Contenu connexe
Plus de Roman Paduka (16)
Story3
- 1. การประเมินเสริมพลัง
รัตนะ บัวสนธ / เชาว อินใย
ความหมายและลักษณะ
การประเมินเสริมพลัง มาจากคําวา Empowerment Evaluation การประเมินเสริม
พลังใชมโนทัศนหรือแนวคิดจากการประเมิน เทคนิคการประเมิน และขอคนพบของการประเมินเพือ
่
ผลักดัน (foster) ใหเกิดการปรับปรุงและกําหนดทิศทางการพัฒนาตนเอง
การประเมินเสริมพลังสามารถใชไดทั้งเทคนิควิธีเชิงปริมาณและคุณภาพ นอกจากนั้นยังสามารถ
จะนําไปเสริมพลังตนเองไดทงในระดับตัวบุคคล องคกร ชุมชน สังคม ซึงปกติแลวจะเนนไปที่
้ั
่
โครงการทีนาไปใช
่ ํ
ความเปนมาและขอบขายสาระ
การประเมินเสริมพลังเปนอีกวิธีการหรือแนวคิดหนึงของการประเมินที่ไดรบการคิดคนนําเสนอ
่
ั
โดย David Fetterman แหง Standford University ในป ค.ศ.1993 พืนฐาน
้
ของแนวคิดนี้มาจากแรงปรารถนาของ Fetterman ทีตองการจะแลกเปลี่ยนประสบการณหรือบทเรียน
่
ระหวางนักวิชาการนักประเมินกับกลุมบุคคลเปาหมายที่ไดรบโครงการตาง ๆ เพื่อใหกลุมบุคคลเปาหมาย
ั
สามารถที่จะพัฒนาตนเองได นอกจากพื้นฐานแนวคิดของการประเมินนี้ยังอาศัยความรูทางดานจิตวิทยา
ชุมชน (Community Psychology) ปฏิบตการทางมานุษยวิทยา (action
ัิ
anthropology) ประกอบดวยเชนกัน
จุดมุงหมายทีสาคัญของการประเมินเสริมพลัง คือ การชวยบุคคลใหสามารถชวยตนเองได
่ ํ
สามารถปรับปรุงการนําโครงการไปใชโดยอาศัยการประเมินตนเองและการสะทอนกลับผลการประเมิน
ตนเอง ผูเ ขารวมในโครงการแตละฝายจะเปนผูควบคุมดําเนินการเนนการประเมินดวยตนเอง ในขณะที่นัก
ประเมินภายนอก (outsider evaluator) จะแสดงบทบาทในฐานะผูฝกสอน(Coach) หรือผูให
การสนับสนุนเพิมเติมซึงขึนอยูกบความสามารถหรือศักยภาพภายในของโครงการประเมิน บทบาทของนัก
่
่ ้
ั
ประเมินไมใชผูมีอานาจเหนือคนอื่น ๆ การประเมินเสริมพลังตองอาศัยหลักการแบบประชาธิปไตย ความ
ํ
รวมมือกันแตละฝายนักประเมินจะเขาไปเกี่ยวของเมือไดรับการรองขอเชือเชิญเทานัน
่
้
้
ดวยเหตุน้ีการประเมินเสริมพลังจึงตางจากการประเมินทัว ๆ ไปที่จุดหมายปลายทางสุดทายไมใช
่
การตัดสินคุณคา (value) หรือราคา (worth) ของโครงการหากแตเปนเพียงสวนหนึ่งของการ
ประเมินเสริมพลังเทานัน ทังนีคุณคาหรือราคาของโครงการจะเปลียนแปลงไปเรื่อย ๆ ตามเงื่อนไขตาง ๆ
้ ้ ้
่
ทีเ่ ปลียนแปลงไปดังแนวคิดของความเปนพลวัตร(Dynamic) และวิธีการประเมินตอบสนอง
่
(Responsive Evaluation Approach)
- 2. 2
ในการประเมินเสริมพลังนักประเมินอาจจะใชรปแบบหรือวิธีการตาง ๆ ประกอบดวย อาทิ การ
ู
ฝกอบรม (training) การสนับสนุนสงเสริม (facilitation) การโนมนาวชักชวน
(advocacy) การชี้ชองทางสวาง (illimination) และการใหเสรีภาพ (liberation) ซึ่งแต
ละรูปแบบมีสาระโดยสรุปดังนี้
1 การฝกอบรม : Training
บทบาทของนักประเมินทีดีจะชวยสอนหรือฝกใหบุคคลหรือองคกรสามารถทีจะทําการควบคุม
่
่
ดําเนินการ (conduct) การประเมินตนเองใหได เปนการฝกใหทาการประเมินภายใน องคกร
ํ
(internal evaluation) และใชผลการประเมินเพื่อพัฒนาตนเองตอไป
2. การสนับสนุนสงเสริม : Facilitation
ในบทบาทนี้นักประเมินจะทําหนาทีเ่ ปนผูสนับสนุนหรือโคชที่ชวยใหบุคคลหรือองคกร
ควบคุมดําเนินการประเมิน ชวยสมาชิกผูรวมงานในองคกร (staff members) ใหฉุกคิดตระหนัก
ถึงสิงทีพวกเขากําลังทําอยูและเปาหมายที่ตองการจะไปใหถึง นักประเมินอาจจําเปนในการจัดเตรียมขอมูล
่ ่
เพือชวยเหลือทีมผูสนับสนุน ทํางานรวมกับกลุมสนใจ บางครังนักประเมินอาจจะตองชวยในการ
่
้
ออกแบบการประเมินใหกบบุคคลหรือองคกรนัน ๆ
ั
้
3. การโนมนาวชักชวน : Advocacy
บางครังในการประเมินเสริมพลัง นักประเมินอาจจะตองทําการควบคุมดําเนินการประเมิน
้
สําหรับกลุมตาง ๆ ภายหลังจากเปาหมายและการออกแบบการประเมินไดทําการกําหนดไวเรียบรอยแลว
นักประเมินอาจจะโนมนาวชักชวนใหบุคคลผูรวมในโครงการทําการสราง (Shape) ทิศทางการ
ประเมิน เสนอแนะความคิดเห็นเพือการแกปญหาและตามไปดวยบทบาทของผูปฏิบัติในการสรางการ
่
เปลียนแปลงในสังคม
่
4. การชี้ชองทางสวาง : Illimination
บางครั้งนักประเมินอาจจําเปนตองแสดงบทบาทเปนผูขจัดความไมชัดเจนในเปาหมายหรือทิศ
ทางการประเมินตนเองของบุคคลหรือองคกร ในบทบาทนีนกประเมินเปรียบเสมือนผูชทางสวางเกี่ยวกับ
้ ั
้ี
การประเมินใหกบองคกรหรือบุคคล
ั
5. การใหเสรีภาพ : Liberation
การประเมินเสริมพลังจําเปนตองกอใหเกิดความเทาเทียมกันหรือความรูสึกมีเสรีภาพของบุคคล
ตาง ๆ ทีเ่ ขารวมโครงการที่ตองการจะประเมินตนเอง
โดยสรุปการประเมินเสริมพลังนันการกําหนดคุณคาและเปาหมายของการประเมินจะถูก
้
กําหนดหรือพัฒนาขึนโดยตัวบุคคลทีเ่ ขารวมโครงการนัน ๆ ภายใตการชวยเหลือหรือฝกอบรมจากนัก
้
้
- 3. 3
ประเมิน การประเมินเสริมพลังเปนกระบวนการดําเนินงานทีตอเนื่อเปนวัฏจักรซึงเปนผลมาจากการใหผล
่
่
สะทอนกลับการประเมินแกตนเอง ผูเ ขารวมโครงการจะเกิดการเรียนรูความกาวหนาและความตอเนืองของ
่
ผลการดําเนินงานของตนเองเพือมุงสูเ ปาหมายและจะทําการปรับปรุงแผนและวิธีการตาง ๆ ในการประเมิน
่
ตนเอง ทั้งนี้โดยอาศัยหลักความรวมมือ การชี้ชองทางสวางและการมีเสรีภาพความเทาเทียมกัน
นอกจากนันยังตองอาศัยความซือสัตยในการประเมินตนเองอีกดวย
้
่
ขั้นตอนการประเมินเสริมพลัง
ขันตอนสําหรับการประเมินเสริมพลังทีจะชวยใหบุคคลอื่น ๆ เกิดการเรียนรูในการประเมิน
้
่
โครงการของตนเองประกอบดวย
ขันที่ 1 ระบุขอบเขตหรือจุดยืนของโครงการวาอยู ณ ที่ใดซึ่งรวมทั้งจุดออนและจุดแข็งของ
้
โครงการ
ขันที่ 2 กําหนดเปาหมายที่ชัดเจนโดยเฉพาะเจาะจงวาโครงการตองการจะเดินไปสูที่ใดในอนาคต
้
รวมทั้งจุดเนนที่ปรากฏใหเห็นไดเกี่ยวกับการปรับปรุงโครงการ
ขันที่ 3 พัฒนากลวิธี (strategies) และการชวยเหลือใหผูรวมโครงการสามารถกําหนดกลวิธี
้
เปนของตนเองเพือการบรรลุเปาหมายและวัตถุประสงคของโครงการ
่
ขันที่ 4 ชวยเหลือผูเ ขารวมโครงการในการกําหนดชนิด / ประเภท ของขอมูลที่ตองการเพื่อจัดทํา
้
หรือแสดงถึงเอกสารรายงานความกาวหนาทีนาเชือถือที่จะนําไปสูเ ปาหมายของโครงการนัน ๆ
่ ่
้
สรุป
พื้นฐานที่สําคัญของแนวคิดการประเมินเสริมพลัง คือ กระบวนการเรียนรูแบบประชา
ธิปไตย ระหวางกลุมบุคคลตาง ๆ ทีเ่ ขารวมโครงการ ในการกําหนดเปาหมายระบุขอจํากัด จุดแข็งของ
โครงการของตนเอง การประเมินเสริมพลังเปนกิจกรรมทีตอเนืองและมีการปรับปรุงอยูเ สมอโดยอาศัยผล
่ ่
จากการสะทอนกลับการประเมินทีบุคคลในโครงการเปนผูประเมินตนเองดวยความซือสัตยตอตนเอง
่
่
บทบาทของนักประเมินจะมีหลายบทบาทขึนอยูกบสถานการณและการรองขอของบุคคลผูเ ขารวม
้
ั
โครงการในขณะนั้นซึ่งอาจเปนบทบาทของการฝกอบรม การสงเสริมสนับสนุน การโนม-นาว การชี้
ชองทางสวาง และการใหเสรีภาพแกผเู ขารวมโครงการ
การประเมินเสริมพลังจะไมสามารถเกิดขึ้นไดโดยการกระทําของบุคคลเพียงคนเดียวหรือโดยนัก
ประเมินแตเพียงฝายเดียว การประเมินเสริมพลังจะสําเร็จไดเมือบุคคลตาง ๆ ทีเ่ ขารวมโครงการหรือใน
่
องคกรไดตระหนักถึงความจําเปนและความสามารถของตนเองที่จะควบคุมดําเนินการประเมินตนเองเพื่อ
บรรลุเปาหมายรวมกัน
- 4. 4
ประเด็นวิพากษแนวคิดการประเมินเสริมพลัง
ภายหลังจากการนําเสนอแนวคิดการประเมินเสริมพลังซึง Fetterman ไดนาเสนอครังแรกใน
่
ํ
้
ฐานะทีเ่ ปนประธานการจัดประชุม (Presidential Address) ประจําป 1993 ของสมาคมการ
ประเมินแหงอเมริกน (American Evaluation Association : AEA) ก็ไดมีการเสนอ
ั
ประเด็นวิพากษแนวคิดดังกลาวนีโดยนักประเมินที่มีช่ือเสียงอาทิ Danial. L . Stufflebeam,
้
Michael Quinn Patton and Michael Scriven ซึงมีสาระการวิพากษโดยสรุปดังนี้
่
Stufflebeam เสนอประเด็นวิพากษการประเมินเสริมพลังโดยใชมาตรฐานการประเมิน
โครงการ (The Program Evaluation Standards) เปนกรอบการพิจารณาวิพากษซึ่งมี
ประเด็นทีสาคัญ ๆ ไดแก
่ ํ
ประเด็นที่ 1 นิยามคําวาการประเมิน : Evaluation
ตามที่ Fetterman ใหนิยามการประเมินเสริมพลังวาใชมโนทัศนเดียวกันกับการ
ประเมินเพื่อผลักดันใหเกิดการประเมินตนเองนั้น Stufflebeam เห็นวาบทบาทของนักประเมินทีวา
่
"ชวยเขาใหชวยตนเองได" ตามที่ Fetterman ตองการ ไมใชหรือไมตรงกับนิยามของการประเมินที่
กําหนดขึ้นโดยคณะกรรมการกําหนดมาตรฐานของการประเมินโครงการที่วา การประเมินคือการศึกษา
รวบรวมเกี่ยวกับคุณคาและคุณธรรมของโครงการ
ประเด็นที่ 2 บทบาทของนักประเมิน
Stufflebeam เตือนและชี้ใหเห็นวาการที่ Fetterman เสนอวานักประเมินควรมี
บทบาทสําคัญ ๆ 5 บทบาท ไดแก การเปนผูฝกอบรม ผูสนับสนุน ผูโนมนาว ผูช้ีชองทาง และผูใหเสรีภาพ
นันอาจเปนการบิดเบือนและกอใหเกิดความลําเอียงในการเปนผูประเมินที่มีคณธรรม (merit) และ
้
ุ
คุณคา (worth) ของโครงการ
ประเด็นที่ 3 แนวโนมการใชกิจกรรมและผลการประเมินไปในทางที่ผิด
ในประเด็นนี้ Stufflebeam เห็นวาการที่ Fetterman เสนอวานักประเมินควร
เขาไปใหคาแนะนําชวยเหลือผูรวมโครงการตาง ๆ ในการกําหนดเปาหมาย วัตถุประสงค ตลอดจนเกณฑ
ํ
การประเมินและการเลือกจัดทํารายงานการประเมินนั้นเปนการเสี่ยงอยางยิ่งตอความผิดพลาดของกิจกรรม
การประเมินและการใชผลการประเมิน
ประเด็นที่ 4 รูปแบบการประเมินทีสัมพันธกน
่
ั
Stufflebeam เห็นวา Fetterman เสนอแนวคิดการประเมินเสริมพลังโดยอาศัย
หยิบยืมหรือปะปนกันระหวางแนวคิดการประเมิน discrepancy evaluation, responsive
- 5. 5
evaluation, naturalistic evaluation และ goal-base evaluation ซึ่งแนวคิดการ
ประเมินทังหลายนี้ใชเกณฑการประเมินทีแตกตางกันตามพืนฐานความเชือและกลุมบุคคลทีเ่ กี่ยวของกับ
้
่
้
่
โครงการตางกัน ดังนันการที่ Fetterman นําเสนอแนวคิดการประเมินเสริมพลังโดยหยิบยืมแนวคิด
้
ขางตนมาจึงเปนสิ่งที่ควรพิจารณาใหถองแท ซึงจะเห็นไดวาประเด็นทีสาคัญที่ Fetterman ตองตอบ
่
่ ํ
ใหชัดเจนก็คือ ความขัดแยงของคุณคาของโครงการซึงนําไปใชในสังคมที่มลักษณะพหุลักษณ
่
ี
(pluralistic society) รวมทังความยุติธรรมของนักประเมินเมือไปทําหนาทีเ่ ปนผูโนมนาว
้
่
ในขณะที่ Patton ก็เห็นวาการนําเสนอแนวคิดการประเมินเสริมพลังนันคอนขางจะ
้
ใกลเคียงและเกี่ยวพันกับ participatory evaluation, collaborative evaluation,
stakeholder-involving evaluation และ utilization-focused approach อยู
มากซึง Patton เห็นวา Fetterman ยังมีปญหาเกี่ยวกับเกณฑท่ีชดเจนในการแยกการประเมินเสริม
่
ั
พลังออกจากแนวคิดการประเมินเหลานี้
สวน Scriven วิพากษวิจารณวาปญหาของการประเมินเสริมพลังอยูทนิยามจะเห็นวา
่ี
นิยามของการประเมินเสริมพลังมีการเปลียนแปลงไปเรื่อย ๆ ไมคงที่แนนอน คําวาการประเมินเสริมพลัง
่
นันใครกันแนทจะตองเสริมพลัง หรือตัวนักประเมินเองทีจะตองเสริมพลัง ปญหาความลําเอียงในบทบาท
้
่ี
่
ของนักประเมินเมื่อใชการประเมินเสริมพลังเพราะวานักประเมินจะตองเขาไปชวยเหลือในดานตาง ๆ จึงอาจ
ทําใหเกิดความคุนเคยกับผูถูกประเมินทําใหเกิดความลําเอียงได ในการประเมินเสริมพลังนักประเมินเปน
stakeholder ดวยจึงทําใหลดบทบาทของนักประเมินภายนอกลงไป และประการสุดทายการประเมิน
เสริมพลังที่ Fetterman เสนอนันเนนการสอนการประเมินไมไดทาการประเมิน
้
ํ
บรรณานุกรม
Fetterman, D.M "Empowerment Evaluation : Presidential Address" in Evaluation Practice.
Vol 15 No 1, 1994 pp. 1-15.
Fetterman, D.M "Empowerment Evaluation and Accreditation in Higher Education" in
Evaluation for the 21 st. century : A Handbook. editors by Chelimsky.E and
Shadish.W.R. sage Publication, Inc. 1997 pp. 381-395
Patton, M.Q. "Toward Distinguishing Empowerment Evaluation and Placing It In A
Large Context" in Evaluation Practice. Vol 18 No 2 ,1997 pp. 147-163
Stufflebeam, D.L. "Empowerment Evaluation, Objectivist Evaluation, and Evaluation
Standards : Where the Future of Evaluation Should Not go and Where It Need
to go" in Evaluation Practice. Vol 15 No 3, 1994 pp. 321-338
Scriven, M. " Empowerment Evaluation Examined" in Evaluation Practice. Vol 18 No 2,
1997 pp. 165-175