ng sariling talahanayan.
MGA DAPAT TANDAAN SA MODYUL NA ITO:
Ngayong natapos mo na ang mga aralin sa modyul na ito, ano ang
mahahalagang kaalaman na dapat mong tandaan?
Ang Kasaysayan ay ang sistematikong pag-aaral ng mga pangyayari upang
maunawaan ang kasalukuyan at mapaghandaan ang hinahanap.
Ang batayang primarya at batayang sekundarya ay mga tulong sa pag-aaral ng
Kasaysayan. Ang “oral tradition” ay binubuo ng mga kwento, alamat, kwentong
bayan at iba pang kapupulutan ng aral na nagpasalin-salin sa henerasyon.
Ang Agham Panlipunan ay binubuo ng iba’t ibang disiplina tulad ng Agham
Panlipunan, Antropolohiya, Ekonomiks, Heograpiya, Kasaysayan, Sikolohiya at
Sosyolohiya. Ang mga ito ay “multi-disciplinary” kaya’t magkakaugnay.
Ang pag-aaral ng Kasaysayan ay mahalaga dahil nakatutulong ito upang mapabuti
ang lipunan. Nakapagbibigay din ito ng solusyon sa mga suliranin ng bansa, at
nakapagpapalaganap ng matibay na ugnayan sa ibang bansa. Dahil sa Kasaysayan
ang nakikilala rin natin at napahahalagahan ang mga bayani at pinuno natin na
nagpakita ng damdaming makabayan.
24
PANGWAKAS NA PAGSUSULIT:
Unang Bahagi:
Panuto: Suriin at unawaing mabuti ang bawat katanungan at pangungusap.
Pagkatapos ay bilugan ang titik ng tamang sagot.
1. Ang Kasaysayan ay isang sistematikong pag-aaral ng:
A. Gawain ng tao at ng kanilang materyal na pangangailangan sa araw-araw
B. Katangiang pisikal ng isang lugar at ang mga pagbabagong nagaganap
dito
C. Nakaraan upang maunawaan ang kasalukuyan at mapaghandaan ang
kinabukasan
D. Pakikipag-ugnayan ng tao sa mga pangkat, institusyon o samahan sa
kanyang paligid
2. Bilang isa sa mga elemento ng Estado, ano ang Soberanya?
A. Kabuuang bilang ng populasyon sa isang bansa o lugar
B. Kapangyarihan na magpatupad ng batas, patakaran at alituntunin sa
bansa
C. Saklaw na kalupaan at katubigang itinakda ng batas
D. Sangay na naglilingkod at nagbibigay serbisyo sa kagustuhan ng mga tao
3. Alin sa mga sumusunod ang pinakamainam na batayang primarya bilang original na
batayan sa pagsulat ng kasaysayan?
A. Buto o labi‘ ng tao
B. Interpretasyon
C. Kwentong nagpasalin-salin
D. Sangguniang aklat sa paaralan
4. Sa pagsulat ng kasaysayan ay nangangailangan ng mga batayan at ebidensya tulad
ng "oral tradition" na tumutukoy sa:
A. Paggagaya ng mga kagamitan mula sa original na ebidensya
25
B. Pagpapakita ng mga katutubong damit ng mga sinaunang tao sa isang
lugar
C. Pagpapasa-pasa ng mga gamit tulad ng kasangkapan, salapi, aklat at
alahas
D. Pagsasalin sa mga bibig ng tao tulad ng alamat, kwentong bayan, awit at
pabula
5. Bilang mag-aaral ng kasaysayan, paano mo maiuugnay ang kahalagahan ng
Kasaysayan sa lipunang iyong ginagalawan?
A. Bumuo ng samahang hihingi ng mga pagbabago sa pamahalaan upang
maiwasan ang kaguluhan sa kapaligiran
B. Humingi ng mga pangunahing serbisyo sa pamahalaan upang
maipatupad ang lahat ng pangako sa mamamayan
C. Maging aktibo sa mga talakayan at debate ukol sa mga isyung pampulitika
sa bansa
D. Sikaping maunawaan ang mga pangyayari sa nakaraan upang
maunawaan ang kasalukuyan at mapaghandaan ang kinabukasan
6. Bilang mag-aaral ay nais mong malaman ang kaugnayan ng Kasaysayan at iba
pang disiplina ng Agham Panlipunan. Ano ang iyong gagawin upang magkaroon ng
malawak na kaalaman ukol dito?
A. Magbasa ng mga pahayagan ukol sa kasalukuyang kaganapan sa buong
bansa.
B. Suriin ang mga programa ng pamahalaan na nakapagpabago sa
kabuhayan
C. Pag-aralan ang pinagmulan at pag-unlad ng mga tao at pamahalaan na
nakapaghubog sa kultura.
D. Unawain ang mga kuru-kuro ng mga taong may kasanayan sa
Kasaysayan.
26
7. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang HINDI nagpapakita ng kaugnayan ng
Kasaysayan sa iba pang disiplina ng Agham Panlipunan?
A. Sa Kasaysayan ay naiuugnay ang Sikolohiya ukol sa pamumuhay ng mga
tao at ang parteng ginagampanan nila sa pagbuo ng ating kasaysayan.
B. Sa Kasaysayan ay napag-aaralan ang Antropolohiya na tumutukoy sa
simula, pag-unlad at katangian ng tao
C. Sa Kasaysayan ay natatalakay ang Agham Pampulitika bilang pag-aaral
sa simula at pagkakatatag ng isang pamahalaan
D. Sa Kasaysayan ay natutukoy ang mga pag-aaral sa agham at teknolohiya
upang mapaunlad ang medisina.
8. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang tumutukoy sa kaugnayan ng
Kasaysayan sa iba pang disiplinang panlipunan?
A. Ang Kasaysayan ang nagpapaliwanag sa pag-unlad ng kultura ng isang
lugar o bayan
B. Ang Kasaysayan ang nagtatakda ng mga hakbang sa ikauunlad ng
kabuhayan na ayon sa pangangailangan ng mga tao
C. Ang kasaysayan ay bahagi ng isang kadena ng kaalamang nag-uugnay
sa pag-aaral ng Agham Pampulitika, Sosyolohiya, Heograpiya,
Antropolohiya, Ekonomiks at Sikolohiya.
D. Ang kasaysayan ay naglalarawan sa mga sakripisyo, pakikipaglaban, at
maging mga likhang-sining ng mga tanging Pilipino sa ating kasaysayan.
9. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang pinakamahalagang dulot ng pag-aaral
ng Kasaysayan?
A. Nadaragdagan ang ating kaalaman sa ating pag-aaral ng kasaysayan
B. Nahuhubog ang kasanayan nating magsuri ng mga kaganapan sa ating
bansa
C. Nalalaman natin ang talambuhay ng mga pinuno at ang kanilang
mahahalagang nagawa para sa bayan
27
D. Nalilinang ang ating damdaming makabayan at natatamo ang pagkakaisa
tungo sa kapayapaan at pag-unlad
10.Alin sa mga sumusunod na pagpapahalaga ang pinaka-angkop sa pag-aaral ng
Kasaysayan?
A. Maipagmalaki ang lahing Pilipino sa ibang bansa at sa mga dayuhang
mamamayan
B. Maipakita ang pagtangkilik sa mga produkto at serbisyong Pilipino kaysa
sa mga dayuhan
C. Maisabuhay ang damdaming makabayan at pagpapahalaga sa mga
nagawa ng mga dakilang tao sa kasaysayan
D. Makagawa ng mga likhang-sining na tumutukoy sa kahusayan ng lahing
Pilipino
Ikalawang Bahagi:
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang una at ikalawang pangungusap.
Isulat sa patlang ang titik:
A, Kung ang parehong pangungusap ay TAMA
B, Kung ang parehong pangungusap ay MALI
C, Kung ang unang pangungusap ay TAMA,
at ang ikalawang pangungusap ay MALI
D, Kung ang unang pangungusap ay MALI,
at ang ikalawang pangungusap ay TAMA
11.● Ang Agham Pampulitika ay tumutukoy sa pagsisimula, pagtatatag, at
pagpapatupad ng mga alituntunin at batas ng isang pamahalaan.
● Ayon sa ating Saligang Batas, ang simbahan ay isang mahalagang elemento sa
pagbuo ng Estado.
Sagot:________
28
12.● Ang pag-aaral ng Antropolohiya ay nauuri sa sosyo-kultural, arkeolohikal, pang-
biolohikal at wika.
● Ang “fossils” at “artifacts” ay ginagamit sa Antropolohiya upang makasulat ng
kasaysayan.
Sagot:________
13.● Ang mga anyong lupa at anyong tubig kasama na ang klima at panahon, ay
mahalagang sinusuri sa Sikolohiya.
● Ayon sa mga dalubhasa ng Sikolohiya, may mga tao na magkatulad ang
katangiang pisikal, ngunit di magkapareho ang mga personalidad.
Sagot:________
14.● Itinuturo sa Ekonomiks na ang pangangailangan ng tao tulad ng pagkain, ay
walang katapusan habang ang pinagkukunang yaman ay nauubos.
● Ang “import” at “export” ang tanging batayan sa pag-aaral ng ekonomiya at pag-
unlad ng isang bansa.
Sagot:________
15.● Ang Heograpiya ay ang pag-aaral na nakatuon sa mga katangiang pisikal ng
kalawakan tulad ng mga planeta at bituin.
● Ang dalawang pangunahing sangay ng Heograpiya ay Heograpiyang Pisikal at
Heograpiyang Pantao.
Sagot:________
16.● Ayon sa Sosyolohiya, ang Barangay ang pangunahing institusyon sa lipunan na
nangangalaga sa tao.
● Ang kooperasyon at kompetisyon sa lipunan ay mahalaga upang mapabuti ang
kalagayan ng mga tao.
Sagot:________
29
17.● Ang Agham Panlipunan ay magkakadugtong na kaisipang ating pinag-aaralan
kaya ito ay tinawag na “multi-disciplinary”.
● Ang bawat disiplina sa Agham Panlipunan ay nakatutulong upang mapadali ang
pag-aaral ng pagkilos at pag-iisip ng tao.
Sagot:________
18.● Ang pamahalaan ay isang institusyon na nagpapatupad ng mga batas at
alituntunin para sa kabutihan ng mga tao.
● Itinatadhana ng Saligang Batas ang mga probisyon bilang gabay o batayan sa iba
pang batas na gagawin sa bansa.
Sagot:________
19.● Sa Ekonomiks, ipinakikita na ang pambansang kita ay mahalaga sa pag-unlad ng
isang bansa.
● Ang mabilis na pagkaubos ng ating mga likas na yaman tulad ng kagubatan ay
patunay na maunlad na ang ating bansa.
Sagot:________
20.● Ang heograpiyang pisikal ay tumutukoy sa pagbabahagi ng tao sa iba’t ibang
lugar at sa mga katangian ng kanyang kultura.
● Ang tao ay may kakayahang ayusin ang mga anyong lupa at anyong tubig upang
matugunan ang kanyang pangangailangan.
Sagot:________
30
GABAY SA PAGWAWASTO:
PANIMULANG PAGSUSULIT
1. D 11. C
2. D 12. A
3. B 13. B
4. B 14. C
5. A 15. D
6. C 16. D
7. D 17. A
8. A 18. A
9. B 19. C
10. B 20. D
ARALIN 1 Mga Kwentong May Saysay
Gawain1: Pagisipan Mo!
LUMANG GAMIT
NAKARAANG
PANGYAYARI
BATAYANG
PRIMARYA
ORAL
TRADISYON
FOSSILS
HERODUTUS
KASALUKUYAN
G PANGYAYARI
ARTIFACTS
BATAYANG
SEKUNDARYA
HINAHARAP
KASAYSAYAN
31
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
Ang Kasaysayan ay sistematikong pag-aaral ng mga nakaraang pangyayari
upang maunawaan ang ating kasalukuyan at mapaghandaan ang hinaharap.
Gawain 3: Paglalapat
Halimbawa ng maaaring kasagutan:
ARALIN 2: Kaugnayan ng mga Disiplinang Agham Panlipunan sa Kasaysayan
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
Agham
Panlipunan
Antropolohiya Ekonomiks Heograpiya Kasaysayan Sikolohiya Sosyolohiya
Estado Arkeolohikal Produksyon
Klima at
Panahon
Aral ng mga
Bayani
Atityud
Institusyon/
Samahan
Pamahalaan
Pagbabago
Ng Wika
Suplay at
Demand
Heograpiyang
Pantao
Batayang
Primarya
at Sekundarya
Motibo Lipunan
Saligang Sosyokultutal
Panganga-
ilangan at
Kakapusan
Heograpiyang
Pisikal
Mahahalagang
Pangyayari
Personalidad Pamilya
Mahalagang kasaysayan ng aking buhay: Pagkakamit ng ikalawang
karangalan sa aking pagtatapos sa ika-anim na baytang.
Mahalagang pa rin ba ang pangyayaring iyon hanggang ngayon? Bakit?
Dahil sa pagkakamit ko ng karangalang iyon, nagkaroon ako ng inspirasyon
sa aking pag-aaral.
May maitutulong ba sa iyong pag-aaral o pamumuhay ang pangyayaring
iyon? Paano? Nagdulot ito ng pagkakataon upang maipagpatuloy ko ang
aking pag-aaral kahit kami ay mahirap lamang. Kung wala akong naging
karangalan, maaaring hindi na ako pinag-aral ng aking mga magulang dahil
sa aming kahirapan.
32
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
1. Agham Panlipunan : pag-aaral ng mga konsepto at prinsipyo tungkol sa
pamamahala ng isang lipunan na may tiyak na teritoryo.
2. Antropolohiya : pag-aaral ng simula, pag-unlad at katangian ng tao.
3. Ekonomiks : pag-aaral tungkol sa produksyon, distribusyon, pagpapalitan ng
kalakal at pagkunsumo.
4. Heograpiya : pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig.
5. Kasaysayan : sistematikong pag-aaral ng mga nakaraang pangyayari upang
maunawaan ang ating kasalukuyan at mapaghandaan ang hinaharap.
6. Sikolohiya : pag-aaral sa pagkilos o paggalaw ng tao at pamamaraan ng
pakikipag-ugnayan.
7. Sosyolohiya : pag-aaral sa pakikipag-ugnayan ng tao sa ibang tao o pangkat,
institusyon o samahan na kanyang kinabibilangan.
Gawain 3: Paglalapat
Ang mga sumusunod ay halimbawa ng mga tanong na saklaw ng bawat sangay ng
Agham Panlipunan. Iba’t ibang ang mga katanungan tungkol sa isang lipunan depende
sa sangay ng agham panlipunan.
Anong lahi mayroon ang
nga taong nakatira sa
isla?
(ANTROPOLOHIYA)
Saan nagmula at kalian
nakarating sa isla ang
mga ninuno ng mga sa
isla?
(KASAYSAYAN)
Ano ang mga likas na
yaman sa isla?
(HEOGRAPIYA)
Anu-ano ang mga
pagdiriwang na
ginaganap sa isla?
(SOSYOLOHIYA)
Ano ang mga
pangunahing produkto
sa isla?
(EKONOMIKS)
Paano nakikibagay sa
kapwa ang mga tao
dito?
(SIKOLOHIYA)
33
ARALIN 3 Kaugnayan ng Kasaysayan sa Lipunan
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
Mapapansin mo n amahalaga ang mga tao, pook, at mga pangyayaring
nabanggit dahilan sa mga sumusunod:
1. Tao - Kagaya ni Dr. Jose Rizal, malaki ang papel ng mga bayani natin sa
paggising ng pambansang diwa.
2. Pook - Ang mga makasaysayang pook ay nagpapaalala sa ating
nakaraan.
3. Pangyayari - Sa mga pangyayari sa nakaraan, nahuhubog ang mga
mamamayan. Gabay din ang makasaysayang pangyayari
ng mga desisyon pambansa.
Gawain2: Pagpapalalim ng Kaalaman
Ang kasaysayan ay nakatutulong upang malaman natin ang ating nakaraan,
maunawaan ang kasalukuyan, at mapaghandaan an gating hinaharap. Nakatutulong
din ito sa pagmumungkahi ng solusyon tulad ng digmaan at pagkagutom. Sa
Kasaysayan din natin nakilala ang mga bayani na nag-alay ng buhay tungo sa
pagbabago at kalayaan ng bayan.
Gawain 3: Paglalapat
Pangyayari / Kahalagahan
1. b
2. a
3. d
4. e
5. c
34
PANGWAKAS NA PAGSUSULIT
1. C 11. C
2. B 12. A
3. A 13. B
4. D 14. C
5. D 15. D
6. C 16. D
7. D 17. A
8. C 18. A
9. D 19. C
10. C 20. D
ARALING PANLIPUNAN I
(Effective and Alternative Secondary Education)
MODYUL 2
PILIPINAS LUPAIN NG ATING LAHI
BUREAU OF SECONDARY EDUCATION
Department of Education
DepEd Complex, Meralco Avenue
Pasig City
1
MODYUL 2
PILIPINAS: LUPAIN NG ATING LAHI
Paano natin sisimulan ang pag-aaral ng Kasaysayan? Sa Modyul 1,
nabatid natin na isa sa mga sangay ng pag-aaral ng Agham Panlipunan ay
Heograpiya. Nabatid din natin na may malaking kaugnayan ang heograpiya sa
ang Kasaysayan.
Sa modyul na ito, sisikapin nating unawain ang kahalagahan ng pisikal na
katangian o heograpiya ng ating bansa.
May tatlong araling inihanda para sa iyo:
Aralin 1: Katangiang Pisikal at Pinagkukunang Yaman ng Pilipinas
Aralin 2: Ang Pambansang Teritoryo
Aralin 3: Rehiyonalisasyon
Inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod pagkatapos ng mga
aralin sa modyul na ito.
1. Masusuri ang katangiang pisikal ng Pilipinas tulad ng lokasyon, hugis, anyo,
sukat, lawak at klima;
2. Matutukoy ang mga likas na yaman ng bansa na nangangailangan ng wastong
paggamit at pangangalaga;
3. Maituturo sa mapa ang mga hangganan ng pambansang teritoryo ng Pilipinas
ayon sa Saligang-Batas ng 1987;
4. Maipaliliwanag ang mga probisyon ng Doktrinang Pangkapuluan (Archipelagic
Doctrine) at ng Exclusive Economic Zone;
5. Matatalakay ang mga layunin at dahilan ng rehiyonalisasyon ng Pilipinas; at
6. Masusuri ang epekto ng pisikal na heograpiya sa mga pag-uugali at kamalayang
pangkapaligiran at pag-unlad ng bawat rehiyon.
Handa ka na ba? Bago ang lahat, sagutin mo muna ang panimulang
pagsusulit.
2
PANIMULANG PAGSUSULIT:
Panuto: Bilugan and titik ng tamang sagot.
1. Ang klimang tropikal ng Pilipinas ay batay sa kanyang lokasyon na:
A. malayong nasa itaas ng equator
B. mismong nasa equator
C. banayad na nasa ibaba ng equator
D. banayad na nasa itaas ng equator
2. Ang Pilipinas ay binubuo ng _____________ pulo.
A. 7,707 C. 7,701
B. 7,107 D. 7,109
3. Ito’y binubuo ng biyaya ng lupa, karagatan, ilog, kagubatan, at kapaligirang
pangkalikasan.
A. likas na yaman C. yamang pisikal
B. yamang pantao D. lakas paggawa
4. Kasama ng Pilipinas, ang bansang ____________ at iba pang mga estadong
arkipelago ay namuno sa pagpapanukala at pagsasakatuparan ng
pandaigdigang kumperensiya sa Batas sa Karagatan.
A. Indonesia C. Brunei
B. Malaysia D. Thailand
5. Ang Saligang-Batas na nagtatadhana ng lawak na nasasakop ng Pilipinas ay
ang:
A. Konstitusyon ng 1972 C. Konstitusyon ng 1973
B. Konstitusyon ng 1987 D. Konstitusyon ng 1935
6. Ang Pilipinas ay isang arkipelago dahil:
A. ito’y binubuo ng mga isla na napapaligiran ng dagat sa lahat ng direksyon.
B. ito’y napapaligiran ng dagat sa hilaga at timog.
C. ito’y isang pulo na napapaligiran ng tubig.
D. ito’y isang makipot na lupain na kakikitaan ng mga bundok at tubig.
7. Apatnapu’t limang bahagdan ng kalupaan ng Pilipinas ay nagagamit sa:
A. pagmimina C. agrikultura
B. komersyo at kalakal D. pangingisda
3
8. Ito ang sentro ng kulturang Ifugao:
A. Autonomous Region of Muslim Mindanao
B. Cordillera Autonomous Region
C. CARAGA
D. Bicol Region
9. Ang pinakamahabang kabundukan sa Pilipinas ay ang:
A. Kabundukan ng Zambales
B. Kabundukan ng Caraballo
C. Kabundukan ng Sierra Madre
D. Kabundukan ng Ifugao
10.Ang anyong tubig sa silangang bahagi ng bansa ay ang:
A. Dagat Celebes C. Kanal ng Bashi
B. Timog Dagat Tsina D. Karagatang Pasipiko
11.Ang Bikol o Ikalimang Rehiyon ay kilala sa buko, pili at abaka. Ang mga
probinsiyang katulad ng Albay at Sorsogon naman ay mahalagang
pinanggagalingan ng _________
A. enerhiyang geothermal
B. enerhiyang solar
C. enerhiyang hydro-electric
D. enerhiyang bio-gas
12.Batay sa P.D. 1596 na nilagdaan noong ika-11 ng Hunyo, 1978, ang Pilipinas ay
umaangkin sa _______________ bilang bahagi ng pambansang teritoryo na
nasasalig sa kasaysayan at titulong legal:
A. Turtle Island
B. Scarborough Shoal
C. Sabah
D. Mga Isla sa Kalayaan
13.Sa Kanluran, anong bansa ang kalapit ng Pilipinas?
A. Indonesia C. Taiwan
B. Vietnam D. Malaysia
4
14.Ang lalawigan ng rehiyong ito ay kadalasang daanan ng mga ulan at bagyo.
Dahil dito,kilala ang rehiyon sa pagiging mahirap at sa mababang produksyon.
A. Rehiyon VII – Gitnang Bisaya
B. Rehiyon VIII – Silangang Bisaya
C. Rehiyon VI – Kanlurang Bisaya
D. Rehiyon I – Ilocos
15.Ang mga sumusunod ay suliraning naidulot ng pagkakahiwa-hiwalay ng mga
pulo ng Pilipinas maliban sa:
A. mabagal na sistema ng transportasyon
B. kahirapan sa pangangasiwa at pamamahala sa kapuluan
C. kawalan ng pagkakaunawaan ng mga Pilipino dulot ng maraming wika
D. pagpili ng mga pinuno sa bansa
16.Ang matabang lupa mula sa bulkan sa lalawigan ng Davao ay lumilikha ng mga
produktong pang-agrikultural. Nangunguna sa buong Mindanao ang Davao sa
produksyon ng:
A. orkidyas C. abaka
B. bigas D. saging
17.Alin sa listahan ang bansa na hindi umaangkin sa mga Isla ng Spratlys?
A. Taiwan C. Malaysia
B. China D. Thailand
18.Ang pangingisda at pagsisid sa mga perlas ang mga pangunahing ikinabubuhay
sa rehiyong ito. Tanyag din ang rehiyong ito sa makukulay na moske at vinta at
mga bahay sa baybaying dagat:
A. Rehiyon XIII – C.A.R
B. ARMM
C. Cordillera Administrative Region
D. Rehiyon IX - Kanlurang Mindanao
19.Ang tropikal na klima ng Pilipinas ay may katangiang:
A. maalinsangan at maulan
B. mainit at maulan
C. mainit at mahalumigmig
D. maulan at mainit
20.Ang mga Isla sa Kalayaan (Spratlys) ay bahagi ng ______________
A. Mindanao
B. Sulu
C. Palawan
D. Batangas
5
ARALIN 1
KATANGIANG PISIKAL AT PINAGKUKUNANG YAMAN
Handa ka na bang magsimula? Ang araling ito ay tumatalakay sa lokasyon,
lawak, hugis, topograpiya, klima at mga pinagkukunang yaman ng Pilipinas. Madali
lamang, hindi ba?
Pagkatapos ng aralin, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:
1. Maipaliliwanag ang kahalagahan ng lokasyon, sukat, at hugis ng mga rehiyon sa
kanilang pag-unlad;
2. Maipaliliwanag kung paano nakatutulong sa pag-unlad ng bawat rehiyon ang
mga pinagkukunang yaman nito;
3. Maiisa-isa ang iba’t ibang klima sa Pilipinas; at
4. Mailalarawan ang topograpiya ng Pilipinas.
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
Panuto: May mga salitang nabubuo mula sa letrang nakakahon.Bilugan
mo ang mga nabuo mong salita na nakapaloob sa parisukat. Ito ay
maaring pahalang o pahaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga tanong
sa ibaba.
S H A P O N
I X A V I Z
L T S I N A
A I Y E D T
N M A T I X
G O X N Y P
A G T A A N
N X A M O Y
B R U N E I
K A P U L O
1. Anu-ano ang mga lokasyong nasa parisukat? _______________________
2. Ano ang mga bansang tinutukoy? ________________________________
3. Mayroon din bang anyong lupa sa parisukat? _______________________
6
Lokasyon, Lawak at Hugis ng Pilipinas
Kung titingnan natin sa mapa, nasa Hilagang Silangan ng Asya ang
Pilipinas. Ang Pilipinas ay matatagpuan sa pagitan ng 4° 23` at 21° 30` hilagang
latitud at ng 116°E at 127° silangang meridyan / longhitud. Ito ay napapaligiran ng
Bashi Channel sa hilaga, Dagat ng Sulu at Celebes sa timog, Dagat Pasipiko sa
silangan at Katimugang Dagat ng Tsina sa kanluran. Ang Pilipinas ay may sukat na
1,150 milya (1,850 km) pahaba at 680 milya (1,060 km) palapad. Ang isla ng Y’ami
sa Batanes ang nasa dulong hilaga, samantalang Saluag, Sibutu ang isla sa dulong
Timog. Ang mga bansang nakapaligid sa Pilipinas ay ang Taiwan, Tsina at Hapon
sa hilaga; Vietnam, Laos, Kambodya, Thailand at Malaysia sa kanluran; at Borneo
at Indonesya sa timog.
Ang ating bansa ay tinatawag na arkipelago. 7,109 ang mga pulong
bumubuo sa Pilipinas. 4,000 dito ay wala pang pangalan. Ang Pilipinas ay may
pangkalahatang sukat na 300,000 kilometro kwadrado. Ito ay higit na malaki kaysa
Gran Britanya at Ireland, ngunit higit na maliit kumpara sa Hapon at España. Ang
mga pangunahing isla sa arkipelago ng Pilipinas ay ang Luzon sa hilaga na may
sukat na 141,395 kilometro kwadrado. Ang ilan sa mas maliliit sa isla ay ang
Samar, Negros, Palawan, Mindoro, Leyte, Cebu, Bohol at Masbate.
And Maynila ay itinatag ni Miguel Lopez de Legaspi bilang kabisera noong
ika-24 ng Hunyo, 1571. Ngunit noong ika-17 ng Hulyo, 1948 at sa bisa ng R.A 333,
naging kabisera ng Pilipinas ang siyudad ng Quezon. Muling naging kabisera ang
Maynila noong ika-14 ng Hunyo, taong 1976, sa bisa ng P.D 940.
Topograpiya
A. Anyong Lupa
Sa pangkalahatan, ang Pilipinas ay mabundok kaya’t sagana ito sa mga
bundok, bulubundukin at lambak. Ang pinakamataas na bundok ay ang Apo na
halos 2,926.82 kilometro ang taas. Tatlong malalawak na bulubundukin ang
matatagpuan sa Luzon. Ito ay ang Caraballo Sur sa may Abra, Ilokos Norte, at
Cagayan, ang Caraballos Occidental na nahahati sa Cordillera Norte at
7
Ang Pilipinas at mga Karatig-Bansa
Thailand
Indonesia
Pilipinas
Tsina
Cordillera Central, at ang Sierra Madre na siyang pinakamahabang tuluy-tuloy
na
bulubundukin mula Cagayan hanggang Laguna de Bay. Ang bulubundukin ng
Zambales ay nagsisimula sa Bolinao (Pangasinan) hanggang sa may
dalampasigan ng Bataan.
Bilang bahagi ng “Pacific Ring of fire,” ang Pilipinas ay kakikitaan ng halos
50 bulkan. Labintatlo (13) dito ay aktibo. Ang mga pangunahing bulkan sa
Pilipinas ay ang Mayon (Albay), Taal (Batangas), Bulusan (Sorsogon), Didicas,
8
Kanlaon, Hibok-hibok, at Pinatubo. Ang mga pangunahing lambak o kapatagan
naman ay ang Lambak ng Gitnang Luzon at Lambak ng Cagayan sa Luzon, at
ang Lambak ng Agusan at Lambak ng Cotabato sa Mindanao.
B. Anyong Tubig
Ang mahabang putul-putol na baybayin ng Pilipinas ay may sukat na 34,600
kilometro. Dalawang beses itong higit na mahaba sa baybayin ng Estados
Unidos. Matatagpuan ang mga look, daungan at gulpo sa mga baybayin.
Umaabot sa may 132 ilog ang nagagamit sa transportasyon. Ilan dito ay ang
ilog ng Cagayan, ilog ng Pampanga, Agno at Pasig sa Luzon, ilog ng Agusan at
Pulangi sa Mindanao.
Ang Pilipinas ay may 59 na lawa. Anim sa pinakamalalaking lawa ay ang
lawa ng Laguna, lawa ng Lanao, lawa ng Mainit sa Surigao del Norte, lawa ng
Naujan, at lawa ng Bulusan.
C. Klima
Sa pangkalahatan, ang klima sa Pilipinas ay may kainitan. Ito ay pinahuhupa
ng simoy ng hangin galing sa Dagat ng Tsina at Karagatang Pasipiko. May
dalawang panahon sa bansa – tag-araw at tag-ulan. Mula Marso hanggang
Hunyo ay tag-araw, kung saan pinakamainit ang buwan ng Mayo. Samantala,
mula Hulyo hanggang Oktubre ay tag-ulan. Mula Nobyembre hanggang Pebrero
ay ang malalamig na buwan. Enero ang pinakamalamig na buwan na may
temperaturang 25.4 °C hanggang 26.5 °C. May pagkakaiba ang klima sa iba’t
ibang rehiyon batay sa altitud o taas ng lugar. May pagkakaiba rin sa
nararanasang ulan at sa tindi ng nararanasang mga bagyo.
Pinagkukunang Yaman
Palagay ko ay iyong nababatid na ang Pilipinas ay napakaraming likas na
yaman. Matataba ang ating mga lupang matatagpuan sa mga kapatagan at
lambak. Dahil dito, sagana tayo sa bigas, mais, buko, abaka, goma, tubo`,
prutas, gulay at kape. Ang ating mga kagubatan ay kakikitaan ng 3,000 uri ng
9
mga puno tulad ng apitong, almon, lawan, guijo, ipil, tangili, narra, tindalo at
yakal. Marami rin tayong mineral na metalik gaya ng ginto, iron, tanso, pilak,
platinum, chromium, manganese, lead at zinc. Mayroon ding mineral na hindi
metalik tulad ng coal, langis, asbestos, clay, gypsum, lime, asin, buhangin,
graba, sulfur, aspalto, adobe, at marmol. Bilang isang arkipelago, ang Pilipinas
ay mayaman sa isda at produktong dagat. Dito ay may 2,400 uri ng isda, at
10,000 uri ng kabibe, mga perlas, at koral. Ang “coral reef” sa Tubbataha ay ika-
apat na pinakamalaki sa buong mundo at likas na tahanan ng mga isda.
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
Pagtapat-tapatin. Hanapin ang epekto ng lokasyon, topograpiya at
pinagkukunang yaman sa kasaysayang pangkabuhayan, pampulitikal at
pangkultural ng Pilipinas. Guhitan ang magkakatapat.
A. Lokasyon
B. Topograpiya
C. Pinagkukunang Yaman
1. Mayaman sa lupain, mineral at iba’t
ibang pagkain ang Pilipinas kaya’t
naganyak ang mga dayuhang bansa
na sakupin ito.
2. Ang pagiging mainit ng panahon sa
bansa ay nakaimpluwensya sa ating
mabagal na pagkilos at unang
tinuligsa ng mga Kastila bilang
katamaran.
3. Dahil sa ang Pilipinas ay binubuo ng
mga watak-watak na pulo, naging
mahirap ang pagkakaisa ng mga
Pilipino at mga pangkat etniko.
10
Tandaan Mo!
Ang Pilipinas ay nasa Hilagang Silangan ng Asya.
Ang Pilipinas ay isang archipelago na binubuo ng 7,109 na
pulo.
Mayaman ang Pilipinas sa iba’t ibang anyong lupa, anyong tubig
at likas na yamang galing sa kalikasan.
Gawain 3: Paglalapat
Gumuhit ng mapa ng Pilipinas sa isang papel. Gawing makulay
ang mapa, Punuin ito ng mga larawan ng likas na yaman na
matatagpuan sa iba’t ibang rehiyon. Upang magawa mo ito, kinakailangang
magsaliksik ka ng mga pangunahing produkto at likas na yaman sa bawat rehiyon.
ARALIN 2
ANG PAMBANSANG TERITORYO
Tatalakayin naman sa araling ito ang pambansang teritoryo ng Pilipinas.
Nakabatay ito sa Saligang-Batas ng 1987, Kasunduan ng Paris noong 1898, at P.D
1596 noong June 11, 1978. Tatalakayin din natin ang kahalagahan ng ‘Exclusive
Economic Zone (EEZ)’, at Pandaigdigang Kumbensyon sa Batas sa Karagatan o
“International Convention on the Law of the Sea (1958).” Kung ikaw ay mahilig sa
mga batas ang araling ito ay para sa iyo!
Pagkatapos ng aralin, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod:
1. Maiisa-isa ang batayan ng hangganan ng pambansang teritoryo;
2. Maituturo sa mapa ang hangganan ng pambansang teritoryo; at
3. Maipaliliwanag ang nilalaman ng Doktrinang Pangkapuluan at ng Exclusive
Economic Zone.
11
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
Panuto: Suriin ang susunod na mapa. Matutukoy mo kaya ang mga
basehan ng ating Pambansang Teritoryo? Isulat sa patlang kung ang tinutukoy ay
Saligang-Batas ng 1987, EEZ, at mga Isla sa Kalayaan, Kasunod sa Paris.
Mapa ng Pilipinas at Hangganan ng Teritoryo
12
Ang Pambansang Teritoryo
Batay sa Artikulo ng Saligang-Batas ng 1987 ang teritoryo ng Pilipinas ay
tumutukoy sa arkipelago, lahat ng mga isla at karagatan na bumabalot dito, at ang
iba pang teritoryo kung saan may hurisdiksyon at makapangyayari ang Pilipinas. Ito
ay binubuo rin ng kalupaan (terrestrial), katubigan (fluvial) at panghimpapawid
(aerial) na hangganan. Kasama rin dito ang teritoryo ng karagatan, kalatagan at
kailaliman ng dagat. Ang mga tubig na nasa pagitan at nagdudugtong sa mga isla
ng arkipelago, gaano man kalalim o kalawak ay bubuo bilang bahagi ng panloob na
mga dagat ng Pilipinas.
Sa kabuuan, ang hangganan ng teritoryo ng Pilipinas ay binubuo ng:
1. lahat ng mga isla ng arkipelago;
2. iba pang teritoryo kung saan may hurisdiksiyon o makapangyayari ang
Pilipinas; at
3. mga panloob na karagatan.
Doktrinang Pangkapuluan
Ang Pilipinas, kasama ang Indonesya at iba pang archipelago, ay
nagsulong ng doktrinang pangkapuluan sa pandaigdigang kumperensiya hinggil
sa batas ng karagatan. Ito ay dahil lubhang mahalaga ang dahilang
pangkabuhayan at pambansang seguridad ng mga bansa.
Sa lumang batas ay maaaring magkaroon ng mataas na karagatan o “high
seas” sa pagitan ng mga isla na may 24 milyon ang distansiya o layo sa bawat
isa. Kaya’t ang mga bayarang sasakyang dagat ay maaaring pumasok dito na
walang pahintulot. ‘Di ba lubhang mapanganib ito sa seguridad ng estado? Sa
isinulong na Doktrinang Pangkapuluan, lahat ng dagat mula sa hangganan o
‘baseline’ ay itinuturing na panloob na karagatan gaano man kalalim at kalawak
ito. Itinuturing itong bahagi ng arkipelago na kung saan may hurisdiksyon ang
estado. Sa ganyang paraan, masisiguro ang kaligtasan ng mga kapuluan.
13
Exclusive Economic Zone
Sa ginanap na Pandaigdigang Kumbensyon sa Doktrinang Pangkapuluan
sa Geneva noong 1958 pinalawak mula 3 milya hanggang 12 milya ang
tinatawag na “economic zone” ng mga bansa. Nang lumaon, sa bisa ng P.D
1599 na nilagdaan noong Hunyo 11,1978, itinatag ang 200 milya notikal mula sa
hangganan (o ‘baseline’) ng bansa, maliban sa mga lugar kung saan nagtatagpo
ang ‘economic zone’ ng mga magkakapitbahay na bansa. Sa ganitong
pagkakataon, ang mga bansang apektado ay binibigyang laya na magkasundo
batay sa prinsipyo ng pandaigdigang batas sa delimitasyon. Samakatuwid, may
hangganan ang mga lugar na maaaring gamitin sa mga gawaing pang-
ekonomiya, halimbawa ang mga katubigan sa pangingisda, at ang himpapawid,
sa pagtawid ng mga eroplanong pang-internasyonal.
Pangkat ng mga Isla sa Kalayaan
Ang mga Isla sa Kalayaan ay hindi orihinal na kasali sa teritoryo ng
Pilipinas noong iguhit ang Kasunduan ng Paris noong ika-10 ng Disyembre,
1898. Sa bisa ng P.D 1596 na pinirmahan noong ika-11 ng Hunyo, 1978, ay
opisyal na ginawang bahagi ng hangganan ng Pilipinas ang mga Isla sa
Kalayaan. Ibinatay ito sa karapatang pangkasaysayan at mga titulong legal. Ang
Kalayaan ay isa nang munisipalidad ng Palawan. Sa pangkasalukuyan, hindi
lamang Pilipinas ang umaangkin sa 53 isla ng Kalayaan. Inaangkin din ito ng
Tsina, Vietnam, Brunei, at Taiwan. Suliranin ng Pilipinas kung paano babantayan
ang mga isla.Hindi pa nakakakuha ng rekognisyon mula sa United Nations o
Samahan ng mga Nagkakaisang Bansa. Ang Pilipinas ay hindi pa kinikilala
bilang nagmamay-ari ng mga islang ito.
14
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
Pag-isipan mo ang mga sumusunod na tanong at isulat ang
sagot sa iyong kuwaderno. Maaari kang magtanong sa mga nakatatanda sa iyo.
1. Makatutulong ba sa Pilipinas ang ipagpatuloy na angkinin ang mga Isla
sa Kalayaan at ang Sabah sa Hilagang Borneo?
2. Ano ang kabutihan at kahinaan ng kapuluan o arkipelago bilang uri ng
teritoryo ng isang bansa?
3. Nasagot mo ba ang mga tanong sa itaas? Ngayon naman ay sumulat ka
ng isang sanaysay kung paano maayos at matahimik na maaangking
muli ng Pilipinas ang mga Isla sa Kalayaan at ang Sabah.
Tandaan Mo!
Ang pambansang teritoryo ay tumutukoy sa nasasakupang
kalupaan, katubigan, at panghimpapawid na hangganan ng
bansa.
Ang Exclusive Economic Zone ay nagtatakda ng hangganan ng
mga magkakapitbahay na bansa upang isulong ang mga gawaing pang-
ekonomiya.
Ang Doktrinang Pangkapuluan ay nagsusulong ng batas pangkaragatan at
nagtatalaga ng hurisdiksyon ng bawat bansa.
May mga isla o grupo ng mga isla na tinatayang nasa teritoryo ng Pilipinas gaya
ng Kalayaan at Sabah.
15
Gawain 3: Paglalapat
Alam mo ba ang teritoryo ng inyong barangay? Pumunta sa
inyong Barangay Kapitan. Itanong ang hangganan at nasasakupan
ng inyong barangay. Pagkatapos ay gumuhit ka ng mapang nagpapakita ng
nasasakupang lupa. Maaari kang magpatulong sa mga kagawad sa inyong
Barangay Hall.
ARALIN 3
REHIYONALISASYON
Nagtataka ka ba kung bakit may iba’t ibang rehiyon sa ating bansa? Sa
araling ito, uunawain natin ang kalikasan, mga dahilan, mga layunin at mga
suliranin sa pagtatatag ng iba’t ibang rehiyon sa Pilipinas.
Inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod pagkatapos ng araling ito:
1. Maiisa-isa ang iba’t ibang rehiyon at mga lalawigan na napapabilang sa
mga ito.
2. Matatalakay ang mga dahilan, layunin at mga suliranin sa pagtatatag ng
mga rehiyon.
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
Masasabi mo ba kung anu-ano ang mga rehiyon sa Pilipinas? Bilang
paghahanda, isulat sa patlang ang bilang o pangalan ng rehiyon na tumutukoy sa
mga lalawigan.
1. ______________2. ________________ 3. ________________
Albay Batanes Aklan
Camarines Cagayan Antique
Catanduanes Isabela Capiz
16
4. ______________ 5. ________________
Ilocos Manila
La Union Caloocan
Pangasinan Makati
Kung hindi mo nasagutan lahat ang mga patlang, makatutulong ang mga
sumusunod na mga paksa.
Ang Rehiyonalisasyon sa Pilipinas
Ang Pilipinas ay nahahati sa 16 na rehiyon. Marami, di ba? Halos taun-taon
ay nadaragdagan ang bilang ng ating mga lalawigan at siyudad. Sa tala noong
taong 2000 ng Senado, ang Pilipinas ay binubuo ng 7,109 kapuluan, 16 na rehiyon,
77 probinsiya, 67 na siyudad, 1,540 na munisipalidad at 41,934 na baranggay.
Napansin mo ba na napakaraming pulo, lalawigan, siyudad at bayan
mayroon ang bansa natin? Dahil diyan, isinulong ng pamahalaan ang
rehiyonalisasyon. Pansinin mo na maraming mga dahilan sa pagtatatag ng mga
rehiyon. Ito ay mga sumusunod:
(1) Upang mapahusay ang administrasyon ng bansa;
(2) Upang masiguro ang pantay na antas ng pamumuhay at pangkabuhayan ng
mga tao; at
(3) Upang mapagbuti pa ang serbisyo ng mga ahensiya ng pamahalaan.
Sa pagtatatag ng mga rehiyon noong administrasyon ni Pangulong Marcos,
ibinase ito sa mga sumusunod:
(1) salik pang-heograpiko;
(2) kakayahang pamunuan ito;
(3) sosyo-ekonomik na debelopment; at
(4) mga anyo ng transportasyon at komunikasyon.
17
Sa pangkasalukuyan, mayroong 16 na rehiyon sa Pilipinas. Ang bawat
rehiyon ay may angking likas na yaman at sariling produkto. Isa-isahin natin ang
mga rehiyon:
Rehiyon I – Ilokos
Ilokos Norte, Ilokos Sur, La Union, Pangasinan
C.A.R – Cordillera Autonomous Rehiyon
Abra, Apayao, Benguet, Ifugao, Kalinga, Mt. Province
Rehiyon II – Lambak ng Cagayan
Batanes, Cagayan, Isabela, Nueva Vizcaya, Quirino
Rehiyon III – Gitnang Luzon
Bataan, Bulacan, Nueva Ecija, Pampanga, Tarlac, Zambales
Rehiyon IV – Katimugang Tagalog
Aurora, Batangas, Cavite, Laguna, Marinduque, Mindoro Occidental,
Mindoro Oriental, Palawan, Quezon, Rizal, Romblon
Rehiyon V – Bicol
Albay, Camarines Norte, Camarines Sur, Catanduanes, Masbate, Sorsogon
Rehiyon VI – Kanlurang Bisaya
Aklan, Antique, Capiz, Guimaras, Iloilo, Negros Occidental
Rehiyon VII – Gitnang Bisaya
Bohol, Cebu, Negros Oriental, Siquijor
18
Rehiyon VIII – Silangang Bisaya
Biliran, Silangang Samar, Leyte, Hilagang Samar, Katimugang Samar,
Katimugang Leyte, Samar
Rehiyon IX – Kanlurang Mindanao
Basilan, Zamboanga del Norte, Zamboanga del Sur.
Rehiyon X – Hilagang Mindanao
Bukidnon, Camiguin, Misamis Occidental, Misamis Oriental
Rehiyon XI – Katimugang Mindanao
Compostela Valley, Davao, Davao del Sur, Davao Oriental, Sarangani,
Timog Cotabato, Sultan Kudarat
Rehiyon XII – Gitnang Mindanao
Lanao del Norte, Cotabato
Rehiyon XIII – CARAGA
Agusan del Norte, Agusan del Sur, Surigao del Norte, Surigao del Sur
ARMM – Autonomous Region of Muslim Mindanao
Lanao del Sur, Maguindanao, Sulu, Tawi-tawi
NCR – National Capital Region
Manila, Caloocan, Las Piñas, Makati, Malabon, Mandaluyong, Marikina,
Muntinlupa, Navotas, Parañaque, Pasay, Pasig, Pateros, Quezon City, San
Juan, Taguig, Valenzuela
19
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
1. Sa iyong palagay, ano ang mga kahinaan at kalakasang dulot ng
pagtatatag ng rehiyonalisasyon sa Pilipinas?
2. Pumili ng 2 reyihon at ikumpara ang katangiang kultural at
pangkabuhayan ng mga ito. Kinakailangang magsaliksik ka upang
masagutan mo ang mga ito. Maaari mong piliin ang rehiyon kung saan ka
mabibilang.
Tandaan Mo!
Ang rehiyonalisasyon ay mahalaga upang mapahusay ang
administrasyon ng bansa, mapagbuti ang mga serbisyo, at
masiguro ang pantay na antas ng pamumuhay sa bawat rehiyon.
May 16 na rehiyon ang Pilipinas.
Mapauunlad ang mga rehiyon kung malilinang ang mga likas na yaman at
produkto ng bawat isa.
Gawain 3: Paglalapat
A. Saang rehiyon ka galing? Gumuhit ng mapa ng iyong rehiyon.
Pagkatapos ay ipaliwanag ang mga aspetong sosyal,
pangkabuhayan at pisikal ng iyong rehiyon.
B. Tukuyin kung nasaang bayan sa mapa ng iyong rehiyon. Pagkatapos ay
sumulat ka ng isang alamat tungkol sa iyong bayan.
20
MGA DAPAT TANDAAN SA MODYUL NA ITO:
Ang mga sumusunod ay pangunahing kaisipang natutuhan mo sa modyul na ito:
Ang pisikal na katangian ng bansang Pilipinas ay nakakaapekto sa
paghubog ng kasaysayan, kabuhayan, kultura at pulitika nito.
Ang Pilipinas ay isang arkipelago o kapuluan at sagana sa yamang lupa at
yamang dagat.
Dapat pangalagaan ng pamahalaan at ng mga tao ang mga likas na yaman
n gating bansa at seguraduhing wasto ang nagaganap na paggamit ng mga
ito.
May kapangyarihan ang pamahalaang nasyonal at lokal na pangalagaan
ang hangganan ng bansa mula sa mga dayuhan at ilegal na mangingisda.
Dahilan sa pagiging isang arkipelago ng Pilipinas, isinulong ang
rehiyonalisasyon upang mapahusay ang administrasyon ng bansa,
mapagbuti ang serbisyo sa mga mamamayan, at masiguro ang pantay na
antas ng pamumuhay.
21
A
____1. Lungsod Quezon
____2. Tropikal
____3. Doktrinang Pangkapuluan
____4. Enero
____5. Cagayan
____6. Likas na yaman
____7. Pangulong Marcos
____8. Luzon
____9. Arkipelago
____10. Kalayaan / Sabah
____11. Bundok Apo
____12. Pandaigdigang komperensya
sa batas ng karagatan
____13. Exclusive Economic Zone
____14. Saligang-Batas ng 1987
____15. Mayo
____16. 7,107
____17. Kahirapan sa pangangasiwa
ng kapuluan
____18. Autonomous Region of
Muslim Mindanao o ARMM
____19. Agrikultural
____20. “Pacific Ring of Fire”
B
A. Pinakamalamig na buwan/panahon
B. Pinasimulan niya ang rehiyonalisasyon o
pagtatatag
ng mga rehiyon sa Pilipinas.
C. Pinakamataas na bundok
D. Klima ng Pilipinas
E. Batas sa Karagatan
F. Bilang ng mga pulo sa Pilipinas
G. Pangunahin at pinakamalaking
isla sa Pilipinas
H. Naging kabisera ng Pilipinas sa loob
ng 28 taon
I. Dahilan sa sagana sa mga bukirin
at matabang lupa, ang Pilipinas ay
maraming produktong ____.
J. Ang pinakamainit na buwan
K. Basehan ng Pambansang Teritoryo
L. Binubuo ng maraming pulo kaya’t ang
Pilipinas kaya’t ito ay isang____.
M. Bahagi nito ang Pilipinas kayat
maraming bulkan sa bansa.
N. Binubuo ng biyaya ng lupa, karagatan,
ilog, kagubatan, at kapaligiran.
O. Dito isinulong ng Pilipinas at karatig-
bansa ang pagtitiyak ng hurisdiksyon
sa teritoryong pangkaragatan.
PANGHULING PAGSUSULIT:
Pagtapat-tapatin ang mga tinutukoy hanay A at hanay B. Isulat ang
titik ng tamang sagot sa patlang.
22
P. Pinakamahabang ilog sa Pilipinas
Q. Sentro ng Kulturang Muslim
R. 200 milya notikal
S. Isa itong suliranin sa Pilipinas
dulot ng pagkakahiwalay ng mga pulo.
T. Mga isla na pinag-aawayan ng mga
bansa.
23
GABAY SA PAGWAWASTO:
PANIMULANG PAGSUSULIT
1. D
2. D
3. A
4. A
5. B
6. A
7. K
8. B
9. C
10.D
11.A
12.D
13.B
14.B
15.D
16.D
17.D
18.D
19.A
20.K
ARALIN 1 KATANGIANG PISIKAL AT PINAGKUKUNANG YAMAN NG
PILIPINAS
Gawain 1: Pag-isipan Mo
1. Mga Lokasyon: Silangan, Timog
2. Mga Bansa: Hapon, Brunei, Asya, at Vietnam
3. Anyong Lupa: Pulo
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
A. Lokasyon: 2
B. Topograpiya: 3
C. Pinagkukunang-Yaman 1
Gawain 3: Paglalapat
Ipatsek ang iyong ginawang mapa sa gurong namamahalang mga modyul.
ARALIN 2 ANG PAMBANSANG TERITORYO
Gawain 1: Pag-isipan Mo
A. Kasunduan ng Paris
B. 200 NM EE2
C. Kalayaan/ Spratly
24
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
1. Oo, nakatutulong dahil karagdagan ito sa teritoryo ng Pilipinas, hindi dahil ito
ay magiging sanhi ng sigulot.
2. Kabutihan ng pagiging arkipelago: Malaya at malayo sa iba’t ibang teritoryo.
Kahinaan ng pagiging isang arkipelago: Mahirap para sa Hukbong
Sandatahan para bantayan lahat ng isla.
3. Ipatsek ang iyong sanaysay sa gurong tagapamahala.
Gawain 3: Paglalapat
Ipakita at ipatsek sa gurong tagapamahala ang iyong ginawang mapa ng inyong
barangay.
ARALIN 3 REHIYONALISASYON
Gawain 1: Pag-isipan Mo
1. Rehiyon V
2. Rehiyon II
3. Rehiyon VI
4. Rehiyion I
5. NCR (National Capital Region)
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
1. Mga kahinaan sa pagtatatag ng mga rehiyon:
a. Kakulangan ng pondo sa debelopment
b. Pamunuan at kahusayan sa pamumuno
c. Nagiging maka-rehiyon ang mga tao at nagkakaroon ng kompetisyon
Mga kalakasan ng pagkakaroon ng mga rehiyon:
a. Napagbubuti ang pagtugon sa mga pangangailangan ng bawat
rehiyon.
b. Napag-aaralan ang mga dapat gawin sa bawat rehiyon.
c. Nagkakaroon ng masusing pagpaplano sa bawat rehiyon.
25
2. Maaaring magkumpara ng kahit anong rehiyon. Ipatsek sa gurong
tagapamahala ang iyong sagot.
Gawain 3: Paglalapat
Ipakita sa gurong tagapamahala ang mga ginawa mo sa Aat B, upang maiwasto.
PANGHULING PAGSUSULIT
1. H
2. L
3. E
4. A
5. O
6. N
7. B
8. G
9. D
10.M
11.C
12.F
13.I
14.K
15.J
16.F
17.S
18.Q
19.I
20.M
ARALING PANLIPUNAN I
(Effective and Alternative Secondary Education)
MODYUL 3
ANG IBA’T-IBANG MUKHA NG ATING LAHI
BUREAU OF SECONDARY EDUCATION
Department of Education
DepEd Complex, Meralco Avenue
Pasig City
1
MODYUL 3
IBA’T IBANG MUKHA NG ATING LAHI
Isang pagbati! Ikaw ay nasa ikatlong modyul na! Pagkatapos mong pag-
aralan and anyong pisikal ng ating bansa sa Modyul 2, tutuklasin naman natin
ngayon ang yamang tao at ang pinagmulan ng ating lahi. Makikilala mo ang
sinaunang Pilipino at ang kabihasnang kanilang binuo para sa mga sumunod na
henerasyon. Mababakas mo rin kung paano sila nagsikap na mabuhay upang
mapangalagaan ang ating lahi.
Kapag nalaman mo ang ating pinagmulan, tiyak na ipagmamalaki mo ang
ating lahi! Kaya’t simulan na natin ang ating pag-aaral.
May tatlong aralin sa modyul na ito:
Aralin 1: Pinagmulan ng Lahing Pilipino
Aralin 2: Ang Sinaunang Pilipino sa Panahon ng Metal
Aralin 3: Pag-unlad ng mga Pamayanang Pilipino sa Panahong Metal
Pagkatapos ng mga araling iyan, inaasahang magagawa mo ang mga
sumusunod:
1. Masusuri ang iba’t ibang teorya ng pinagmulan ng lahing Pilipino;
2. Mailalarawan ang kultura ng sinaunang Pilipino; at
3. Maipagmamalaki ang marangal na pinagmulan ng lahing Pilipino.
Handa na ba para sa panimulng pagsusulit? Tandaan mo na kaya mo riyan
gaya ng mga naunang pagsusulit. Kayat simulan mo na.
2
PANIMULANG PAGSUSULIT:
Panuto: Piliin ang tamang sagot. Isulat sa patlang ang titik
lamang.
_____1. Ang kauna-unahang tao na nakarating sa Pilipinas ay ang mga:
A. Indones
B. Malay
C. Austronesyano
D. Ita
_____2. Ang pinagmulan ng lahing Pilipino ay
A. iisa lamang
B. dalawa lamang
C. tatlo lamang
D. marami
_____3. Ang paggawa ng kagamitang metal ay laganap noong panahon ng
A. paso
B. paghahabi
C. bagong bato
D. lumang bato
_____4. Ang mga Pilipino sa panahon ng metal ay
A. nagtatanim na
B. naghahabi na
C. nangangaso
D. pumipitas ng prutas at gulay
_____5. Ang paglaganap ng tao sa Pilipinas ay
A. nagpayabong ng kulturang Pilipino
B. nag-udyok sa permanenteng paninirahan
C. nagpalaganap ng paggamit ng metal
D. nagpasimula ng paghahabi ng mga damit n gating mga ninuno
_____6. Ang ebidensya ng pagkakaroon ng lider ay ang
A. pagkakaroon ng buhay-pulitika
B. di pagkakapantay-pantay ng mga dekorasyon sa libingan
C. di pagkakapantay-pantay ng mga alahas
D. di pagkakapantay-pantay ng mga libingang banga
_____7. Ang mga bato ay mahalaga sa panahon ng
A. pagtatanim
B. pangangaso
C. paghahabi
E. paggawa ng paso
3
_____8. Ang ugat ng ating wika ay
A. Austronesia
B. Indones
C. Malay
D. Malayo-Polynesia
_____9. Ang sentro ng kalakalan ng sinaunang lahi ay karaniwang sa
A. kapatagan
B. isla
C. kabundukan
D. karagatan
_____10. Alin ang hindi kasama sa grupo?
A. bato
B. tanso
C. bronse
D. ginto
_____11. Ang mga sinaunang Pilipino ay
A. salat sa kultura
B. may payak na kultura
C. may simpleng kultura
D. may mayabong na kultura
_____12. Ang panahon ng metal ay panahon din ng mga sumusunod,
maliban sa:
A. kwintas
B. relo
C. hikaw
D. pulseras
_____13. Pangangaso ang ikinabubuhay ng mga tao noong panahon ng
A. lumang bato
B. bagong bato
C. metal
D. pag-usbong ng mga lungsod
_____14. Ang buhay-pulitika ay nagsimula noong panahon ng
A. lumang bato
B. bagong bato
C. metal
D.pag-usbong ng mga lungsod
_____15. Ang paggawa ng paso ay nagsimula pa noong panahon ng:
A. lumang bato
B. bagong bato
C. metal
D. pag-usbong ng mga lungsod
4
ARALIN 1
PINAGMULAN NG LAHING PILIPINO
Malalaman mo sa araling ito ang iba’t ibang teorya ng pinagmulan ng lahing
Pilipino. Ang mga teoryang ito ay nahahati sa dalawa: ang Teorya ng pandarayuhan
at ang Teorya ng Paggalaw ng Tao sa Mundo. Bagamat parehong may ebidensyang
ipinakikita ang dalawang teorya, pareho din namang may hindi matatag na
ebidensya ang mga ito.
Sa araling ito, susuriin nating mabuti ang mga teorya ng pinagmulan ng
lahing Pilipino. Pag-aaralan din natin kung alin sa mga ito ang mas makatotohanan.
Pagkatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang:
1. Makapagpapaliwanag ng mga teorya ng pinagmulan ng lahing Pilipino;
2. Makasusuri ng mga ebidensya na nagpapatunay sa bawat teorya;
3. Makapagbibigay ng posisyon kung alin ang teoryang makatotohanan; at
4. Makapagmamalaki na ang Pilipino ay may pinagmulang lahi.
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
Panuto:
1. Kumuha ng isang puting papel at mga krayola.
2. Tiklupin ang puting papel sa apat na tiklop. Parang pamaypay ang
kalalabasan.
3. Gumuhit ng mukha sa itaas na bahagi ng itiniklop na papel.
4. Itago ang nakaguhit na mukha. Pagkatapos, ipaguhit sa isang kalaro o
isang kasambahay ang leeg at katawan hanggang baywang ng tao sa
susunod na tiklop.
5. Itago muli ang mukha at katawan. Maghanap muli ng isang kasambahay
na guguhit ng mula baywang hanggang tuhod na imahe ng tao sa ikatlong
tiklop.
6. Muling itago ang ikatlong guhit. Pagkatapos, ipaguhit ang binti at paa sa
isa pang kasambahay.
7. Buksan ang imahe ng taong naiguhit.
5
Suriin natin ang iyong ginawa:
1. Ano ang anyo ng nakaguhit? Iba’t iba, hindi ba?
2. Ano ang kaugnayan nito sa lahing Pilipino? May iisa ba tayong
pinagmulan?
3. maisusulat mo ba ang iba’t ibang paglalarawan sa pisikal na anyo ng mga
Pilipino? Subukan mo.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
______________________________________________
5.
4
Ang mga
Ang Lahing Pilipino
Bakit iba’t iba ang hitsura ng mga Pilipino? Bago mo pag-aralan ang mga
teorya ng pinagmulan ng Pilipino, mahalaga munang liwanagin kung bakit Pilipino
ang itinawag sa ating lahi.
Bago pa man dumating ang mga Kastila, may mga tao nang nakatira at may
sariling kabihasnan sa mga pulo ng ating bansa. Iba’t ibang ang tawag sa mga tao
noon. Depende ito kung saan sila nakatira. Nang dumating si Ferdinand Magellan sa
bansa, tinawag niyang Archipelago de San Lazarus ang bansa bilang pagbibigay-
pugay kay Santo Lazarus. Felipinas naman ang itinaguri ni Ruy Lopez de Villalobos
sa ating bansa nang siya ay dumating noong 1542-1543 bilang parangal kay Felipe
na anak ni Haring Carlos ng Espanya. Pintados ang itinawag sa mga taga-Bisaya at
indio ang sinumang makita nilang katutubo ng kapuluan. Ang tawag na Filipino
noon ay para lamang sa mga anak ng mga Kastila na nakatira sa Pilipinas.
Isa sa pinakaunang tumawag ng Filipino sa mga mamamayan ng Filipinas ay
si Dr. Jose Rizal. Ipinahayag niya ito sa kanyang tulang A La Juventud Filipina (Sa
Mga Kabataang Pilipino). Nang dumating ang mga Amerikano, Philippines ang
itinawag sa Filipinas, at Filipino ang itinawag sa mga naninirahan dito. Mula noon,
Filipino na ang itinawag sa ating lahi, o Pilipino, wikang pambansa.
6
Maraming pinuno ng bansa ang nagnais na palitan ang tawag na ito sa atin.
Mga dayuhan naman daw ang nagpangalanng ng Filipino sa atin. Nais ng ilan ang
Maharlika, ngunit ito daw ay Sanskrito at galing sa India. Ang iba naman ay gusto
ng Maynilad, ngunit marami din ang sumalungat. Ito daw ay para sa mga Tagalog
lamang. Dahil dito, nananatiling Pilipino ang tawag sa atin.
Mapapansin mo marahil na iba’t iba ang anyo nating mga Pilipino. Ang mga
teorya ng pinagmulan ng lahing Pilipino ang makapagbibigay paliwanag kung bakit.
May tatlong kilalang teorya kung saan nagmula ang lahing Pilipino. Ang mga
ito ay ang Teorya ng Pandarayuhan, ang Teorya ng Paglipat-lipat ng Panirahan
ng Asyano at ang Teorya ng Ebolusyon.
A. Ang Teorya ng Pandarayuhan
Ang Teorya ng pandarayuhan ay tinatawag ding Teorya ng Migrasyon. Ang
teoryang ito ay nagsimula sa pagkakategorya ng pinagmulan ng lahing Pilipino ni J.
Montano noong 1884-1885. Sinabi ni Montano na ang mga nakatira sa Pilipinas ay
binubuo ng mga sumusunod:
1) Mga Negrito. Sila ay maliliit at may maitim at kulot na buhok. Nabibilang
dito and mga Negrito ng Bataan, Ayta ng Luzon at Mamanwa ng
Mindanao;
2) Mga Malay. Sila ay mga kayumanggi na kinabibilangan ng mga tao sa
Bikol, Bisaya at Timog Luzon. Hinunuha ni Montano na sila ay may
dugong Intsik, Arabo at Indonesian.
3) Mga Indones. Halos hawig ng mga Malay sa kulay ang mga grupong ito
ay kinabibilangan ng Samal, Bagobo, Guianga, Ata, Tagakaolo,
Tagbanua, Manobo, Mandaya, at Blaan.
7
Sinasabi rin ni Montano na ang mga Indones at Malay ay napadpad sa
Pilipinas sa pamamagitan ng dalawang grupo ng migrasyon. Nauna ang Indones at
sumunod ang mga Malay.
Pinalawig ni Prof. O. H. Beyer ang teoryang ito nang sinabi niyang may
pitong grupo ng tao ang napadpad sa Pilipinas dahil sa mirgasyon. Ito ay ang mga
sumusunod:
1. Mga Primitibong Tao. Kapareho sila ng mga taong Java na namuhay
mga 250,000 taon na ang nakaraan. Pinaniniwalaang sila ay nakarating
sa Pilipinas sa pamamagitan ng tulay na lupa na nagdudugtong sa
Pilipinas at Asya.
2. Ang mga Australoid-Sakai. Sila ang mga unang grupo ng pigmi na
kamukha ng mga Negrito at tinaguriang proto-Malay (parang Malay).
Dumating sila sa Pilipinas may 25,000 hanggang 30,000 taon na ang
nakalilipas.
3. Indones A. Sila ay mga mandaragat na gumamit ng mga kagamitang
bato at nakarating sa Pilipinas may 5,000 hanggang 6,000 taon na ang
nakararaan.
4. Indones B. Mga mandaragat sila na nakarating sa Pilipinas mula Indo-
Tsina mga 1,500 taon bago ipinanganak si Kristo.
5. Ang mga Taong Gumagawa ng Hagdang-Hagdang Palayan
Galing sila sa Gitnang Asya at dumating sa Pilipinas mga 800-500 BK.
6. Mga Malay
Nakarating sila sa Pilipinas sa pamamagitan ng makalumang bangka.
Nagdaan sila sa Borneo, Palawan at Mindoro mga 300-200 bago
ipinanganak si Kristo.
8
7. Ang mga modernong Asyano. Nakarating sila sa Pilipinas sa panahon
ng Kristiyanismo.
Ang Teorya ng Migrasyon ay may malaking impluwensya sa atin. Subalit
may mga katanungang hindi masagot ng teoryang ito. Ilan dito ay ang mga
sumusunod:
1. Paano maipaliliwanag ng teoryang ito ang pag-unlad at
pagkakaiba-iba ng kultura ng mga tao sa bansa? Ang adaptasyon
ng kultura ng mga tao sa lugar na may mga panirahan ay hindi
maipaliwanag ng teoryang ito.
2. Ano ang ebidensya na ang pisikal na kaanyuan ng mga
mandarayuhan ay katulad ng sa pag-unlad ng kanilang kultura?
3. Bakit ang pandarayuhan ng mga tao ay may eksaktong
pagkakasunud-sunod na panahon? Bakit grupu-grupo ang
pagdating nila? Nasaan ang ebidensya ng mga grupu-grupong
pandarayuhan?
4. Bakit ang grupu-grupong pandarayuhan ay biglang dumami sa
maikling panahon lamang?
5. Nasaan ang ebidensya ng ruta ng mga grupo ng migrasyon?
Sapagkat hindi matugunan ang mga tanong na ito, maraming mga
iskolar ang nagsaliksik pa tungkol sa pagsisimula ng tao sa Pilipinas.
9
B. Ang Teorya ng Paglipat-lipat ng mga Asyano
Naniniwala si Peter Bellwood (1985) sa paglipat-lipat ng panirahan
ngunit hindi maramihan tulad ng Teorya ng Migrasyon ni Beyer. Ayon kay
Bellwood hindi grupu-grupo ang dumating dito sa Pilipinas kundi mangilan-
ngilan lamang. Ang mga taong ito ay hindi rin tinaguriang Malayo-Polynesia
at hindi nanggaling sa bahaging Indonesia sapagkat napatunayang mas
matanda ang kanilang wika kaysa sa mga Malayo–Polynesian. Ang grupong
ito ay ang mga Austronesyano.
Ang mga Austronesyano ay sinasabing nagmula sa Timog Tsina. Sa
pamamagitan ng pagdaan sa Taiwan, sila ay nakarating sa Batanes mga
5,000-4,000 bago ipinanganak si Kristo. Sila ay may wikang Austronesyan at
gumagamit ng mga kagamitang bato.
Ang teoryang ito ay hindi sumasang-ayon sa teorya ni Beyer subalit
ipinakikita dito na ang unang Pilipino ay produkto pa rin ng migrasyon.
Gayunpaman hindi rin nito maipaliwanag kung paano kumalat ang
populasyong Austronesyan sa buong kapuluan. Hindi rin nito maipaliwanag
kung ano ang nangyari sa wika ng mga taong kanilang nadatnan nang sila ay
dumating sa Pilipinas. Maaaring may mga Austronesyano nga na dumating
sa Pilipinas ngunit hindi maipaliwanag kung paano mabilis na kumalat ang
kanilang kultura sa buong kapuluan.
10
C. Teorya ng Ebolusyon
Ang uri ng kapaligiran ng mga sinaunang tao ay maaring
makapagbigay ng kaalaman kung paano nagsimulang manirahan sa Pilipinas
ang ating mga ninuno.
Sinasabing ang kapuluan ng Pilipinas ay dumaan sa malawakang pagbabago
noong panahong Pleistocene. Ito ang panahon ng pagtunaw ng
mga yelo, bulkanismo, at pagbiyak ng mga lupa. Dahil dito, nagkaroon ng
mga tubig at isla at naging arkipelago ang Pilipinas.
Bilang katibayan na ang Pilipinas ay karugtong ng Asya, nakadiskubre
ng mga ebidensya na makikita sa mga labi‘ ng tanim, hayop, at tao.
Maniniwala ka ba na may mga tanim tayo na kapareho sa New
Guinea, Australia, Formosa at iba pang bahagi ng kontinenteng Asya? Ang
mga tanim sa Mindanao, halimbawa, ay katulad ng mga tanim sa New
Guinea at Australya. Ang mga tanim sa Sulu ay katulad ng sa Borneo.
Ang mapa ng Pilipinas noong Panahon ng Pleistocene na nagpapakita ng
pagkakadugtong nito sa Asya.
11
Marami ring nadiskubreng mga skeleton o buto ng hayop tulad ng
elepante, riniceros at mga stegodon sa lalawigan ng Cagayan, Rizal,
Batangas, Pangasinan, Pasig at mga lugar sa Mindanao. Ang mga hayop na
ito ay karaniwang makikita sa kontinente ng Asya. Nangangahulugan na
malaki ang posibilidad na ang Pilipinas noon ay bahagi nga ng kontinenteng
Asya. Tinataya rin na may tao na sa Pilipinas mga 500,000 taon na ang
nakararaan.
Pinakamahalaga sa mga nadiskubre ng mga antropolohiko ang bungo
at ngipin ng tao sa Kuweba ng Palawan noong 1962. Tinatayang ang taong
ito ay nabuhay may 25,000-30,000 taon na ang nakaraan. Ang labi‘ na nakita
ay walang kasamahan di tulad ng paglalarawan
sa teorya ng migrasyon na grupu-grupo ng mga
tao ang nakarating dito sa Pilipinas.
Samakatwid, maaring may sinaunang tao na sa
Pilipinas bago pa man dumating ang mga
Negrito, Indones, at Malay.
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
Nauunawaan mo ba ang mga pagkakaiba ng mga ipinaliwanag na
teorya? Sikapin mong ibigay ang mga kalakasan at kahinaan ng mga ito:
Mga Teorya Kalakasan Kahinaan
1. Pandarayuhan
2. Paglipat-lipat ng
tirahan
3. Ebolusyon
Alin sa mga teoryang nabanggit ang iyong pinaniniwalaan? Bakit?
12
Tandaan Mo!
Ang salitang Filipino ay unang itinawag sa mga Kastilang
ipinanganak at nanirahan sa Filipinas noong panahon ng Kastila.
Si Jose Rizal ang unang nagbansag sa mga katutubo na Filipino batay
sa kanyang tulang A La Juventud Filipina (Sa mga Kabataang Filipino).
Ipinagpatuloy ng mga Amerikano sa kanilang pagdating ang paggamit ng
salitang Filipino. Nangangahulugan itong mga mamamayan ng Pilipinas.
May tatlong kilalang teorya kung saan nagmula ang Pilipino. Ang mga ito ay ang
Teorya ng Pandarayuhan, ang Teorya ng Paglipat-lipat ng Panirahan ng
Asyano at ang Teorya ng Ebolusyon.
Ang Teorya ng Pandarayuhan ay nagsasabing may tatlong grupo ng tao na
nakarating sa Pilipinas na siyang naging unang tao sa Pilipinas; ang mga
Negritos, Indones at Malay. Sa pag-aaral ni O.H. Beyer, pito ang nandayuhan sa
Pilipinas; mga Primitibong Tao, Australoid-Sakai, Indones A at B, ang mga taong
gumagawa ng hagdang-hagdang palayan, mga Malay at ang mga modernong
Asyano.
Sa Teorya ng Paglipat-lipat ng mga Asyano, naniniwala si Peter Bellwood na
nanggaling sa mga Austranesyano ang mga Pilipino at hindi sa Malayo-
Polynesia.
Sa Teorya ng Ebolusyon, napatunayan sa pamamagitan ng mga labi‘ ng tao sa
kuweba ng Tabon sa Palawan at ng elephas Philipinensis na may tao na sa
Pilipinas bago pa man nakarating dito ang mga unang grupo ng mga
nandayuhan.
13
Gawain 3: Paglalapat
ARALIN 2
ANG SINAUNANG PILIPINO SA PANAHON
NG LUMANG BATO (50,000-500BK)
Matutunghayan natin sa araling ito ang uri ng pamumuhay ng ating mga
ninuno noong 50,000 hanggang 500 bago ipananganak si Kristo (BK). Malalaman
din natin ang uri ng mga kagamitan na ginamit nila upang sila ay mabuhay. Ang
panahong ito ay tinawag na panahon ng lumang bato.
Pagkatapos ng aralin, ikaw ay inaasahang:
1. Makapagpapaliwanag ng pamumuhay ng mga sinaunang Pilipino
noong panahon ng lumang bato;
2. Makapaglalarawan ng mga kagamitang binuo at ginamit ng ating mga
ninuno upang mapayabong nila ang kulturang Pilipino; at
3. Makapagbibigay ng mga paraan upang mapagyaman at maipagmalaki
natin ang kalinangang Pilipino.
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
Anong salita ang maaring mabuo sa mga sumusunod?
Isulat din ang maaari mong masabi sa mga natukoy mong salita.
1. niLaw______________________________________
2. naTob______________________________________
3. lognMngua_________________________________
4. kubaew____________________________________
5. iiakbb______________________________________
Ngayong nabasa mo na ang aralin, naunawaan mo na ba ang pinagmulan
ng lahing Pilipino?
Alin sa ating pinagmulan ang maaari mong ipagmalaki bilang isang Pilipino?
1.______________________________________________________________
2. _____________________________________________________________
3. _____________________________________________________________
4. _____________________________________________________________
5. _____________________________________________________________
14
6. ospa_______________________________________
7. atob_______________________________________
8. wnlPaaa____________________________________
9. lzRia_______________________________________
10.Baatngsa___________________________________
Panahon ng Bato at Paso
Alam mo ba na nagging malawakan ang paggawa ng kagamitang bato sa
bansa noong 500,000 hanggang 10,000 taon bago ipinanganak si Kristo (BK). Ang
sinaunang kagamitang bato na nalinang ng ating mga ninuno ay ang industriyang
Liwanian sa Hilagang Luzon may 500,000 taon na ang nakalilipas. May tatlong uri
ng kagamitang bato ang natagpuan noon sa Pilipinas:
1. Mga magagaspang na bato na ginagamit sa iba’t ibang mga
paraan: pambalat sa mga hayop, panghiwa ng karne
2. Mga pinatulis ngunit magagaspang na bato
3. Mga pinakinis at pinanipis na mga bato
Ang mga magagaspang na bato ay tinatayang
ginamit ng ating mga ninuno mga 10,000 hanggang
8,000 BK. Ang mga batong ito ay nakita sa Liwan sa
Lambak ng Cagayan, sa Kuweba ng Tabon sa
Palawan, at sa Batangas at Bulacan. Ang bato sa
Liwan ay tinagurian ng mga arkeologong si Robert
Fox na industriyang Liwanian.
A. Mga Magagaspang na Bato
Ang mga pinatulis at magagaspang na kagamitang bato ay mas maliliit kaysa
sa mga naunang kagamitang bato. Iba’t ibang na rin ang naging hugis ng mga ito.
Alam mo ba kung ano ang gamit ng mga batong ito? May mga matatalas at
maninipis na bato na pambalat sa hayop. Ang iba naman ay hugis palakol na gamit
sa pagtatanim. Ang iba pa ay hugis pakurba na ginamit sa pagkuha ng mga prutas
at gulay.
15
B. Mga Makikinis na Bato
Ang mga makikinis na kagamitang bato ay ginamit noong 8,000 hanggang
500 taon BK. Ang ating mga ninuno ay madaling umakma sa kanilang kapaligiran.
Napaghusay pa nila ang kanilang kagamitan upang magamit sa pang-araw-araw na
gawain. Karamihan sa mga kagamitang bato ay natagpuan sa Bulacan, Batangas,
Bataan, at Rizal.
Ang ating mga ninuno ay gumamit din ng mga pinatalas na kabibi bilang
panghiwa. Ang mga ito ay natagpuan sa Palawan at sa Sulu. Tinatayang ito ay
ginamit ang mga ito noong 1,750 hanggang 500 BK.
C. Ang Industriya ng Paso
Bukod sa mga kagamitang bato, may mga ebidensya rin na ang mga ninuno
natin ay gumawa ng mga kagamitang paso noong mga 1,500 BK. Iba’t iba ang hugis
at disenyo ng mga paso. May mga pasong may dekorasyon. Mayroon ding walang
disensyo at pinakintab. May mga pasong maliliit na ginamit
na panluto ngunit lalagyan ng tubig. May mga pasong
lalagyan ng mga patay. Ang mga ninunong patay sa Ifugao
sa Kabundukan ng Cordillera ay inilalagay sa mga
malalaking banga at kung sila ay naging buto na, sila ay
inililipat sa mas maliliit na banga. Gayundin, ang
Manunggul ang tawag sa banga na ginamit sa bahaging
Mindanao bilang libingan ng mga patay.
Ang banga ng Manunggul na
pinaglalagyan ng patay at ito ay
inilalakbay sa karagatan.
16
Buhay sa Pamayanan
A. Pamilya at Populasyon
Marahil naisip mo kung paano namuhay ang ating mga
ninuno,ano?Maliit lamang ang populasyon ng mga ninuno nating namuhay sa
mga pamayanan. Sila ay karaniwang binubuo ng mga pamilya at karaniwang
nakatira sa mga kuweba at di permanenteng tahanan. Ang mga labi‘ ng tao
sa Kuweba ng Tabon sa Palawan ay isang halimbawa na nagpapakita ng
pamumuhay ng mga sinaunang Pilipino.
B. Pangangaso, Pangingisda at Pagpitas ng mga Prutas at Gulay
Ang ating mga ninuno ay nabuhay sa pamamagitan ng pangangaso at
pagpitas ng gulay at mga prutas. Umiikot sila sa mga kabundukan upang mangaso
at mamitas ng mga prutas at gulay. Sa mga ilog, sapa, lawa, karagatan at iba pang
anyong tubig, sila ay nangingisda o nangangalap ng mga suso at kabibi.
C. Paggamit ng Apoy
Tinatayang gumamit na ng apoy ang ating mga ninuno noong mga 5,000 BK.
Ang ebidensya ng paggamit ng apoy ay nadiskubre sa iba’t ibang bahagi ng bansa
batay sa mga labi‘ng nahukay ng mga arkeologo. Ang mga labi‘ng ito ay
kinabibilangan nga mga maiitim na kabibi at mga katabing uling. Dahil dito,
masasabing gumamit na ng apoy ang ating mga ninuno.
D. Pagtatanim
May mga labi‘ng nadiskubre sa bahaging Andarayan, Solana sa lalawigan ng
Cagayan na nagpapatunay na ang mga sinaunang Pilipino ay bihasa nang
magtanim ng palay simula pa noong 1,720 hangang 1,380 BK. Nadiskubre rin na
nagtanim din ng kamote at gabi ang ating mga ninuno. May mga ebidensya rin na
nagsimula na silang mag-alaga ng mga hayop tulad ng baboy at mga manok.
Tinatayang ito ang simula ng pagtatayo nila ng mga malapermanenteng tahanan.
17
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
Nasiyahan ka ba sa iyong natutuhan? Upang higit mo pang
matandaan ang iyong pinag-aralan, gawin mo ang sumusunod. Bumuo ng
timeline na nagpapakita ng sa mga kagamitang ginamit ng ating mga ninuno sa iba’t
ibang panahon:
Panahon Mga Kagamitan
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
Tandaan Mo!
Ang sinaunang kagamitang batong ginawa ng ating mga ninuno
ay ang industriyang Liwanian sa Hilagang Luzon mga 500,000
taon na ang nakalilipas.
May tatlong uri ng kagamitang bato ang natagpuan noon sa Pilipinas:
1. Mga magagaspang na bato na ginagamit sa iba’t ibang
paraan; pambalat sa mga hayop, at panghiwa ng karne
2. Mga pinatulis ngunit magagaspang na bato
3. Mga pinakinis at pinanipis na mga bato
May mga ebidensya din na ang mga ninuno natin ay gumawa ng mga
kagamitang paso noong mga 1,500 BK.
Maliit lamang ang populasyon ng mga ninunong namuhay sa mga pamayanan.
Ang ating mga ninuno ay nabuhay din sa pamamagitan ng pangangaso at
pagpitas ng gulay at mga prutas, at nang lumaon, sila ay nabuhay sa
pagtatanim.
18
Gawain 3: Paglalapat
Palagay ko ay marami kang natutuhan tungkol sa ating sinaunang
kalinangan. Ngayon ay maglista ka ng mga maaari mong gawin upang
maipagmalaki mo ang kalinangang Pilipino.
1.________________________________________________________________
2. ________________________________________________________________
3. ________________________________________________________________
4. ________________________________________________________________
5. ________________________________________________________________
ARALIN 3
PAG-UNLAD NG MGA PAMAYANANG PILIPINO
SA PANAHONG METAL (500 BK-1AD)
Ang mga sumunod na taon sa ating kasaysayan sa pagitan ng 500BK (bago
ipinanganak si Kristo) hanggang 1AD (sa panahon ni Kristo) ay nagdulot ng
malaking pagbabago sa pamayanang Pilipino. Nagsimula nang silang gumamit ng
mga kagamitang metal ang ating mga ninuno na nagpabilis sa mga pagbabago sa
kanilang buhay.
Sa araling ito, makikita natin ang mga pagbabago sa buhay ng ating mga
ninuno. Sa panahong tatalakayin, maaaninag mo ang kanilang pag-unlad sa pulitika,
sa relihiyon, sa kabuhayan. Makikita mo na ang pag-unlad ng kanilang mga
tradisyon, sining, wika, at antas ng lipunan.
Pagkatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay :
1. Makapaglalarawan ng pamumuhay ng mga Pilipino sa pagyabong ng
pamayanan at kalakalan sa panahon ng metal;
2. Makapagsusuri ng mga gawain ng ating mga ninuno sa pagpapaunlad ng
kanilang pamayanan; at
3. Makagagawa ng plano upang mapanatili ang ating mayabong na kultura.
19
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
Gumuhit ng larawan na nagpapakita ng gamit na metal. Pagkatapos ay sagutin mo
ang mga tanong na ito:
1. Sa iyong palagay, ano ang katangian ng gamit na metal?
2. Matutukoy mo kaya ang kahalagahan ng metal sa pag-unlad ng isang
pamayanan? Subukan mo.
___________________________________________________________________
Pagyabong ng Pamayanan at Kalakalan
Ang mga labi‘ng nadiskubre ng mga arkeologo sa Batangas, Laguna,
Mindoro, Iloilo, Masbate, Palawan, Cebu at Davao ay kinabitaan ng pagbabago ng
mga pamayanan dahil sa pakikipagkalakalan ng ating mga ninuno. Ang mga dating
di permanenteng panirahan ay naging permanente. Natayo ang mga panirahang ito
sa mga tabing dagat at ilog (tinawag itong Ilud) o gilid ng mga bundok (tinawag itong
Ilaya).
Uminog ang buhay sa mga pamayanan dahil sa pakikipagkalakalan.
Nagkaroon ng palitan ng produkto ang mga taga-Ilaya at taga Ilud,
Nakipagkalakalan din ang ating mga ninuno sa iba pang banyagang mangangalakal.
Ang mga produkto sa mga kabundukan ay ipinagpalit sa mga produktong paso at
iba pang gamit banyaga.
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education
Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education

Contenu connexe

Tendances

Grade 6 Araling Panlipunan
Grade 6 Araling PanlipunanGrade 6 Araling Panlipunan
Grade 6 Araling PanlipunanEleanor Estoque
 
Araling Panlipunan (K+10 Curriculum)
Araling Panlipunan (K+10 Curriculum)Araling Panlipunan (K+10 Curriculum)
Araling Panlipunan (K+10 Curriculum)Czarina Nedamo
 
Araling panliunan.docx second grading s.y. 2012 2013
Araling panliunan.docx second grading s.y. 2012 2013Araling panliunan.docx second grading s.y. 2012 2013
Araling panliunan.docx second grading s.y. 2012 2013Priscilla Cagas
 
Bec pelc 2010 hekasi
Bec pelc 2010 hekasiBec pelc 2010 hekasi
Bec pelc 2010 hekasiYhari Lovesu
 
Makabayan Elementary Bec,PELC Makabayan
Makabayan Elementary Bec,PELC MakabayanMakabayan Elementary Bec,PELC Makabayan
Makabayan Elementary Bec,PELC MakabayanMethusael Cebrian
 
Ap gr. 8 q3 ( module 3)
Ap gr. 8 q3 ( module 3)Ap gr. 8 q3 ( module 3)
Ap gr. 8 q3 ( module 3)DepEd Caloocan
 
Ang Gang Bilang Alternatibong Institusyong Panlipunan at ang Kabatang Pilipino
Ang Gang Bilang Alternatibong Institusyong Panlipunan at ang Kabatang PilipinoAng Gang Bilang Alternatibong Institusyong Panlipunan at ang Kabatang Pilipino
Ang Gang Bilang Alternatibong Institusyong Panlipunan at ang Kabatang PilipinoMhawi Rosero
 
Grade Seven Syllabus in Araling Panlipunan
Grade Seven Syllabus in Araling PanlipunanGrade Seven Syllabus in Araling Panlipunan
Grade Seven Syllabus in Araling PanlipunanMavict De Leon
 
Orca share media1496547230957 (1)
Orca share media1496547230957 (1)Orca share media1496547230957 (1)
Orca share media1496547230957 (1)Alvin Billones
 
A.P 8 - Fourth Summative Test
A.P 8 - Fourth Summative TestA.P 8 - Fourth Summative Test
A.P 8 - Fourth Summative TestMavict De Leon
 
Modyul 20 mga pangunahing isyu at suliranin ng asya
Modyul 20   mga pangunahing isyu at suliranin ng asyaModyul 20   mga pangunahing isyu at suliranin ng asya
Modyul 20 mga pangunahing isyu at suliranin ng asya南 睿
 

Tendances (16)

Hekasi
HekasiHekasi
Hekasi
 
Grade 6 Araling Panlipunan
Grade 6 Araling PanlipunanGrade 6 Araling Panlipunan
Grade 6 Araling Panlipunan
 
Araling Panlipunan (K+10 Curriculum)
Araling Panlipunan (K+10 Curriculum)Araling Panlipunan (K+10 Curriculum)
Araling Panlipunan (K+10 Curriculum)
 
Araling panlipunan iii & i vb
Araling panlipunan iii & i vbAraling panlipunan iii & i vb
Araling panlipunan iii & i vb
 
Araling panliunan.docx second grading s.y. 2012 2013
Araling panliunan.docx second grading s.y. 2012 2013Araling panliunan.docx second grading s.y. 2012 2013
Araling panliunan.docx second grading s.y. 2012 2013
 
Bec pelc 2010 hekasi
Bec pelc 2010 hekasiBec pelc 2010 hekasi
Bec pelc 2010 hekasi
 
Makabayan Elementary Bec,PELC Makabayan
Makabayan Elementary Bec,PELC MakabayanMakabayan Elementary Bec,PELC Makabayan
Makabayan Elementary Bec,PELC Makabayan
 
Ap gr. 8 q3 ( module 3)
Ap gr. 8 q3 ( module 3)Ap gr. 8 q3 ( module 3)
Ap gr. 8 q3 ( module 3)
 
Ang Gang Bilang Alternatibong Institusyong Panlipunan at ang Kabatang Pilipino
Ang Gang Bilang Alternatibong Institusyong Panlipunan at ang Kabatang PilipinoAng Gang Bilang Alternatibong Institusyong Panlipunan at ang Kabatang Pilipino
Ang Gang Bilang Alternatibong Institusyong Panlipunan at ang Kabatang Pilipino
 
Grade Seven Syllabus in Araling Panlipunan
Grade Seven Syllabus in Araling PanlipunanGrade Seven Syllabus in Araling Panlipunan
Grade Seven Syllabus in Araling Panlipunan
 
Cg2 ap
Cg2 apCg2 ap
Cg2 ap
 
Orca share media1496547230957 (1)
Orca share media1496547230957 (1)Orca share media1496547230957 (1)
Orca share media1496547230957 (1)
 
Las 2nd qtr1
Las 2nd qtr1Las 2nd qtr1
Las 2nd qtr1
 
A.P 8 - Fourth Summative Test
A.P 8 - Fourth Summative TestA.P 8 - Fourth Summative Test
A.P 8 - Fourth Summative Test
 
Modyul 20 mga pangunahing isyu at suliranin ng asya
Modyul 20   mga pangunahing isyu at suliranin ng asyaModyul 20   mga pangunahing isyu at suliranin ng asya
Modyul 20 mga pangunahing isyu at suliranin ng asya
 
AP i and ii
AP i and iiAP i and ii
AP i and ii
 

En vedette

Improve Business Performance : Metrica Bizsol-brochure
Improve Business Performance : Metrica Bizsol-brochureImprove Business Performance : Metrica Bizsol-brochure
Improve Business Performance : Metrica Bizsol-brochureMetrica Bizsol Pvt Ltd
 
Product work log 2012
Product work log 2012Product work log 2012
Product work log 2012jcampbell8118
 
Gnarum
GnarumGnarum
GnarumGnarum
 
Marketing at FORE - Sigma Knowledge Series: Session 1 (Social Media Optimizat...
Marketing at FORE - Sigma Knowledge Series: Session 1 (Social Media Optimizat...Marketing at FORE - Sigma Knowledge Series: Session 1 (Social Media Optimizat...
Marketing at FORE - Sigma Knowledge Series: Session 1 (Social Media Optimizat...Marketing_at_FORE
 
The history and development of processing hardware by Alfian Kusuma Wardhana
The history and development of processing hardware by Alfian Kusuma WardhanaThe history and development of processing hardware by Alfian Kusuma Wardhana
The history and development of processing hardware by Alfian Kusuma WardhanaAlfian Wardhana
 
SWOT Analysis : A Simple & Effective Management Tool
SWOT Analysis : A Simple & Effective Management ToolSWOT Analysis : A Simple & Effective Management Tool
SWOT Analysis : A Simple & Effective Management ToolMetrica Bizsol Pvt Ltd
 
Marketing plan : An important tool for SMEs
Marketing plan : An important tool for SMEsMarketing plan : An important tool for SMEs
Marketing plan : An important tool for SMEsMetrica Bizsol Pvt Ltd
 
Product work log 2012
Product work log 2012Product work log 2012
Product work log 2012jcampbell8118
 

En vedette (12)

Improve Business Performance : Metrica Bizsol-brochure
Improve Business Performance : Metrica Bizsol-brochureImprove Business Performance : Metrica Bizsol-brochure
Improve Business Performance : Metrica Bizsol-brochure
 
Product work log 2012
Product work log 2012Product work log 2012
Product work log 2012
 
Gnarum
GnarumGnarum
Gnarum
 
Fotoslazarus
FotoslazarusFotoslazarus
Fotoslazarus
 
Marketing at FORE - Sigma Knowledge Series: Session 1 (Social Media Optimizat...
Marketing at FORE - Sigma Knowledge Series: Session 1 (Social Media Optimizat...Marketing at FORE - Sigma Knowledge Series: Session 1 (Social Media Optimizat...
Marketing at FORE - Sigma Knowledge Series: Session 1 (Social Media Optimizat...
 
The history and development of processing hardware by Alfian Kusuma Wardhana
The history and development of processing hardware by Alfian Kusuma WardhanaThe history and development of processing hardware by Alfian Kusuma Wardhana
The history and development of processing hardware by Alfian Kusuma Wardhana
 
Agropecuario
AgropecuarioAgropecuario
Agropecuario
 
Moving beyond facebook
Moving beyond facebookMoving beyond facebook
Moving beyond facebook
 
MGT 371 Chapter 1
MGT 371 Chapter 1MGT 371 Chapter 1
MGT 371 Chapter 1
 
SWOT Analysis : A Simple & Effective Management Tool
SWOT Analysis : A Simple & Effective Management ToolSWOT Analysis : A Simple & Effective Management Tool
SWOT Analysis : A Simple & Effective Management Tool
 
Marketing plan : An important tool for SMEs
Marketing plan : An important tool for SMEsMarketing plan : An important tool for SMEs
Marketing plan : An important tool for SMEs
 
Product work log 2012
Product work log 2012Product work log 2012
Product work log 2012
 

Similaire à Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education

DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q1_W6.docx
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q1_W6.docxDLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q1_W6.docx
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q1_W6.docxJamesCutr
 
Makabayan elementary
Makabayan elementaryMakabayan elementary
Makabayan elementaryYhari Lovesu
 
Makabayan elementarybec-091224035417-phpapp01
Makabayan elementarybec-091224035417-phpapp01Makabayan elementarybec-091224035417-phpapp01
Makabayan elementarybec-091224035417-phpapp01Ronaldo Digma
 
Araling Panlipunan Grade 8 week 1
Araling Panlipunan Grade 8 week 1Araling Panlipunan Grade 8 week 1
Araling Panlipunan Grade 8 week 1Andy Trani
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 8
Banghay aralin sa araling panlipunan 8 Banghay aralin sa araling panlipunan 8
Banghay aralin sa araling panlipunan 8 Crystal Mae Salazar
 
Araling Panlipunan grade 3 quarter 3 week 1
Araling Panlipunan grade 3 quarter 3 week 1Araling Panlipunan grade 3 quarter 3 week 1
Araling Panlipunan grade 3 quarter 3 week 1MELANIEORDANEL1
 
Araling Panlipunan Course Outline
Araling Panlipunan Course Outline Araling Panlipunan Course Outline
Araling Panlipunan Course Outline Mavict De Leon
 
DIAGNOSTIC TEST IN ARALING PANLIPUNAN.docx
DIAGNOSTIC TEST IN ARALING PANLIPUNAN.docxDIAGNOSTIC TEST IN ARALING PANLIPUNAN.docx
DIAGNOSTIC TEST IN ARALING PANLIPUNAN.docxCarmehlynBalogbog
 
Grade 6 Q4 DLP Araling Panlipunan.doc
Grade 6 Q4 DLP Araling Panlipunan.docGrade 6 Q4 DLP Araling Panlipunan.doc
Grade 6 Q4 DLP Araling Panlipunan.docELVINBURO
 
GABAY SA PAGTUTURO PARA SA MODYUL I_KASAYSAYAN NG DAIGDIG_GRADE 8 FIRST QUARTER
GABAY SA PAGTUTURO PARA SA MODYUL I_KASAYSAYAN NG DAIGDIG_GRADE 8 FIRST QUARTERGABAY SA PAGTUTURO PARA SA MODYUL I_KASAYSAYAN NG DAIGDIG_GRADE 8 FIRST QUARTER
GABAY SA PAGTUTURO PARA SA MODYUL I_KASAYSAYAN NG DAIGDIG_GRADE 8 FIRST QUARTERPrecious Sison-Cerdoncillo
 
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W4.ppt
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W4.pptDLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W4.ppt
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W4.pptEdwinGervacio2
 
Online Class 9th week Q2.pptx
Online Class 9th week Q2.pptxOnline Class 9th week Q2.pptx
Online Class 9th week Q2.pptxRoyRebolado1
 
Compilation of Learning Modules in Grade 8 (K to 12 Education System in the P...
Compilation of Learning Modules in Grade 8 (K to 12 Education System in the P...Compilation of Learning Modules in Grade 8 (K to 12 Education System in the P...
Compilation of Learning Modules in Grade 8 (K to 12 Education System in the P...R Borres
 

Similaire à Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education (20)

DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q1_W6.docx
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q1_W6.docxDLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q1_W6.docx
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q1_W6.docx
 
AP 5 WEEK 7.docx
AP 5 WEEK 7.docxAP 5 WEEK 7.docx
AP 5 WEEK 7.docx
 
Makabayan elementary
Makabayan elementaryMakabayan elementary
Makabayan elementary
 
Filipino v 2 nd grading
Filipino v 2 nd gradingFilipino v 2 nd grading
Filipino v 2 nd grading
 
Makabayan elementarybec-091224035417-phpapp01
Makabayan elementarybec-091224035417-phpapp01Makabayan elementarybec-091224035417-phpapp01
Makabayan elementarybec-091224035417-phpapp01
 
Araling Panlipunan Grade 8 week 1
Araling Panlipunan Grade 8 week 1Araling Panlipunan Grade 8 week 1
Araling Panlipunan Grade 8 week 1
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 8
Banghay aralin sa araling panlipunan 8 Banghay aralin sa araling panlipunan 8
Banghay aralin sa araling panlipunan 8
 
Araling Panlipunan grade 3 quarter 3 week 1
Araling Panlipunan grade 3 quarter 3 week 1Araling Panlipunan grade 3 quarter 3 week 1
Araling Panlipunan grade 3 quarter 3 week 1
 
Ohspm1b q1
Ohspm1b q1Ohspm1b q1
Ohspm1b q1
 
W4 AP.docx
W4 AP.docxW4 AP.docx
W4 AP.docx
 
Araling Panlipunan Course Outline
Araling Panlipunan Course Outline Araling Panlipunan Course Outline
Araling Panlipunan Course Outline
 
Q1W1_AP4.docx
Q1W1_AP4.docxQ1W1_AP4.docx
Q1W1_AP4.docx
 
panitikang isabelo
panitikang isabelopanitikang isabelo
panitikang isabelo
 
DIAGNOSTIC TEST IN ARALING PANLIPUNAN.docx
DIAGNOSTIC TEST IN ARALING PANLIPUNAN.docxDIAGNOSTIC TEST IN ARALING PANLIPUNAN.docx
DIAGNOSTIC TEST IN ARALING PANLIPUNAN.docx
 
Grade 6 Q4 DLP Araling Panlipunan.doc
Grade 6 Q4 DLP Araling Panlipunan.docGrade 6 Q4 DLP Araling Panlipunan.doc
Grade 6 Q4 DLP Araling Panlipunan.doc
 
GABAY SA PAGTUTURO PARA SA MODYUL I_KASAYSAYAN NG DAIGDIG_GRADE 8 FIRST QUARTER
GABAY SA PAGTUTURO PARA SA MODYUL I_KASAYSAYAN NG DAIGDIG_GRADE 8 FIRST QUARTERGABAY SA PAGTUTURO PARA SA MODYUL I_KASAYSAYAN NG DAIGDIG_GRADE 8 FIRST QUARTER
GABAY SA PAGTUTURO PARA SA MODYUL I_KASAYSAYAN NG DAIGDIG_GRADE 8 FIRST QUARTER
 
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W4.ppt
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W4.pptDLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W4.ppt
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W4.ppt
 
Online Class 9th week Q2.pptx
Online Class 9th week Q2.pptxOnline Class 9th week Q2.pptx
Online Class 9th week Q2.pptx
 
W5 AP .docx
W5 AP .docxW5 AP .docx
W5 AP .docx
 
Compilation of Learning Modules in Grade 8 (K to 12 Education System in the P...
Compilation of Learning Modules in Grade 8 (K to 12 Education System in the P...Compilation of Learning Modules in Grade 8 (K to 12 Education System in the P...
Compilation of Learning Modules in Grade 8 (K to 12 Education System in the P...
 

Dernier

Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 LessonQuarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lessonanimey810
 
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docxDLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docxAnnalizaMaya4
 
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERES
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERESANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERES
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERESMercedesTungpalan
 
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptx
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptxespiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptx
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptxmondaveray
 
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptxAng  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptxRoseAnneOcampo1
 
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...Stephaniemagnaye2
 
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3MayAnnRodriguez2
 
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptxCATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptxIsraelMonge3
 
Copy-of-Araling-Panlipunan-CG-2023Curriculum Guide of Araling Panlipunan.pptx
Copy-of-Araling-Panlipunan-CG-2023Curriculum Guide of Araling Panlipunan.pptxCopy-of-Araling-Panlipunan-CG-2023Curriculum Guide of Araling Panlipunan.pptx
Copy-of-Araling-Panlipunan-CG-2023Curriculum Guide of Araling Panlipunan.pptxRayvenBoiserAbaiAbai
 
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...DianaKrisCayabyab1
 
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptxpanahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptxSundieGraceBataan
 
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptxPAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptxArmeeAgan
 
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTX
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTXLESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTX
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTXMariaRuthelAbarquez4
 
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang Bhutan
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang BhutanELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang Bhutan
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang BhutanJizaTimbal
 
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptx
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptxGRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptx
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptxClaRisa54
 
3rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 23rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 2rheapinkyneniza1
 
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th QuarterMELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th QuarterRochAsuncion
 
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me TangereKaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me TangereJizaTimbal
 
3rd periodical test for grade 2 mathematics 2 sinugbuanong binisaya
3rd periodical test for grade 2 mathematics 2 sinugbuanong binisaya3rd periodical test for grade 2 mathematics 2 sinugbuanong binisaya
3rd periodical test for grade 2 mathematics 2 sinugbuanong binisayarheapinkyneniza1
 
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptxmelc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptxevafecampanado1
 

Dernier (20)

Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 LessonQuarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
 
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docxDLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx
 
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERES
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERESANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERES
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERES
 
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptx
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptxespiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptx
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptx
 
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptxAng  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
 
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
 
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
 
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptxCATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
 
Copy-of-Araling-Panlipunan-CG-2023Curriculum Guide of Araling Panlipunan.pptx
Copy-of-Araling-Panlipunan-CG-2023Curriculum Guide of Araling Panlipunan.pptxCopy-of-Araling-Panlipunan-CG-2023Curriculum Guide of Araling Panlipunan.pptx
Copy-of-Araling-Panlipunan-CG-2023Curriculum Guide of Araling Panlipunan.pptx
 
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...
 
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptxpanahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
 
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptxPAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
 
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTX
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTXLESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTX
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTX
 
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang Bhutan
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang BhutanELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang Bhutan
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang Bhutan
 
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptx
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptxGRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptx
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptx
 
3rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 23rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 2
 
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th QuarterMELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
 
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me TangereKaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
 
3rd periodical test for grade 2 mathematics 2 sinugbuanong binisaya
3rd periodical test for grade 2 mathematics 2 sinugbuanong binisaya3rd periodical test for grade 2 mathematics 2 sinugbuanong binisaya
3rd periodical test for grade 2 mathematics 2 sinugbuanong binisaya
 
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptxmelc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
 

Grade 7 (Alternative) Araling Panlipunan I - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education

  • 1. Compilation by Ben: r_borres@yahoo.com               COMPILATION   OF LEARNING MODULES    Effective and Alternative  Secondary Education  (EASE)    FIRST YEAR  HIGH SCHOOL  (GRADE 7 ‐ Alternative)       
  • 2. Compilation by Ben: r_borres@yahoo.com         CONTENTS  Modyul 1 Kasaysayan Alamin Natin  Modyul 2 Pilipinas Lupain Ng Ating Lahi  Modyul 3 Ang Iba't‐Ibang Mukha Ng Ating Lahi  Modyul 4 Ang Kalinangang Pilipino Sa Panahon Ng Barangay  Modyul 5 Ang Pagdating Ng Mga Kastila  Modyul 6 Ang Kolonisasyon Ng Pilipinas  Modyul 7 Pagbabagong Dulot Ng Kolonisasyon  Modyul 8 Pagsibol Ng Kamalayang Pilipino  Modyul 9 Ang Rebolusyong Pilipino Tungo Sa Kalayaan  Modyul 10 Tungo Sa Pagtatatag Ng Pamahalang Pilipino  Modyul 11  Ang Labanan Sa Pagitan Ng Espanya At Estados  Unidos  Modyul 12 Ang Pananakop Ng Mga Amerikano  Modyul 13 Ang Paghahanda Tungo Sa Kalayaan  Modyul 14 Ang Pilipinas Sa Panahon Ng Ikalawang Digmaang  Pandaigdig  Modyul 15 Pananakop Ng Hapon At Reaksyon Ng Mga Pilipino  Modyul 16 Mga Pagbabago Sa Iba't  Ibang Pamamahala  Modyul 17 Ang Pilipinas Sa Ilalim Ng Batas Militar  Modyul 18 Ang Pilipinas Sa Panunumbalik Ng Demokrasya  Modyul 19 Ang Pilipinas Sa Panahon Ng Pagpapatatag  Modyul 20 Ang Saligang Batas At Mga Patakaran At Prinsipyo  Modyul 21 Pamahalaan At Kapangyarihan  Modyul 22 Ang Pambansang Badyet  Modyul 23 Ang Pagkamamamayang Pilipino_ Mga Karapatan At  Tungkulin 
  • 3. (Effective and Alternative Secondary Education) MODYUL 1 KASAYSAYAN: ALAMIN NATIN BUREAU OF SECONDARY EDUCATION Department of Education DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City ARALING PANLIPUNAN I
  • 4. 1 MODYUL 1 ANG KASAYSAYAN: ALAMIN NATIN Kumusta ka, kaibigan? Ikaw ay nasa ikalawang antas na ng iyong pag- aaral. Mga bagong kasaysayan, kaalaman at kakayahan ang inihanda para sa yugtong ito ng iyong pag-aaral. Ang lahat ng bansa sa daigdig ay nagsisikap na maituro ang sariling kasaysayan sa bawat mamamayan. Bakit kaya? Sa modyul na ito, tutuklasin natin ang kasagutan sa tanong na iyan. Tutuklasin natin ang kahalagahan ng kasaysayan. May tatlong araling inihanda para sa iyo sa modyul na ito: Aralin 1: Mga Kwentong May Saysay Aralin 2: Kaugnayan ng mga Disiplinang Agham Panlipunan sa Kasaysayan Aralin 3: Kaugnayan ng Kasaysayan sa Lipunan Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod: 1. Makapagbibigay ng sariling kahulugan ng kasaysayan; 2. Maiuugnay ang kasaysayan sa iba pang disiplinang panlipunan; at 3. Maiuugnay ang kahulugan ng kasaysayan sa lipunan. Handa ka na ba? Subukan mong sagutin ang mga sumusunod na tanong. Huwag kang mangamba sa pagsagot. May mga tulong sa pag-aaral na inihanda para sa iyo.
  • 5. 2 PANIMULANG PAGSUSULIT: I. Panuto: Suriin at unawaing mabuti ang bawat tanong o pangungusap. Isulat sa sagutang papel ang titik ng tamang sagot. 1. Ang kasaysayan ay hango sa salitang Griyego na HISTORIA. Ito ay nangangahulugan ng: A. Paglalarawan sa katangiang pisikal ng isang lugar ayon sa anyong lupa at tubig B. Pagsisikap ng tao na matugunan ang pangangailangan batay sa sapat na mapagkukunan C. Pagtalakay sa pulitika na bahagi ng pagtatatag sa sariling pamahalaan D. Pananaliksik sa mga di nakasulat at nakasulat na tumutukoy sa mahahalagang pangyayari 2. Ano ang katangian ng Soberanya bilang isa sa mga elemento ng Estado? A. Paraan ng estado upang matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan B. Tirahan at nasasakupan ng isang estado kung saan kinukuha ang mga likas na kayamanan C. Tumutukoy sa pangkahalatang bilang ng mga tao na naninirahan sa isang lugar D. Pagkakaroon ng kapangyarihan na mapasunod ang mga tao sa pamamagitan ng batas at patakaran 3. Alin sa mga sumusunod ang pinakamainam na Batayang Primarya bilang matibay na ebidensya sa pagsulat ng kasaysayan? A. Batayang aklat sa pag-aaral B. Buto ng sinaunang tao at mga “artifacts” C. Opinyon at kuru-kuro sa radyo at telebisyon D. Paskil sa paaralan tulad ng sa bulletin board 4. Ang “Oral Tradition” ay isa sa mga batayan sa pagsulat ng kasaysayan, ito ay tumutukoy sa: A. Paggaya ng mga kagamitan mula sa original na ebidensya B. Pagkukwento ng mga alamat, epiko, kwentong bayan, mitolohiya at awit C. Pagpapamana ng mga kagamitan at ari-arian D. Pagsusuot ng mga katutubong kasuotan sa isang pook at okasyon 5. Paano mo maipakikita ang kahalagahan ng kasaysayan sa lipunang iyong kinabibilangan sa kasalukuyan? A. Pagbuo ng samahan na aalam sa ating nakaraan upang lalong mapabuti ang ating kinabukasan B. Pagkalap ng impormasyon mula sa telebisyon, radyo at mga pahayagan
  • 6. 3 C. Pagpaplano para sa maayos na kapaligiran at malusog na lipunan para sa lahat D. Pagsangguni sa pamahalaan ng mga serbisyong kailangan sa inyong lugar 6. Kung nais mong malaman ang relasyon ng kasaysayan at iba pang mga disiplina ng Agham Panlipunan, ano ang pinakamainam mong gawin? A. Pagbabasa ng pahayagan ukol sa mga proyekto ng iyong simbahan na maaari mong salihan B. Pagkuha ng mga opinyon mula sa iba’t ibang ahensya ng pamahalaan C. Pag-aaral sa pinagmulan at pag-unlad ng tao na nakaimpluwensya sa kanyang pagkilos tulad ng kultura D. Pag-alam sa programa ng pamahalaan na nakatutulong sa pag-unlad ng kabuhayan lalo na ng mahihirap 7. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang HINDI nagpapamalas ng relasyon ng Kasaysayan sa iba pang disiplina ng Agham Panlipunan? A. Sa Kasaysayan ay naiuugnay ang Sikolohiya na tumutukoy sa katangian ng indibidwal at sa uri ng kabihasnang kinabibilangan ng tao. B. Sa Kasaysayan ay naiuugnay ang Sosyolohiya tungkol sa pag-aaral ng kasalukuyang lipunan, mga suliranin at pagbabago dito. C. Sa Kasaysayan ay natatalakay ang Agham Pampulitika ukol sa mga uri at proseso ng pamahalaan, at paggawa at pagpapatupad ng batas. D. Sa Kasaysayan ay natatalakay ang pag-unlad ng Siyensya upang makatulong sa mga may sakit. 8. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang tumutukoy sa relasyon ng Kasaysayan sa iba pang displinang panlipunan? A. Ang Kasaysayan ay bahagi ng dugtong-dugtong na kaalaman sa pag- aaral ng Agham Pampulitka, Antropolohiya, Ekonomiks, Heograpiya, Sikolohiya at Sosyolohiya B. Ang Kasaysayan ay naglalarawan ng mga adhikain, simulain at rebolusyon ng mga lider sa iba’t ibang panahon C. Ang kasaysayan ay nakakatulong sa kabuhayan sa pamamagitan ng turismo na nagpapatanyag sa ating bansa D. Ang kasaysayan ay nagpapayaman at nakakatulong sa pagsulong ng kultura tulad ng mga tradisyon at kaugalian sa isang lugar 9. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang pinakamahalagang bunga ng pag aaral ng kasaysayan? A. Nakikilala ang mga pinuno at ang kanilang mahalagang naiambag para sa bayan B. Nahuhubog ang pagmamahal sa bayan tungo sa pagkakaisa at pag- unlad ng bayan
  • 7. 4 C. Nalilinang ang ating kasanayan sa pagbibigay ng mga pahayag ukol sa isang pangyayari D. Napapalawak ang ating kaalaman tungkol sa mga tao, lugar at pangyayari sa ating bansa. 10. Alin sa mga sumusunod na pagpapahalaga ang pinakaangkop sa pag-aaral ng Kasaysayan? A. Maipagmalaki ang lahing Pilipino sa mga banyagang nagtutungo sa ating bayan B. Maipakita ang pagmamahal sa bayan at pagkilala sa mga dakilang tao sa ating kasaysayan C. Maipamalas ang pagtataguyod at pagbili sa mga produktong gawang Pilipino D. Maitanghal ang iba’t ibang likhang-sining tulad ng sayaw at musika mula sa ibang bansa II. Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang una at ikalawang pangungusap. Isulat sa patlang ang titik: A, Kung ang parehong pangungusap ay TAMA B, Kung ang parehong pangungusap ay MALI C, Kung ang unang pangungusap ay TAMA, at ang ikalawang pangungusap ay MALI D, Kung ang unang pangungusap ay MALI, at ang ikalawang pangungusap ay TAMA 11.● Ang Agham Pampulitika ay pag–aaral tungkol sa pagtatatag at pagsasabatas ng mga patakaran ng gobyerno. ● Ayon sa Saligang-Batas, isang mahalagang elemento ang simbahan sa pagbuo ng Estado. Sagot:________ ● Ang Antropolohiya ay pag-aaral na may kaugnayan sa sosyo-kultural, arkeolohikal, biolohikal, at wika. ● Sa Antropolohiya, ang paggamit ng “fossils at artifacts” ay matibay na batayan sa pagsulat ng Kasaysayan. Sagot:________ 13.● Ang topograpiya kabilang ang klima at panahon, ay mga importanteng paksa sa Sikolohiya. ● Ayon sa mga eksperto ng Sikolohiya, may mga tao na magkapareho o “identical” ang katangiang pisikal. Sagot:________
  • 8. 5 14.● Sa Ekonomiks ay pinag-aaralan ang pagkakaiba ng produkto, serbisyo, mamimili at prodyuser. ● Ang pagluwas (export) at pag-angkat (import) ang tanging batayan sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Sagot:________ 15.● Ang pag-aaral ng anyong pisikal ng kalawakan gaya ng “Solar System” ay karaniwang batayan ng pag-aaral sa Heograpiya. ● Ang dalawang pangunahing bahagi ng Heograpiya ay Heograpiyang Pisikal at Heograpiyang Pantao. Sagot:________ 16. ● Ang barangay ang tanging institusyon sa lipunan na kumakatawan sa mga tao ayon sa Sosyolohiya. ● Sa lipunan ay mahalaga ang elemento ng “Cooperation at Competition” upang mapabuti ang kapakanan ng bawat isa. Sagot:________ 17. ● Ang Agham Panlipunan ay magkakaugnay na kaisipan na ating pinag- aaralan kaya ito ay tinatawag ding “multi-disciplinary”. ● Napapadali at nakatutulong sa pagkilos at pag- iisip ng tao ang pag-aaral ng bawat disiplina ng Agham Panlipunan. Sagot:________ 18. ● Ang mga probisyon sa Saligang-Batas ng 1987 ay gabay sa paggawa ng iba pang batas sa ating bansa. ● Isang institusyon ang pamahalaan na nagpapairal ng mga batas at patakaran para sa kabutihan ng mamamayan. Sagot:________ 19. ● Ang lakas paggawa, entreprenyur, teknolohiya, kapital at pamahalaan ay mahalaga sa produksyon at pag-unlad ng ekonomiya. ● Patunay na maunlad ang ating bansa kung mabilis nating nakukunsumo ang ating mga likas na yaman tulad ng kagubatan. Sagot:________ 20. ● Tumutukoy sa kultura ng tao at sa lokasyon ng tao sa iba’t ibang lugar ang Heograpiyang Pisikal o “Physical Geography” ● Ang iba’t ibang anyong lupa at anyong tubig ay ginagamit ng mga tao upang matugunan ang kanilang mga pangangailangan. Sagot:________
  • 9. 6 ARALIN 1 MGA KWENTONG MAY SAYSAY Ang araling ito ay tungkol sa kahulugan ng Kasaysayan. Sasagutin natin ang tanong na ito: Bakit mahalagang malaman natin ang iba’t ibang kwento mula sa nakalipas? Pagkatapos mong gawin ang mga inihandang pagsasanay sa aralin, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod: 1. Makapagpapahayag ng sariling kahulugan ng Kasaysayan; 2. Maibibigay ang pagkakaiba ng batayang primarya at batayang sekondarya sa pag-aaral ng Kasaysayan; at 3. Makapagbibigay ng mga kasanayang kailangan sa pag-aaral ng Kasaysayan. Nasagot mo ba nang madali ang pagsusulit na ito? Huwag kang mag-alala kung mababa ang nakuha mong iskor. Ito ay isa lamang Panimulang Pagsusulit. Simula pa lamang iyan ng ating masayang pag-aaral tungkol sa Kasaysayan. Ang mahalaga ay maging matiyaga ka sa iyong pag-aaral. Unti-unti mong matututunan ang bawat paksa at mga gawaing inihanda para sa iyo. Kaya’t magsimula na tayo!
  • 10. 7 Gawain 1: Pag-isipan Mo! Ano ang mga salitang naiisip mo kapag naririnig ang salitang ito? Isulat ang iyong mga sagot at naiisip na salita sa mga kahon. KASAYSAYAN Ano ang Kasaysayan? Nasagutan mo ba ang mga kahon? Upang malaman mo kung may kaugnayan sa kaysaysayan ang iyong mga isinulat sa mga kahon, basahin mong mabuti ang mga susunod na talata. Ang Kasaysayan ay isa sa pinakamatandang sangay ng pag-aaral sa Agham Panlipunan. Si Herodutus ang kinikilalang “Ama ng Kasaysayan.” Siya ay kilala sa pagsulat ng mga nakaraang pangyayari. Sa pagsulat ng kasaysayan gumamit siya ng masusing pag-aaral, pananaliksik at mga ebidensyang susuporta sa kanyang mga kwento. Kaya’t kung susuriin, ang kasaysayan ay isang sistematikong pag-aaral ng mga nakaraang pangyayari upang maunawaan ang ating kasalukuyan at mapaghandaan ang ating hinaharap.
  • 11. 8 Batay sa Kasaysayan, nauunawaan natin ang pagkakaugnay ng bawat panahon: ang nakaraan, kasalukuyan at hinaharap. Ang Kasaysayan ay sumasalamin din sa mga pagbabago ng mga tao, bayan at pangyayari. Subalit dapat mong tandaan na hindi lahat ay naitatala sa aklat ng kasaysayan. Tanging ang may saysay o halaga lamang ang naisusulat. Mga Batayan Ng Pag-aaral Ng Kasaysayan Alam mo ba na ang pag-aaral ng kasaysayan ay may mga pangunahing batayan? Una ay ang batayang primarya. Tungkol ito sa mga original na gamit na tinatawag na “artifacts” tulad ng gamit na bato, palayok, armas, alahas, tirahan o damit. Binubuo din ito ng mga “fossils” o mga labi ng tao, hayop o halaman. Samantala, ang batayang sekundarya ay tungkol sa mga kagamitang hango o kopya mula sa mga original. Ang mga batayang aklat na gamit sa paaralan, mga kopyang larawan o ginayang pinta (replica), ay ilan sa mga halimbawa ng batayang sekundarya. Ang Kasaysayan ay maari ring magmula sa mga “oral tradition” o kasaysayang nagpasalin-salin sa bibig ng mga tao mula sa nakaraan. Ang mga halimbawa nito ay ang mga alamat, bugtong, kwentong bayan, salawikain, awit at marami pang iba. Ikaw, may alam ka bang kwento mula sa mga lolo at lola mo o kaya ay sa tatay at nanay mo na maaaring bahagi na ng ating kasaysayan? Ikwento mo naman sa iba. Totoo na maraming kwento sa ating paligid. Subalit hindi sapat na alam natin ang sagot sa mga tanong na: Sino? Saan? Kailan? Dapat, kaya mo ring sagutin ang Bakit o Paano? Dahil kung kayang-kaya mong sagutin yan, masasabing isa kang mahusay na mag-aaral ng Kasaysayan.
  • 12. 9 Mga Kasanayan Sa Pag-aaral Ng Kasaysayan Marami kang kasanayan na malilinang sa pag-aaral ng Kasaysayan. Ang mga ito ay ang mga sumusunod: • kakayahang malaman ang mga katangian ng mga lider, pinuno o pangulo ng ating bansa at ang naging daan ng kanilang pag-angat at pagkakatanggal sa kanilang posisyon, • pagsasapuso at paggalang sa mga simbulo, adhikain, batas, alituntunin at pamunuan ng bansa, • pagtataguyod sa pambansang pagkakaisa, pag-unlad at pagkakaroon ng kapayapaan, • pagsasabuhay ng karapatan at responsibilidad ng bawat isa ayon sa Saligang-Batas at adhikaing demokrasya, at • paglinang at wastong pagpapahalaga sa yamang likas at yamang tao ng ating bayan. Kung matututuhan mo ang mga kasanayang, magiging makabuluhan ang pag-aaral mo ng Kasaysayan.
  • 13. 10 Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ngayon ay handa ka na upang gumawa ng sarili mong pagpapakahulugan sa kasaysayan. Alam kong kaya mo yan, kaya isulat mo sa patlang ang iyong naisip. Sikaping magamit ang mga salitang isinulat mo sa Gawain 1. Gamitin mo rin ang mga natutuhan mo sa mga nakaraang talata. Ang KASAYSAYAN ay_________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Binabati kita sa iyong nabuong kahulugan! Ngayon ay higit na malinaw na marahil para sa iyo ang kahulugan ng KASAYSAYAN. Tandaan Mo! Ang Kasaysayan ay isa sa pinakamatandang sangay ng pag- aaral sa Agham Panlipunan Si Herodutus ang itinuturing na Ama ng Kasaysayan Ang Kasaysayan ay sistematikong pag-aaral ng mga nakaraang pangyayari upang maunawaan ang kasalukuyan at mapaghandaan ang hinaharap. Ang batayang primarya ay tungkol sa mga original na gamit tulad ng “artifacts” at “fossils”, samantalang ang Batayang Sekundarya ay gamit na hango o kopya mula sa original. Ito ay mga tulong sa pag-aaral ng kasaysayan. Ang “oral tradition” ay bahagi ng kasaysayang nagpasalin-salin sa bibig ng mga tao tulad ng alamat, bugtong, kwentong bayan, salawikain at awit.
  • 14. 11 Gawain 3: Paglalapat Mag-isip ka ng isang mahalagang kasaysayan sa iyong buhay noong ikaw ay nasa elementarya. Isulat mo sa kahon ang iyong naisip. Hanggang sa kasalukuyan ba ay mahalaga pa rin sa iyo ang pangyayaring iyon? Bakit? Isulat ang iyong sagot sa kahon (oo o hindi) at ipaliwanag mo kung bakit. May maitutulong ba sa iyong pag-aaral o pamumuhay ang pangyayaring iyon? Nakatulong ba ito sa iyong pag-unlad? O naging balakid ba ito? (Mayron o wala)? Pangatwiranan mo at isulat muli sa kahon ang iyong sagot. Nauunawaan mo na ba kung paano makakatulong sa pag-unlad ang nakaraan? Ngayon ay buuin mo ang mga sumusunod na patlang: Makatutulong ang Kasaysayan sa pag-unlad kung:_________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ _______________.
  • 15. 12 ARALIN 2 KAHULUGAN AT KAUGNAYAN NG MGA DISIPLINA NG AGHAM PANLIPUNAN SA KASAYSAYAN Ang araling ito ay tungkol sa kaugnayan ng Kasaysayan sa iba’t ibang disiplina ng Agham Panlipunan tulad ng: Agham Pampulitika, Antropolohiya, Ekonomiks, Heograpiya, Sikolohiya, at Sosyolohiya. Pagkatapos ng aralin, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod: 1. Makapagbibigay ng kahulugan at halimbawa ng mga disiplina ng Agham Panlipunan ; at 2. Maipaliliwanag ang mga katangian at kaugnayan ng Kasaysayan sa iba’t ibang disiplina ng Agham Panlipunan. Gawain 1: Pag-isipan Mo! May iba’t ibang disiplina ang Agham Panlipunan. Ito ay ang mga sumusunod: Agham Pampulitika Antropholohiya Ekonomiks Heograpiya Kasaysayan Sikolohiya Sosyolohiya
  • 16. 13 Makikita sa kahon ang mga salitang may kaugnayan sa bawat disiplina ng Agham Panlipunan. Pumili ng tigatlong (3) salita o konsepto na napapaloob bawat disiplina. Isulat ang mga ito sa tamang hanay sa ibaba. aral ng mga bayani arkeolohikal atityud batayang primarya at sekondarya estado heograpiyang pantao heograpiyang pisikal institusyon at mga samahan klima at panahon lipunan mahahalagang pangyayari motibo pagbabago ng wika pamahalaan pamilya personalidad produksyon saligang-batas sosyo-kultural supply at demand ng produkto kakapusan at pangangailangang pantao Agham Panlipunan Antropolohiya Ekonomiks Heograpiya Kasaysayan Sikolohiya Sosyolohiya Nasagutan mo ba ang pagsasanay? Huwag kang malungkot kung hindi mo nailista sa tamang kahon. Ang mga susunod na paliwanag ang makakatulong upang maunawaan mo nang mas malalim ang paksa natin. Handa ka na ba?
  • 17. 14 Ang Mga Disiplina Ng Agham Panlipunan Ang Kasaysayan (History) ay nakaugnay sa iba’t ibang disiplina ng Agham Panlipunan. Ano-ano ang mga ito? Isa-isahin natin: Agham Pampulitika (Political Science), Antropolohiya (Anthropology), Ekonomiks (Economics), Heograpiya (Geography), Sikolohiya (Psychology) at Sosyolohiya (Sociology). Pag-aralan natin ang bawat isa. Ang Agham Pampulitika (Political Science) ay tungkol sa pag-aaral ng mga konsepto at prinsipyo tungkol sa pamamahala ng isang lipunan na may tiyak na teritoryo. Mahalaga ang Agham Panlipunan dahil sa mga sumusunod: a. Ito ay tumitiyak sa mga karapatan at responsibilidad ng mga mamamayan. b. Nagbibigay ito ng kaalaman sa mga batas na umiiral sa Estado c. Nakatutulong ito sa mga mamamayan upang makibahagi sa simulain ng pamahalaan tulad ng demokrasya. Sa Agham Pampulitika din natin inaalam ang mga elemento ng Estado: ang mga tao o kabuuang populasyon sa Estado; teritoryo o ang kalupaang saklaw, ang kalawakan sa itaas, at pati na ang mga katubigang itinakda ayon sa mga batas at kasunduang pandaigdig. Bukod dito, mahalagang elemento rin ng estado ang pamahalaan o organisasyong institusyon na nagpapatupad ng mga batas at alituntunin sa pamamahala at tumitiyak sa kabutihan ng mga tao. Ang soberenya naman ay ang elemento ng kapangyarihan ng estado na ipatupad ang mga batas at alitutunin para sa lahat. Pinag-aaralan din sa Agham Pampulitika ang mga itinadhana sa Saligang-Batas. Mahalagang malaman ang Saligang-Batas dahil ito ang pangunahing batayan ng mga batas ng isang bansa. Ang Antropolohiya naman ay tungkol pag-aaral ng simula, pag-unlad at katangian ng tao. Maaring uriin sa apat ang mga sangay ng Antropolohiya. Ang Sosyo- kultural na sangay ang tumatalakay sa pag-unlad ng tao sa pamamagitan ng pananaliksik pangkasaysayan. Ang Arkeolohikal na sangay ay tungkol sa sistematikong paghuhukay at pag-aaral ng mga nagawa o naganap sa mga sinaunang tao. Ang Pang- biolohikal na sangay ang nakatuon sa pagsusuri ng mga katangiang pisikal at pag- unlad ng tao batay sa mga “fossils”. Ang Pag-aaral ng Wika ay tungkol sa pag-aaral ng
  • 18. 15 iba’t ibang lenggwahe ng tao upang malaman ang lawak at pagbabago ng pakikipagtalastasan ng mga tao sa bawat isa. Ang Ekonomiks ay ang pag-aaral tungkol sa produksyon, distribusyon, at pagpapalitan ng kalakal at pagkonsumo. Sinusuri dito ang batas ng suplay at demand at ipinaliliwanag kung paanong ang walang katapusang pangangailangan ng tao ay matutugunan kahit may kakapusan tayo sa mga yamang natural. Pinag-aaralan din sa Ekonomiks ang mga batayan sa pag-unlad ng isang bansa ayon sa kalagayang pang- ekonomiya, gaya ng pambansang kita (GNP), empleyo, pagsugpo sa kahirapan at pagpapatatag ng mga patakarang pananalapi. Isa pang mahalagang sangay ng Agham Panlipunan ay ang Heograpiya. Sa pag- aaral na ito nalalaman natin ang katangiang pisikal ng daigdig. Natatalakay din ang pagkilos ng tao ayon sa katangian ng kanyang paligid. Mauunawaan natin ang pakikibagay sa panahon, klima, lokasyon at kahalagahan ng mga likas na yaman. May dalawang sangay ang heograpiya: Ang Heograpiyang Pisikal ay naglalarawan at nagpapaliwanag ng distribusyon ng mga anyong lupa at anyong tubig sa daigdig. Ang heograpiyang pantao naman ay tungkol sa pagkilala sa katangian ng tao batay sa kanilang kultura at iba’t ibang gawain. May mahahalagang kaalamang natatamo tayo sa pag-aaral ng heograpiya. Natututuhan natin ang: (1) pagkakaiba o katangian ng mga lugar, (2) pag-uugnayan sa pagitan ng mga tao at kanilang paligid na ginagalawan, at (3) pagsusuri sa iba’t ibang gawain ng tao sa iba’t ibang panig ng daigdig. Ang Sikolohiya ang sangay ng Agham Panlipunan na nakatuon sa pag-aaral ng pagkilos o paggalaw ng tao. Pinag-aaralan dito ang pamamaraan ng pakikipag-ugnayan ng tao sa ibang tao o pangkat. Kabilang sa pag-aaral ang personalidad o katauhan, kakanyahan, at katangian ng indibidwal. Ang pangalawa ay ang motibo o mga layunin o hangarin ng indibidwal o pangkat. Pangatlo ay ang atityud o ang kakayahan ng tao na matutuhan ang pagtitimbang sa tama at mali. Pang-apat, ang pangkat sa lipunan at ang pagkilos ng tao batay sa mga impluwensya o impresyon ng mga pangkat na kinabibilangan ng tao. Dapat natin tandaan na bagama’t may mga taong pareho ang pisikal na kaanyuan, magkakaiba-iba naman sila sa aspetong sikolohikal, gaya ng personalidad at atityud.
  • 19. 16 Sosyolohiya ang sangay ng pag-aaral ng pakikipag-ugnayan ng tao sa mga pangkat, institusyon o samahan na kanyang kinabibilangan. Kasama dito ang pagsusuri sa mga proseso at suliranin na nararanasan ng tao. Ang pamilya ang itinuturing na pangunahing institusyong tagapangalaga ng tao. Bukod dito, pinag-aaralan din natin ang iba’t ibang kaugalian, tradisyon at gawi ng mga malaking pangkat. Sa pagdami ng tao ay maaaring dumami ang mga suliranin sa lipunan. Maaring magkaroon ng tunggalian ang magkakaibang pangkat sa, at dahil sa mabilis na paglaki ng populasyon, urbanisasyon, maaring magkaroon ng kakapusan at kahirapan sa lipunan. Dahil dito, pinag-aaralan sa sosyolohiya kung paano matutugunan ng tao ang suliraning nabanggit. Kasama sa pag-aaral ng sosyolohiya ang kooperasyon o pagkilos ng lahat upang matamo ang layunin. Mayroon din naming kumpetisyon na maaaring maging daan tungo sa pagpapabuti ng mga gawain ng tao. Sa kabuuan, ano ang pagkakaugnay ng iba’t ibang sangay ng Agham Panlipunan? Nabatid mo marahil na ang pag-aaral ng Kasaysayan ay kailangang iugnay sa Agham Pampulitika. Ito ay upang makita ang pag-angat o pagbagsak ng isang pamunuan o pamahalaan. Ang Antropolohiya naman ay mahalagang gabay sa pagsulat ng Kasaysayan gamit ang mga “fossils” at “artifacts”. Ang Ekonomiks ay naglalarawan sa kalagayang pangkabuhayan ng mga tao sa isang panahon. Samantalang ang Heograpiya ay naglalarawan sa lokasyon o pinangyarihan ng kasaysayan. Tumutulong ito sa pag-alam sa mga sinaunang sibilisasyong umunlad sa mga gilid ng ilog tulad ng Mesopotamia, Tsina, Ehipto at India. Sa larangan ng Sikolohiya ay maaaring masuri ang katangian ng ating mga pinuno at mga bayaning nakaimpluwensya sa kasaysayan ng ating bayan. Ang Sosyolohiya ay nakatutulong din sa Kasaysayan sa pamamagitan ng paglalarawan sa lipunan na hinubog ng ating nakaraan. Sa ganyang pagkakaugnay-ugnay ng ibat-ibang disiplina ng Agham Panlipunan, itinuturing silang “multi-disciplinary.” Ang bawat isa ay may kontribusyon sa pag-aaral ng lipunang ating ginagalawan at sa pag-aaral ng ating kasaysayan.
  • 20. 17 Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ngayong napag-aralan mo na ang kaugnayan ng bawat sangay ng Agham Panlipunan, subukan mo kung naunawaan mo ang mga ito. Magtala ka ng mga salita o kahulugan na may kaugnayan sa bawat sangay ng Agham Panlipunan na ating tinalakay. Ilista sa tamang hanay ang iyong sagot. A G Agham Pampulitika 1. _____________________________ H 2. _____________________________ A Antropolohiya 1. _____________________________ M 2 ______________________________ Ekonomiks 1. ______________________________ P 2_______________________________ A Heograpiya 1. ______________________________ N 2. ______________________________ L Kasaysayan 1. _____________________________ I 2. ______________________________ P Sikolohiya 1. ______________________________ U 2. ______________________________ N Sosyolohiya 1. ______________________________ A 2. ______________________________ N Binabati kita! Mahusay ang iyong ginawa. Sa palagay ko ay handa ka na sa pagbubuod ng mahahalagang paksa sa araling ito.
  • 21. 18 Tandaan Mo! Ang Agham Panlipunan ay may iba’t ibang disiplina tulad ng Agham Pampulitika, Antropolohiya, Ekonomiks, Heograpiya, Kasaysayan, Sikolohiya, at Sosyolohiya. Agham Pampulitika (Political Science) ang tawag sa pag-aaral ng mga konsepto at prinsipyo ukol sa pamamahala ng isang lipunan na may tiyak na teritoryo. Antropolohiya naman ang tawag sa pag-aaral ng pinagmulan, pag-unlad, at katangian ng tao. Ekonomiks ang tawag sa pag-aaral ng produksyon, distribusyon, pagpapalitan at pagkonsumo ng kalakal. Heograpiya ang pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig. Sa pag-aaral na ito nalalaman natin ang pagkilos ng tao ayon sa katangian ng kanyang paligid tulad ng pakikibagay sa panahon, klima, lokasyon, at likas na yaman. Sikolohiya naman ang tawag sa pag-aaral sa pagkilos o paggalaw ng tao. Pinag- aaralan din ang pamamaraan ng pakikipag-ugnayan ng tao sa ibang tao o pangkat. Sosyolohiya ang tawag sa pag-aaral ng pakikipag-ugnayan ng tao sa mga pangkat, institusyon o samahan na kanyang kinabibilangan. Kasama din dito ang pagsusuri sa mga proseso at suliranin na nararanasan ng tao. Ang Agham Panlipunan ay “multi-disiciplinary”, sa dahilang may kaugnayan sa isa’t isa ang iba’t ibang sangay nito.
  • 22. 19 Gawain 3: Paglalapat Paano mo pag-aaralan ang islang nasa larawan at ang mga taong nakatira dito? Magtala ng isang paksa a tanong na masasagot ng bawat sangay ng Agham Panlipunan na magiging pokus ng iyong pag-aaral. Sundan mo ang unang halimbawa. 1. Antropolohiya: Anong lahi mayroon ang mga taong nakatira sa isla? 2. Kasaysayan: __________________________________________________ 3. Sikolohiya: ____________________________________________________ 4. Heograpiya: ___________________________________________________ 5. Sosyolohiya: ___________________________________________________ 6. Ekonomiks: ____________________________________________________
  • 23. 20 ARALIN 3 KAUGNAYAN NG KASAYSAYAN SA LIPUNAN Ang araling ito ay tungkol sa kaugnayan ng kasaysayan sa lipunan. Bakit kailangang makita natin ang kahalagahan ng kasaysayan sa lipunan ating ginagalawan? Inaasahang pagkatapos ng aralin, ikaw ay 1. Makapaglilista ng mga kahalagahan ng pag-aaral ng kasaysayan; at 2. Makapagbibigay ng paliwanag hinggil sa kaugnayan ng kasaysayan sa lipunan. Handa ka na ba? Basahin mo muna ang unang gawain at pag-isipan mo ang ilan sa mga dahilan kung bakit mahalagang pag-aralan natin ang KASAYSAYAN. Gawain 1: Pag-isipan Mo! Tingnan natin ang halimbawang ito. Pansinin mo ang ilang mga mahahalagang tao, pook o pangyayari sa talahanayan. Bakit sila mahalaga? MAHALAGA SA ATING KASAYSAYAN MGA HALIMBAWA DAHILAN KUNG BAKIT MAHALAGA: TAO JOSE P. RIZAL Siya ang gumising sa damdaming makabayan. Nagbuwis ng buhay para sa kanyang bayan. Lumikha ng Noli Me Tangere at El Filibusterismo para isiwalat ang pang-aabuso ng mga Kastila. POOK INTRAMUROS Sentro ng pamahalaan sa panahon ng mga Kastila. Maraming nakulong na Pilipino lalo na sa Fort Santiago. Ito ay simbolo ng pagsasakripisyo para sa kalayaan PANGYAYARI PEOPLE’S POWER 1986 Nanumbalik ang Demokrasya sa Pilipinas. Ipinakita ng mga Pilipino sa mapayapang paraan, ang pagkilos upang magwakas ang pamahalaang diktatoryal.
  • 24. 21 Kahalagahan ng Pag-aral ng Kasaysayan sa Lipunan Nakita mo ba mula sa mga halimbawa ang kahalagahan ng KASAYSAYAN? Upang ganap nating maunawaan ang ating kasaysayan dapat nating alamin ang mga kahalagahan nito: Upang malaman ang katangian ng ating lipunan, pamahalaan, kultura, paniniwala, kabuhayan at kapaligiran. Upang maunawaan ang ating kasalukuyang kalagayan batay sa nakaraan at nang mapabuti natin ang ating hinaharap. Upang makahanap ng solusyon sa ating mga suliranin tulad ng mga digmaan, sakit, terorismo, kahirapan at marami pang iba. Upang magkaroon ng matibay na ugnayan sa ibang lugar o bansa, sa panahon ng kapayapaan o kaguluhan. Upang makilala ang papel na ginampanan ng ating mga bayani sa pagsusulong ng pagbabago at kalayaan ng ating bayan. Upang matukoy ang mga katangian ng mga pinuno ng ating bayan. Upang mapalalim pang lalo ang damdaming makabayan sa isip, sa salita at sa gawa ng bawat isa. Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman I. Makapagbibigay ka pa ba ng iba pang halimbawa? Magtanong sa iyong mga magulang o magbasa sa isang aklatan at bumuo ng sariling talahanayan. II. Punan ang mga patlang ng angkop na salita batay sa ating aralin Ang Kasaysayan ay nakatutulong upang malaman natin ang ating ___________, maunawaan ang ______________ at mapaghandaan ang ating ____________. Nakakatulong din ito sa pagmumungkahi ng ___________ sa ating mga suliranin tulad ng digmaan at pagkagutom. Sa kasaysayan din natin nakilala ang mga __________ na nag-alay ng buhay tungo sa pagbabago at kalayaan ng bayan.
  • 25. 22 Tandaan Mo! Ang pag-aaral ng Kasaysayan ay mahalaga dahil ito ay: Nakatutulong upang mapabuti ang ating lipunang ating ginagalawan. Nakapagbibigay ng solusyon sa ating mga suliranin at nakapagpapalaganap ng matibay na ugnayan sa ibang bansa. Nakikilala natin ang mga naiambag ng ating mga bayani at mga pinuno sa paghubog ng damdaming makabayan tungo sa pambansang pagkakaisa. Gawain 3: Paglalapat A. Ang mga sumusunod ay mga pangayayari sa ating kasaysayan. Pagtambalin ang mga pangyayari at ang kahalagahan nito sa ating buhay sa kasalukuyan. Isulat ang titik ng tamang sagot sa patlang sa kaliwa. Pagkatapos ay tingnan ang tamang sagot sa pahina _____. Pangyayari Kahalagahan _____1. Sinakop ni Magallanes ang Pilipinas noong Marso 16, 1521 at nagmisa sa Limasawa makaraan ang ilang araw _____2. Sigaw ng Pugadlawin na pinangunahan ni Andres Bonifacio bilang hudyat ng pag-aalsa laban sa mga kastila. _____3. Noong Enero 9, 1945, nagbalik si Gen. Douglas MacArthur sa Pilipinas upang tulungan ang mga Pilipino sa paglaban sa mga Hapones a. Simula ng pagkakaisa ng mga Pilipino upang labanan ang mga Kastila at asamin ang kalayaan. b. Nagsimula ang Kristiyanismo at nakilala ang Pilipinas bilang isang katolikong bansa hanggang sa kasalukuyan. c. Simula ng sariling pamumuno at paninindigan upang isulong ang soberenya ng Pilipinas.
  • 26. 23 _____4. Nabaril si Ninoy Aquino noong Agosto 21, 1983 pagbalik niya sa Pilipinas upang isulong ang “reconciliation”. _____5. Pinagkalooban tayo ng kalayaan ng mga Amerikano noong Hulyo 4, 1946. d. Simula ng pagbabayad ng maraming utang na loob sa nga Amerikano na kinabibilangan ng mga base-militar sa bansa. e. Hudyat ng kasukdulan ng martial law at pagbubuo ng iisang damdamin tungo sa mapayapang pagbabago. B. Magbigay ka ng tatlong halimbawa gaya ng nasa talahanayan. Mag tanong sa inyong magulang o magbasa sa isang aklatan at bumuo ng sariling talahanayan. MGA DAPAT TANDAAN SA MODYUL NA ITO: Ngayong natapos mo na ang mga aralin sa modyul na ito, ano ang mahahalagang kaalaman na dapat mong tandaan? Ang Kasaysayan ay ang sistematikong pag-aaral ng mga pangyayari upang maunawaan ang kasalukuyan at mapaghandaan ang hinahanap. Ang batayang primarya at batayang sekundarya ay mga tulong sa pag-aaral ng Kasaysayan. Ang “oral tradition” ay binubuo ng mga kwento, alamat, kwentong bayan at iba pang kapupulutan ng aral na nagpasalin-salin sa henerasyon. Ang Agham Panlipunan ay binubuo ng iba’t ibang disiplina tulad ng Agham Panlipunan, Antropolohiya, Ekonomiks, Heograpiya, Kasaysayan, Sikolohiya at Sosyolohiya. Ang mga ito ay “multi-disciplinary” kaya’t magkakaugnay. Ang pag-aaral ng Kasaysayan ay mahalaga dahil nakatutulong ito upang mapabuti ang lipunan. Nakapagbibigay din ito ng solusyon sa mga suliranin ng bansa, at nakapagpapalaganap ng matibay na ugnayan sa ibang bansa. Dahil sa Kasaysayan ang nakikilala rin natin at napahahalagahan ang mga bayani at pinuno natin na nagpakita ng damdaming makabayan.
  • 27. 24 PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: Unang Bahagi: Panuto: Suriin at unawaing mabuti ang bawat katanungan at pangungusap. Pagkatapos ay bilugan ang titik ng tamang sagot. 1. Ang Kasaysayan ay isang sistematikong pag-aaral ng: A. Gawain ng tao at ng kanilang materyal na pangangailangan sa araw-araw B. Katangiang pisikal ng isang lugar at ang mga pagbabagong nagaganap dito C. Nakaraan upang maunawaan ang kasalukuyan at mapaghandaan ang kinabukasan D. Pakikipag-ugnayan ng tao sa mga pangkat, institusyon o samahan sa kanyang paligid 2. Bilang isa sa mga elemento ng Estado, ano ang Soberanya? A. Kabuuang bilang ng populasyon sa isang bansa o lugar B. Kapangyarihan na magpatupad ng batas, patakaran at alituntunin sa bansa C. Saklaw na kalupaan at katubigang itinakda ng batas D. Sangay na naglilingkod at nagbibigay serbisyo sa kagustuhan ng mga tao 3. Alin sa mga sumusunod ang pinakamainam na batayang primarya bilang original na batayan sa pagsulat ng kasaysayan? A. Buto o labi‘ ng tao B. Interpretasyon C. Kwentong nagpasalin-salin D. Sangguniang aklat sa paaralan 4. Sa pagsulat ng kasaysayan ay nangangailangan ng mga batayan at ebidensya tulad ng "oral tradition" na tumutukoy sa: A. Paggagaya ng mga kagamitan mula sa original na ebidensya
  • 28. 25 B. Pagpapakita ng mga katutubong damit ng mga sinaunang tao sa isang lugar C. Pagpapasa-pasa ng mga gamit tulad ng kasangkapan, salapi, aklat at alahas D. Pagsasalin sa mga bibig ng tao tulad ng alamat, kwentong bayan, awit at pabula 5. Bilang mag-aaral ng kasaysayan, paano mo maiuugnay ang kahalagahan ng Kasaysayan sa lipunang iyong ginagalawan? A. Bumuo ng samahang hihingi ng mga pagbabago sa pamahalaan upang maiwasan ang kaguluhan sa kapaligiran B. Humingi ng mga pangunahing serbisyo sa pamahalaan upang maipatupad ang lahat ng pangako sa mamamayan C. Maging aktibo sa mga talakayan at debate ukol sa mga isyung pampulitika sa bansa D. Sikaping maunawaan ang mga pangyayari sa nakaraan upang maunawaan ang kasalukuyan at mapaghandaan ang kinabukasan 6. Bilang mag-aaral ay nais mong malaman ang kaugnayan ng Kasaysayan at iba pang disiplina ng Agham Panlipunan. Ano ang iyong gagawin upang magkaroon ng malawak na kaalaman ukol dito? A. Magbasa ng mga pahayagan ukol sa kasalukuyang kaganapan sa buong bansa. B. Suriin ang mga programa ng pamahalaan na nakapagpabago sa kabuhayan C. Pag-aralan ang pinagmulan at pag-unlad ng mga tao at pamahalaan na nakapaghubog sa kultura. D. Unawain ang mga kuru-kuro ng mga taong may kasanayan sa Kasaysayan.
  • 29. 26 7. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang HINDI nagpapakita ng kaugnayan ng Kasaysayan sa iba pang disiplina ng Agham Panlipunan? A. Sa Kasaysayan ay naiuugnay ang Sikolohiya ukol sa pamumuhay ng mga tao at ang parteng ginagampanan nila sa pagbuo ng ating kasaysayan. B. Sa Kasaysayan ay napag-aaralan ang Antropolohiya na tumutukoy sa simula, pag-unlad at katangian ng tao C. Sa Kasaysayan ay natatalakay ang Agham Pampulitika bilang pag-aaral sa simula at pagkakatatag ng isang pamahalaan D. Sa Kasaysayan ay natutukoy ang mga pag-aaral sa agham at teknolohiya upang mapaunlad ang medisina. 8. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang tumutukoy sa kaugnayan ng Kasaysayan sa iba pang disiplinang panlipunan? A. Ang Kasaysayan ang nagpapaliwanag sa pag-unlad ng kultura ng isang lugar o bayan B. Ang Kasaysayan ang nagtatakda ng mga hakbang sa ikauunlad ng kabuhayan na ayon sa pangangailangan ng mga tao C. Ang kasaysayan ay bahagi ng isang kadena ng kaalamang nag-uugnay sa pag-aaral ng Agham Pampulitika, Sosyolohiya, Heograpiya, Antropolohiya, Ekonomiks at Sikolohiya. D. Ang kasaysayan ay naglalarawan sa mga sakripisyo, pakikipaglaban, at maging mga likhang-sining ng mga tanging Pilipino sa ating kasaysayan. 9. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang pinakamahalagang dulot ng pag-aaral ng Kasaysayan? A. Nadaragdagan ang ating kaalaman sa ating pag-aaral ng kasaysayan B. Nahuhubog ang kasanayan nating magsuri ng mga kaganapan sa ating bansa C. Nalalaman natin ang talambuhay ng mga pinuno at ang kanilang mahahalagang nagawa para sa bayan
  • 30. 27 D. Nalilinang ang ating damdaming makabayan at natatamo ang pagkakaisa tungo sa kapayapaan at pag-unlad 10.Alin sa mga sumusunod na pagpapahalaga ang pinaka-angkop sa pag-aaral ng Kasaysayan? A. Maipagmalaki ang lahing Pilipino sa ibang bansa at sa mga dayuhang mamamayan B. Maipakita ang pagtangkilik sa mga produkto at serbisyong Pilipino kaysa sa mga dayuhan C. Maisabuhay ang damdaming makabayan at pagpapahalaga sa mga nagawa ng mga dakilang tao sa kasaysayan D. Makagawa ng mga likhang-sining na tumutukoy sa kahusayan ng lahing Pilipino Ikalawang Bahagi: Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang una at ikalawang pangungusap. Isulat sa patlang ang titik: A, Kung ang parehong pangungusap ay TAMA B, Kung ang parehong pangungusap ay MALI C, Kung ang unang pangungusap ay TAMA, at ang ikalawang pangungusap ay MALI D, Kung ang unang pangungusap ay MALI, at ang ikalawang pangungusap ay TAMA 11.● Ang Agham Pampulitika ay tumutukoy sa pagsisimula, pagtatatag, at pagpapatupad ng mga alituntunin at batas ng isang pamahalaan. ● Ayon sa ating Saligang Batas, ang simbahan ay isang mahalagang elemento sa pagbuo ng Estado. Sagot:________
  • 31. 28 12.● Ang pag-aaral ng Antropolohiya ay nauuri sa sosyo-kultural, arkeolohikal, pang- biolohikal at wika. ● Ang “fossils” at “artifacts” ay ginagamit sa Antropolohiya upang makasulat ng kasaysayan. Sagot:________ 13.● Ang mga anyong lupa at anyong tubig kasama na ang klima at panahon, ay mahalagang sinusuri sa Sikolohiya. ● Ayon sa mga dalubhasa ng Sikolohiya, may mga tao na magkatulad ang katangiang pisikal, ngunit di magkapareho ang mga personalidad. Sagot:________ 14.● Itinuturo sa Ekonomiks na ang pangangailangan ng tao tulad ng pagkain, ay walang katapusan habang ang pinagkukunang yaman ay nauubos. ● Ang “import” at “export” ang tanging batayan sa pag-aaral ng ekonomiya at pag- unlad ng isang bansa. Sagot:________ 15.● Ang Heograpiya ay ang pag-aaral na nakatuon sa mga katangiang pisikal ng kalawakan tulad ng mga planeta at bituin. ● Ang dalawang pangunahing sangay ng Heograpiya ay Heograpiyang Pisikal at Heograpiyang Pantao. Sagot:________ 16.● Ayon sa Sosyolohiya, ang Barangay ang pangunahing institusyon sa lipunan na nangangalaga sa tao. ● Ang kooperasyon at kompetisyon sa lipunan ay mahalaga upang mapabuti ang kalagayan ng mga tao. Sagot:________
  • 32. 29 17.● Ang Agham Panlipunan ay magkakadugtong na kaisipang ating pinag-aaralan kaya ito ay tinawag na “multi-disciplinary”. ● Ang bawat disiplina sa Agham Panlipunan ay nakatutulong upang mapadali ang pag-aaral ng pagkilos at pag-iisip ng tao. Sagot:________ 18.● Ang pamahalaan ay isang institusyon na nagpapatupad ng mga batas at alituntunin para sa kabutihan ng mga tao. ● Itinatadhana ng Saligang Batas ang mga probisyon bilang gabay o batayan sa iba pang batas na gagawin sa bansa. Sagot:________ 19.● Sa Ekonomiks, ipinakikita na ang pambansang kita ay mahalaga sa pag-unlad ng isang bansa. ● Ang mabilis na pagkaubos ng ating mga likas na yaman tulad ng kagubatan ay patunay na maunlad na ang ating bansa. Sagot:________ 20.● Ang heograpiyang pisikal ay tumutukoy sa pagbabahagi ng tao sa iba’t ibang lugar at sa mga katangian ng kanyang kultura. ● Ang tao ay may kakayahang ayusin ang mga anyong lupa at anyong tubig upang matugunan ang kanyang pangangailangan. Sagot:________
  • 33. 30 GABAY SA PAGWAWASTO: PANIMULANG PAGSUSULIT 1. D 11. C 2. D 12. A 3. B 13. B 4. B 14. C 5. A 15. D 6. C 16. D 7. D 17. A 8. A 18. A 9. B 19. C 10. B 20. D ARALIN 1 Mga Kwentong May Saysay Gawain1: Pagisipan Mo! LUMANG GAMIT NAKARAANG PANGYAYARI BATAYANG PRIMARYA ORAL TRADISYON FOSSILS HERODUTUS KASALUKUYAN G PANGYAYARI ARTIFACTS BATAYANG SEKUNDARYA HINAHARAP KASAYSAYAN
  • 34. 31 Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ang Kasaysayan ay sistematikong pag-aaral ng mga nakaraang pangyayari upang maunawaan ang ating kasalukuyan at mapaghandaan ang hinaharap. Gawain 3: Paglalapat Halimbawa ng maaaring kasagutan: ARALIN 2: Kaugnayan ng mga Disiplinang Agham Panlipunan sa Kasaysayan Gawain 1: Pag-isipan Mo! Agham Panlipunan Antropolohiya Ekonomiks Heograpiya Kasaysayan Sikolohiya Sosyolohiya Estado Arkeolohikal Produksyon Klima at Panahon Aral ng mga Bayani Atityud Institusyon/ Samahan Pamahalaan Pagbabago Ng Wika Suplay at Demand Heograpiyang Pantao Batayang Primarya at Sekundarya Motibo Lipunan Saligang Sosyokultutal Panganga- ilangan at Kakapusan Heograpiyang Pisikal Mahahalagang Pangyayari Personalidad Pamilya Mahalagang kasaysayan ng aking buhay: Pagkakamit ng ikalawang karangalan sa aking pagtatapos sa ika-anim na baytang. Mahalagang pa rin ba ang pangyayaring iyon hanggang ngayon? Bakit? Dahil sa pagkakamit ko ng karangalang iyon, nagkaroon ako ng inspirasyon sa aking pag-aaral. May maitutulong ba sa iyong pag-aaral o pamumuhay ang pangyayaring iyon? Paano? Nagdulot ito ng pagkakataon upang maipagpatuloy ko ang aking pag-aaral kahit kami ay mahirap lamang. Kung wala akong naging karangalan, maaaring hindi na ako pinag-aral ng aking mga magulang dahil sa aming kahirapan.
  • 35. 32 Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 1. Agham Panlipunan : pag-aaral ng mga konsepto at prinsipyo tungkol sa pamamahala ng isang lipunan na may tiyak na teritoryo. 2. Antropolohiya : pag-aaral ng simula, pag-unlad at katangian ng tao. 3. Ekonomiks : pag-aaral tungkol sa produksyon, distribusyon, pagpapalitan ng kalakal at pagkunsumo. 4. Heograpiya : pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig. 5. Kasaysayan : sistematikong pag-aaral ng mga nakaraang pangyayari upang maunawaan ang ating kasalukuyan at mapaghandaan ang hinaharap. 6. Sikolohiya : pag-aaral sa pagkilos o paggalaw ng tao at pamamaraan ng pakikipag-ugnayan. 7. Sosyolohiya : pag-aaral sa pakikipag-ugnayan ng tao sa ibang tao o pangkat, institusyon o samahan na kanyang kinabibilangan. Gawain 3: Paglalapat Ang mga sumusunod ay halimbawa ng mga tanong na saklaw ng bawat sangay ng Agham Panlipunan. Iba’t ibang ang mga katanungan tungkol sa isang lipunan depende sa sangay ng agham panlipunan. Anong lahi mayroon ang nga taong nakatira sa isla? (ANTROPOLOHIYA) Saan nagmula at kalian nakarating sa isla ang mga ninuno ng mga sa isla? (KASAYSAYAN) Ano ang mga likas na yaman sa isla? (HEOGRAPIYA) Anu-ano ang mga pagdiriwang na ginaganap sa isla? (SOSYOLOHIYA) Ano ang mga pangunahing produkto sa isla? (EKONOMIKS) Paano nakikibagay sa kapwa ang mga tao dito? (SIKOLOHIYA)
  • 36. 33 ARALIN 3 Kaugnayan ng Kasaysayan sa Lipunan Gawain 1: Pag-isipan Mo! Mapapansin mo n amahalaga ang mga tao, pook, at mga pangyayaring nabanggit dahilan sa mga sumusunod: 1. Tao - Kagaya ni Dr. Jose Rizal, malaki ang papel ng mga bayani natin sa paggising ng pambansang diwa. 2. Pook - Ang mga makasaysayang pook ay nagpapaalala sa ating nakaraan. 3. Pangyayari - Sa mga pangyayari sa nakaraan, nahuhubog ang mga mamamayan. Gabay din ang makasaysayang pangyayari ng mga desisyon pambansa. Gawain2: Pagpapalalim ng Kaalaman Ang kasaysayan ay nakatutulong upang malaman natin ang ating nakaraan, maunawaan ang kasalukuyan, at mapaghandaan an gating hinaharap. Nakatutulong din ito sa pagmumungkahi ng solusyon tulad ng digmaan at pagkagutom. Sa Kasaysayan din natin nakilala ang mga bayani na nag-alay ng buhay tungo sa pagbabago at kalayaan ng bayan. Gawain 3: Paglalapat Pangyayari / Kahalagahan 1. b 2. a 3. d 4. e 5. c
  • 37. 34 PANGWAKAS NA PAGSUSULIT 1. C 11. C 2. B 12. A 3. A 13. B 4. D 14. C 5. D 15. D 6. C 16. D 7. D 17. A 8. C 18. A 9. D 19. C 10. C 20. D
  • 38. ARALING PANLIPUNAN I (Effective and Alternative Secondary Education) MODYUL 2 PILIPINAS LUPAIN NG ATING LAHI BUREAU OF SECONDARY EDUCATION Department of Education DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City
  • 39. 1 MODYUL 2 PILIPINAS: LUPAIN NG ATING LAHI Paano natin sisimulan ang pag-aaral ng Kasaysayan? Sa Modyul 1, nabatid natin na isa sa mga sangay ng pag-aaral ng Agham Panlipunan ay Heograpiya. Nabatid din natin na may malaking kaugnayan ang heograpiya sa ang Kasaysayan. Sa modyul na ito, sisikapin nating unawain ang kahalagahan ng pisikal na katangian o heograpiya ng ating bansa. May tatlong araling inihanda para sa iyo: Aralin 1: Katangiang Pisikal at Pinagkukunang Yaman ng Pilipinas Aralin 2: Ang Pambansang Teritoryo Aralin 3: Rehiyonalisasyon Inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod pagkatapos ng mga aralin sa modyul na ito. 1. Masusuri ang katangiang pisikal ng Pilipinas tulad ng lokasyon, hugis, anyo, sukat, lawak at klima; 2. Matutukoy ang mga likas na yaman ng bansa na nangangailangan ng wastong paggamit at pangangalaga; 3. Maituturo sa mapa ang mga hangganan ng pambansang teritoryo ng Pilipinas ayon sa Saligang-Batas ng 1987; 4. Maipaliliwanag ang mga probisyon ng Doktrinang Pangkapuluan (Archipelagic Doctrine) at ng Exclusive Economic Zone; 5. Matatalakay ang mga layunin at dahilan ng rehiyonalisasyon ng Pilipinas; at 6. Masusuri ang epekto ng pisikal na heograpiya sa mga pag-uugali at kamalayang pangkapaligiran at pag-unlad ng bawat rehiyon. Handa ka na ba? Bago ang lahat, sagutin mo muna ang panimulang pagsusulit.
  • 40. 2 PANIMULANG PAGSUSULIT: Panuto: Bilugan and titik ng tamang sagot. 1. Ang klimang tropikal ng Pilipinas ay batay sa kanyang lokasyon na: A. malayong nasa itaas ng equator B. mismong nasa equator C. banayad na nasa ibaba ng equator D. banayad na nasa itaas ng equator 2. Ang Pilipinas ay binubuo ng _____________ pulo. A. 7,707 C. 7,701 B. 7,107 D. 7,109 3. Ito’y binubuo ng biyaya ng lupa, karagatan, ilog, kagubatan, at kapaligirang pangkalikasan. A. likas na yaman C. yamang pisikal B. yamang pantao D. lakas paggawa 4. Kasama ng Pilipinas, ang bansang ____________ at iba pang mga estadong arkipelago ay namuno sa pagpapanukala at pagsasakatuparan ng pandaigdigang kumperensiya sa Batas sa Karagatan. A. Indonesia C. Brunei B. Malaysia D. Thailand 5. Ang Saligang-Batas na nagtatadhana ng lawak na nasasakop ng Pilipinas ay ang: A. Konstitusyon ng 1972 C. Konstitusyon ng 1973 B. Konstitusyon ng 1987 D. Konstitusyon ng 1935 6. Ang Pilipinas ay isang arkipelago dahil: A. ito’y binubuo ng mga isla na napapaligiran ng dagat sa lahat ng direksyon. B. ito’y napapaligiran ng dagat sa hilaga at timog. C. ito’y isang pulo na napapaligiran ng tubig. D. ito’y isang makipot na lupain na kakikitaan ng mga bundok at tubig. 7. Apatnapu’t limang bahagdan ng kalupaan ng Pilipinas ay nagagamit sa: A. pagmimina C. agrikultura B. komersyo at kalakal D. pangingisda
  • 41. 3 8. Ito ang sentro ng kulturang Ifugao: A. Autonomous Region of Muslim Mindanao B. Cordillera Autonomous Region C. CARAGA D. Bicol Region 9. Ang pinakamahabang kabundukan sa Pilipinas ay ang: A. Kabundukan ng Zambales B. Kabundukan ng Caraballo C. Kabundukan ng Sierra Madre D. Kabundukan ng Ifugao 10.Ang anyong tubig sa silangang bahagi ng bansa ay ang: A. Dagat Celebes C. Kanal ng Bashi B. Timog Dagat Tsina D. Karagatang Pasipiko 11.Ang Bikol o Ikalimang Rehiyon ay kilala sa buko, pili at abaka. Ang mga probinsiyang katulad ng Albay at Sorsogon naman ay mahalagang pinanggagalingan ng _________ A. enerhiyang geothermal B. enerhiyang solar C. enerhiyang hydro-electric D. enerhiyang bio-gas 12.Batay sa P.D. 1596 na nilagdaan noong ika-11 ng Hunyo, 1978, ang Pilipinas ay umaangkin sa _______________ bilang bahagi ng pambansang teritoryo na nasasalig sa kasaysayan at titulong legal: A. Turtle Island B. Scarborough Shoal C. Sabah D. Mga Isla sa Kalayaan 13.Sa Kanluran, anong bansa ang kalapit ng Pilipinas? A. Indonesia C. Taiwan B. Vietnam D. Malaysia
  • 42. 4 14.Ang lalawigan ng rehiyong ito ay kadalasang daanan ng mga ulan at bagyo. Dahil dito,kilala ang rehiyon sa pagiging mahirap at sa mababang produksyon. A. Rehiyon VII – Gitnang Bisaya B. Rehiyon VIII – Silangang Bisaya C. Rehiyon VI – Kanlurang Bisaya D. Rehiyon I – Ilocos 15.Ang mga sumusunod ay suliraning naidulot ng pagkakahiwa-hiwalay ng mga pulo ng Pilipinas maliban sa: A. mabagal na sistema ng transportasyon B. kahirapan sa pangangasiwa at pamamahala sa kapuluan C. kawalan ng pagkakaunawaan ng mga Pilipino dulot ng maraming wika D. pagpili ng mga pinuno sa bansa 16.Ang matabang lupa mula sa bulkan sa lalawigan ng Davao ay lumilikha ng mga produktong pang-agrikultural. Nangunguna sa buong Mindanao ang Davao sa produksyon ng: A. orkidyas C. abaka B. bigas D. saging 17.Alin sa listahan ang bansa na hindi umaangkin sa mga Isla ng Spratlys? A. Taiwan C. Malaysia B. China D. Thailand 18.Ang pangingisda at pagsisid sa mga perlas ang mga pangunahing ikinabubuhay sa rehiyong ito. Tanyag din ang rehiyong ito sa makukulay na moske at vinta at mga bahay sa baybaying dagat: A. Rehiyon XIII – C.A.R B. ARMM C. Cordillera Administrative Region D. Rehiyon IX - Kanlurang Mindanao 19.Ang tropikal na klima ng Pilipinas ay may katangiang: A. maalinsangan at maulan B. mainit at maulan C. mainit at mahalumigmig D. maulan at mainit 20.Ang mga Isla sa Kalayaan (Spratlys) ay bahagi ng ______________ A. Mindanao B. Sulu C. Palawan D. Batangas
  • 43. 5 ARALIN 1 KATANGIANG PISIKAL AT PINAGKUKUNANG YAMAN Handa ka na bang magsimula? Ang araling ito ay tumatalakay sa lokasyon, lawak, hugis, topograpiya, klima at mga pinagkukunang yaman ng Pilipinas. Madali lamang, hindi ba? Pagkatapos ng aralin, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod: 1. Maipaliliwanag ang kahalagahan ng lokasyon, sukat, at hugis ng mga rehiyon sa kanilang pag-unlad; 2. Maipaliliwanag kung paano nakatutulong sa pag-unlad ng bawat rehiyon ang mga pinagkukunang yaman nito; 3. Maiisa-isa ang iba’t ibang klima sa Pilipinas; at 4. Mailalarawan ang topograpiya ng Pilipinas. Gawain 1: Pag-isipan Mo! Panuto: May mga salitang nabubuo mula sa letrang nakakahon.Bilugan mo ang mga nabuo mong salita na nakapaloob sa parisukat. Ito ay maaring pahalang o pahaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga tanong sa ibaba. S H A P O N I X A V I Z L T S I N A A I Y E D T N M A T I X G O X N Y P A G T A A N N X A M O Y B R U N E I K A P U L O 1. Anu-ano ang mga lokasyong nasa parisukat? _______________________ 2. Ano ang mga bansang tinutukoy? ________________________________ 3. Mayroon din bang anyong lupa sa parisukat? _______________________
  • 44. 6 Lokasyon, Lawak at Hugis ng Pilipinas Kung titingnan natin sa mapa, nasa Hilagang Silangan ng Asya ang Pilipinas. Ang Pilipinas ay matatagpuan sa pagitan ng 4° 23` at 21° 30` hilagang latitud at ng 116°E at 127° silangang meridyan / longhitud. Ito ay napapaligiran ng Bashi Channel sa hilaga, Dagat ng Sulu at Celebes sa timog, Dagat Pasipiko sa silangan at Katimugang Dagat ng Tsina sa kanluran. Ang Pilipinas ay may sukat na 1,150 milya (1,850 km) pahaba at 680 milya (1,060 km) palapad. Ang isla ng Y’ami sa Batanes ang nasa dulong hilaga, samantalang Saluag, Sibutu ang isla sa dulong Timog. Ang mga bansang nakapaligid sa Pilipinas ay ang Taiwan, Tsina at Hapon sa hilaga; Vietnam, Laos, Kambodya, Thailand at Malaysia sa kanluran; at Borneo at Indonesya sa timog. Ang ating bansa ay tinatawag na arkipelago. 7,109 ang mga pulong bumubuo sa Pilipinas. 4,000 dito ay wala pang pangalan. Ang Pilipinas ay may pangkalahatang sukat na 300,000 kilometro kwadrado. Ito ay higit na malaki kaysa Gran Britanya at Ireland, ngunit higit na maliit kumpara sa Hapon at España. Ang mga pangunahing isla sa arkipelago ng Pilipinas ay ang Luzon sa hilaga na may sukat na 141,395 kilometro kwadrado. Ang ilan sa mas maliliit sa isla ay ang Samar, Negros, Palawan, Mindoro, Leyte, Cebu, Bohol at Masbate. And Maynila ay itinatag ni Miguel Lopez de Legaspi bilang kabisera noong ika-24 ng Hunyo, 1571. Ngunit noong ika-17 ng Hulyo, 1948 at sa bisa ng R.A 333, naging kabisera ng Pilipinas ang siyudad ng Quezon. Muling naging kabisera ang Maynila noong ika-14 ng Hunyo, taong 1976, sa bisa ng P.D 940. Topograpiya A. Anyong Lupa Sa pangkalahatan, ang Pilipinas ay mabundok kaya’t sagana ito sa mga bundok, bulubundukin at lambak. Ang pinakamataas na bundok ay ang Apo na halos 2,926.82 kilometro ang taas. Tatlong malalawak na bulubundukin ang matatagpuan sa Luzon. Ito ay ang Caraballo Sur sa may Abra, Ilokos Norte, at Cagayan, ang Caraballos Occidental na nahahati sa Cordillera Norte at
  • 45. 7 Ang Pilipinas at mga Karatig-Bansa Thailand Indonesia Pilipinas Tsina Cordillera Central, at ang Sierra Madre na siyang pinakamahabang tuluy-tuloy na bulubundukin mula Cagayan hanggang Laguna de Bay. Ang bulubundukin ng Zambales ay nagsisimula sa Bolinao (Pangasinan) hanggang sa may dalampasigan ng Bataan. Bilang bahagi ng “Pacific Ring of fire,” ang Pilipinas ay kakikitaan ng halos 50 bulkan. Labintatlo (13) dito ay aktibo. Ang mga pangunahing bulkan sa Pilipinas ay ang Mayon (Albay), Taal (Batangas), Bulusan (Sorsogon), Didicas,
  • 46. 8 Kanlaon, Hibok-hibok, at Pinatubo. Ang mga pangunahing lambak o kapatagan naman ay ang Lambak ng Gitnang Luzon at Lambak ng Cagayan sa Luzon, at ang Lambak ng Agusan at Lambak ng Cotabato sa Mindanao. B. Anyong Tubig Ang mahabang putul-putol na baybayin ng Pilipinas ay may sukat na 34,600 kilometro. Dalawang beses itong higit na mahaba sa baybayin ng Estados Unidos. Matatagpuan ang mga look, daungan at gulpo sa mga baybayin. Umaabot sa may 132 ilog ang nagagamit sa transportasyon. Ilan dito ay ang ilog ng Cagayan, ilog ng Pampanga, Agno at Pasig sa Luzon, ilog ng Agusan at Pulangi sa Mindanao. Ang Pilipinas ay may 59 na lawa. Anim sa pinakamalalaking lawa ay ang lawa ng Laguna, lawa ng Lanao, lawa ng Mainit sa Surigao del Norte, lawa ng Naujan, at lawa ng Bulusan. C. Klima Sa pangkalahatan, ang klima sa Pilipinas ay may kainitan. Ito ay pinahuhupa ng simoy ng hangin galing sa Dagat ng Tsina at Karagatang Pasipiko. May dalawang panahon sa bansa – tag-araw at tag-ulan. Mula Marso hanggang Hunyo ay tag-araw, kung saan pinakamainit ang buwan ng Mayo. Samantala, mula Hulyo hanggang Oktubre ay tag-ulan. Mula Nobyembre hanggang Pebrero ay ang malalamig na buwan. Enero ang pinakamalamig na buwan na may temperaturang 25.4 °C hanggang 26.5 °C. May pagkakaiba ang klima sa iba’t ibang rehiyon batay sa altitud o taas ng lugar. May pagkakaiba rin sa nararanasang ulan at sa tindi ng nararanasang mga bagyo. Pinagkukunang Yaman Palagay ko ay iyong nababatid na ang Pilipinas ay napakaraming likas na yaman. Matataba ang ating mga lupang matatagpuan sa mga kapatagan at lambak. Dahil dito, sagana tayo sa bigas, mais, buko, abaka, goma, tubo`, prutas, gulay at kape. Ang ating mga kagubatan ay kakikitaan ng 3,000 uri ng
  • 47. 9 mga puno tulad ng apitong, almon, lawan, guijo, ipil, tangili, narra, tindalo at yakal. Marami rin tayong mineral na metalik gaya ng ginto, iron, tanso, pilak, platinum, chromium, manganese, lead at zinc. Mayroon ding mineral na hindi metalik tulad ng coal, langis, asbestos, clay, gypsum, lime, asin, buhangin, graba, sulfur, aspalto, adobe, at marmol. Bilang isang arkipelago, ang Pilipinas ay mayaman sa isda at produktong dagat. Dito ay may 2,400 uri ng isda, at 10,000 uri ng kabibe, mga perlas, at koral. Ang “coral reef” sa Tubbataha ay ika- apat na pinakamalaki sa buong mundo at likas na tahanan ng mga isda. Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Pagtapat-tapatin. Hanapin ang epekto ng lokasyon, topograpiya at pinagkukunang yaman sa kasaysayang pangkabuhayan, pampulitikal at pangkultural ng Pilipinas. Guhitan ang magkakatapat. A. Lokasyon B. Topograpiya C. Pinagkukunang Yaman 1. Mayaman sa lupain, mineral at iba’t ibang pagkain ang Pilipinas kaya’t naganyak ang mga dayuhang bansa na sakupin ito. 2. Ang pagiging mainit ng panahon sa bansa ay nakaimpluwensya sa ating mabagal na pagkilos at unang tinuligsa ng mga Kastila bilang katamaran. 3. Dahil sa ang Pilipinas ay binubuo ng mga watak-watak na pulo, naging mahirap ang pagkakaisa ng mga Pilipino at mga pangkat etniko.
  • 48. 10 Tandaan Mo! Ang Pilipinas ay nasa Hilagang Silangan ng Asya. Ang Pilipinas ay isang archipelago na binubuo ng 7,109 na pulo. Mayaman ang Pilipinas sa iba’t ibang anyong lupa, anyong tubig at likas na yamang galing sa kalikasan. Gawain 3: Paglalapat Gumuhit ng mapa ng Pilipinas sa isang papel. Gawing makulay ang mapa, Punuin ito ng mga larawan ng likas na yaman na matatagpuan sa iba’t ibang rehiyon. Upang magawa mo ito, kinakailangang magsaliksik ka ng mga pangunahing produkto at likas na yaman sa bawat rehiyon. ARALIN 2 ANG PAMBANSANG TERITORYO Tatalakayin naman sa araling ito ang pambansang teritoryo ng Pilipinas. Nakabatay ito sa Saligang-Batas ng 1987, Kasunduan ng Paris noong 1898, at P.D 1596 noong June 11, 1978. Tatalakayin din natin ang kahalagahan ng ‘Exclusive Economic Zone (EEZ)’, at Pandaigdigang Kumbensyon sa Batas sa Karagatan o “International Convention on the Law of the Sea (1958).” Kung ikaw ay mahilig sa mga batas ang araling ito ay para sa iyo! Pagkatapos ng aralin, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod: 1. Maiisa-isa ang batayan ng hangganan ng pambansang teritoryo; 2. Maituturo sa mapa ang hangganan ng pambansang teritoryo; at 3. Maipaliliwanag ang nilalaman ng Doktrinang Pangkapuluan at ng Exclusive Economic Zone.
  • 49. 11 Gawain 1: Pag-isipan Mo! Panuto: Suriin ang susunod na mapa. Matutukoy mo kaya ang mga basehan ng ating Pambansang Teritoryo? Isulat sa patlang kung ang tinutukoy ay Saligang-Batas ng 1987, EEZ, at mga Isla sa Kalayaan, Kasunod sa Paris. Mapa ng Pilipinas at Hangganan ng Teritoryo
  • 50. 12 Ang Pambansang Teritoryo Batay sa Artikulo ng Saligang-Batas ng 1987 ang teritoryo ng Pilipinas ay tumutukoy sa arkipelago, lahat ng mga isla at karagatan na bumabalot dito, at ang iba pang teritoryo kung saan may hurisdiksyon at makapangyayari ang Pilipinas. Ito ay binubuo rin ng kalupaan (terrestrial), katubigan (fluvial) at panghimpapawid (aerial) na hangganan. Kasama rin dito ang teritoryo ng karagatan, kalatagan at kailaliman ng dagat. Ang mga tubig na nasa pagitan at nagdudugtong sa mga isla ng arkipelago, gaano man kalalim o kalawak ay bubuo bilang bahagi ng panloob na mga dagat ng Pilipinas. Sa kabuuan, ang hangganan ng teritoryo ng Pilipinas ay binubuo ng: 1. lahat ng mga isla ng arkipelago; 2. iba pang teritoryo kung saan may hurisdiksiyon o makapangyayari ang Pilipinas; at 3. mga panloob na karagatan. Doktrinang Pangkapuluan Ang Pilipinas, kasama ang Indonesya at iba pang archipelago, ay nagsulong ng doktrinang pangkapuluan sa pandaigdigang kumperensiya hinggil sa batas ng karagatan. Ito ay dahil lubhang mahalaga ang dahilang pangkabuhayan at pambansang seguridad ng mga bansa. Sa lumang batas ay maaaring magkaroon ng mataas na karagatan o “high seas” sa pagitan ng mga isla na may 24 milyon ang distansiya o layo sa bawat isa. Kaya’t ang mga bayarang sasakyang dagat ay maaaring pumasok dito na walang pahintulot. ‘Di ba lubhang mapanganib ito sa seguridad ng estado? Sa isinulong na Doktrinang Pangkapuluan, lahat ng dagat mula sa hangganan o ‘baseline’ ay itinuturing na panloob na karagatan gaano man kalalim at kalawak ito. Itinuturing itong bahagi ng arkipelago na kung saan may hurisdiksyon ang estado. Sa ganyang paraan, masisiguro ang kaligtasan ng mga kapuluan.
  • 51. 13 Exclusive Economic Zone Sa ginanap na Pandaigdigang Kumbensyon sa Doktrinang Pangkapuluan sa Geneva noong 1958 pinalawak mula 3 milya hanggang 12 milya ang tinatawag na “economic zone” ng mga bansa. Nang lumaon, sa bisa ng P.D 1599 na nilagdaan noong Hunyo 11,1978, itinatag ang 200 milya notikal mula sa hangganan (o ‘baseline’) ng bansa, maliban sa mga lugar kung saan nagtatagpo ang ‘economic zone’ ng mga magkakapitbahay na bansa. Sa ganitong pagkakataon, ang mga bansang apektado ay binibigyang laya na magkasundo batay sa prinsipyo ng pandaigdigang batas sa delimitasyon. Samakatuwid, may hangganan ang mga lugar na maaaring gamitin sa mga gawaing pang- ekonomiya, halimbawa ang mga katubigan sa pangingisda, at ang himpapawid, sa pagtawid ng mga eroplanong pang-internasyonal. Pangkat ng mga Isla sa Kalayaan Ang mga Isla sa Kalayaan ay hindi orihinal na kasali sa teritoryo ng Pilipinas noong iguhit ang Kasunduan ng Paris noong ika-10 ng Disyembre, 1898. Sa bisa ng P.D 1596 na pinirmahan noong ika-11 ng Hunyo, 1978, ay opisyal na ginawang bahagi ng hangganan ng Pilipinas ang mga Isla sa Kalayaan. Ibinatay ito sa karapatang pangkasaysayan at mga titulong legal. Ang Kalayaan ay isa nang munisipalidad ng Palawan. Sa pangkasalukuyan, hindi lamang Pilipinas ang umaangkin sa 53 isla ng Kalayaan. Inaangkin din ito ng Tsina, Vietnam, Brunei, at Taiwan. Suliranin ng Pilipinas kung paano babantayan ang mga isla.Hindi pa nakakakuha ng rekognisyon mula sa United Nations o Samahan ng mga Nagkakaisang Bansa. Ang Pilipinas ay hindi pa kinikilala bilang nagmamay-ari ng mga islang ito.
  • 52. 14 Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Pag-isipan mo ang mga sumusunod na tanong at isulat ang sagot sa iyong kuwaderno. Maaari kang magtanong sa mga nakatatanda sa iyo. 1. Makatutulong ba sa Pilipinas ang ipagpatuloy na angkinin ang mga Isla sa Kalayaan at ang Sabah sa Hilagang Borneo? 2. Ano ang kabutihan at kahinaan ng kapuluan o arkipelago bilang uri ng teritoryo ng isang bansa? 3. Nasagot mo ba ang mga tanong sa itaas? Ngayon naman ay sumulat ka ng isang sanaysay kung paano maayos at matahimik na maaangking muli ng Pilipinas ang mga Isla sa Kalayaan at ang Sabah. Tandaan Mo! Ang pambansang teritoryo ay tumutukoy sa nasasakupang kalupaan, katubigan, at panghimpapawid na hangganan ng bansa. Ang Exclusive Economic Zone ay nagtatakda ng hangganan ng mga magkakapitbahay na bansa upang isulong ang mga gawaing pang- ekonomiya. Ang Doktrinang Pangkapuluan ay nagsusulong ng batas pangkaragatan at nagtatalaga ng hurisdiksyon ng bawat bansa. May mga isla o grupo ng mga isla na tinatayang nasa teritoryo ng Pilipinas gaya ng Kalayaan at Sabah.
  • 53. 15 Gawain 3: Paglalapat Alam mo ba ang teritoryo ng inyong barangay? Pumunta sa inyong Barangay Kapitan. Itanong ang hangganan at nasasakupan ng inyong barangay. Pagkatapos ay gumuhit ka ng mapang nagpapakita ng nasasakupang lupa. Maaari kang magpatulong sa mga kagawad sa inyong Barangay Hall. ARALIN 3 REHIYONALISASYON Nagtataka ka ba kung bakit may iba’t ibang rehiyon sa ating bansa? Sa araling ito, uunawain natin ang kalikasan, mga dahilan, mga layunin at mga suliranin sa pagtatatag ng iba’t ibang rehiyon sa Pilipinas. Inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod pagkatapos ng araling ito: 1. Maiisa-isa ang iba’t ibang rehiyon at mga lalawigan na napapabilang sa mga ito. 2. Matatalakay ang mga dahilan, layunin at mga suliranin sa pagtatatag ng mga rehiyon. Gawain 1: Pag-isipan Mo! Masasabi mo ba kung anu-ano ang mga rehiyon sa Pilipinas? Bilang paghahanda, isulat sa patlang ang bilang o pangalan ng rehiyon na tumutukoy sa mga lalawigan. 1. ______________2. ________________ 3. ________________ Albay Batanes Aklan Camarines Cagayan Antique Catanduanes Isabela Capiz
  • 54. 16 4. ______________ 5. ________________ Ilocos Manila La Union Caloocan Pangasinan Makati Kung hindi mo nasagutan lahat ang mga patlang, makatutulong ang mga sumusunod na mga paksa. Ang Rehiyonalisasyon sa Pilipinas Ang Pilipinas ay nahahati sa 16 na rehiyon. Marami, di ba? Halos taun-taon ay nadaragdagan ang bilang ng ating mga lalawigan at siyudad. Sa tala noong taong 2000 ng Senado, ang Pilipinas ay binubuo ng 7,109 kapuluan, 16 na rehiyon, 77 probinsiya, 67 na siyudad, 1,540 na munisipalidad at 41,934 na baranggay. Napansin mo ba na napakaraming pulo, lalawigan, siyudad at bayan mayroon ang bansa natin? Dahil diyan, isinulong ng pamahalaan ang rehiyonalisasyon. Pansinin mo na maraming mga dahilan sa pagtatatag ng mga rehiyon. Ito ay mga sumusunod: (1) Upang mapahusay ang administrasyon ng bansa; (2) Upang masiguro ang pantay na antas ng pamumuhay at pangkabuhayan ng mga tao; at (3) Upang mapagbuti pa ang serbisyo ng mga ahensiya ng pamahalaan. Sa pagtatatag ng mga rehiyon noong administrasyon ni Pangulong Marcos, ibinase ito sa mga sumusunod: (1) salik pang-heograpiko; (2) kakayahang pamunuan ito; (3) sosyo-ekonomik na debelopment; at (4) mga anyo ng transportasyon at komunikasyon.
  • 55. 17 Sa pangkasalukuyan, mayroong 16 na rehiyon sa Pilipinas. Ang bawat rehiyon ay may angking likas na yaman at sariling produkto. Isa-isahin natin ang mga rehiyon: Rehiyon I – Ilokos Ilokos Norte, Ilokos Sur, La Union, Pangasinan C.A.R – Cordillera Autonomous Rehiyon Abra, Apayao, Benguet, Ifugao, Kalinga, Mt. Province Rehiyon II – Lambak ng Cagayan Batanes, Cagayan, Isabela, Nueva Vizcaya, Quirino Rehiyon III – Gitnang Luzon Bataan, Bulacan, Nueva Ecija, Pampanga, Tarlac, Zambales Rehiyon IV – Katimugang Tagalog Aurora, Batangas, Cavite, Laguna, Marinduque, Mindoro Occidental, Mindoro Oriental, Palawan, Quezon, Rizal, Romblon Rehiyon V – Bicol Albay, Camarines Norte, Camarines Sur, Catanduanes, Masbate, Sorsogon Rehiyon VI – Kanlurang Bisaya Aklan, Antique, Capiz, Guimaras, Iloilo, Negros Occidental Rehiyon VII – Gitnang Bisaya Bohol, Cebu, Negros Oriental, Siquijor
  • 56. 18 Rehiyon VIII – Silangang Bisaya Biliran, Silangang Samar, Leyte, Hilagang Samar, Katimugang Samar, Katimugang Leyte, Samar Rehiyon IX – Kanlurang Mindanao Basilan, Zamboanga del Norte, Zamboanga del Sur. Rehiyon X – Hilagang Mindanao Bukidnon, Camiguin, Misamis Occidental, Misamis Oriental Rehiyon XI – Katimugang Mindanao Compostela Valley, Davao, Davao del Sur, Davao Oriental, Sarangani, Timog Cotabato, Sultan Kudarat Rehiyon XII – Gitnang Mindanao Lanao del Norte, Cotabato Rehiyon XIII – CARAGA Agusan del Norte, Agusan del Sur, Surigao del Norte, Surigao del Sur ARMM – Autonomous Region of Muslim Mindanao Lanao del Sur, Maguindanao, Sulu, Tawi-tawi NCR – National Capital Region Manila, Caloocan, Las Piñas, Makati, Malabon, Mandaluyong, Marikina, Muntinlupa, Navotas, Parañaque, Pasay, Pasig, Pateros, Quezon City, San Juan, Taguig, Valenzuela
  • 57. 19 Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 1. Sa iyong palagay, ano ang mga kahinaan at kalakasang dulot ng pagtatatag ng rehiyonalisasyon sa Pilipinas? 2. Pumili ng 2 reyihon at ikumpara ang katangiang kultural at pangkabuhayan ng mga ito. Kinakailangang magsaliksik ka upang masagutan mo ang mga ito. Maaari mong piliin ang rehiyon kung saan ka mabibilang. Tandaan Mo! Ang rehiyonalisasyon ay mahalaga upang mapahusay ang administrasyon ng bansa, mapagbuti ang mga serbisyo, at masiguro ang pantay na antas ng pamumuhay sa bawat rehiyon. May 16 na rehiyon ang Pilipinas. Mapauunlad ang mga rehiyon kung malilinang ang mga likas na yaman at produkto ng bawat isa. Gawain 3: Paglalapat A. Saang rehiyon ka galing? Gumuhit ng mapa ng iyong rehiyon. Pagkatapos ay ipaliwanag ang mga aspetong sosyal, pangkabuhayan at pisikal ng iyong rehiyon. B. Tukuyin kung nasaang bayan sa mapa ng iyong rehiyon. Pagkatapos ay sumulat ka ng isang alamat tungkol sa iyong bayan.
  • 58. 20 MGA DAPAT TANDAAN SA MODYUL NA ITO: Ang mga sumusunod ay pangunahing kaisipang natutuhan mo sa modyul na ito: Ang pisikal na katangian ng bansang Pilipinas ay nakakaapekto sa paghubog ng kasaysayan, kabuhayan, kultura at pulitika nito. Ang Pilipinas ay isang arkipelago o kapuluan at sagana sa yamang lupa at yamang dagat. Dapat pangalagaan ng pamahalaan at ng mga tao ang mga likas na yaman n gating bansa at seguraduhing wasto ang nagaganap na paggamit ng mga ito. May kapangyarihan ang pamahalaang nasyonal at lokal na pangalagaan ang hangganan ng bansa mula sa mga dayuhan at ilegal na mangingisda. Dahilan sa pagiging isang arkipelago ng Pilipinas, isinulong ang rehiyonalisasyon upang mapahusay ang administrasyon ng bansa, mapagbuti ang serbisyo sa mga mamamayan, at masiguro ang pantay na antas ng pamumuhay.
  • 59. 21 A ____1. Lungsod Quezon ____2. Tropikal ____3. Doktrinang Pangkapuluan ____4. Enero ____5. Cagayan ____6. Likas na yaman ____7. Pangulong Marcos ____8. Luzon ____9. Arkipelago ____10. Kalayaan / Sabah ____11. Bundok Apo ____12. Pandaigdigang komperensya sa batas ng karagatan ____13. Exclusive Economic Zone ____14. Saligang-Batas ng 1987 ____15. Mayo ____16. 7,107 ____17. Kahirapan sa pangangasiwa ng kapuluan ____18. Autonomous Region of Muslim Mindanao o ARMM ____19. Agrikultural ____20. “Pacific Ring of Fire” B A. Pinakamalamig na buwan/panahon B. Pinasimulan niya ang rehiyonalisasyon o pagtatatag ng mga rehiyon sa Pilipinas. C. Pinakamataas na bundok D. Klima ng Pilipinas E. Batas sa Karagatan F. Bilang ng mga pulo sa Pilipinas G. Pangunahin at pinakamalaking isla sa Pilipinas H. Naging kabisera ng Pilipinas sa loob ng 28 taon I. Dahilan sa sagana sa mga bukirin at matabang lupa, ang Pilipinas ay maraming produktong ____. J. Ang pinakamainit na buwan K. Basehan ng Pambansang Teritoryo L. Binubuo ng maraming pulo kaya’t ang Pilipinas kaya’t ito ay isang____. M. Bahagi nito ang Pilipinas kayat maraming bulkan sa bansa. N. Binubuo ng biyaya ng lupa, karagatan, ilog, kagubatan, at kapaligiran. O. Dito isinulong ng Pilipinas at karatig- bansa ang pagtitiyak ng hurisdiksyon sa teritoryong pangkaragatan. PANGHULING PAGSUSULIT: Pagtapat-tapatin ang mga tinutukoy hanay A at hanay B. Isulat ang titik ng tamang sagot sa patlang.
  • 60. 22 P. Pinakamahabang ilog sa Pilipinas Q. Sentro ng Kulturang Muslim R. 200 milya notikal S. Isa itong suliranin sa Pilipinas dulot ng pagkakahiwalay ng mga pulo. T. Mga isla na pinag-aawayan ng mga bansa.
  • 61. 23 GABAY SA PAGWAWASTO: PANIMULANG PAGSUSULIT 1. D 2. D 3. A 4. A 5. B 6. A 7. K 8. B 9. C 10.D 11.A 12.D 13.B 14.B 15.D 16.D 17.D 18.D 19.A 20.K ARALIN 1 KATANGIANG PISIKAL AT PINAGKUKUNANG YAMAN NG PILIPINAS Gawain 1: Pag-isipan Mo 1. Mga Lokasyon: Silangan, Timog 2. Mga Bansa: Hapon, Brunei, Asya, at Vietnam 3. Anyong Lupa: Pulo Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman A. Lokasyon: 2 B. Topograpiya: 3 C. Pinagkukunang-Yaman 1 Gawain 3: Paglalapat Ipatsek ang iyong ginawang mapa sa gurong namamahalang mga modyul. ARALIN 2 ANG PAMBANSANG TERITORYO Gawain 1: Pag-isipan Mo A. Kasunduan ng Paris B. 200 NM EE2 C. Kalayaan/ Spratly
  • 62. 24 Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 1. Oo, nakatutulong dahil karagdagan ito sa teritoryo ng Pilipinas, hindi dahil ito ay magiging sanhi ng sigulot. 2. Kabutihan ng pagiging arkipelago: Malaya at malayo sa iba’t ibang teritoryo. Kahinaan ng pagiging isang arkipelago: Mahirap para sa Hukbong Sandatahan para bantayan lahat ng isla. 3. Ipatsek ang iyong sanaysay sa gurong tagapamahala. Gawain 3: Paglalapat Ipakita at ipatsek sa gurong tagapamahala ang iyong ginawang mapa ng inyong barangay. ARALIN 3 REHIYONALISASYON Gawain 1: Pag-isipan Mo 1. Rehiyon V 2. Rehiyon II 3. Rehiyon VI 4. Rehiyion I 5. NCR (National Capital Region) Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman 1. Mga kahinaan sa pagtatatag ng mga rehiyon: a. Kakulangan ng pondo sa debelopment b. Pamunuan at kahusayan sa pamumuno c. Nagiging maka-rehiyon ang mga tao at nagkakaroon ng kompetisyon Mga kalakasan ng pagkakaroon ng mga rehiyon: a. Napagbubuti ang pagtugon sa mga pangangailangan ng bawat rehiyon. b. Napag-aaralan ang mga dapat gawin sa bawat rehiyon. c. Nagkakaroon ng masusing pagpaplano sa bawat rehiyon.
  • 63. 25 2. Maaaring magkumpara ng kahit anong rehiyon. Ipatsek sa gurong tagapamahala ang iyong sagot. Gawain 3: Paglalapat Ipakita sa gurong tagapamahala ang mga ginawa mo sa Aat B, upang maiwasto. PANGHULING PAGSUSULIT 1. H 2. L 3. E 4. A 5. O 6. N 7. B 8. G 9. D 10.M 11.C 12.F 13.I 14.K 15.J 16.F 17.S 18.Q 19.I 20.M
  • 64. ARALING PANLIPUNAN I (Effective and Alternative Secondary Education) MODYUL 3 ANG IBA’T-IBANG MUKHA NG ATING LAHI BUREAU OF SECONDARY EDUCATION Department of Education DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City
  • 65. 1 MODYUL 3 IBA’T IBANG MUKHA NG ATING LAHI Isang pagbati! Ikaw ay nasa ikatlong modyul na! Pagkatapos mong pag- aralan and anyong pisikal ng ating bansa sa Modyul 2, tutuklasin naman natin ngayon ang yamang tao at ang pinagmulan ng ating lahi. Makikilala mo ang sinaunang Pilipino at ang kabihasnang kanilang binuo para sa mga sumunod na henerasyon. Mababakas mo rin kung paano sila nagsikap na mabuhay upang mapangalagaan ang ating lahi. Kapag nalaman mo ang ating pinagmulan, tiyak na ipagmamalaki mo ang ating lahi! Kaya’t simulan na natin ang ating pag-aaral. May tatlong aralin sa modyul na ito: Aralin 1: Pinagmulan ng Lahing Pilipino Aralin 2: Ang Sinaunang Pilipino sa Panahon ng Metal Aralin 3: Pag-unlad ng mga Pamayanang Pilipino sa Panahong Metal Pagkatapos ng mga araling iyan, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod: 1. Masusuri ang iba’t ibang teorya ng pinagmulan ng lahing Pilipino; 2. Mailalarawan ang kultura ng sinaunang Pilipino; at 3. Maipagmamalaki ang marangal na pinagmulan ng lahing Pilipino. Handa na ba para sa panimulng pagsusulit? Tandaan mo na kaya mo riyan gaya ng mga naunang pagsusulit. Kayat simulan mo na.
  • 66. 2 PANIMULANG PAGSUSULIT: Panuto: Piliin ang tamang sagot. Isulat sa patlang ang titik lamang. _____1. Ang kauna-unahang tao na nakarating sa Pilipinas ay ang mga: A. Indones B. Malay C. Austronesyano D. Ita _____2. Ang pinagmulan ng lahing Pilipino ay A. iisa lamang B. dalawa lamang C. tatlo lamang D. marami _____3. Ang paggawa ng kagamitang metal ay laganap noong panahon ng A. paso B. paghahabi C. bagong bato D. lumang bato _____4. Ang mga Pilipino sa panahon ng metal ay A. nagtatanim na B. naghahabi na C. nangangaso D. pumipitas ng prutas at gulay _____5. Ang paglaganap ng tao sa Pilipinas ay A. nagpayabong ng kulturang Pilipino B. nag-udyok sa permanenteng paninirahan C. nagpalaganap ng paggamit ng metal D. nagpasimula ng paghahabi ng mga damit n gating mga ninuno _____6. Ang ebidensya ng pagkakaroon ng lider ay ang A. pagkakaroon ng buhay-pulitika B. di pagkakapantay-pantay ng mga dekorasyon sa libingan C. di pagkakapantay-pantay ng mga alahas D. di pagkakapantay-pantay ng mga libingang banga _____7. Ang mga bato ay mahalaga sa panahon ng A. pagtatanim B. pangangaso C. paghahabi E. paggawa ng paso
  • 67. 3 _____8. Ang ugat ng ating wika ay A. Austronesia B. Indones C. Malay D. Malayo-Polynesia _____9. Ang sentro ng kalakalan ng sinaunang lahi ay karaniwang sa A. kapatagan B. isla C. kabundukan D. karagatan _____10. Alin ang hindi kasama sa grupo? A. bato B. tanso C. bronse D. ginto _____11. Ang mga sinaunang Pilipino ay A. salat sa kultura B. may payak na kultura C. may simpleng kultura D. may mayabong na kultura _____12. Ang panahon ng metal ay panahon din ng mga sumusunod, maliban sa: A. kwintas B. relo C. hikaw D. pulseras _____13. Pangangaso ang ikinabubuhay ng mga tao noong panahon ng A. lumang bato B. bagong bato C. metal D. pag-usbong ng mga lungsod _____14. Ang buhay-pulitika ay nagsimula noong panahon ng A. lumang bato B. bagong bato C. metal D.pag-usbong ng mga lungsod _____15. Ang paggawa ng paso ay nagsimula pa noong panahon ng: A. lumang bato B. bagong bato C. metal D. pag-usbong ng mga lungsod
  • 68. 4 ARALIN 1 PINAGMULAN NG LAHING PILIPINO Malalaman mo sa araling ito ang iba’t ibang teorya ng pinagmulan ng lahing Pilipino. Ang mga teoryang ito ay nahahati sa dalawa: ang Teorya ng pandarayuhan at ang Teorya ng Paggalaw ng Tao sa Mundo. Bagamat parehong may ebidensyang ipinakikita ang dalawang teorya, pareho din namang may hindi matatag na ebidensya ang mga ito. Sa araling ito, susuriin nating mabuti ang mga teorya ng pinagmulan ng lahing Pilipino. Pag-aaralan din natin kung alin sa mga ito ang mas makatotohanan. Pagkatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. Makapagpapaliwanag ng mga teorya ng pinagmulan ng lahing Pilipino; 2. Makasusuri ng mga ebidensya na nagpapatunay sa bawat teorya; 3. Makapagbibigay ng posisyon kung alin ang teoryang makatotohanan; at 4. Makapagmamalaki na ang Pilipino ay may pinagmulang lahi. Gawain 1: Pag-isipan Mo! Panuto: 1. Kumuha ng isang puting papel at mga krayola. 2. Tiklupin ang puting papel sa apat na tiklop. Parang pamaypay ang kalalabasan. 3. Gumuhit ng mukha sa itaas na bahagi ng itiniklop na papel. 4. Itago ang nakaguhit na mukha. Pagkatapos, ipaguhit sa isang kalaro o isang kasambahay ang leeg at katawan hanggang baywang ng tao sa susunod na tiklop. 5. Itago muli ang mukha at katawan. Maghanap muli ng isang kasambahay na guguhit ng mula baywang hanggang tuhod na imahe ng tao sa ikatlong tiklop. 6. Muling itago ang ikatlong guhit. Pagkatapos, ipaguhit ang binti at paa sa isa pang kasambahay. 7. Buksan ang imahe ng taong naiguhit.
  • 69. 5 Suriin natin ang iyong ginawa: 1. Ano ang anyo ng nakaguhit? Iba’t iba, hindi ba? 2. Ano ang kaugnayan nito sa lahing Pilipino? May iisa ba tayong pinagmulan? 3. maisusulat mo ba ang iba’t ibang paglalarawan sa pisikal na anyo ng mga Pilipino? Subukan mo. ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ______________________________________________ 5. 4 Ang mga Ang Lahing Pilipino Bakit iba’t iba ang hitsura ng mga Pilipino? Bago mo pag-aralan ang mga teorya ng pinagmulan ng Pilipino, mahalaga munang liwanagin kung bakit Pilipino ang itinawag sa ating lahi. Bago pa man dumating ang mga Kastila, may mga tao nang nakatira at may sariling kabihasnan sa mga pulo ng ating bansa. Iba’t ibang ang tawag sa mga tao noon. Depende ito kung saan sila nakatira. Nang dumating si Ferdinand Magellan sa bansa, tinawag niyang Archipelago de San Lazarus ang bansa bilang pagbibigay- pugay kay Santo Lazarus. Felipinas naman ang itinaguri ni Ruy Lopez de Villalobos sa ating bansa nang siya ay dumating noong 1542-1543 bilang parangal kay Felipe na anak ni Haring Carlos ng Espanya. Pintados ang itinawag sa mga taga-Bisaya at indio ang sinumang makita nilang katutubo ng kapuluan. Ang tawag na Filipino noon ay para lamang sa mga anak ng mga Kastila na nakatira sa Pilipinas. Isa sa pinakaunang tumawag ng Filipino sa mga mamamayan ng Filipinas ay si Dr. Jose Rizal. Ipinahayag niya ito sa kanyang tulang A La Juventud Filipina (Sa Mga Kabataang Pilipino). Nang dumating ang mga Amerikano, Philippines ang itinawag sa Filipinas, at Filipino ang itinawag sa mga naninirahan dito. Mula noon, Filipino na ang itinawag sa ating lahi, o Pilipino, wikang pambansa.
  • 70. 6 Maraming pinuno ng bansa ang nagnais na palitan ang tawag na ito sa atin. Mga dayuhan naman daw ang nagpangalanng ng Filipino sa atin. Nais ng ilan ang Maharlika, ngunit ito daw ay Sanskrito at galing sa India. Ang iba naman ay gusto ng Maynilad, ngunit marami din ang sumalungat. Ito daw ay para sa mga Tagalog lamang. Dahil dito, nananatiling Pilipino ang tawag sa atin. Mapapansin mo marahil na iba’t iba ang anyo nating mga Pilipino. Ang mga teorya ng pinagmulan ng lahing Pilipino ang makapagbibigay paliwanag kung bakit. May tatlong kilalang teorya kung saan nagmula ang lahing Pilipino. Ang mga ito ay ang Teorya ng Pandarayuhan, ang Teorya ng Paglipat-lipat ng Panirahan ng Asyano at ang Teorya ng Ebolusyon. A. Ang Teorya ng Pandarayuhan Ang Teorya ng pandarayuhan ay tinatawag ding Teorya ng Migrasyon. Ang teoryang ito ay nagsimula sa pagkakategorya ng pinagmulan ng lahing Pilipino ni J. Montano noong 1884-1885. Sinabi ni Montano na ang mga nakatira sa Pilipinas ay binubuo ng mga sumusunod: 1) Mga Negrito. Sila ay maliliit at may maitim at kulot na buhok. Nabibilang dito and mga Negrito ng Bataan, Ayta ng Luzon at Mamanwa ng Mindanao; 2) Mga Malay. Sila ay mga kayumanggi na kinabibilangan ng mga tao sa Bikol, Bisaya at Timog Luzon. Hinunuha ni Montano na sila ay may dugong Intsik, Arabo at Indonesian. 3) Mga Indones. Halos hawig ng mga Malay sa kulay ang mga grupong ito ay kinabibilangan ng Samal, Bagobo, Guianga, Ata, Tagakaolo, Tagbanua, Manobo, Mandaya, at Blaan.
  • 71. 7 Sinasabi rin ni Montano na ang mga Indones at Malay ay napadpad sa Pilipinas sa pamamagitan ng dalawang grupo ng migrasyon. Nauna ang Indones at sumunod ang mga Malay. Pinalawig ni Prof. O. H. Beyer ang teoryang ito nang sinabi niyang may pitong grupo ng tao ang napadpad sa Pilipinas dahil sa mirgasyon. Ito ay ang mga sumusunod: 1. Mga Primitibong Tao. Kapareho sila ng mga taong Java na namuhay mga 250,000 taon na ang nakaraan. Pinaniniwalaang sila ay nakarating sa Pilipinas sa pamamagitan ng tulay na lupa na nagdudugtong sa Pilipinas at Asya. 2. Ang mga Australoid-Sakai. Sila ang mga unang grupo ng pigmi na kamukha ng mga Negrito at tinaguriang proto-Malay (parang Malay). Dumating sila sa Pilipinas may 25,000 hanggang 30,000 taon na ang nakalilipas. 3. Indones A. Sila ay mga mandaragat na gumamit ng mga kagamitang bato at nakarating sa Pilipinas may 5,000 hanggang 6,000 taon na ang nakararaan. 4. Indones B. Mga mandaragat sila na nakarating sa Pilipinas mula Indo- Tsina mga 1,500 taon bago ipinanganak si Kristo. 5. Ang mga Taong Gumagawa ng Hagdang-Hagdang Palayan Galing sila sa Gitnang Asya at dumating sa Pilipinas mga 800-500 BK. 6. Mga Malay Nakarating sila sa Pilipinas sa pamamagitan ng makalumang bangka. Nagdaan sila sa Borneo, Palawan at Mindoro mga 300-200 bago ipinanganak si Kristo.
  • 72. 8 7. Ang mga modernong Asyano. Nakarating sila sa Pilipinas sa panahon ng Kristiyanismo. Ang Teorya ng Migrasyon ay may malaking impluwensya sa atin. Subalit may mga katanungang hindi masagot ng teoryang ito. Ilan dito ay ang mga sumusunod: 1. Paano maipaliliwanag ng teoryang ito ang pag-unlad at pagkakaiba-iba ng kultura ng mga tao sa bansa? Ang adaptasyon ng kultura ng mga tao sa lugar na may mga panirahan ay hindi maipaliwanag ng teoryang ito. 2. Ano ang ebidensya na ang pisikal na kaanyuan ng mga mandarayuhan ay katulad ng sa pag-unlad ng kanilang kultura? 3. Bakit ang pandarayuhan ng mga tao ay may eksaktong pagkakasunud-sunod na panahon? Bakit grupu-grupo ang pagdating nila? Nasaan ang ebidensya ng mga grupu-grupong pandarayuhan? 4. Bakit ang grupu-grupong pandarayuhan ay biglang dumami sa maikling panahon lamang? 5. Nasaan ang ebidensya ng ruta ng mga grupo ng migrasyon? Sapagkat hindi matugunan ang mga tanong na ito, maraming mga iskolar ang nagsaliksik pa tungkol sa pagsisimula ng tao sa Pilipinas.
  • 73. 9 B. Ang Teorya ng Paglipat-lipat ng mga Asyano Naniniwala si Peter Bellwood (1985) sa paglipat-lipat ng panirahan ngunit hindi maramihan tulad ng Teorya ng Migrasyon ni Beyer. Ayon kay Bellwood hindi grupu-grupo ang dumating dito sa Pilipinas kundi mangilan- ngilan lamang. Ang mga taong ito ay hindi rin tinaguriang Malayo-Polynesia at hindi nanggaling sa bahaging Indonesia sapagkat napatunayang mas matanda ang kanilang wika kaysa sa mga Malayo–Polynesian. Ang grupong ito ay ang mga Austronesyano. Ang mga Austronesyano ay sinasabing nagmula sa Timog Tsina. Sa pamamagitan ng pagdaan sa Taiwan, sila ay nakarating sa Batanes mga 5,000-4,000 bago ipinanganak si Kristo. Sila ay may wikang Austronesyan at gumagamit ng mga kagamitang bato. Ang teoryang ito ay hindi sumasang-ayon sa teorya ni Beyer subalit ipinakikita dito na ang unang Pilipino ay produkto pa rin ng migrasyon. Gayunpaman hindi rin nito maipaliwanag kung paano kumalat ang populasyong Austronesyan sa buong kapuluan. Hindi rin nito maipaliwanag kung ano ang nangyari sa wika ng mga taong kanilang nadatnan nang sila ay dumating sa Pilipinas. Maaaring may mga Austronesyano nga na dumating sa Pilipinas ngunit hindi maipaliwanag kung paano mabilis na kumalat ang kanilang kultura sa buong kapuluan.
  • 74. 10 C. Teorya ng Ebolusyon Ang uri ng kapaligiran ng mga sinaunang tao ay maaring makapagbigay ng kaalaman kung paano nagsimulang manirahan sa Pilipinas ang ating mga ninuno. Sinasabing ang kapuluan ng Pilipinas ay dumaan sa malawakang pagbabago noong panahong Pleistocene. Ito ang panahon ng pagtunaw ng mga yelo, bulkanismo, at pagbiyak ng mga lupa. Dahil dito, nagkaroon ng mga tubig at isla at naging arkipelago ang Pilipinas. Bilang katibayan na ang Pilipinas ay karugtong ng Asya, nakadiskubre ng mga ebidensya na makikita sa mga labi‘ ng tanim, hayop, at tao. Maniniwala ka ba na may mga tanim tayo na kapareho sa New Guinea, Australia, Formosa at iba pang bahagi ng kontinenteng Asya? Ang mga tanim sa Mindanao, halimbawa, ay katulad ng mga tanim sa New Guinea at Australya. Ang mga tanim sa Sulu ay katulad ng sa Borneo. Ang mapa ng Pilipinas noong Panahon ng Pleistocene na nagpapakita ng pagkakadugtong nito sa Asya.
  • 75. 11 Marami ring nadiskubreng mga skeleton o buto ng hayop tulad ng elepante, riniceros at mga stegodon sa lalawigan ng Cagayan, Rizal, Batangas, Pangasinan, Pasig at mga lugar sa Mindanao. Ang mga hayop na ito ay karaniwang makikita sa kontinente ng Asya. Nangangahulugan na malaki ang posibilidad na ang Pilipinas noon ay bahagi nga ng kontinenteng Asya. Tinataya rin na may tao na sa Pilipinas mga 500,000 taon na ang nakararaan. Pinakamahalaga sa mga nadiskubre ng mga antropolohiko ang bungo at ngipin ng tao sa Kuweba ng Palawan noong 1962. Tinatayang ang taong ito ay nabuhay may 25,000-30,000 taon na ang nakaraan. Ang labi‘ na nakita ay walang kasamahan di tulad ng paglalarawan sa teorya ng migrasyon na grupu-grupo ng mga tao ang nakarating dito sa Pilipinas. Samakatwid, maaring may sinaunang tao na sa Pilipinas bago pa man dumating ang mga Negrito, Indones, at Malay. Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Nauunawaan mo ba ang mga pagkakaiba ng mga ipinaliwanag na teorya? Sikapin mong ibigay ang mga kalakasan at kahinaan ng mga ito: Mga Teorya Kalakasan Kahinaan 1. Pandarayuhan 2. Paglipat-lipat ng tirahan 3. Ebolusyon Alin sa mga teoryang nabanggit ang iyong pinaniniwalaan? Bakit?
  • 76. 12 Tandaan Mo! Ang salitang Filipino ay unang itinawag sa mga Kastilang ipinanganak at nanirahan sa Filipinas noong panahon ng Kastila. Si Jose Rizal ang unang nagbansag sa mga katutubo na Filipino batay sa kanyang tulang A La Juventud Filipina (Sa mga Kabataang Filipino). Ipinagpatuloy ng mga Amerikano sa kanilang pagdating ang paggamit ng salitang Filipino. Nangangahulugan itong mga mamamayan ng Pilipinas. May tatlong kilalang teorya kung saan nagmula ang Pilipino. Ang mga ito ay ang Teorya ng Pandarayuhan, ang Teorya ng Paglipat-lipat ng Panirahan ng Asyano at ang Teorya ng Ebolusyon. Ang Teorya ng Pandarayuhan ay nagsasabing may tatlong grupo ng tao na nakarating sa Pilipinas na siyang naging unang tao sa Pilipinas; ang mga Negritos, Indones at Malay. Sa pag-aaral ni O.H. Beyer, pito ang nandayuhan sa Pilipinas; mga Primitibong Tao, Australoid-Sakai, Indones A at B, ang mga taong gumagawa ng hagdang-hagdang palayan, mga Malay at ang mga modernong Asyano. Sa Teorya ng Paglipat-lipat ng mga Asyano, naniniwala si Peter Bellwood na nanggaling sa mga Austranesyano ang mga Pilipino at hindi sa Malayo- Polynesia. Sa Teorya ng Ebolusyon, napatunayan sa pamamagitan ng mga labi‘ ng tao sa kuweba ng Tabon sa Palawan at ng elephas Philipinensis na may tao na sa Pilipinas bago pa man nakarating dito ang mga unang grupo ng mga nandayuhan.
  • 77. 13 Gawain 3: Paglalapat ARALIN 2 ANG SINAUNANG PILIPINO SA PANAHON NG LUMANG BATO (50,000-500BK) Matutunghayan natin sa araling ito ang uri ng pamumuhay ng ating mga ninuno noong 50,000 hanggang 500 bago ipananganak si Kristo (BK). Malalaman din natin ang uri ng mga kagamitan na ginamit nila upang sila ay mabuhay. Ang panahong ito ay tinawag na panahon ng lumang bato. Pagkatapos ng aralin, ikaw ay inaasahang: 1. Makapagpapaliwanag ng pamumuhay ng mga sinaunang Pilipino noong panahon ng lumang bato; 2. Makapaglalarawan ng mga kagamitang binuo at ginamit ng ating mga ninuno upang mapayabong nila ang kulturang Pilipino; at 3. Makapagbibigay ng mga paraan upang mapagyaman at maipagmalaki natin ang kalinangang Pilipino. Gawain 1: Pag-isipan Mo! Anong salita ang maaring mabuo sa mga sumusunod? Isulat din ang maaari mong masabi sa mga natukoy mong salita. 1. niLaw______________________________________ 2. naTob______________________________________ 3. lognMngua_________________________________ 4. kubaew____________________________________ 5. iiakbb______________________________________ Ngayong nabasa mo na ang aralin, naunawaan mo na ba ang pinagmulan ng lahing Pilipino? Alin sa ating pinagmulan ang maaari mong ipagmalaki bilang isang Pilipino? 1.______________________________________________________________ 2. _____________________________________________________________ 3. _____________________________________________________________ 4. _____________________________________________________________ 5. _____________________________________________________________
  • 78. 14 6. ospa_______________________________________ 7. atob_______________________________________ 8. wnlPaaa____________________________________ 9. lzRia_______________________________________ 10.Baatngsa___________________________________ Panahon ng Bato at Paso Alam mo ba na nagging malawakan ang paggawa ng kagamitang bato sa bansa noong 500,000 hanggang 10,000 taon bago ipinanganak si Kristo (BK). Ang sinaunang kagamitang bato na nalinang ng ating mga ninuno ay ang industriyang Liwanian sa Hilagang Luzon may 500,000 taon na ang nakalilipas. May tatlong uri ng kagamitang bato ang natagpuan noon sa Pilipinas: 1. Mga magagaspang na bato na ginagamit sa iba’t ibang mga paraan: pambalat sa mga hayop, panghiwa ng karne 2. Mga pinatulis ngunit magagaspang na bato 3. Mga pinakinis at pinanipis na mga bato Ang mga magagaspang na bato ay tinatayang ginamit ng ating mga ninuno mga 10,000 hanggang 8,000 BK. Ang mga batong ito ay nakita sa Liwan sa Lambak ng Cagayan, sa Kuweba ng Tabon sa Palawan, at sa Batangas at Bulacan. Ang bato sa Liwan ay tinagurian ng mga arkeologong si Robert Fox na industriyang Liwanian. A. Mga Magagaspang na Bato Ang mga pinatulis at magagaspang na kagamitang bato ay mas maliliit kaysa sa mga naunang kagamitang bato. Iba’t ibang na rin ang naging hugis ng mga ito. Alam mo ba kung ano ang gamit ng mga batong ito? May mga matatalas at maninipis na bato na pambalat sa hayop. Ang iba naman ay hugis palakol na gamit sa pagtatanim. Ang iba pa ay hugis pakurba na ginamit sa pagkuha ng mga prutas at gulay.
  • 79. 15 B. Mga Makikinis na Bato Ang mga makikinis na kagamitang bato ay ginamit noong 8,000 hanggang 500 taon BK. Ang ating mga ninuno ay madaling umakma sa kanilang kapaligiran. Napaghusay pa nila ang kanilang kagamitan upang magamit sa pang-araw-araw na gawain. Karamihan sa mga kagamitang bato ay natagpuan sa Bulacan, Batangas, Bataan, at Rizal. Ang ating mga ninuno ay gumamit din ng mga pinatalas na kabibi bilang panghiwa. Ang mga ito ay natagpuan sa Palawan at sa Sulu. Tinatayang ito ay ginamit ang mga ito noong 1,750 hanggang 500 BK. C. Ang Industriya ng Paso Bukod sa mga kagamitang bato, may mga ebidensya rin na ang mga ninuno natin ay gumawa ng mga kagamitang paso noong mga 1,500 BK. Iba’t iba ang hugis at disenyo ng mga paso. May mga pasong may dekorasyon. Mayroon ding walang disensyo at pinakintab. May mga pasong maliliit na ginamit na panluto ngunit lalagyan ng tubig. May mga pasong lalagyan ng mga patay. Ang mga ninunong patay sa Ifugao sa Kabundukan ng Cordillera ay inilalagay sa mga malalaking banga at kung sila ay naging buto na, sila ay inililipat sa mas maliliit na banga. Gayundin, ang Manunggul ang tawag sa banga na ginamit sa bahaging Mindanao bilang libingan ng mga patay. Ang banga ng Manunggul na pinaglalagyan ng patay at ito ay inilalakbay sa karagatan.
  • 80. 16 Buhay sa Pamayanan A. Pamilya at Populasyon Marahil naisip mo kung paano namuhay ang ating mga ninuno,ano?Maliit lamang ang populasyon ng mga ninuno nating namuhay sa mga pamayanan. Sila ay karaniwang binubuo ng mga pamilya at karaniwang nakatira sa mga kuweba at di permanenteng tahanan. Ang mga labi‘ ng tao sa Kuweba ng Tabon sa Palawan ay isang halimbawa na nagpapakita ng pamumuhay ng mga sinaunang Pilipino. B. Pangangaso, Pangingisda at Pagpitas ng mga Prutas at Gulay Ang ating mga ninuno ay nabuhay sa pamamagitan ng pangangaso at pagpitas ng gulay at mga prutas. Umiikot sila sa mga kabundukan upang mangaso at mamitas ng mga prutas at gulay. Sa mga ilog, sapa, lawa, karagatan at iba pang anyong tubig, sila ay nangingisda o nangangalap ng mga suso at kabibi. C. Paggamit ng Apoy Tinatayang gumamit na ng apoy ang ating mga ninuno noong mga 5,000 BK. Ang ebidensya ng paggamit ng apoy ay nadiskubre sa iba’t ibang bahagi ng bansa batay sa mga labi‘ng nahukay ng mga arkeologo. Ang mga labi‘ng ito ay kinabibilangan nga mga maiitim na kabibi at mga katabing uling. Dahil dito, masasabing gumamit na ng apoy ang ating mga ninuno. D. Pagtatanim May mga labi‘ng nadiskubre sa bahaging Andarayan, Solana sa lalawigan ng Cagayan na nagpapatunay na ang mga sinaunang Pilipino ay bihasa nang magtanim ng palay simula pa noong 1,720 hangang 1,380 BK. Nadiskubre rin na nagtanim din ng kamote at gabi ang ating mga ninuno. May mga ebidensya rin na nagsimula na silang mag-alaga ng mga hayop tulad ng baboy at mga manok. Tinatayang ito ang simula ng pagtatayo nila ng mga malapermanenteng tahanan.
  • 81. 17 Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Nasiyahan ka ba sa iyong natutuhan? Upang higit mo pang matandaan ang iyong pinag-aralan, gawin mo ang sumusunod. Bumuo ng timeline na nagpapakita ng sa mga kagamitang ginamit ng ating mga ninuno sa iba’t ibang panahon: Panahon Mga Kagamitan _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ Tandaan Mo! Ang sinaunang kagamitang batong ginawa ng ating mga ninuno ay ang industriyang Liwanian sa Hilagang Luzon mga 500,000 taon na ang nakalilipas. May tatlong uri ng kagamitang bato ang natagpuan noon sa Pilipinas: 1. Mga magagaspang na bato na ginagamit sa iba’t ibang paraan; pambalat sa mga hayop, at panghiwa ng karne 2. Mga pinatulis ngunit magagaspang na bato 3. Mga pinakinis at pinanipis na mga bato May mga ebidensya din na ang mga ninuno natin ay gumawa ng mga kagamitang paso noong mga 1,500 BK. Maliit lamang ang populasyon ng mga ninunong namuhay sa mga pamayanan. Ang ating mga ninuno ay nabuhay din sa pamamagitan ng pangangaso at pagpitas ng gulay at mga prutas, at nang lumaon, sila ay nabuhay sa pagtatanim.
  • 82. 18 Gawain 3: Paglalapat Palagay ko ay marami kang natutuhan tungkol sa ating sinaunang kalinangan. Ngayon ay maglista ka ng mga maaari mong gawin upang maipagmalaki mo ang kalinangang Pilipino. 1.________________________________________________________________ 2. ________________________________________________________________ 3. ________________________________________________________________ 4. ________________________________________________________________ 5. ________________________________________________________________ ARALIN 3 PAG-UNLAD NG MGA PAMAYANANG PILIPINO SA PANAHONG METAL (500 BK-1AD) Ang mga sumunod na taon sa ating kasaysayan sa pagitan ng 500BK (bago ipinanganak si Kristo) hanggang 1AD (sa panahon ni Kristo) ay nagdulot ng malaking pagbabago sa pamayanang Pilipino. Nagsimula nang silang gumamit ng mga kagamitang metal ang ating mga ninuno na nagpabilis sa mga pagbabago sa kanilang buhay. Sa araling ito, makikita natin ang mga pagbabago sa buhay ng ating mga ninuno. Sa panahong tatalakayin, maaaninag mo ang kanilang pag-unlad sa pulitika, sa relihiyon, sa kabuhayan. Makikita mo na ang pag-unlad ng kanilang mga tradisyon, sining, wika, at antas ng lipunan. Pagkatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay : 1. Makapaglalarawan ng pamumuhay ng mga Pilipino sa pagyabong ng pamayanan at kalakalan sa panahon ng metal; 2. Makapagsusuri ng mga gawain ng ating mga ninuno sa pagpapaunlad ng kanilang pamayanan; at 3. Makagagawa ng plano upang mapanatili ang ating mayabong na kultura.
  • 83. 19 Gawain 1: Pag-isipan Mo! Gumuhit ng larawan na nagpapakita ng gamit na metal. Pagkatapos ay sagutin mo ang mga tanong na ito: 1. Sa iyong palagay, ano ang katangian ng gamit na metal? 2. Matutukoy mo kaya ang kahalagahan ng metal sa pag-unlad ng isang pamayanan? Subukan mo. ___________________________________________________________________ Pagyabong ng Pamayanan at Kalakalan Ang mga labi‘ng nadiskubre ng mga arkeologo sa Batangas, Laguna, Mindoro, Iloilo, Masbate, Palawan, Cebu at Davao ay kinabitaan ng pagbabago ng mga pamayanan dahil sa pakikipagkalakalan ng ating mga ninuno. Ang mga dating di permanenteng panirahan ay naging permanente. Natayo ang mga panirahang ito sa mga tabing dagat at ilog (tinawag itong Ilud) o gilid ng mga bundok (tinawag itong Ilaya). Uminog ang buhay sa mga pamayanan dahil sa pakikipagkalakalan. Nagkaroon ng palitan ng produkto ang mga taga-Ilaya at taga Ilud, Nakipagkalakalan din ang ating mga ninuno sa iba pang banyagang mangangalakal. Ang mga produkto sa mga kabundukan ay ipinagpalit sa mga produktong paso at iba pang gamit banyaga.