1.  VRAZHDËSIA (ASHPËRSIA) E
SIPËRFAQES SË PËRPUNUAR GJATË
PROCESIT TË PËRPUNIMIT ME PRERJE
 NXEHTËSIA GJATË PROCESIT TË
PRERJES
 JETËGJATËSIA (AFATSHËRBIMI) I
VEGLAVE PRERËSE
 MATERIALET PËR PRODHIMIN E VEGLAVE
PRERËSE

2. Elementi kryesor (pjesa përbërëse)
kryesore) i nyjeve, mekanizmave dhe
makinave të ndryshme është detali.
Detali, si element përbërës përfaqëson
në vetvete një bashkësi sipërfaqesh, të
vendosura sipas një rregulli të caktuar i cili
përcakton konstruksionin e tij.
Sipërfaqja e detalit karakterizohet me:
formë të caktuar,
përmasa të caktuara brenda fushës së
tolerancave,
pozicion reciprok të caktuar të sipërfaqeve,
vrazhdësi (ashpërsi) të caktuar.

3. Siç është përmendur edhe më parë,
detyrat
kryesore të teknologjisë së
përpunimit me prerje janë:
sigurimi i formës gjeometrike të sipërfaqes
që përpunohet,
sigurimi i përmasave brenda fushës së
tolerancave,
sigurimi i pozicionit reciprok të sipërfaqeve
që formojnë detalin e gatshëm,
sigurimi i ashpërsisë (vrazhdësisë) së
sipërfaqes,

4. Nëse teknologjia e përpunimit me prerje
nuk i përmbush këto detyra (kërkesa), atëhere
paraqiten (krijohen) defekte (gabime), si p.sh.:
defekte (gabime) të formës,
defekte (gabime) të përmasave,
defekte
(gabime)
të
pozicioneve
të
ndërsjella të sipërfaqeve,
defekte (gabime) të cilësisë së sipërfaqes në
pikëpamje
(aspektin)
të
vrazhdësisë
(ashërsisë).

5. Prezantimi skematik i defekteve (gabimeve)
të përpunimit me prerje

6. Këto gabime në pikëpamje të përmasave
gjeometrike mund të klasifikohen në
dy
grupe:
gabime makrogjeometrike
gabime mikrogjeometrike
Gabimet makrogjeometrike janë gabime
të formës së sipërfaqes, që mund të vërehen
edhe me sy të lire si p.sh.:
-koniciteti,
-ovaliteti,
-perpendikulariteti, etj.

7. Koniciteti
Konveksiteti dhe konkaviteti
Shmangie nga koaksialiteti (bokola)
Ovaliteti dhe poligonaliteti
Shmangie nga koaksialiteti
Shmangie nga perpendikulariteti

8. Në industrinë bashkëkohore rëndësi e
veçantë i kushtohet cilësisë (kualitetit) të
sipërfaqes së punuar të detaleve me qëllim të:
rritjes së jetëgjatësisë (afatshërbimitafatqëndrimit) të detaleve të cilët gjatë
shfrytëzimit (eksploatimit)
i nënshtrohen
fërkimit, p.sh. : kushinetat, pernat si dhe
sipërfaqet tjera të detaleve të cilat gjatë
shfrytëzimit (eksploatimit) janë në kontakt të
drejtperdrejtë,
rregullimit të pamjes (dukjes) estetike të
pjesëve dhe detaleve të prodhuara,

9.  rritjes së rezistencës ndaj lodhjes të
pjesëve dhe detaleve
të cilët gjatë
shfrytëzimit (eksploatimit) u nënshtrohen
veprimit të ngarkesave dinamike alternative
(ciklike),
arritjes së precizitetit (saktësisë) në kuadër
të tolerancave (shmangieve) të lejuara,
përmirësimit të funksionalitetit të pjesëve
dhe detaleve të caktaura, p.sh.: rritjes së
efikasitetit të rrjedhjes hidrodinamike
ndërmjet dy sipërfaqeve që janë në lëvizje
relative njera ndaj tjetrës.

13. Shtresa sipërfaqësore nën smadhim
Sipërfaqja e përpunuar me
prerje
μ

14. Shqyrtimi i sipërfaqes:

15. Gjendja sipërfaqësore
Sipërfaqja e përftuar, pavarsisht nga
teknologjia e aplikuar mund të përbëhet nga
parregullësi
(çrregullime-diskontinuitetedefekte) të ndryshme. Nga aspekti praktik
është me rëndësi të definohen të gjitha
parregullësitë gjeometrike sipërfaqësore të
cilat krijohen gjatë përpunimit. Këto
zakonisht definohen nëpërmjet lartësisë,
gjerësisë dhe drejtimit të veglës prerëse
gjatë përpunimit.
-Morfometria- (greq. formë-matje)

16. Në teknologjinë e përpunimit me prerje
përdoret edhe termi-nocioni “Pastërti e
sipërfaqes-finicioni”, por vlen të theksohet se
në kohë të fundit ky term është zëvendësuar
me termin “ashpërsi e sipërfaqes”
ose
“vrazhdësi e sipërfaqes”.
Parregullësitë të cilat
sipërfaqen
e
përpunuar
sistematizohen si vijon:
krijohen
mund
në
të

17.  vrazhdësia (ashpërsia) e sipërfaqes e cila
përbehet nga çrregullime të vogla si pasojë
e lëvizjes relative të veglës prerëse në
raport me sipërfaqen e përpunuar,

19. Krijimi i vrazhdësisë duhet të shënohet
(shenjohet) në vizatimet e punës për
përpunimin e detaleve me prerje, si psh.

20.  valëzimi që krijohet si pasojë e ndryshimit
të kahut të lëvizjes së veglës prerëse në
raport me pjesën që përpunohet për shkak
të
deformimeve
elastike
ciklike
të
elementeve të makinës metalpërpunuese,

21.  pjerrtësia e sipërfaqes në raport me
drejtimin ideal që duhet të përftohet: Kjo
mund të jetë si rezultat i makinës jo
adekuate metalprerëse ose e gabimit që
krijohet në makinë për shkak të
konstruktimit, respektivisht përpunimit jo të
mirë,

22. gabime (mangësi) tjera të cilët nuk mund të
parashikohen: plasaritje, përkulje, gropëza,
material i depozituar dhe dëmtime tjera
mekanike.

23. Cilësia
e
sipërfaqes
së
punuar
përcaktohet nga karakteristikat gjeometrike të
sipërfaqes, precizionit të përmasave dhe nga
karakteristikat fizike.
Me
karakteristika
gjeometrike
te
sipërfaqes nënkuptohet: makrogjeometria
(drejtvizoriteti, ovaliteti, koniciteti etj.) dhe
mikrogjeometria (ku bën pjesë vrazhdësiaashpërsia me të gjitha parametrat përkatës).
Me karakteristika fizike të sipërfaqes
nënkuptohet shmangia e vetive fizikomekanike të shtresës sipëfaqësore të detalit.

24. Nga cilësia e sipërfaqes së punuar varen
vetitë e shfrytëzimit të detalit sepse
pikërisht nga shtresa e sipërfaqes fillon
shkatërrimi i tij.
Mikrogjeometria e sipërfaqes varet nga
forma gjeometrike e veglës prerëse dhe
madhësia e hapit si edhe nga veprimi i
faktorëve të tjerë teknologjikë të cilët kanë
ndikim të madh në profilin teorik të
sipërfaqes së detalit.

25. Faktorë më të rëndësishëm që ndikojnë në
profilin gjeometrik të sipërfaqes janë:
-deformimet elastike dhe plastike,
-fërkimi,
-dukuria
(fenomeni)
e
rritjes
(mbirritjes),
-dridhjet (vibrimet),
-ndryshimi i konturës së tehut
(majës) prerës si rezultat i konsumit, etj.

26. Klasifikimi dhe standardizimi i vrazhdësisë
(ashpërsisë)
Cilësia e sipërfaqes së përpunuar
përcaktohet nëpërmjet:
-vrazhdësisë (ashpërsisë)
-valëzimit
-vetive fiziko-mekanike të shtresës
siperfaqesore.
Vlen të theksohet se në literaturë cilësia
e sipërfaqes së punuar mund të përcaktohet
edhe
nëpërmjet
prezencës
së
diskontinuiteteve
(çrregullimeve)
tjera
sipërfaqësore si p.sh.:

27. -gërvishjeve,
-plasaritjeve,
-dëmtimeve tjera mekanike.
Me ashpërsi (vrazhdësi) të sipërfaqes
nënkuptohet shkalla e përafrimit të një
sipërfaqeje me sipërfaqen e detalit të lëmuar
që shërben si sipërfaqe referente-etalon.
Sipërfaqja e përpunuar me prerje e
shiquar me një smadhim të caktaur
nëpërmjet lupës ose ndonjë instrumenti
tjetër smadhues duket si në figurën në
vazhdim:

30. Nga figura e prezantaur shihet se sipërfaqja e
përpunuar është e vrazhdë (ashpër) dhe e përbërë
nga një velëzim me të ngritura (brigje-kreshta) dhe
me thellime (lugje-gropëza) në formë të spirave të
filetës.
Sipas standardit ISO për vlerësimin e
vrazhdësisë (ashpërsisë) shfrytëzohen këto
tregues-parametra:
 shmangia mesatare aritmetike
(Ra) nga vija
mesatare e profilit,
 lartësia mesatare e parregullësive (mosbarazisëmosrrafshimeve),
 lartësia
maksimale
e
mosbarazisë
(mosrrafshimeve),
 gjatësia e bartjes së profilit.

31. 
Shmangia mesatare aritmetike (Ra)
definohet si shumë algjebrike matematikore
e të gjitha ordinatave, pavarsisht nga shenja
algjebrike, të matura nga vija mesatare e
profilit (vija A-B).

33. 
Lartësia mesatare e parregullësive
(mosbarazimeve -Rz) është vlera mesatare e
largësive midis pesë pikave më të larta të
kreshtave dhe pesë pikave më të ulëta të
gropëzave të profilit, të përcaktuara në
gjatësinë e sektorit të matur.

34. Për
qëllime
praktike
shpeshherë
përvetësohet Rz= (4-7) Ra sipas BS 1134/11972
Rz= (4-10) Ra sipas rekomandimeve të
Siemens-it.
Komisioni që merret me teknologjinë e
përpunimit me prerje në kuadër të standardit
ndërkombëtar ISO, rekomandon që për
përcaktimin e ashpërsisë së sipërfaqes të
përdoret vetëm Ra dhe Rz.
Në tabelën në vazhdim prezantohen
shkallët e ashpërsisë së sipërfaqes
dhe
vlerat përkatëse të Ra dhe Rz, sipas ISO-s.

36.  lartësia maksimale
e mosbarazisë
(mosrrafshimeve), e definuar si distancë
ndërmjet dy drejtëzave paralele me vijën
(linjën) themelore(mesatare), të cilat kalojnë
nëpër pikën maksimale dhe minimale të
profilit të sipërfaqes së shqyrtuar përgjatë
vijës(linjës) themelore(mesatare),

37. 
gjatësia e bartjes së profilit
Gjatësia e bartjes se profilit paraqet
shumën e segmenteve prerës në kufirin e
gjatësisë themelore
që përftohen
në
prerjen e profilit të mosbarazimeve me një
drejtëz paralele me vijën(linjën) bazë të
profilit, e tërhequr në distancë të caktuar (c)
nga pika më e lartë e pjesës përkatëse të
profilit:
ln=lc1+lc2+………lcn

38. Me termin përqindje e bartjes së profilit
nënkuptohet
raporti(marrëdhënia)
i
gjatësisë (ln ) ndaj gjatësisë (l), i shprehur në
përqindje:
ln
Pn = x100(%)
l

40. Shenjimi (simbolizimi) i cilësisë së
sipërfaqes së përpunuar përcaktohet sipas
standardeve
përkatëse
kombëtare
(nacionale) ndërkombëtare (internacionaleISO). Sipas këtyre standardeve, në bazë të
shenjave(simboleve)
dhe
të
dhënave
plotësuese të cilat vendosen në vizatime
përcaktohet cilësia e sipërfaqes.
Shenjat për përcaktimin e cilësisë së
sipërfaqes së përpunuar janë:
-shenja themelore e përpunimit,
-sipërfaqja e përpunuar me heqje ashkle,
-sipërfaqja e përpunuar me metoda tjera të
përpunimit,

41. -Shenja e përpunimit kur duhet shënuar
karakteristikat themelore të sipërfaqes.
-Shenja(simboli) që përcakton të dhënat
plotësuese jepen në forme tabelare.
Klasa e cilësisë së vrazhdësisë jepet me
numra ose me vlerën e Ra që përmban:
a1-vlerën makasimale (të sipërme) të
vrazhdësisë (ashpërsisë) dhe
a2-vlerën minimale (të poshtme) të
vrazhdësisë (ashpërsisë).

44. Shembull

49. Process
mic rometers
mic roinc hes
Flame Cutting
Snagging (Coarse Grinding)
Saw ing
Planing, Shaping
Drilling
Chemical Machining
Electrical-discharge Machining
Milling
Broaching
Reaming
Electron-beam Machining
Laser Machining
Electrochemical Machining
Turning, Boring
Barrel Finishing
Electrochemical Grinding
Roller Burnishing
Grinding
Honing
Electropolishing
Polishing
Lapping
Superfinishing
50
25
12.5
2000 1000 500
6.3
250
3.2
125
1.6
63
0.8
32
0.4
16
0.2
8
0.1
4
0.05
2
.025 .012
1
0.5
Average Application
Less Frequent Application

50. Valëzimi
Valëzim
quhet
jonjëtrajtshmëria
në
sipërfaqen e detalit, që ka formën e valës
dhe përsëritet në mënyrë të rregullt
periodike në pjesë të mëdha të sipërfaqeve
të veçanta të detalit.Valëzimi i sipërfaqeve
shkaktohet zakonisht nga jonjëtrajtshmëria
e procesit të prerjes. Valëzimi zakonisht ka
karakter sinusoidal dhe hapi i tij me
gjatësinë e valës pothuajse qëndrojnë të
pandryshueshëm.
Për
të
përcaktuar
madhësinë e valëzimit shërbejnë klasat e
valëzimit. Në punimet e pastra mekanike si
p.sh.: tornimi, frezimi, rektifikimi, lartësia e
valës lëviz në kufijtë 5-15mikron.

51. Valëzimi ≠ Vrazhdësisë
VV

52. Matja (përcaktimi) eksperimentale e
vrazhdësisë
Për matjen (përcaktimin) e vrazhdësisë
së sipërfaqes së përpunuar ekzistojnë disa
metoda
ndër të cilat
dy prej tyre
përmenden më shpesh në literaturë:
 Metodat për shqyrtimin e gjithanshëm të
mikrometrisë së sipërfaqes së përpunuar,

54. 1-sipërfaqja e pjesës (detalit)
2-gjilpëra e diamantit
3-pasqyra
4-burimi i dritës
5-dijafragma
6-cilindri rrotullues

57.  Metodat komparative
• 1-pjesa(detali)
• 2-tubusi i mikroskopit
• 3-etaloni

58. Për të definuar me saktë vrazhdësinë e
sipërfaqes së punuar, janë zbuluar edhe
pajisje të sofistikuara të cilat prezantojnë
vrazhdësinë në 3D.

59. NXEHTËSIA GJATË PROCESIT TË PRERJES
Procesi i prerjes së metaleve shoqërohet
gjithmonë me lindjen(krijimin) e nxehtësisë.
Burimi kryesor i saj është puna (energjia) që
shpenzohet për deformimet elastike dhe
plastike që sigurojnë heqjen e ashkles (A1),
puna (energjia) për shkak të fërkimit që
lind(krijohet) gjatë rrëshqitjes së ashklës mbi
faqen e përparme të thikës (A2), puna për
shkak të fërkimin të thikës me sipërfaqen e
prerjes (A3) dhe puna për shkak të fërkimit të
faqes së prapme të thikës me sipërfaqen e
punuar të pjesës (A4). Vlen të theksohet se
nxehtësia e krijuar është shumë e dëmshme,
sepse zbut dhe dobëson veglën prerëse në
përgjithësi dhe tehun prerës në veçanti.

60. Skema e shpërndarjes së nxehtësisë në
zonën e prerjes:

62. Eksperimentalisht është vërtetuar se
veglat prerëse:
- nga çeliku karbonik (me karbon) mund
të durojnë temperatura deri në 200-250oC,
-nga çeliku shpejtprerës mund të
durojnë temperatura deri në 560-600oC
-nga lidhjet e forta metaloqeramike mund
të durojnë temperatura deri në 1000-1100oC.

63. Sasia më e madhe e nxehtësisë që
krijohet gjatë procesit të prerjes bartet në
ashkël, kurse pjesa tjetër bartet në veglën
prerëse, në pjesën që përpunohet(detal), në
makinën metalprerëse dhe në mjedisin
rrethues. Duhet bërë përpjekje që në ashkël
të kalojë sa më shumë nxehtësi, ndërsa kjo
arrihet duke rritur shpejtësinë e prerjes dhe
seksionin e ashklës si dhe duke përdorur
mjetet ftohëse-vajosëse.
Dukuria e lindjes (krijimit) të nxehtësisë në
zonën e prerjes është tejet komplekse dhe
sot e kësaj dite nuk ka ndonjë zgjidhje reale.

64. Varësia e krijimit të temperaturës nga
shpejtësia e prerjes, hapi dhe thellësia e
prerjes
Shpejtësia e prerjes
Hapi (ushqimi) i prerjes
Thellësia e prerjes

65. Mjetet ftohëse-vajosëse
Sasia e nxehtësisë që lind (krijohet) gjatë
procesit të prerjes pasi që ka ndikim
negativ, duhet larguar nëpërmjet aplikimit të
mjeteve ftohëse-vajosëse, të cilët ndikojnë
edhe në zvogëlimin e forcave të prerjes, në
zvogëlimin e fërkimit, në zvogëlimin e punës
për deformim plastik si dhe në përmirësimin
e cilësisë së sipërfaqes së punuar.
.

66. Mjetet ftohëse-vajosëse që përdoren
gjatë procesit të prerjes duhet të posedojnë
aftësi të madhe ftohëse për ta larguar shpejtë
nxehtësinë nga vendi ku krijohet.
Vlen të theksohet se përveç aftësisë
ftohëse këto mjete duhet të posedojnë edhe
aftësi:
-vajosëse (lubrifikuese),
-prerëse,
-antikorrododuese.

67. Mjetet ftohëse-vajosëse për tu përdorur
për qëllime ftohëse, respektivisht vajosëse
duhet që pozitivisht të ndikojnë në këto
dukuri:
-ta rrisin afatshërbimin (afatqëndrimin) e
veglës prerëse,
-ta zvogëlojnë vrazhdësinë (ashpërsinë) e
sipërfaqes së përpunuar,
-ta zvogëlojnë forcën e prerjes dhe
harxhimin e energjisë,
-ta lehtësojnë bartjen (largimin) e ashklës.

68. Përveç efektit pozitiv (dobiprurës), mjetet
ftohëse-vajosëse kanë edhe efekt negativ
(keqbërës-të dëmshëm):
-efekt negativ fiziologjik ndaj punëtorit-disa
mjete ftohëse-vajosëse shkaktojnë helmim
nëpërmjet avullimit toksik. Efektet tjera
negative fiziologjike mund të jenë: era e
keqe, tymi, ngacmimet e lëkurës etj.,
-ndryshim të përbërjes kimike të materialit
që përpunohet,
-efekt negativ ndaj makinës metalprerëse,

69. -efekte tjera negative që shkaktohen nga
dekompozimi dhe ndarja e komponetave të
reja mund ta dëmtojnë sistemin për pastrimfiltrim të mjetve ftohëse-vajosëse.
Në përgjithësi, në metalurgji dhe në
industrinë mekanike thuhet se:
Mjetet ftohëse-vajosëse=Materje
të rrezikshme

70. •
•
•
•
Karakteristikat (parametrat) kryesore të
mjeteve ftohëse-vajosëse që duhet të
monitorohen në vazhdimësi janë:
Koncentrimi,
Vlera-pH,
Kontaminimi mikrobiologjik,
Vetitë antikorrozive.
NEUTRAL
8.8 ÷ 9.2
0
1
2
3
4
ACI DIK
5
6
7
8
9 10
11 12 13 14
BAZIK

71. Roli themelor i mjeteve ftohëse-vajosëse
Gjatë kohë është menduar se mjetet
ftohëse-vajosëse gjatë përpunimit me prerje
veprojnë në dy mënyra:
-për ftohje,
-për vajosje të sipërfaqeve kontaktuese.
Në kohë të fundit është vërtetuar edhe
një rol plotësues (shtues), që ka të bëj me
zvogëlimin e sforcimeve në zonën e
rrëshqitjes në sipërfaqen e pjesës (detalit).

72. Mjetet vajosëse që përdoren sot mund të
jenë:
a-kryesisht ftohëse, ku bëjnë pjesë tretësirat e
ujit me sodë e sapun ose emulsione uji me
përbërës të tjerë,
b-kryesisht vajosëse, ku bëjnë pjesë vajrat
minerale dhe përzierjet e tyre, vajguri,
sulfofrezoli etj.

74. Zgjedhja e drejtë e llojit të mjetit ftohës si
dhe dërgimi i tij në zonën e prerjes:
-rrit kohën e shërbimit të veglës prerse,
-përmirëson pastërtinë e sipërfaqes së
punuar,
-rrit produktivitetin e punës.

75. JETËGJATËSIA(AFATSHERBIMIDURABILITETI-AFATQËNDRIMI) I VEGLAVE
PRERËSE
Jetëgjatësia(afatshërbimi-afatqëndimikoha e shërbimit-durabiliteti-kampanja) e
veglave prerëse paraqet kohëzgjatjen aktive
të prerjes ndërmjet dy mprehjeve ose deri
në zëvendësimin me të re.
Jetëgjatësia (durabiliteti-kampanja) ose
fundi i aftësisë prerëse të veglës prerëse
(prerëshmëria) mund të definohet në
mënyra të ndryshme:

76. -me kohën aktive të prerjes deri në
dëmtimin e saj,
-me shumën e periodave (periudhave )
aktive të prerjes në kushte të prerjes së
ndërprerë,
-me kohëzgjatjen e përpunimit deri në
paaftësimin e saj,
-me vëllimin e ashklës së prerë,
-me numrin e pjesëve(detaleve) të
punuara,
-me shpejtësinë e prerjes të dhënë për
kohë të caktuar të prerjes deri në paaftësimin
e saj për prerje.

77. Çdonjëra prej mënyrava të sipërcituara
përdoret për kondita adekuate-të caktuara.
Sa u takon kritereve të harxhimit
(topitjes-çmprehjes) të veglës prerëse,
gjithashtu është vështirë të vendoset kriter
universal- i përgjithshëm, që do të vlejë për
çdo situatë. Nga të dhënat praktike
konkludohet se jetëgjatësia e veglës
prerëse mund të limitohet nëpërmjet
dukurive në vijim:

78. 1-thyerjes së veglës,
2-gjerësisë së caktuar të zonës së
harxhuar(topitur) të sipërfaqes së prapme të
veglës,
3-thellësisë ose gjerësisë së kraterit,
4-kombinimi i pikës 2 dhe 3
5-me vëllim ose masë të caktuar të
materialit të ashklës së larguar,
6-me dëmtimin e pariparueshëm të veglës,
7-me kufizimin e prishjes(keqësimit) së
cilësisë së sipërfaqes së përpunuar,

79. 8-me kufizimin e tolerancës së përmasave të
pjesëve që përpunohen,
9-me rritjen e forcave fillestare të prerjes për
një vlerë të caktuar procentuale.
hm-lartësia e konsumimit
Hg-lartësia e gropzës

80. Vlen të theksohet se thika duhet të
mprehet para fillimit të keqësimit të
sipërfaqes së prerjes. Për këtë arsye jepen
vlera të lejueshme të konsumit të thikës, si
p.sh.:

81. Përcaktimi i jetëgjatësisë së veglës prerëse
Tejlori,
në
bazë
të
rezultateve
eksperimentale përcaktoi ekuacionin për
llogaritjen e jetëgjatësisë së veglës prerëse:
VTn=Ct
T-jetëgjatësia e veglës e lidhur me
ndonjë kriter të harxhimit (topitjes),
V-shpejtësia e prerjes,
Ct -konstantë e cila merret për kushte
rigorozisht të përcaktuara të eksperimentit,
n-konstanta e Teylorit. Paraqet shpejtësinë e
prerjes gjatë së cilës jetëgjatësia e veglës
prerëse është e barabartë me 1minut.

82. Vlerat e eksponentit (n)
Ndikimi i fortësisë së materialit që përpunohet

83. Ndikimi i materialit të veglës prerëse

85. Përpunueshmëria me prerje
Aftësia për përpunim me prerje ose ndryshe
përpunueshmëria është një nocion që sot
përdoret shpesh, ndërsa për herë të parë është
përdorur në vitin 1920 për të përcaktuar
korrelacionin ndërmjet shpejtësisë së prerjes
dhe jetëgjatësisë së veglës prerëse. Me kalimin
e kohës është konstatuar se ky nocion nuk
është i mjaftueshëm dhe nuk mund ti
përfaqësojë të gjithë karakteristikat e procesit
të prerjes.
Një material mund të thuhet se ka
përpunueshmëri të lartë në qoftë se punohet
me shpejtësi të mëdha të prerjes, lindin forca të
vogla të prerjes dhe vrazhdësia është e vogël.

86. Për përcaktimin e përpunueshmërisë me
prerje ekzistojnë disa metoda të cilat kryesisht
bazohen në:
-shpejtësinë e prerjes,
-madhësinë (intensitetin) e forcave të prerjes, të
cilat varen nga parametrat e prerjes dhe nga
gjeometria e veglës prerëse,
-cilësinë e sipërfaqes së përpunuar (Ra, Rz),
-formën më të volitshme të ashklës,
-temperaturën në të cilën realizohet përpunimi,
që në kohë të fundit është vërtetuar se është
një element tejet i rëndësishëm gjatë
përpunimit të disa llojeve të çeliqeve.

87. Nëse Km>1, kjo do të thotë se materiali
përkatës ka
prerëshmëri më të mirë se
etaloni.
Vlen të theksohet se kjo metodë është
relative dhe nuk është absolutikisht e saktë.
Në grupin e çeliqve, si material referent
merret çeliku B1112 (AISI) dhe ky çelik
trajtohet si material me index Km=1. Ky
material ka fortësi 160HB dhe përpunimi i tij
me shpejtësi të prerjes prej 0.5m/s siguron
jetëgjatësi të veglës prej 60min.

88. MATERIALET PËR PRODHIMIN E VEGLAVE
PRERËSE
Karakteristikat
e
nevojshme
të
materialeve për prodhimin e matrialeve
prodhimin e veglave prerëse :
-të kenë qëndrueshmëri të lartë ndaj konsumit,
-të kenë qëndrueshmëri të lartë ndaj veprimit te
forcave të prerjes,
-të kenë qëndrueshmëri të lartë ndaj goditjeve,
-të kenë kalitshmëri të mirë,
-të kenë qëndrueshmëri ndaj temperaturave të
larta .

89. Materialet që përdoren për prodhimin e
thikave:
-çeliqet me karbon për vegla
-çeliet e lidhur për vegla
-çeliqet
për
prerje
të
shpejtë
(shpejteëprerës-rapid)
-stelitet
-lidhjet e forta metaloqeramike
-lidhjet e forta mineraloqeramike
-diamantet natyrale dhe artificiale.

90. Çeliqet me karbon për vegla janë çeliqe
me përbërje të karbonit prej 07-1.4%. Duhet të
posedojnë kalitshëmri të mirë, që pas kalitjes
të arrijnë fortësinë 62-64HRC. Preferohet që
temepratura e kalitjes të jetë 750-840oC dhe
pas kalitjes duhet bërë riardhjen në
temperaturën rreth 200o C.
Gjatë përpunimit me prerje konsumohen
shumë shpejtë nëse temperatura në zonën e
prerjes arrin vlerën 250-300oC. Për këtë arsye
çeliqet me karbon për vegla në kohë të fundit
shumë rrallë përdoren për prodhimin e
thikave.

91. Çeliqet e lidhur për vegla janë çeliqe me
përbërje të lartë të karbonit (C), në të cilin
shtohen edhe elemente lidhës si p.sh.: krom
(Cr), volfram (W), mangan (Mn), etj. Këto
elemente e rrisin kalitshmërinë, rezistencën
ndaj konsumit
si dhe rezistencën ndaj
forcave goditëse.
Vlen të theksohet se edhe këto vegla
prerëse (thika) në temperaturën rreth 300oC e
humbasinë aftësinë prerëse si edhe çeliqet
me karbon për vegla, andaj edhe këto çeliqe
më rallë përdoren për prodhimin e thikave për
tornim.

92. Çeliqet
për
prerje
të
shpejtë
(shpejtëprerës-rapid) janë çeliqe për vegla me
përbërje të lartë të karbonit (0.7-1.1%) dhe të
elementeve lidhës, volframin (jo me pak se
6%W) dhe kromin (jo me pak se 4%Cr). Përveç
këtyre elementeve mund të jenë prezentë
edhe kobalti (Co), vanadi (V) dhe molibdeni
(Mo). Qëndrueshmëria ndaj konsumit e këtyre
çeliqeve është e lartë edhe në temperaturën
(600-700oC).Thikat e përgatitura nga këto
çeliqe mundësojnë rritjen e shpejtësisë së
prerjes për 2-3herë në krahasim me çeliqet
me karbon.

94. Ndikimi i materialeve për vegla në
kohëzgjatjen e realizimit të procesit të prerjes

95. Vetitë e materialeve për prodhimin e veglave
për prerje

96. Vegla prerëse (thika) për tornim, nga çeliku
shpejtëprerës

97. Stelitet janë lidhje metalike që përftohen
me shkrirjen e kobaltit (Co) volframit (W) dhe
kromit (Cr). Vlen të theksohet se këto lidhje
nuk kanë hekur (Fe). Nga këto lidhje më të
njohura janë stelitet,
të cilët kanë në
përbërjen e tyre 40-50%Co, 25-30%Cr dhe 1520%W.
Stelitet prodhohen në formë shufrash
me seksione të ndryshme ose në formë
pllakëzash që saldohen në thikëmbajtësin
prej çeliku. Këto vegla prerëse nuk ka nevojë
të trajtohen termikisht. Kanë fortësi rreth
65HRC dhe durojnë temperatura 550-800 oC.

98. Lidhjet e forta metaloqeramike janë
përzierje pluhurash metalik të volframit (W),
titanit (Ti) dhe karbonit (C), të lidhur me
kobalt (Co). Këto komponime kimike quhen
karbide: karbidi i wolframit (WC), karbidi i
titanit (TiC) dhe nuk shkrihen (jane materiale
refraktare), kanë fortësi, qëndrueshmëri
mekanike të lartë dhe rezistence të lartë ndaj
konsumit.
Lidhjet
e
forta
metaloqeramike
prodhohen në formë pllakëzash dhe ngjitenpërforcohen-mbërthehen me trupin e veglës
prerëse( thikës, puntos, alezatorit, frezit etj).

99. Lidhjet e forta metaloqeramike sot vishen
me një shtresë të hollë filmike nitrike dhe
karbide, që e rrisin dukshëm rezistencën ndaj
konsumit. Kjo veshje ka zakonisht ngjyrën e
bronzit ose të floririt.
Veshja filmike realizohet sipas dy
proceseve te modifikimit sipërfaqësor:
-procesi depozitimit në fazën e avullit me
rrugë kimike (Chemical Vapor DepositionCVD)
-procesi i depozitimit në fazën e avullit
me rrugë fizike (Physical Vapor depositionPVD)

100. Lidhjet e forta mineraloqeramike kanë
dalë në përdorim vitet e fundit dhe si bazë në
përbërjen e tyre kanë oksidin e aluminit
(Al2O3). Këto lidhje janë të bardha si ngjyra e
mermerit. Prodhohen në formë pllakëzash
dhe përforcohen me trupin e veglës prerëse
me ngjitje ose në mënyre mekanike. Kanë
qëndrueshmëri të madhe ndaj konsumit në
temperatura të larta 1100-1200 oC.
Përdoren me sukses të madh për punime
finale (të pastra) të detaleve, prej çeliku, gize,
metaleve me ngjyre, etj.

101. Diamantet në kohën e sotme po përdoren
gjithnjë e më shumë si vegla prerëse për
punime finale (të pastra). Ky material ka
qëndrueshmëri jashtëzakonisht të madhe ndaj
konsumit dhe ndaj temperaturave të larta.
Diamantet janë dy llojesh:
-natyrale
-artificiale
Diamantet natyrale nuk përdoren shumë
për shkak të kostos së lartë, ndërsa diamantet
artificiale përdoren gjithnjë e më shumë.

102. Thikat me pllakëza të vendosura (të
përforcuara- të mbërthyera) prej lidhjeve të
forta kanë përdorim të gjerë dhe janë të
standardizuara.
Pllakëzat që vendosen (mbërthehen) në
trupin e thikës janë të formave të ndryshme,
varësisht nga lloji i punimit që duhet të
kryhet.
Shenjimi i këtyre thikave bëhet sipas
standardid ISO 1832 dhe kryesisht përbëhet
nga nëntë simbole themelore dhe në raste të
veçanta edhe simbole shtesë që identifikojnë
karakteristikat e thikave.

104. Thika për tornim me pllaka të përforcuara
me pikje-ngjitje

105. Thika për tornim me pllaka të përforcuara
me bulon

107. Vegla prerëse (freza) nga materiale të ndryshme
Vegla prerëse (freza) nga materiale të ndryshme

108. Vegla prerëse (punto) nga materiale të ndryshme
Vegla prerëse (punto) nga materiale të ndryshme