1. LËVIZJET THEMELORE TE MAKINAT
METALPRERËSEELEMENTET THEMELORE TË
REGJIMIT TË PËRPUNIMIT ME PRERJE

2. LËVIZJET THEMELORE TE MAKINAT
METALPRERËSE
Për përftimin e sipërfaqeve sipas
kushteve teknike, lënda e parë (copa nistorepjesa që përpunohet) dhe vegla prerëse
fiksohen në makinat metalprerëse, organet
punuese të të cilave u transmetojnë atyre
lëvizje. Për realizimin e suksesshëm të
procesit të prerjes, lëvizjet duhet të jenë
plotësisht të përcaktuara.
Këto lëvizje janë të ndryshme për makina
të ndryshme metalprerëse .

3. Lëvizjet e organeve punuese të makinave
metalprerëse me qëllim të realizimit të
përpunimit
me
prerje
(heqje
ashklegëdhendje), pavarsisht llojit të procesit mund
të jenë:
lëvizje themelore (bazë) dhe
lëvizje ndihmëse.

4. Lëvizjet themelore(bazë) janë të lidhura
drejtpërdrejtë me procesin e heqjes së
ashklës nga sipërfaqja e lëndës së parë që
përpunohet (pjesës-copës) dhe ndahen nëe:
 lëvizje kryesore dhe
 lëvizje të hapit (ushqimit-avancimit).
Lëvizja kryesore realizon procesin e
prerjes dhe shpesh emërtohet edhe si
lëvizje e prerjes.
Lëvizja e hapit (ushqimit-avancimit)
siguron vazhdimësinë e procesit të prerjes
në të gjithë gjatësinë e sipërfaqes që
përpunohet (punohet).

5. Drejtimi i lëvizjes së hapit mund të jetë:
 gjatësor-longitudinal-aksial
 tërthor-transverzal-radial
 pjerrët (kithtë)
Gjatësor
Tërthor
I pjerrët

6. Lëvizjet ndihmëse siç tregon edhe
emërtimi, ndihmojnë në realizimin e procesit
të përpunimit (punimit) me heqje ashkle.
Ndër lëvizjet ndihmëse mund të përmenden:
 lëvizjet për vendosjen dhe heqjen e detalit,
 lëvizjet për afrimin dhe largimin e veglës
prerëse,
 lëvizjet për ndryshimin e regjimeve të
punimit,
 lëvizjet për matjen e përmasave të punimit,
etj.

7. Lëvizjet ndihmëse, në varësi të shkallës
së automatizimit të procesit mund të kryhen
nga:
punëtori,
makina,
punëtori dhe makina së bashku.

8. Vlen të theksohet se parimisht
lëvizja kryesore realizohet gjithmonë me
shpëjtesi më të madhe së levizja e hapitushqimit.
Lëvizjet themelore dhe ato ndihmëse u
transmetohen organeve të punës të
makinave metalprerëse nga punëtori ose
me ndihmen e mekanizmave përkates. Këto
mekanizma transmetojnë lëvizjet nga burimi
i energjisë (elektromotorit) deri tek organet
e punës.

9. Në përgjithësi:

10. Gjatë tornimit lëvizja kryesore është
rrotulluese, të cilën e bën pjesa që i
nënshtrohet përpunimit, kurse lëvizja e
hapit-ushqimit
është
translatore
(drejtvizore) dhe e bën vegla prerëse (thika).

16. Broaching machine
Broaching tools
Complex hole shapes cut by broaching

18. ELEMENTET THEMELORE TË REGJIMIT TË
PËRPUNIMIT ME PRERJE
.
Regjimi: Ecuria e procesit të përpunimit (punimit) me
prerje, mënyra dhe rregullat e realizimit
të
procesit të përpunimit me prerje.

19. Përpunimi (punimi) i metaleve në makinat
metalprerëse përfshin heqjen me radhe të
shtresave të caktuara të metalit nga lënda e
parë (copa-pjesa)
që punohet, deri në
përftimin e detalit me:
formë të specifikuar,
përmasa të specifikuara dhe
vrazhdësi (ashpërsi) të specifikuar.
Për tu realizuar kjo punë, nevojitet që të
caktohen drejt elementet e regjimit të prerjes.

20. Vlen të theksohet se për përcaktimin e
elementeve kryesore të regjimit të përpunimit
me prerje, mund të shfrytëzohen dy varianta:
1-llogaritja e përafërt e elemeneteve
përkatëse të procesit, duke tentuar gjithmonë
në përcaktimin e vlerave optimale,
2-shfrytëzimi
i të
dhënave të
standardizuara, të dhëna në tabela dhe
grafikone
nëpër doracakë (manuale) të
ndryshëm.

21. Elementet themelore të
përpunimit me prerje janë:
shpejtësia e prerjes-(v-N),
hapi (ushqimi)-(S-f),
thellësia e prerjes-(δ-d).
regjimit
të

22. Përveç këtyre elementeve themolore, në
grupin e elementeve të prerjes mund të
merren edhe elementet e shtresës së prerë:
trashësia e shtresës së prerë-(a),
gjerësia e shtresës se prerë-(b),
sipërfaqja e seksionit tërthorë të prerjes-(f),
vëllimi i ashklës-(Q)
Në elementet e regjimit të prerjes bën
pjesë edhe koha (t ose T).

23. Shpejtësia e prerjes paraqet raportin e
rrugës së kaluar në njësinë e kohës të një
pikë të sipërfaqes së përpunuar të pjesës
(detalit) ose të tehut të veglës prerëse,
varësisht nga ajo se kush e kryen rolin e
lëvizjes kryesore.
Shpejtësia e prerjes matet në metra në
minut (m/min) ose m/s, për makinat
retifikuese.
Për makinat metalprerëse me lëvizje
kryesore rrethore, shpejtësia e prerjes
përcaktohet me anën e barazimit:

24. πDn m
v=
(
)
1000 min
πDn
m
v=
( )
1000 x60 s
ku:
v-shpejtësia e prerjes, në (m/min ose m/s),
D-diametri i pjesës që përpunohet (punohet)
tornimit ose diametri i veglës prerëse gjatë
frezimit, shpimit dhe retifikimit, në (mm),
n-numri i rrotullimeve të elementit (boshtit të
punës ose veglës) që rrotullohet, në
(rr/min).

25. Për makinat metalprerëse me lëvizje
kryesore drejtvizore, shpejtësia e prerjes
përcaktohet me barazimin:
L
v= '
(m / min)
t 0 x1000
ku:
L-gjatësia e hapit të pjesës-elementit që kryen
lëvizjen kryesore drejtvizore, në (mm),
t,0-kohëzgjatje e një hapi, në (min).

26. Te këto makina metalprerëse me hap
vajtje-ardhje, përveç lëvizjes kryesore
punuese kemi edhe lëvizje këthyese-boshe.
Nëse me t’’0- shënohet kohëzgjatja e hapit
këthyes-bosh, atëhere ciklet e lëvizjes që
quhen hapa të dyfishtë të makinës (n l)
shprehen nëpërmjet barazimit:
1
nl = '
(h.d . / min)
''
t 0 +t 0

27. Te mekanizmat te të cilët transmetohen
hapa të dyfishtë është i rëndësishëm raporti
në mes të hapit të punës dhe hapit bosh:
'
t0
K = ''
t 0
dhe gjithmonë K>1
Nëse :
t
''
0
'
t0
=
K

28. nl =
1
t '0
t0+
K
'
K
= '
t 0 ( K + 1)
K
t0 =
nl ( K + 1)
'
Nëse t’0 zëvendësohet në barazimin për
shpejtësinë e prerjes, atëhere fitohet:
L( K +1) xnl
v=
( m / min)
1000 K

29. Sasia e ashklës së prerë
Karakter st kat
K a r a k t e r ii s t ii k a t
Cilësia e sipërfaqes
Jetëgjatësia e veglës
Jetëgjatësia e veglës
Rezistenca e prerjes
Rezistenca e prerjes
Spjetësia eeprerjes
Spjetësia prerjes

30. Faktorët ndikues në shpejtësine e
prerjes:
-lloji i materialit që i nënshtrohet
përpunimit,
-lloji i materialit të veglave prerëse,
-përmasat e pjesës,
-vrazhdësia e specifikuar e sipërfaqes së
punuar,
-thellësia e prerjes,
-shtangësia e makinës, etj.

31. Hapi (ushqimi-avancimi)-S paraqet vlerën
e çvendosjes së tehut prerës (thikës) në
drejtim të sipërfaqes që përpunohet
(punohet) për një rrotullim të pjesës
(detalit). Hapi-S matet me mm/rrot, mm/h.d.,
mm/min.
Gjatë tornimit kemi hap-ushqim gjatësor
(Sgj), që kryhet në drejtim të aksit gjatësor
të pjesës; hap-ushqim tërthor (St), që kryhet
në drejtim pingul me aksin e pjess; hapushqim të pjerrët (Sp), që kryhet nën një
kënd të caktuar kundrejt aksit të pjesës që
përpunohet (punohet). Hapi-ushqimi i
pjerrët u dedikohet sipërfaqeve konike.

32. Llojet e hapit (ushqimit) gjatë tornimit

33. Shpejtësia e prerjes
Shpejtësia e prerjes
Korrelacioni ndërmjet shpejtësisë së
prerjes dhe madhësisë së hapit (ushqimit)
varet dukshëm edhe nga lloji i materialit të
thikës dhe mund të paraqitet në mënyrë
tabelare ose grafike.
Madhësia eehapit
Madhësia hapit

34. Tabela-shpejtësia e prerjes-tornimit

35. Tabela-Shpejtësia e hapit

39. Hapi (ushqimi) gjatë zdrugthimit

40. Në varësi të vazhdimësisë së realizimit,
hapi-ushqimi mund të jetë:
-kontinual (i pandërprerë)
-diskontinual (i ndërprerë-periodik)
Nëse me L(mm) shënohet rruga e veglës
prerëse
nëpër
material
te
makinat
metalprerëse me lëvizje rrethore, me t k(min)
koha e kaluar për rrugën L dhe me n (rr/min)
numri i rrotullimeve të boshtit të punës,
atehëre për madhësinë e hapit (ushqimit) S,
ftohet shprehja:
L
S=
(mm / rr )
t k xn

41. Në
mënyrë analoge për makinat
metalprerëse me lëvizje drejtvizore fitohet
shprehja:
B
S=
(mm / h.d .)
t k xnl
ku:
B-gjerësia e sipërfaqes që përpunohet, në
(mm),
tk-koha e makinës (koha kryesore), në (min),
nl-numri i hapave të dyfishtë për (min).

42. Nëse zëvëndesohet vlera e nl , atëhere
fitohet relacioni:
S =
B (t
'
0
+t
''
0)
tk
( mm / rr )
përkatësisht:
B ( K + 1)t 0
S=
( mm / h.d )
Kxt k
'

43. Thellësia e prerjes-(t,δ) është distanca
ndërmjet
sipërfaqes
që
përpunohet
(punohet) dhe sipërfaqes së përpunuar
(punuar), e matur në drejtim pingul me
sipërfaqen e përpunuar (punuar).
Në qoftë se një copë cilindrike me
diameter (D) tornohet me një kalim të thikës
deri në diametrin (d), thellësia e prerjes do
të jetë:
D−d
t =δ =
, (mm)
2

44. Thellësia e prerjes

45. 



Elementet e shtresës së prerë-ashklës
trashësia e shtresës së prerë-(a),
gjerësia e shtresës së prerë-(b),
sipërfaqja e seksionit tërthorë të prerjes-(f),
vëllimi i ashklës-(V)

46. Trashësia e shtresës së prerë-(a) është
distanca ndërmjet dy pozicioneve të
njëpasnjëshme të sipërfaqes së prerjes për
një rrotullim të copës që punohet, e matur
në drejtim pingul me tehun kryesor prerës
në rrafshin kryesor.

47. Trashësia e shtresës së prerë mund të
shenjohet me shenja të ndryshme (në rastin
tonë është shenjuar me (a).
Vlen të theksohet se për të njejtën
madhësi të hapit (ushqimit), me ndryshimin e
këndit kryesor në plan (φ), trashësia e
shtresës së prerë ndryshon. Me rritjen e
këndit (φ), trashësia e shtresës rritet dhe e
kundërta.

48. Gjerësia e shtresës së prerë(ashkles)-b
është distanca ndërmjet sipërfaqes që
përpunohet (punohet) dhe sipërfaqes së
përpunuar(punuar) që matet gjatë tehut
kryesor prerës në sipërfaqen e prerjes.
Vlen të theksohet se gjerësia e shtresës
së prerë është në varësi të drejpërdrejtë nga
këndi kryesor në plan (φ).

49. Sipërfaqja e seksionit tërthore të prerjesf të ashklës është produkti i thellësisë së
prerjes (t) dhe hapit (ushqimit-S) ose
produkti i gjerësisë së prerjes (b) dhe i
trashësisë së prerjes (a).
f= t x S (mm2) ose
f= b x a (mm2)
Sipërfaqja e seksionit tërthorë të prerjes
së ashklës që përcaktohet me anë të kësaj
formule ka vetëm karakter njehësues
(llogaritës), sepse vlera reale e saj ndryshon
për një përqindje të caktuar (afro3%).

50. Sipërfaqja e seksionit tërthorë të ashklës
shërben për llogaritjen e forcave të prerjes,
që krijohen gjatë procesit të prerjes.
Vëllimi i ashkles-V që pritet për njësi të
kohës (minut) përcaktohet me formulën:
V= t x S x v= f x v (m3/min) ndërsa
Pesha (masa) e ashklës përcaktohet me
formulën:
Vxγ
fxvxγ
G=
=
(kg / min)
1000 x9,81 1000 x9,81
ku:
γ-pesha (masa) specifike
materialit (kg/m3)
(dendësia)
e

51. Ndër faktorët tjerë që e formojnë
procesin teknologjik hyn edhe koha që
harxhohet
për
heqjen
e
ashklës,
respektivisht koha për përpunimin e detalit
të gatshëm.
Koha e nevojshme për përpunimin
(punimin ) e një detali në kushte teknikoorganizative ose ndryshe norma teknike e
kohës përbëhet:
 koha kryesore e makinës (koha makinë)-tk
 koha ndihmëse-tn
 koha e shërbimit të vendit të punës-tsh
 koha për nevoja fizike dhe çlodhje-tfç

52. Koha e tërsishme për përgatitjen e një
pjese (detali) përcaktohet me formulën:
tp=tk+tn+tsh+tfç (min)
Koha kryesore e makines (tk) harxhohet
drejtpërsëdrejti për heqjen e ashklës.

53. Koha ndihmëse (tn) që harxhohet për
vendosjen dhe heqjen e pjesës (copës), për
afrimin dhe largimin e veglës prerëse, për
kyçjen dhe çkyçjen e makinës, për ruajtjen e
përmasave, etj.
Koha e shërbimit në vendin e punës (tsh)
që harxhohet për vendosjen dhe regjistrimin e
veglës prerëse, për vajosjen dhe pastrimin e
makinës, etj.
Koha për nevoja fizike dhe çlodhje (tfç) i
dedikohet personalisht punëtorit për kryerjen
e procesit të përpunimit.

54. Koha kryesore e makinës (tk) dhe koha
ndihmëse (tn) kryesisht e determinojnë kohën
e tërsishme për përgatitjen e një detali nga
pjesa që i nënshtrohet përpunimit, prandaj
edhe zvogëlimi i tyre e rrit dukshem
rendimentin e punes (afro 90% e tp) .
Vlen të theksohet se për caktimin e
kohës së punës për çdo lloj të përpunimit me
prerje ekzistojnë manualet përkatëse .
Normatimi i punës është një fushë e
veçantë e përpunimit me prerje dhe i
kushtohet poashtu kujdes i veçantë nga se
ka ndikim të konsiderueshëm në rendiment.

57. Reduktimi i kohës në makinë